Tani ti do të ikësh qiejve
Por akoma fluturimi yt rri në duart e mia.
Mos i harro duart e mia:
Në një çerdhe të tillë njerëzore s’ke për t’u prehur kurrë më!
Shko, të presin qiejt!
Kam pasur shumë gjëra që i kam lëshuar me duart e mia,
Kam pasur shumë dashuri që ikën një nga një.
Eh, fluturoi dhe ky gëzim i fundit
Hija e tij u bë hënë dhe ra në det.
1979
Modern Love
Nëse kjo do të ishte jeta e vërtetë, do t’i kisha dhënë fund. Por kjo nuk ishte më jeta e vërtetë.
E takova të dashurin tim të karantinës në fillim të marsit, pikërisht pak para se gjithçka të mbyllej në New York City. Ose ndoshta jemi takuar edhe vite më parë, kur fëmijët tanë shkonin në të njëjtën kopsht dhe luanin bashkë të gëzuar ose ndoshta dhe jo aq shumë me njëri-tjetrin, siç ndodh rëndom me fëmijët e vegjël.
Kisha biseduar disa herë me gruan e tij të atëhershme, kur merrnim fëmijët nga kopshti, gjatë kohës që ata vishnin xhupat e këpucët dhe nga bisedat e vogla kisha mësuar që ajo njësoj si unë, ishte martuar vonë në jetë dhe ishte bërë menjëherë me një fëmijë, dhe që përpiqej shumë të menazhonte edhe karrierën edhe familjen.
“Çfarë pune bën yt shoq?” E kisha pyetar.
“Është muzikant dhe është pothuaj gjithë kohën nëpër turnera,” më kishte thënë ajo me krenari.
Në ditët e mia të rinisë kisha takuar shumë muzikantë, ndaj tani i ndihesha mirënjohëse profesionit me orar fiks 9 – 5 të bashkëshortit tim, por asaj i buzëqesha me miratim.
Pas dy vjetësh u takuam sërish në klasën e notit. Fëmija i saj zhytej pa pikë frike deri në fund të pishinës, ndërsa imi ngrinte në majë të trampolinës, duke shtrënguar hekurat fort me të dy durët. Ajo i thoshte fjalë inkurajuese, ndërsa unë mendoja se ishte gjë e kotë dhe se çdo minutë më shumë aty ishte veçse humbje parash.
Nuk mbaj mend të jemi prezantuar zyrtarisht në ato vite, po unë gjithsesi kam një kujtim të mjegullt të të dashurit tim të karantinës, duke u vërdallisur me një xhaketë të zezë në ca ambiente të përbashkëta, por mund të jetë edhe kujtim i fabrikuar i mendjes sime. Shumë vite më pas, pas dy martesash të dështuara, kur e kaloja kohën duke parë profilet e meshkujve në Tinder, u ndesha në të tijin. Emri, po edhe fytyra mu dukën të njohura, prandaj ia studiova profilin. Dukej person i zgjuar dhe me humor, kështu që i dërgova një mesazh.
Takimi ynë i parë ishte në një kafene dhe zgjati më pak se një orë. Bëmë goxha muhabet, por patëm vështirësi në kontaktin me sy. Kur ia thashë këtë shoqes sime Rakelës, ajo fajësoi nervat dhe më sugjeroi t’i jepja një shans tjetër.
Të nesërmen ai më dërgoi një mesazh, ku më pyeste nëse do të takoheshim përsëri. U takuam për një pije dhe këtë herë ai ishte më i qetë. Më tregoi histori interesante, më bëri të qeshja dhe kur mbërritëm tek dera e apartamentin tim më vështroi ngultazi. Heshtja u zgjat ca si shumë dhe unë u përkula drejt tij.
“U bë vonë,” i thashë. “Nuk dua t’ju mbaj më. Po një pjesë e imja nuk do që të ikni.”
Ai u skuq dhe pas pak minutash ne po putheshim me pasion.
Përgjatë fundjavës, ndërsa ai kujdesej për fëmijën e tij dhe unë përgatitesha për një udhëtim në perëndim, shkëmbyem mesazhe të shurtra, po gjithë kohës. Kur njerëzit në New York filluan të sëmuren, gjendja jonë ishte akoma statukuo, e pandryshueshme. Pasi avioni im zbarkoi, hapa telefonin dhe pashë që ai akoma ishte zgjuar edhe pse atje ora ishte 1 e mëngjesit.
“Si shkoi dita sot? Mirë?” I shkrova.
“Jo dhe aq,” mu përgjigj. “Po nuk kemi pse të flasim për këtë tani.”
Ai kishte më pak se një vit që ishte ndarë dhe akoma ishte i lënduar e i hutuar. Vazhdonte të përdorte përemrin “ne” dhe pse vazhdonte të ishte shumë i zemëruar me ish-in.
Përgjatë javës shkëmbyem shumë mesazhe. Mesazhe seksi, mesazhe me humor apo edhe thjesht informacion. Po që natën e dytë, ngaqë ishte i zemëruar me ish-gruan më pyeti nëse mund të më telefononte. Biseduam për gati një orë dhe unë i dhashë gjithë këshillat që mundesha, shumica e të cilave fillonte me: “Nuk do të jetë gjithmonë kështu.”
Të nesërmen më falënderoi që e dëgjova duke më thënë që ishte e lehtë të bisedoje me mua.
Shkëmbyem mesazhe, biseduam, i treguam njëri-tjetrit historitë e fëmijëve tanë. Ai shkoi në Boston për t’i ikur virusit, unë u ktheva në shtëpinë time pak më herët, por u takuam shpejt dhe ishim si të trallisur nga gjithë ato mesazhe spekulative, pasi e dimin që jeta reale, si gjithmonë, është shumë më e vështirë.
Kur mes nesh ra heshtja, ai tha: “Dalim, bëjmë diçka.” I kaluam 7 orët e ardhshme duke ecur, duke folur dhe duke ngrënë ushqim italian goxha të shijshëm.
Pastaj qyteti dhe bota u mbyll, dhe i dashuri im i karantinës humbi gjithçka.
Humbja filloi me ish-gruan e tij që e njoftoi se do qëndronte në Boston, derisa të ndihej e sigurt që të kthehej. Ai u xhindos se donte të shihte fëmijën e tij, por nuk mund të bënte asgjë, pasi avokati i tha që asnjë gjyqtar nuk do të vendoste në favor të kthimit të fëmijës në epiqendrën e virusit. Pas kësaj puna e tij me regjistrimet u shty, koncertet e pranverës dhe verës u anuluan, madje edhe një turne i madh në vjeshtë zor se mund të ndodhte. Si shumë muzikantë të tjerë, papritmas ai u gjend pa pará dhe pa perspektivë se mund të kishte shpejt, po kohë kishte plot.
Plus këtyre, atij nuk i lejohej më të vizitonte mamanë e tij dhe shëndeti i saj filloi të ligështohej. Po ashtu një shok i bandës, pati ethe dhe u shtrua në spital. I dashuri im i karantinës bëri parashikime të zymta për humbjen e mamasë dhe shokut në të njëjtën kohë. U përpoq shumë ta zinte veten me punë, po duke parë pakësimin e kursimeve, kohën e kalonte duke u shqetësuar se mund të humbte apartamentin e tij dhe duke u grindur me ish-gruan pasi e digjte malli të shihte fëmijën.
Si rezultat i gjithë këtyre, ai nuk ishte në formën e tij më mirë për të qenë i dashuri im. Ishte i tronditur dhe i frikësuar. Po unë kisha një rreth të vogël të sigurt, ku përfshihej fëmija im, ishi im dhe i dashuri im i karantinës dhe, duke qenë sa më të kujdesshëm që ishte e mundur, dy herë në javë shkoja në shtëpinë e tij, ku të ulur gju më gju në tryezën e kuzhinës, bisedonim duke ngrënë dhe duke pirë, kryesisht ai fliste, ndërsa unë dëgjoja.
Pak javë në këtë situate dhe një mbasdite, veçanërisht të trishtueshme, ai më tha se ishte në dijeni të kufizimeve të tij dhe se i vinte keq që nuk mund të ishte më i disponueshëm emocionalisht. Më tha se në kushte normale marrëdhënia jonë do të shkonte ndryshe, por ai nuk mund ta lejonte veten ta bënte këtë, kur gjithçka ishte aq e tensionuar dhe e pasigurt.
“Nëse do të ishim në jetën reale, unë do të thosha se ne thjesht po takoheshim,” i thashë.” Ti nuk do ishe i dashuri im.”
Ai ra dakord.
“Pra meqë ne po takohemi,” i thashë. “Le të shohim se çfarë do ndodhë. Nuk ka pse të jetë kaq dramatike.”
Në brendësi, ndihesha pa shpresa, ndoshta edhe e lënduar. Nëse kjo do të ndodhte në jetën e vërtetë, do t’i kisha dhënë fund kësaj lidhjeje dhe më e pakta do filloja direkt të kërkoja dikë tjetër. Por vendosa të provoj diçka të re; do të bëhesha e durueshme dhe do të prisja të shihja se çfarë do të ndodhte. Nëse kohët ishin të pashembullta, ashtu do të bëhesha edhe unë.
I dashuri im i karantinës dhe unë jemi karaktere shumë të ndryshëm. Ai i shpenzon paratë për mallra cilësorë dhe unë jam e kënaqur me miksimin e mobiljeve të përdorura antike me ato prej tallashi. Ai dëshiron ushqime dhe pije të shtrenjta, ndërsa baza kryesore e dietës sime janë biskotat e lira. Shtëpia e tij është plot me tone të qeta dhe enë porcelani të bardha, e imja është një përzierje marramendëse ngjyrash dhe modelesh. Ai sheh televizor, ndërsa unë e lashë timin në divorc dhe nuk bleva më një të ri. Unë nuk pi alkool prej gati 7 vjetësh, ai shijon një apo dy kokteje çdo natë.
Po ne e bëjmë njëri-tjetrin të qeshë. Ai më luan muzikë dhe unë i huazoj libra. Unë i ofroj këshilla gatimi, i bleva edhe një gërshërë të mirë kuzhine, ndërsa ai më përgatit mezera të vogla dhe më mbush gotën me ujë të gazuar me shije frutash. Të dy jemi prindër paksa pedantë, por të dashur. Puthemi shumë dhe ma përkëdhel fytyrën kur e bëjmë. Më thotë se është shumë falënderues që më takoi, që më pëlqen shumë dhe që unë e bëj të lumtur.
Pavarësisht insistimit të tij që ka pak për të dhënë, i dashuri im i karantinës dhe unë sa vjen e po lidhemi më shumë. Edhe pse asgjë nuk ka ndryshuar, ai po mësohet me rrethanat e tij të padëshiruara dhe ankthi po i lehtësohet. Shkoj në shtëpinë e tij rreth dy herë në javë dhe të ulur gju më gju në tryezën e kuzhinës, hamë, pimë, flasim e dëgjojmë. Puthemi dhe ndiej flutura në stomak. Më pas, ai luan disa akorde ndërsa unë shikoj duart e tij. Të dy i mbajmë sytë dhe i buzëqeshim njëri-tjetrit. Kemi filluar të duhemi.
E nesërmja nuk premtohet dhe nuk kam asnjë ide se çfarë do të sjellë. Kjo kurrë nuk ka ndodhur më parë, por pandemia më ka hequr çdo iluzion të mbetur rreth kontrollit dhe stabilitetit. I dashuri im i karantinës dhe unë mund të mos vazhdojmë për shumë gjatë ose mund të ndahemi sapo të na lejohet të dalim përsëri lirisht në botë.
Po ashtu, logjistika mund të ndërhyjë, oraret e punës dhe prindërimit mund të mos na përputhen ose ndoshta ai do të vazdojë të jetë i dashuri im edhe përtej kësaj krize. Por ndoshta ai dhe unë do të jemi veçse bashkëudhëtarë për pandeminë. Po çfarëdo qoftë kjo, do kemi shumë për të treguar; ushqimet dhe pijet e përbashkëta, puthjet dhe shoqërinë, mirëkuptimin dhe të qeshurat.
Dua që i dashuri im i karantinës t’i kthehet jetës së mëparshme apo të jetë në gjendje ta fillojë atë përsëri. Po bëhet vonë. Nuk dua ta mbaj më, por një pjesë e imja do që ta mbajë.
Përktheu: Meli Ajazi
Marrë nga: The New York Times
Qyteti më rrëmben poezitë nga teli i rrobave, i shet në tregun e zi dhe më dërgon me postë thika të vulosura me inicialet e tij. Më lë mesazhe zanore, më kërcënon që do zbulojë gjithë sekretet që ruaj poshtë dyshekut ose në pikëpresjet e mia, nëqoftëse nuk vras spiunët që e përgjojnë fshehurazi nga të çarëzat urbanistike gjatë kohës që bën dush, nëse nuk anulloj planet e riprojektimit të tij ose nëse nuk ruaj për të rimat e mia më të mira; çfarëdo që të bëj nuk do më dojë kurrë, por ndjek gjithmonë koordinatat e kyçeve të këmbëve të tij, pasi e di që kur të më kërkojnë për të hedhur predha nga grykët e topave, do fshihem në një qoshe të sigurt të qepjes së brendshme të fundkëmishës së tij. Disa herë më flet për gjeografinë e luftës së klasave, tensionin përçarës që ndizet në lagjet e tij, luftrat e vogla civile që shpërthejnë nga brazdat e ballit, sa herë që ngryset në fytyrë për njerëzit e tij të dashur që u vranë nga një plumb polici, thikë fashisti ose që vuajtën gjatë gjithë jetës, nga refuzimet e tyre, uritë dhe llogoret, gjithë ata që i ka varrosur thellë brenda vetes; për dhimbjen që i kap gjithë nyjëzimet, sa herë që prishet koha. Më rrëfen për dashuritë e tij të fshehta, më thotë që vetëm prostitutat dhe fallxhoret e letrave e kuptojnë, më flet për dashnoret e tij, antifashistët, emigrantët që rrinë në sheshet e lagjeve, atyre u përket qyteti dhe rrugët e tij, atyre do u lërë prikën e vet, pasi vetëm mes tyre ndihet i lirë.
Përktheu: Eleana Zhako
Nji kapitull më vete qe e vetmja mbrëmje letrare e Martin Camajt në Gjermani. Botimi i parë i poezive të Camajt në gjermanisht âsht bâ me 1990 te revista letrare “Sirena”. Redaktorët e revistës kuptuen se po botojshin një poet të madh dhe organizuen nji takim të autorit me publikun gjerman. Martin Camaj kundërshtohej fort. “Nuk di me recitue”, ngulte këmbë, “unë lexoj dobët”. Mbas nji lufte të gjatë e të randë, mâ në fund ai pranoi me u shfaqë para publikut dhe me lexue nji cikël poezish shqip (versionet gjermanisht i lexoi nji aktore teatri) dhe – ai lexoi për mrekulli. Për fat të mirë në të vërtetë nuk dinte me “recitue”.
Leximi i tij bani përshtypje të thellë mbi të pranishmit. Camaj i lexoi poezitë fort natyrshëm dhe me thjeshtësi të përsosun të kombinueme me ekspresivitet të jashtëzakonshëm. Thjeshtësia e leximit të Camajt, larg çdo bombastike recitimi poezivrasës, ishte simptomatike: si vetja e tij ashtu edhe vepra e tij ndërthuren prej kompleksivitetit dhe thellësisë që manifestoheshin me thjeshtësinë e madhe të shprehjes dhe dukjes së tyne të jashtme.
Martin Camaj nuk ishte shkrimtar që prodhonte rregullisht një sasi të rregullt krijimesh letrare.
Në vjetët e 50-të, si student i albanologjisë në universitetin e Romës dhe kryeredaktor i revistës “Shêjzat”, si autor poezish dhe autor i romanit poetik “Djella”, Camajt iu dha mundësia me bâ karrierë në letërsi. Ish profesorët e tij të Kolegjit Saverian të Shkodrës kishin lidhje të firta me një revistë të rëndësishme kulturore letrare të “Milanos”: “La Fiera Letteraria”, dhe i ofronin Camajt me e afirmue atë si shkrimtar me anë të atij organi kulturor. Me nji kusht: me shkrue çdo vjet nga nji libër. Camaj refuzoi: “Nuk mund të shkruej me porosi”, tha. Ishte ende polt revoltë dhe indinjatë kur ma tregoi këtë episod, mâ shumë se 25 vjet mâ vonë.
Mafiozët vendosën kushte të rrepta për ta lejuar filmin “Kumbari”. Karakteri i “kumbarit” u bazua në nënën e shkrimtarit Mario Puzo, i cili mori kërcënime se do t’i thyenin këmbët.
Një familjeje mafioze italiane, që jeton në Amerikë, është objekt i filmit “Kumbari”.
Vito Corleone, i ashtuquajturi “Kumbari” dhe kryetari i familjes, emigroi nga Italia në New York dhe shumë shpejt u bë udhëheqësi i mafies italiane.
Filmi është bazuar në romanin e Mario Puzo-s, i cili u frymëzua nga aktiviteti i mafiozëve të vërtetë.
Në fakt, u përfol se personazhi i këngëtarit Johnny Fontaine u bazua te Frank Sinatra.
Kur e kuptoi këtë këngëtari, e kërcënoi shkrimtarin se do t’i thyente këmbët.
Sidoqoftë, nuk ishte vetëm Sinatra që u zemërua nga filmi i ardhshëm. Joseph Colombo, i përzier me mafien amerikane, kur mësoi për skenarin, filloi të kërcënonte producentët.
Ndiqte makinat e tyre dhe u linte shënime paralajmëruese për të ndërprerë xhirimet.
Përfundimisht, pas shumë presioneve, një nga producentët u takua me Colombo-n në një hotel të njohur dhe ranë dakord të mos e përmendnin fjalën “mafioz” dhe “Coza Nostra” në skenar.
Në të vërtetë, në të tre filmat fjala “mafioz” nuk përmendet kurrë nga personazhet.
Në fakt, Colombo kishte vizituar sheshxhirimet shumë herë dhe një nga truprojat e tij, Lenny Montana, kishte luajtur rolin e të besuarit të Vito Corleone-s, Luca Brasi në film. Megjithë shqetësimet fillestare, regjia u mor nga Francis Ford Coppola.
Producentët menduan se origjina e tij nga Italia do ta ndihmonte të skiconte Corleone-n në mënyrën më të mirë.
Xhirimet u kryen në New York dhe zgjatën dy muaj.
Para se të përfundonin, producentët tashmë po përgatitnin pjesën e dytë, pasi ishin të sigurt për suksesin e tij.
Dhe vërtet, “Kumbari” mbeti në historinë e kinematografisë.
Kontributi i Coppola-s ishte shumë i madh.
Falë këmbënguljes së tij, Al Pacino mori rolin e Michael Corleone, djali më i vogël i familjes.
Michael ishte fëmija i preferuar i Vito Corleone-s i cili mori përsipër “biznesin” e familjes pas vdekjes së babait të tij. Siç deklaroi vetë aktori, askush nuk e dëshironte për rolin e Michael-it.
Pacino ishte ende i panjohur në studiot kinematografike.
Kur u shfaq në një provë, menduan se fytyra e tij ishte e zbehtë dhe nuk i përshtatej rolit të një mafiozi. Megjithatë, arriti ta fitojë rolin dhe pas filmit, të ndërtojë një karrierë të rëndësishme.
Rastësisht, Pacino gjithashtu kishte një të përbashkët me karakterin e Michael-it, pasi e ka origjinën nga qyteti italian i Corleone-s.
Coppola luajti gjithashtu një rol katalitik në zgjedhjen e vështirë të aktorit që do të luante patriarkun dhe drejtuesin e mafies, Vito Corleone.
Roli i “Kumbarit” ishte mjaft i kërkuar dhe shumë aktorë u vetëpropozuan.
Siç kishte deklaruar Puzo, ai ishte frymëzuar nga personaliteti i nënës së tij!
Coppola ishte i prerë dhe donte që të ishte Marlon Brando ai që do ta mishëronte.
Producentët fillimisht ishin të shqetësuar me zgjedhjen e tij, sepse konsiderohej kapriçoz dhe do të shkaktonte telashe me kërkesat e tij.
Coppola shkoi në shtëpinë e tij me kamera, sepse e dinte që Brando nuk do kalonte kurrë në provat e zakonshme. Brando hapi derën veshur me një kimono.
I lyeu flokët e tij të zeza me një vernik këpucësh dhe vuri pambuk në faqe për t’u dukur si bulldog.
Më pas ndezi një cigare dhe filloi t’i thoshte fjalët me zërin e tij të qetë.
Coppola kishte përpara Vito Corleone-n e pamëshirshëm, roli ishte i tij.
Transformimi i Brando-s në Vito Corleone.
Aktorët studiuan shumë para se të fillonin xhirimet.
Vizituan emigrantë në New York dhe u takuan me mafiozë të vërtetë.
Brando ndoqi fjalime të kryemafiozit Frank Costello, nga i cili frymëzoi zërin e ngjitur pëshpëritës të Vito-s.
U deshën tri orë për t’u shndërruar në Vito Corleone.
Grimi i rëndë i aktorit ishte arsyeja që pjesa më e madhe e skenave të tij ishte aq e errët, pasi Brando ishte 47 vjeç dhe duhej të dukej më i vjetër.
Brando gjithashtu dëshironte që fytyra e tij të dukej e egër dhe të të kujtonte bulldogun.
Për këtë arsye, vendosi pambuk në faqe, që ato të ishin të fryra dhe një protezë të veçantë.
Skena me kokën e kalit dhe reagimet
Skena ku Jack Walsh zgjohet i mbuluar në gjak dhe sheh kokën e një kali në shtratin e tij, provokoi reagime nga organizatat e mbrojtjes së kafshëve.
Kafsha ishte e vërtetë dhe ishte porositur nga një fabrikë për ushqim qensh që therte 200 kuaj në ditë.
Xhirimi që kushtoi më shumë dhe zgjati tri ditë ishte vrasja e Sonny Corleone-s.
Coppola dëshironte një vdekje mbresëlënëse për Sonny-n.
Shkrimtari u frymëzua për emrin e tij nga djali i Al Capone-s.
Sonny del nga makina e tij dhe qindra plumba e godasin. I duheshin gjithsej 127 qese gjaku të rremë, të cilat ishin fshehur nën xhaketë.
Vrasjet origjinale të kundërshtarëve të familjes nuk ishin skenar fantastik, por frymëzoheshin nga vrasje të vërteta.
Përktheu: Shpendi Shakaj
STATUJAT DHE NE-Janis Ricos
Statujat e qeta, s’e vrasin mendjen që roniten;
u priten krahët, këmbët a kryet
dhe ato prapë rrinë drejt, në të njëjtin qëndrim,
apo, të shtrira përmbys, buzëqeshin,
apo, barkazi, na kthejnë kurrizin neve dhe kohës
a thua se çiftëzohen, a thua se i dorëzohen
një dashurie të pafund, dhe ne i vështrojmë
me një lodhje dhe një brengë të pashpjegueshme. Më vonë
kthehemi në hotelin e lirë, mbyllim perdet
që të pakësohet drita e mesditës dhe, cullakë edhe ne,
përpiqemi, të shtrirë në shtratin e parehatshëm,
të imitojmë ngurosjen e kulluar të statujave.
Përktheu: Alket Çani
ATA IKIN… Agota Kristof
Ata ikin ndërsa vogëlushi fle
Por i do shumë dhe zgjohet.
Shkon nga njëra dhomë në tjetrën,
askush,
askund.
Ka pak frikë, futet sërish në shtrat,
ka dëshirë të thërrasë dikë
por shtëpia është bosh
ai e di këtë
dhe hesht.
Përktheu: Alket Çani
SERGIO RAMÍREZ (1942)
Shkrimtar, gazetar dhe politikan nikaraguan
Nga pasioni për kuajt e shalës, për gjahun dhe paradat ushtarake me kalorës, S.E., pak nga pak, fitoi zakonin për t’i kryer të gjitha detyrat e tij kaluar mbi kalë dhe, me kalimin e kohës, nuk donte të zbriste më nga kali.
Tashmë, udhëheqësi S. E. edhe në zyrë hynte kaluar dhe, për pasojë, dyshemeja e mermertë mbushej me bajga. Pranë tryezës së tij të punës urdhëroi të vendosnin një grazhd; tashmë, mbi qilima gjeje yzengji dhe pajime kali, mbi kolltuk shalën e kalit, ndërsa në varëset e rrobave do të shikoje të gjitha llojet e frerëve dhe kapistrave. Djersa e udhëheqësit S. E. kishte aromën e djersës së kalit të tij.
E. S. i çoi punët deri në atë kufi perversiteti, sa situata u bë shumë e vështirë për zonjat, të cilat duhej ta bënin atë punë mbi kalë, me mollaqet ngjeshur tek e përparmja e madhërisë, duke bërë kështu të vuanin shumë edhe kali edhe kalorësi. Gjithsesi, dashuria kryhej njësoj mbi silazh si mbi çarçafë, po ashtu, në dhomën e gjumit të udhëheqësit, hingëllimat dhe psherëtimat dëgjoheshin njësoj.
Më vonë, Shkëlqesia e Tij filloi të flejë mbi kalë, madje edhe të dhiste që andej; edhe në inaugurime apo bankete qëndronte mbi kalë. Në këto të fundit, ndodhnin gjëra të pahijshme, sepse kali fuste turinjtë në pjata, shfrynte mbi gjellë dhe bezdiste zonjat, duke u lëpirë qafën.
Në sallën e audiencës, ministrat qëndronin në këmbë, ngaqë nuk u lejohej kali; ndërsa ambasadorëve, gjatë takimeve protokollare, iu kërkua të vinin me kuaj dhe letrat kredenciale t’i paraqitnin kaluar. Ndërkohë, shtetasit e Republikës mbaheshin nën kontroll të rreptë.
Shumë shpejt shtëpia e udhëheqësit u kthye në gjysmë stallë dhe gjysmë pallat. Zonja e Parë shëtiste nëpër kopshte hipur mbi një pelë dhe prej andej këpuste trëndafila aromatikë, gjë që, menjëherë, u imitua nga oborrtaret e tjera, të cilët një ditë edhe ato u dukën kaluar, duke ecur trokthi. Po ashtu, edhe shërbëtorët, hipur mbi mushka, ndiqnin gomarët, të cilët, duke përfituar nga rrëmuja, hynin nëpër dhoma duke pëllitur me të madhe.
Duke ndjekur shembullin e pallatit të madhërisë së tij, njerëzit me njëfarë edukate dhe gjendje të mirë filluan të merrnin zakonin e përgjithshëm të vendit, duke bërë si gjithë turma e rrëmujshme.
Kur, një ditë fatale, S. E. vdiq, fare thjesht e balsamosën, bashkë me kalin, dhe e ngritën si një statujë.
Përktheu: Bajram Karabolli
PAK NGA PAK PO MËSOHEJ-Agota Kristof
Pak nga pak po mësohej me gjërat që ajo la, që harroi në shtëpinë e tij.
Një kuti shkrepëse, një shami me lot, një shall të fëmijëve, dorashkat, ndonjëherë gjyzlykët.
Zakonisht ai flinte kur ajo ikte, ishte i lodhur.
E dinte që rrinte atje, në shtëpinë e tij, duke pirë duhan e duke menduar një Zot e di çfarë.
Sendet e harruar i gjeti në mëngjes.
Ajo s’pushonte së harruari e së lëni gjëra në shtëpinë e tij.
Sutjenat.
Cigaret.
Çakmakun, një libër për fëmijë,
Kutinë e gjyzlykëve
Sandalet
(Do jetë kthyer këmbëzbathur)
Shamitë
Flokët, sidomos flokët
Ngado flokë
Mbi jastëk, në banjë, në kuzhinë.
Një makth i vërtetë.
Flokët e saj të zinj, ngado në apartament.
Herën e fundit kish harruar duart.
Dy duar pa unaza, në anë të tryezës, të ngurosura, paksa të gjakosura te kyçet ku i kish prerë.
Përktheu: Alket Çani
Mësuesi i shkollës së mesme, zoti Runge tha me zë të përgjumur: “Forgive me” është një shprehje e fortë. Në të vërtetë anglezi e përdor atë vetëm përballë Zotit, kur falet e kur i vlojnë ndjenjat e forta. Ju do ta dëgjoni rrallë e do ta përdorni rrallë. Më shpesh ndeshen “excuse me” dhe “sorry”. Po, para së gjithash ”sorry”. “Sorry” mund ta përdorni gjatë çdo ndjese. Kur doni t’i kaloni para dikujt, kur i shkelni këmbën dikujt, thoni “I’m sorry …”
Isha katërmbëdhjetë vjeçe. Rrija ulur në bankën e fundit dhe nuk isha shumë e vëmendshme. Para meje mbi bankën e lëmuar shtrihej një fletore blu DIN A6, ku duhej t’i hidhja fjalët e reja. Megjithatë pikturova djathtas dhe majtas emrit tim një lule. Poshtë fletores ishte një pasqyrë, në të cilën shihesha herë pas here. Kisha qejf të shihesha në pasqyrë, tërhiqja flokët mbi ballë e zgërdhihesha. Domethënë doja të bëhesha aktore. Rrugës për në shtëpi më parakaluan tre djem nga klasa paralele: Valteri, Horsti dhe Zigberti. Zigberti tha: Ja ku po ikën Brigite Hornei! Të tjerët qeshën. Ç’kishte xhanëm ky Zigberti me mua? Më ngacmonte, më tallte, frynte faqet, por gëzohesha kur e shihja …
Ishte fillimi i prillit. Luftës po i vinte fundi. Prej babait s’po vinin më letra. Në mbrëmje mamaja ulej pa fjalë në buzë të krevatit tim.
Disa ditë më vonë nga shkolla na dërguan në shtëpi. Nga dreka mbi çatitë e qytetit gumëzhinë aeroplanët amerikanë që fluturonin ulët. Natën kamionë me trupa SS shkuan drejt urës mbi lumin Rin e dritaret u drodhën nga gjëmimet prej frontit. Pastaj makina, karroca me kuaj dhe tanke u dyndën nëpër rrugë, mbi trotuarë. Këmbësorët po tërhiqeshin, në grupe, veç e veç, të rreckosur, të plagosur.
Qyteti ynë i vogël ziente nga frika, shqetësimi, pasiguria dhe shpresa se gjithçka do përfundojë. Beku, një ithtar fanatik i Hitlerit, armatosi djem dhe pleq. Shpërndau pushkë dhe armë kundërtanke që mbështeten në sup, urdhëroi ngritjen e pengesave xheniere, hapjen e llogoreve. Të moshuarit bashkëpunuan pa dëshirë, por të rinjtë s’e kishin idenë e prandaj ishin madje të ngazëllyer. Edhe Zigberti. Zigberti ndodhej, nën urdhërat e një ish-oficeri të luftës së parë botërore, në një kodër para qytetit. Unë çoja në kodër ujë, kafe, kekë, cigare dhe pllakën e fundit të çokollatës, që e kishte dërguar babai për Krishtlindje, ia solla Zigbertit. Isha ulur në llogore pranë tij. Ai tha: “A e di ti, jam gabuar, ti nuk je një… je më shumë një djalë. Kjo më bëri krenare. Pak pas kësaj tymosa, pa u kollitur, cigaren time të parë. Por nuk isha djalë! Jo, nuk isha djalë.
Herët në një nga paraditet vajta prapë tek kodra. Rrugët dhe fushat ishin si të shkretuara, vetëm laureshat ngriheshin prej brazdave. Që prej këtij mëngjesi e di sa e bukur është kënga e laureshave. Në kodër nuk u prita tamam miqësisht. Njëri tha: “Një çmenduri e tillë.” Kurse oficeri i luftës së parë botërore tha: “Vajzë e marrë, ti s’mund të kthehesh më.”
“Përse?” pyeta unë.
“Tani do ia nisi”, tha ai.
“Çfarë? Çfarë do nisi?”
Nuk u përgjigj askush. Një qetësi e frikshme. Renda duke u penguar në kodër për tek Zigberti. Ai më tërhoqi në llogore pranë vetes, ma pushtoi kokën në krahët e vet e tha: “Pse erdhe xhanën! Xhanëm pse erdhe sot!”
Pastaj qetësia u hodh në erë. Goditjet e topave e shkundën kodrën. Predhat zemërake e bënë çorap tokën, për të nxjerrë jashtë saj ato pak jetë, për ta pluguar siç nxirren patatet nga fusha. A pata frikë? Nuk pata frikë? Nuk e di.
Shatërvanë dheu kërcenin përpjetë. Ciflat e predhave binin si breshëri dhe tymi të zinte frymën.
Piskati një zë: “Ata janë në rrugë!”
Pastaj u bë qetësi, megjithatë në qetësi u dëgjua një rrokullimë e dyshimtë.
Zigberti tha: “Pa të shoh një herë.” U drejtua, nxori kokën mbi buzën e llogores dhe vështroi nga rruga. Ngrita sytë nga ai dhe e pyeta: “A shikon diçka? A shikon …?” Në këtë moment i shpërtheu gjaku nga qafa, një çurg i kuq, si prej një tubi …
Në kishë ishte një tablo: Qengji i Perëndisë mbi një kupë. Gjaku, një hark i kuq, rridhte me harkim prej një plage të hapur në qafë drejt buzës së kupës. Kështu qe dhe tek Zigberti. Prej kohësh nuk e kisha parë tablonë në kishë. Tani e pashë siç duhej. Mendimi im i vetëm qe tabloja, një mendim idiot, i pavend. Paralizues. S’isha në gjendje të bërtisja, s’isha në gjendje të bëja asgjë. Shihja gjakun të vërshonte nga qafa e tij dhe kujtova tablonë në kishë … Pastaj trupi iu plandos, bëri përpara, drejt meje, u fundos galiç, balli iu përplas tek gjunjtë e duart iu fashitën poshtë të hapura pranë këmbëve në tokë.
Një hije mbuloi llahtarin e frikës sime. Sipër, tek buza e llogores, qëndronte një ushtar, një ushtar i huaj, me uniformë të huaj, me një helmetë të huaj dhe një pushkë të huaj, që ende merrte nishan Zigbertin. Vrasësi i tij! Mirëpo e uli pushkën, e flaku në tokë dhe tha: “Forgive me.” U përkul, i zhvati duart e mia në gjoksin e vet dhe tha: “Forgive me.”
Përktheu nga gjermanishtja: Gaqo Karakashi
