Politika Represive e Inteligjencës Emocionale/ Merve Emre
Merve Emre
Prindërit e mi nuk shqetësoheshin dhe aq për edukimin tim moral, por kur kjo ndodhte, çfarëdolloj shenje urtësie apo paralajmërimi që ata duhej të jepnin, shoqërohej me libra – zakonisht librat më të shitur të psikologjisë pop.
Në kujtesën time shquhen: “Reviving Ophelia: Saving the Selves of Adolescent Girls,” e Mary Pipher-it, dhe “Emotional Intelligence,” e Daniel Goleman-it.
Të parin e lexova me shumë kënaqësi. Asnjë nga mëkatet e mia nuk ishte aq alarmant apo emocionues sa ai që përshkruante Pifer -i- pa drogë, pa udhëtime klandestine në kabinetin e pijeve të familjes, pa përdorimin e zymtë të manikyrit – kështu që rrëfimet e saj për sjelljen e keqe më bënë të ndihesha sa e grishur po aq edhe e vetëkënaqur.
Librin e dytë e hoqa mënjanë, pasi dyshova se ishte blerë për të vënë në dukje defektet e mia më të zakonshme. Isha një “adoleshente e zemëruar”, me një gjuhë shumë therëse dhe me një ngurrim të sertë – armatura që besoja se i nevojitej një vajze me një emër të çuditshëm, të lindur në një vend të huaj, për të kaluar ditët e shkollës në periferi të Amerikës.
“Inteligjenca Emocionale” nuk do të kishte lejuar asnjë justifikim të tillë. “Çdokush mund të zemërohet – kjo është e lehtë,” thotë Aristoteli në epigrafin e librit, që ngjan shumë, në këtë kontekst, si mësuesi im i shëndetit në shkollën e mesme.
“Por të zemërohesh me personin e duhur, në masën e duhur, në kohën e duhur, për qëllimin e duhur dhe në mënyrën e duhur – kjo nuk është e lehtë.” Nuk kisha interes për një libër që nxiste vetë-reformimin. Nuk isha unë që kisha nevojë për reformë, mendoja, por ishte diçka tjetër, megjithëse nuk mund ta thosha se çfarë.
Këtë dimër, më në fund e lexova librin “Inteligjenca Emocionale”, në botimin me rastin e njëzetë e pesë vjetorit të tij (Bantam). Në çerek shekullin e shkuar, libri – i cili zotohet t’u mësojë lexuesve të tij se çfarë janë emocionet dhe sesi ata ta zhvillojnë “arsimimin emocional” e nevojshëm “për të kontrolluar dhe për të kanalizuar dëshirat” – është shitur në më shumë se pesë milionë kopje në mbarë botën.
Kjo shifër përfshin botimin e parë, në dyzet gjuhë. Ajo nuk përfshin librin audio, e-book-un, apo serinë shoqëruese të librave të Goleman-it; apo përmbledhjen “Emotional Intelligence Ultimate” të Harvard Business Review, një koleksion i bukur me katërmbëdhjetë libra me tituj të tillë si “Empathy,” “Authentic Leadership,” “Resilience,” dhe “Mindfulness”; ose libra të panumërt derivues, disa nga Goleman-i, të tjerë nga analistë politikash apo trajnerë motivues, që synojnë më shumë përhapje, duke përfshirë “Inteligjencën Emocionale për Gratë”, “Inteligjencën Emocionale për Zbatimin e Ligjit, Arsimin, Menazhimin dhe Lidershipin”, “Inteligjencën Emocionale për Notarë”, “Ninxha inteligjentë emocionalë” (për fëmijët nga mosha tre deri në njëmbëdhjetë vjeç).
Shifra nuk pasqyron ndonje grup të larmishëm vlerësimesh të inteligjencës emocionale, ndër to Inventari i Kompetencës Emocionale dhe Sociale të Goleman-it, një “anketë 360 gradë” me çmim dyqind e nëntëdhjetë e pesë dollarë.
Blini anketën dhe një ekip konsulentësh do të shpërndajë një pyetësor me gjashtëdhjetë e tetë pika për kolegët, menazherët dhe klientët tuaj. Në një shkallë nga 1 (“Asnjëherë”) deri në 5 (“në mënyrë të vazhdueshme”), do t’ju kërkohet të vlerësoni se sa shpesh arrini ta përshkruani efektin e ndjenjave në veprimet tuaja, sa shpesh e humbni qetësinë kur jeni të stresuar dhe sa shpesh e shihni të ardhmen me shpresë.
Përgjigjet e tyre, së bashku me vetëvlerësimin tuaj, do të përcaktojnë nëse performanca juaj emocionale në punë është “e jashtëzakonshme” apo thjesht “mesatare” dhe si rrjedhojë ka nevojë për korrigjim.
Inteligjenca emocionale shpesh cilësohet si një burim i pashfrytëzuar, homologu bosh i I.Q.-së (të cilin Goleman-i e trajton si një masë të qartë të vlefshme të inteligjencës së papërpunuar). Ndryshe nga një test I.Q.-je, vlerësimi i Goleman-it nuk prodhon një numër të përcaktuar në një kurbë të standardizuar, por një “profil të stërgjatë individual të kompetencës”.
Grafikët me shtylla në nuanca blu paraqesin pikat e forta dhe të dobëta relative të personit në katër dimensionet kryesore të sjelljes: vetëdija, ndërgjegjësimi social, vetëmenazhimi dhe menazhimi i marrëdhënieve. Nuk është e qartë sesi do të përdoren rezultatet, megjithëse, nëse ato shtypen në letër, çdo konsulent i personelit i trajnuar mirë do t’ju siguronte se ato janë një hap i parë i domosdoshëm drejt vetëpërmirësimit.
Siç thotë shprehja e vjetër e menazhimit: “Nëse nuk mund ta matni, nuk mund ta përmirësoni”. Në hyrje të botimit të njëzet e pesë vjetorit, Goleman-i shpjegon se termi “inteligjencë emocionale” u propozua fillimisht nga “Peter Salovey, më pas një profesor i ri në Yale, dhe nga një nga studentët e tij të diplomuar, John D. Mayer, në një revistë psikologjike jo shumë të njohur (e cila tashmë nuk ekziston).
Revista, Imagination, Cognition and Personality në fakt, ruhet ende dhe Salovey dhe Mayer-i janë bërë, përkatësisht, presidentë të Yale-t dhe profesor i psikologjisë në Universitetin e New Hampshire-t.
Është interesante të shohësh se sa shumë u tërhoq Goleman-i nga artikulli origjinal dhe se sa besnikërisht. Për Salovey-n dhe Mayer-n, inteligjenca emocionale ishte “aftësia për të monitoruar ndjenjat dhe emocionet e tua dhe të të tjerëve” si dhe “për të dalluar mes tyre” nëpërmjet të folurit një meta-gjuhë të emocioneve. Interesi i tyre ishte për mënyrën sesi njerëzit flisnin për emocionet dhe sesi ata ishin të kushtëzuar të flisnin për to – nga familjet e tyre, nga vendet e tyre të punës, nga profesioni i psikiatrit dhe nga institucionet e tjera sociale. Institucione të tilla kultivuan një diskurs emocionesh në të cilin njerëzit fituan rrjedhshmëri gjatë gjithë jetës.
Sociologu Erving Goffman, në veprën “Prezantimi i vetvetes në jetën e përditshme” (viti 1956), e përshkroi këtë rrjedhshmëri si thelbësore për “artet e menazhimit të mbresave”, teknikat me të cilat njerëzit kalibrojnë vetëvlerësimin e tyre
ndaj rregullave të ndërveprimeve shoqërore të organizuara në mënyrë rituale.
Në analizën e tij për mënyrën sesi rregullohen takimet shoqërore, Goffman-i shkroi se një individ “mësohet të jetë perceptues, të ketë ndjenja të lidhura me veten dhe një vetvete të shprehur përmes fytyrës, të ketë krenari, nder dhe dinjitet, të ketë kujdes, të ketë takt dhe një sasi të caktuar ekuilibri.” Ideja e Salovey-t dhe e Mayer-it për inteligjencën emocionale përdor burimet e psikologjisë njohëse dhe të sjelljes për t’u mbështetur mbi njohuritë e Goffman-it, në tonalitetet e matura të studiuesve seriozë. Të njëjtën gjë që bën edhe puna e psikologëve akademikë që ata kanë frymëzuar.
Edhe pse sigurisht është e vërtetë, siç shkruan Goleman-i në hyrje, se libri i tij “e bëri konceptin të famshëm”, ai gjithashtu e bëri atë – brenda një arti normativ menazhimi. I armatosur me bisedat e koktejeve të disiplinave më magjepsëse – qarqet emocionuese të neurobiologjisë, teoritë e psikanalizës së harmonizimit – dhe me citate emocionuese nga literatura e madhe, ai e transformoi inteligjencën emocionale nga një term i specializuar në një afishim masiv,, për të tërhequr sa më shumë lexues, aq sa edhe ka probleme personale në botë.
Versioni i konceptit të Goleman-it rezulton pafundësisht i adaptueshëm. Ndonjëherë, si në diskutimin e tij për arritjet “të shquara” skolastike dhe profesionale të aziatiko-amerikanëve, inteligjenca emocionale tregon sesi “një etikë e fortë kulturore e punës përkthehet në motivim, zell dhe këmbëngulje të lartë – një avantazh emocional”.
Në raste të tjera, si në diskutimin e tij për aftësinë për t’u përqendruar, inteligjenca emocionale është “rrjedhë”, mjaft e dukshme në rastet kur dikush është duke shkruar në një përhumbje të thellë, apo kur është duke goditur fort tastiierën e pianos ose kur është duke medituar, por “ndoshta ajo kapet më së miri nga dashuria ekstatike, nga shkrirja e dy elementeve në një të vetëm harmonik të rrjedhshëm.”
Për ata që nuk mund ta arrijnë rrjedhën, në të bërit dashuri apo në të kundërt, “një “mikrorrjedhë më e butë” mund të jetë një objektiv më i menazhueshëm.) Në një kapitull, inteligjenca emocionale është refuzimi për t’u zhytur në trishtimin e tjetrit dhe për të përvetësuar, në vend të kësaj, “fuqinë e të menduarit pozitiv.” Në një tjetër, mbi diversitetin e vendit të punës, inteligjenca emocionale u mundëson kompanive të “vlerësojnë njerëz nga kultura (dhe tregje) të ndryshme, por gjithashtu ta kthejnë atë vlerësim në avantazh konkurrues”. Dhe në seksionin e fundit të librit, i cili ngulmon në rëndësinë e inteligjencës emocionale gjatë edukimit të fëmijërisë së hershme, ai bëhet “themeli i shoqërive demokratike” dhe themeli i “jetës së virtytshme”.
Hyrja në botimin e përvjetorit është i vetmi përditësim domethënës i “Inteligjencës Emocionale”. Të lexosh librin sot do të thotë të zbulosh një kapsulë kohe, të lëmuar deri në një përndritje të shkëlqyer dhe të kujtosh një epokë kur një gazetar si Goleman-i mund të fliste ende me optimizëm të patrazuar për fuqinë e vetëkontrollit dhe të dhembshurisë për të kapërcyer “një sulm të impulseve shpirtërore të këqija të dala jashtë kontrollit.”
Ajo që disa e kanë quajtur “vitet e gjatë nëntëdhjetë” ishte një kohë kur mbizotëronin bisedat për respektin dhe për vlerat familjare, për fundin e historisë dhe për triumfin e demokracisë liberale. Megjithatë, për Goleman-in, premtimi i Amerikës në fund të Luftës së Ftohtë u kërcënua nga “paaftësia emocionale, dëshpërimi dhe pamaturia”, dëshmia e të cilave ishte në të gjitha lajmet e mëngjesit.
Një nëntë vjeçar ishte “turrur” duke spërkatur bojë mbi tavolinat dhe mbi kompjuterat, pasi disa shokë të klasës e quajtën”fëmijë”. Një goditje aksidentale kishte pasuar me të shtëna jashtë një “klubi rap-i në Manhattan”. Fëmijët u rrahën për vdekje për shkak se bllokuan televizorin në kohën kur prindërit e tyre po shikonin emisionin e tyre të preferuar. Si ta gjeni “kuptimin e pakuptimësisë”? Pyet Goleman-i. Si të zbërthehet “sfera e irracionales” nga e cila kishin dalë këto sjellje?
Në këtë distancë, denoncimi i Goleman-it për impulset irracionale dhe “të mbrapshta” duket si një refuzim për të pranuar faktorë konkretë shoqërorë që ishin para syve të tij.
“E gjitha dhimbje, asnjë fitim për shumicën e punëtorëve,” njoftuan autorët në Institutin e Politikave Ekonomike në një raport të vitit 1996, duke përfunduar, me një gjuhë që ishte jashtëzakonisht me tone të shqetësuara për ekonomistët e Uashingtonit se, që nga vitet shtatëdhjetë, një erozion i pagave, një rënie e pagesave të larta të vendeve të punës në prodhim dhe pasiguria më e madhe në punë, kishin patur një efekt katastrofik në klasën e mesme. Dhimbja ishte intensifikuar me largimin e shërbimeve sociale dhe madje politikanët përparimtarë ishin më të shqetësuar për ta demonstruar besimin e tyre si miqësor ndaj biznesit sesa për të pohuar shqetësimin e tyre për klasën punëtore, për njerëzit me ngjyrë, për emigrantët apo gratë. Fjala “energjik” duket shumë e butë për zmbrapsjen e veçantë të epokës nga betejat progresive.
Kush mund ta harronte rrahjen e Rodney King-ut nga duart e policisë, mosbesimin e politikanëve që morën në pyetje Anita Hill-in, apo karriget bosh të grave që Kongresi kishte refuzuar t’i thërriste si dëshmitare në mbështetje të dëshmisë së saj?
Përgjigjia është Goleman-i, i cili tani duket po aq i pavëmendshëm ndaj padrejtësive sociale saç ishte atëherë. Për të, çështja është rënia e moralit dhe një “sëmundje emocionale” që është çmimi që kemi paguar për të jetuar një “jetë moderne” të mbushur me “dilema postmoderne”.
Parathënia krijon pritshmëri të mëdha, por pjesa tjetër e librit kronikon forma më prozaike të pakënaqësisë, që vijnë nga mungesa e inteligjencës emocionale: papunësia, divorci, depresioni, ankthi, mërzitja pa shkak. Si të manovroni përmes përleshjeve me kolegët tuaj, në mënyrë që askush të mos humbasë orët e çmuara të ditës së punës; duke qëndruar në këmbë, duke varur turinjtë, duke shkruar e-mail-ë pasiv-agresivë apo duke qarë në banjë? Si të grindeni me bashkëshortin tuaj në mënyrë që askush të mos ngrejë dorën apo të kërcënojë të largohet?
“Ata që janë në mëshirën e impulsit – të cilëve u mungon vetëkontrolli – vuajnë një mangësi morale, “shkruan Goleman-i. “Pyetja është, si mund ta sjellim inteligjencën në emocionet tona – dhe mirësjelljen në rrugën tonë dhe kujdesin për jetën tonë komunale?”
Gradualisht, shihet pse koncepti i inteligjencës emocionale fitoi një pranim kaq të gjerë. Ai nuk është një cilësi apo një atribut, por një regjim kufizimi. Është një koleksion praktikash – vlerësimi, reagimi, stërvitjeje, meditimi – për të monitoruar veten dhe të tjerët, në një mënyrë që lidh zotimin e vetëaktualizimit total me rreziqet e privimit absolut shoqëror.
Përkundër të gjitha demonstrimeve të drejta për atë që është bota moderne, qëllimet e saj janë në mënyrë të drejtpërdrejtë konservatore: të nxitë njerëzit që të qëndrojnë në shkollë, të sigurojnë një punë të qëndrueshme, të lidhen me punën e tyre, të kenë familje dhe t’i mbajnë ato të pacenuara, si dhe t’i rrisin fëmijët që ata të përsëritin të njëjtin cikël të aktivitetit produktiv. Me fjalë të tjera, inteligjenca emocionale është një doktrinë vetëndihmuese, e cila i detyrohet thellësisht ideologjisë moralizuese të neoliberalizmit.
Fjala “neoliberalizëm”, me kritikët dhe kundërkritikët e saj, përdoret tani aq rastësisht saç është bërë pothuajse e pakuptimtë, kështu që ia vlen të kthehemi te një përkufizim i ofruar nga Michel Foucault, një nga teoricienët e parë që e diskutoi këtë term. Në një seri leksionesh që ai mbajti në vitin 1979 – disa muaj përpara se Margaret Thatcher-i të merrte detyrën në Britani dhe një vit përpara se Ronald Reagan-i të zgjidhej President – Foucault e përshkroi ideologjinë neoliberale si aplikimin e një modeli ekonomik për “çdo aktor social në përgjithësi për aq sa ai ose ajo martohet, për shembull, apo që kryen një krim, ose që rrit fëmijë, jep dashuri dhe që kalon kohë me fëmijët.” Secili prej këtyre veprimeve mund të shihet se sjell kosto dhe përfitime të caktuara, rreziqe dhe fitime të caktuara, të cilat, nëse llogariten siç duhet, do të rezultonin në “shpërndarjen optimale të burimeve të pakta për qëllime alternative”. Subjekti i formuar nga ky model, Homo Economicus, u zotua për ndjekjen e lirisë personale absolute dhe iu përgjigj çdo ndryshimi në mjedisin e tij me interes racional. Por ndaj çdo gjëje që qëndronte jashtë interesit të tij vetjak, ai mbeti “i paqartë”, pohoi Foucault. Në psikologjinë pop, një paqartësi e tillë ngrihet në parimin e parë të profesionit, në një mënyrë që fsheh lidhjen midis psikologjisë dhe politikës. Metoda e preferuar e zhanrit të rrëfimit është shëmbëlltyra. Një shembull tërheqës i sjelljes njerëzore është prerë nga një artikull gazete ose nga një punim kërkimor. I zhveshur nga detajet shoqërore dhe historike që mund t’i japin asaj thellësi dhe kompleksitet, ai jep një mësim lehtësisht të tretshëm për të drejtën dhe të gabuarën ose, në rastin e Goleman-it, për ndarjet produktive dhe joproduktive të emocioneve në “ekonominë nëntokësore të psikikës”. Metoda lë gjurmë në mënyrë të pandryshueshme dhe, duke lexuar “Inteligjencën Emocionale”, njeriu fillon të ndiejë se shembujt e Goleman-it tregojnë vetëm gjysmën e historisë. Për një libër, qëllimi përfundimtar i të cilit është t’i nxitë njerëzit që t’i bëjnë për vete kolegët e tyre ose të jenë disi më pak të zhurmshëm në martesat e tyre, një numër befasues kapitujsh paraqesin tipare vrasjesh për shkaqe kapriçioje dhe dhune rastësore. Një baba, i armatosur në mënyrë të pashpjegueshme dhe i pushtuar nga instinkti i tij evolucionar “lufto-ose-mbathja”, e qëllon vajzën e vet kur ajo hidhet nga një dollap për ta frikësuar. Një i varur nga heroina në lirim me kusht “çmendet”, siç thotë ai më vonë, duke grabitur një apartament dhe duke vrarë dy vajza të reja. Një student i shkëlqyer godet me thikë në qafë mësuesin e tij të fizikës në shkollën e mesme, duke i dhënë Goleman-it prova dramatike se I.Q-ja e lartë dhe notat e mira nuk e përcaktojnë suksesin.
Duke kërkuar burimet e Goleman-it, shpejt dallon një model në atë që është lënë jashtë. Babai që qëlloi vajzën e tij? Në atë kohë, në vitin 1994, ai jetonte në West Monroe, Luisiana; shteti kishte shkallën më të lartë të varfërisë në vend dhe banorët e qytetit u thoshin gazetarëve se nuk mund të vizitonin as edhe një qendër tregtare pa u frikësuar se mos i grabisnin në parking.
Kryedeputeti në detyrë atë natë, i intervistuar nga Associated Press pas të shtënave tha se zbuloi “sesa të frikësuar janë njerëzit në shtëpitë e tyre këto ditë”. I varur nga heroina që vrau dy vajzat e reja? Shembulli është një histori më e vjetër, e vitit 1963, dhe një histori më e njohur nga sa tregon Goleman-i. I varuri nga heroina, i cili ishte i bardhë, nuk u kap për më shumë se një vit ndërsa policia arrestoi dhe mori një rrëfim nga një i ri me ngjyrë, George Whitmore, Jr.; Gjykata e Lartë, më vonë e quajti rastin “shembulli më i spikatur” i shtrëngimit policor të vendit. Po djali që goditi me thikë mësuesin e tij të fizikës? Ai ishte emigrant xhamajkan që jetonte në Florida-n jugore, i cili dyshohet se u përpoq të vriste veten së bashku me mësuesin e tij. Një gjykatës zbuloi se djali e kishte humbur përkohësisht kontrollin mendor për shkak të “fiksimit të tij me përsosmërinë akademike” dhe për shkak të bindjes se ai më mirë do të preferonte të vdiste sesa të dështonte në Shkollën Mjekësore të Harvardit. Arsimi i lartë elitar amerikan mbeti për të çelësi që do të zhbllokonte jetën e mirë.
Filloni të futeni në qytete dhe data, të plotësoni boshllëqet në histori dhe diagnozat e Goleman-it dalin përtej qëllimit. Ky dështim është i natyrshëm në zhanrin e vetëndihmës, premisa e të cilit është se aftësia për ndryshim qëndron gjithmonë brenda nesh. Goleman-i zotohet t’u tregojë lexuesve të tij sesi të çlirohen nga “rrëmbimi emocional” i trurit nga valët biokimike, tendenca e pavullnetshme e trupit për të shkaktuar “minën e vet nervore”.
Kjo gjuhë, me aludimet e saj të terrorizmit dhe të pushtimit të shtëpisë, i nxit lexuesit që të qëndrojnë vigjilentë, duke i monitoruar vazhdimisht reagimet e tyre për t’i sjellë në përputhje me ritualet e pranuara të shprehjes emocionale. Ky është një vizion i lirisë personale i arritur, në mënyrë paradoksale, përmes vetërregullimit të vazhdueshëm.
“Inteligjenca Emocionale” përfytyron një botë të përbërë nga pak më shumë se një seri ndërveprimesh civile midis punëdhënësit dhe punonjësit, midis burrit dhe gruas, midis mikut dhe fqinjit. Njerëzit nuk janë të lidhur me asgjë tjerltër përveç, siç e përmblodhi Foucault, “instinktit, ndjenjës dhe simpatisë”, që garantojnë suksesin e tyre të ndërsjelltë dhe “neverinë e tyre të përbashkët për fatkeqësinë e individëve” të cilët nuk mund ta kontrollojnë jetën e tyre të brendshme.
Koncepti i inteligjencës emocionale lindi në kohën kur ekonomia globale po kalonte një transformim të fortë strukturor, me rënien e prodhimit dhe me zgjerimin e sektorit të shërbimeve në tregjet më të mëdha të botës. Kushdo që ka vizituar një dyqan me pakicë apo që është ulur në një klasë, e di se puna e shërbimit është një mënyrë prodhimi e organizuar rreth ndërveprimeve komunikuese. Ai e vë artin e menazhimit të përshtypjeve të Goffman-it – zërin miqësor të një shitëseje, elegancën e gjestit të një mësuesi, karizmën e prezantimit të një drejtuesi – në zemër të produktivitetit.
Arlie Russell Hochschild, në librin e saj të vitit 1983 “The Managed Heart“, krijoi termin “punë emocionale” për këtë lloj pune. “Qendrat e kujdesit ditor, shtëpitë e të moshuarve, spitalet, aeroportet, dyqanet, call center-at, klasat, zyrat e mirëqenies sociale, zyrat dentare – në të gjitha këto vende pune, me kënaqësi apo ngurrim, shkëlqyeshëm apo keq, punonjësit bëjnë punë emocionale”, shkroi ajo.
“Shitësi i varfër që punon në një butik elitar veshjesh menazhon zilinë. Tregtari i aksioneve në Wall Street menazhon panikun.” Meqenëse shumica e punëve të shërbimit nuk mund të bëhen më efikase me makineri, produktiviteti i punës emocionale mund të rritet vetëm duke i nxitur punëtorët të kultivojnë shfaqje emocionesh që janë më bindëse – si për të tjerët ashtu edhe për veten e tyre.
Siç vë në dukje Hochschild-i, “Çështja midis një ndjenje reale, por të papranuar nga njëra anë dhe një ndjenje të idealizuar nga ana tjetër” bëhet një detyrim ekonomik. Puna emocionale përfshin minimizimin e saj madje, transformimin e një shfaqjeje sipërfaqësore në një bindje të thellë.
Ajo që doli te Hochschild-i si një kritikë marksiste feministe e tjetërsimit midis punonjësve të shërbimit, rishfaqet te Goleman-i si këshillë e sinqertë për atë që duhet bërë për të ecur përpara, ose ndoshta thjesht për të mbijetuar.
Duke e kthyer “punën emocionale” në “inteligjencë emocionale”, Goleman-i zëvendëson marrëdhënien konkrete sociale midis një punonjëseje dhe punëdhënësit të saj, me një aftësi të paqartë individuale. Shitësi ziliqar dhe i papërkulur i Hochschild-it rishfaqet në librin e Goleman-it, i përshtatur tashmë për qëllimet e tij. Ajo është bërë nervoze dhe depresive. “Shitjet e saj më pas bien dhe e bëjnë të ndihet si e dështuar, gjë që ia ushqen depresionin,” shpjegon Goleman-i. Zgjidhja e propozuar e tij është më shumë punë, punë më e mirë, punë më entuziaste, së pari si një shpërqendrim sipërfaqësor, më pas si një zgjidhje e thellë: “Shitjet do të kishin më pak gjasa të binin dhe vetë përvoja për të bërë një shitje mund të rrisë vetëbesimin e saj. ”Aftësia e saj për të kontrolluar dhe për të kanalizuar emocionet negative do të korrë shpërblime ekonomike dhe morale. Përveç kësaj, çfarë zgjedhje i mbetet nëse dëshiron të mbajë punën dhe të sigurojë jetesën?
Puna emocionale, duke i larguar punëtorët nga ndjenjat e tyre të brendshme, riformulon sferën e pretenduar private të vetes si një zgjerim i interesave shoqërore dhe korporative. Këto inkursione ngrenë pyetjen se nga se buron çdo emocion dhe sa i përket ai vetëm individit. A janë aftësitë e natyrshme të njerëzve për ndjeshmëri dhe ngrohtësi, të adaptuara nga strukturat jopersonale të tregut? Apo njerëzit riprodhojnë pikërisht buzëqeshjet dhe rreshtat që u jepen nga reklamat, programet e trajnimit dhe nga skriptet e mikpritjes?
Vetëm një gjë duket e sigurt: sa më shumë që e përjetojmë punën emocionale si një shfaqje të shtirur dhe jo si një ndjenjë të vërtetë, aq më i madh është ankthi ynë psikologjik. “Kur shfaqja kërkohet nga puna, zakonisht është ndjenja ajo që duhet të ndryshojë,” shkruan Hochschild-i. Për punëtoren individuale, ka çfarëdo lloj arsyeje për të besuar në skenarin që ajo reciton. Ajo nuk fiton asgjë dhe rrezikon gjithçka duke pohuar lirinë e saj prej saj. Ndërsa i mban disa kategori punëtorësh të shqetësuar dhe të përkulshëm, koncepti i inteligjencës emocionale gjithashtu i pasqyron jetën emocionale dhe kushtet e punës së punonjësve që nuk u përkasin shërbimeve, krejtësisht si të parëndësishme. Dikush e sheh këtë në gamën e kufizuar të lojtarëve në historitë e suksesit të Goleman-it; inteligjentët emocionalë duket se janë menazherë, inxhinierë, konsulentë, mjekë, avokatë dhe mësues. Për të, pyetja e vetme e rëndësishme është se kush do të dalë në krye: “bosi manipulues, luftëtar i xhunglës” apo “virtuozi në aftësitë ndërpersonale” që e përvetëson “menazhimin me zemër”.
Lexuesi i tij i nënkuptuar është individi i aftë për të “larguar shqetësimet e vogla-shëndetësore, faturat, madje edhe dëshirën për të bërë mirë”; dikush për të cilin “të falimentojë” është po aq e pamundur sa “një njeri i dashur të vdesë në një aksident avioni”. Mos harroni se në disa shtete, probabiliteti për të paraqitur falimentim personal është një në dyqind, ndërsa probabiliteti për të humbur një të dashur në një aksident avioni është një në njëmbëdhjetë milionë. Në universin e Goleman-,it, këto të dyja janë njësoj të pamendueshme.
Koha nuk ka qenë e mirë për “Inteligjencën Emocionale” dhe tani është pothuajse shumë e lehtë ta bësh objek kritike. Por ajo është gjithashtu provë ndaj kritikave: idetë që e mbajnë në jetë janë kudo dhe grishja prej tyre është e vështirë të mohohet.
Në fund të fundit, çfarë mund të jetë e kundërshtueshme kur njerëzve u kërkohet që të kujdesen për njëri-tjetrin dhe të jenë të vetëdijshëm sesi veprimet e tyre ndikojnë te të tjerët? Ndoshta përgjigjia më e mirë është ta ripërfytyroni konceptin në një formë që tregon se çfarë fshihet nën të.
Përfytyrojeni “Inteligjencën Emocionale” dhe librat që trashëgohen prej saj ndërkohë që morali luan për një epokë laike, të shfaqur para audiencës së profesionistëve kryesisht të bardhë. Në një teatër që nuk pranon dritë apo zë nga bota e jashtme, publiku shikon sesi punëtorë dhe kriminelë të varfër, të zemëruar shtyhen në skenë për të qëlluar fëmijët e tyre dhe për t’i goditur me thikë mësuesit. Të goditur nga veset e maskuara të tërbimit, depresionit dhe ankthit, të turpëruar nga virtytet e fshehta të Empatisë, Vetëdijes dhe Arsyes, lojtarët nuk kanë asnjë shans për shpëtim. Mësimet e inteligjencës emocionale nuk janë mësimet e tyre. Kur perdja bie, anëtarët e audiencës kthehen nga njëri-tjetri për të folur me zë të ulët sesi t’i mësojnë fëmijët e tyre që ta shmangin një fat të tillë, si të jetojnë të lumtur në një botë ku dikush është i detyruar të bezdiset nga impulset e dhunshme të të tjerëve. Madje edhe që nga rreshti i parë, ata nuk arrijnë të shohin sesi maskat dhe vellot fshehin një realitet në të cilin ata nuk janë më të lirë se lojtarët që dënojnë. Të heqësh maskën do të ishte zbulimi i një impotence që të gjithë e bashkëndajnë. Dhe kjo mund ta lejojë audiencën dhe kastin që të ngrihen së bashku, duke u zemëruar në shkallën e duhur, në kohën e duhur, për qëllimin e duhur dhe në mënyrën e duhur, ndaj njerëzve të duhur, të cilët, për njëzet e pesë vitet e fundit, u kanë shitur atyre disa nga idetë më joshëse dhe heshturazi më represive në historinë e ditëve të sotme.
________
Merve Emre është shkrimtare kontribuese në The New Yorker dhe profesoreshë e Shkrimit Kreativ dhe e Kritikës në Wesleyan University.
Përktheu: Arlinda Guma
Marrë nga : The New Yorker