Author

Admin

Admin has 1757 articles published.

KËMISHA E LINDJES- Sueton Zhugri

in Letërsi/Tharm by

KËMISHA E LINDJES- Sueton Zhugri

Dikush thotë se
ka lindur me këmishë,
Tjetërkush i përgjigjet:
të lumtë,
të shkosh në varr
me kostum!
Është si atëherë
kur shpërthimet diellore sulen drejt hapësirës me formën e kravatave
me fyt të mbyllur…
Ofshamat i ndiejmë deri në tokë.
Rrezatimin e vdekjes
përthith shtresa e ozonit
si të ishte kapak i një syri të çeliktë
dhe
mburremi se
edhe njëherë ua hodhëm flakëve të ferrit…
Pa këto ulërima diellore nuk do kish
ngrohje globale as gënjeshtra
që i shkruajmë mbi qiell me satelitë.
Si për shembull:
“Në vlerat tona jemi të përjetshëm.”
Fati ynë qëndron në faktin se ne
ndodhemi një pikë më pas
asaj të një trajektoreje
të një plumbi që ka humbur
gjithë shpejtësinë e tij.
Ne i buzëqeshim fatit të një idioti
që nuk e njeh çastin e njohjes.
Unë dhe ti zotëri armik,
jemi një përqeshje kozmike
Klounë me kravata në dasmën e humbjeve,
por ndihemi se kemi lindur me këmishë…
Ditë e natë, natë e ditë…
Do vijë çasti që plumbi del
nga gryka e një arme më të fuqishme
Dhe zgjohemi si Adami me Evën
Nga lakuriqësia me plagën e mëkatit
thellë në shpirt…

24.4.2022

LUTJE PËR TË DASHUR DHEMBJEN-Francis Jammes

in Letërsi/Tharm by

LUTJE PËR TË DASHUR DHEMBJEN-Francis Jammes

 

(1868-1938)

Kam vetëm dhembjen time dhe s’dua kurrgjë tjetër.
Besnike e kam pasur, tani e kam më tepër.
Pse do më mbetej qejfi, përderisa në çastet
kur të poshtmen e zemrës shpirti po ma çepkaste
ajo gjendej këtu, e ulur përbri meje?
O Dhembje, hoqa dorë nga respekti ndaj teje,
se, jam i sigurt, kurrë s’ke për të më lëshuar.
E pranoj: je e bukur veç duke ekzistuar.
Je njëlloj si ata që s’ma braktisën kurrë
të trishtin kënd të zjarrtë të zemrës së sëmurë.
Je më e mirë, o dhembje, sesa një dashuri:
sepse e di që ditën kur do jem n’agoni,
ti pranë do më shtrihesh, në shtratin me mundime,
dhe do rrekesh sërish të hysh në zemrën time.

Përktheu: Alket Çani

Fragment-Rafael Noboa

in Letërsi/Tharm by

Rafael Noboa

Nuk e kam falur kurrë vëllanë tim binjak që më braktisi, më la vetëm, për gjashtë minuta të tëra në barkun e nënës sime. Gjashtë minuta në errësirë të thellë, ku pluskoja si astronaut i humbur në zbrazëtirën e pafund. Nga ana tjetër dëgjoja puthjet, pllaq-plluq, që i jepnin tim vëllai. Dalloja çdo tingull dhe secila nga ato puthje më përjashtonte akoma më shumë.
Ato gjashtë minuta, më të gjatat e jetës sime vulosën një të vërtetë të pakthyeshme: im vëlla do të ishte më i madhi, i parëlinduri dhe kanakari i nënës sime.
Që nga ajo ditë m’u bë zakon ta lija gjithnjë pas. Vrapoja i pari të dilja nga dhoma, shtëpia, shkolla, kinemaja – edhe pse e humbisja fundin e filmit. Nuk duroja dot më të isha i dyti.
Megjithatë, një ditë unë humba fillin. Atë ditë ishte ai që mori drejtimin dhe doli në rrugë para meje. Më kujtohet buzëqeshja e tij e ëmbël dhe e dëlirë teksa shikonte nga unë. Pikërisht në atë çast e goditi një veturë.  
Kur nëna dëgjoi zhurmën e përplasjes, doli me shpejtësi nga shtëpia dhe më kaloi pranë duke vrapuar. Me krahët drejt trupit të tim vëllai, ajo thërriste emrin tim.
Që prej atij çasti nuk ia korrigjova kurrë nënës gabimin.
« Unë vdiqa, kurse im vëlla mbijetoi »

Përktheu: Adriana Koxha

Unë vij prej andej-Mahmoud Darwish

in Letërsi/Tharm by

Unë vij prej andej-Mahmoud Darwish

Unë vij prej andej dhe kam kujtime
Lindur si gjithë të vdekshmit, e kam dhe unë një nënë
Dhe një shtëpizë me shumë dritare,
Kam vëllezër, miq,
Dhe një qeli burgu me një dritare të ftohtë.
Imja është dallga e rrëmbyer nga pulëbardhat,
Kam timen panoramë,
Dhe një fije bari më shumë.
Imja është hëna në skajin më të largët të fjalëve,
Dhe bujaria e zogjve,
Dhe ulliri i pavdekshëm.
E kam shkelur këtë tokë përpara se shpatat
Ta kthenin trupin e saj të gjallë në një tryezë të mbushur dëng.
Unë vij prej andej. Ia kthej qiellin nënës së saj
Sa herë që qielli qan për të.
Dhe lotoj që të më njohë një re e rikthyer
I mësova të gjitha fjalët e denja për gjyqin e gjakut
që të guxoja e të thyeja rregullat.
I mësova të gjitha fjalët dhe i shpërbëva një e nga një
Për të formuar një fjalë të vetme: Atdhe…

Përktheu: Arlinda Guma
 

Fat fshati-Arben Velo

in Letërsi/Tharm by

Fat fshati-Arben Velo
 

Në fshatin pa njerëz,
mua më ha zhdukja.
Marr frymë thellë, kollitem,
brinjët mbush me ajër.
Në rrugën kalldrëm,
metro kaq e bukur,
çdo gur ngjan
një kokë bashkëfshatari,
nga trupi e këputur.
 
Portat i hodhën gjerdheve si këmisha,
Dritaret i nderën mbi mure si bluza.
Çatitë si kapele vunë mbi kokë,
oxhakët kthyen si çibukë mbi buzë.
Shtëpitë
që torbat s’i mbanin dot,
Hopaa!
I mbartën në shpinë.
Dhe u nisën,
për rrugë.
 
Ikën larg.
Çfarë fati u ra,
e dinë bunarët e lotëve.
Si bizhu i groposën në tokë
qeshjet,
brengat,
kollën,
çdo lemzë.
Ca nuskëza trëndafilash
varën nxitimthi në qafën e kopshteve,
si hajmali kundër syrit të keq.
 
Kërcejnë tani në atë fshat
vetëm xhindet.
Kur erërat
oborreve u bien si def.

Si filloi poezia moderne/Gazmend Krasniqi

in Esé by

Gazmend Krasniqi

Charles Baudelaire
(9 prill 1821 – 31 gusht 1867)

U desh kohë që modernizmi të përcaktohej kështu siç e kuptojmë sot, po studiuesit pajtohen në idenë se një nga burimet kryesore të tij shihet poezia e Baudelaire-t, i cila zbulon anën estetike të të shëmtuarës dhe dhimbjes. Kodet estetike të Bukurisë dhe Sublimes nuk janë më absolute. Edhe i përzier në turmë, njeriu do të jetojë në vetmi. Bashkëkohorja, e sotmja, bëhet prirja e re në letërsi. Pra, fillesat duhen kërkuar te simbolizmi, i cili përfaqëson një numër prirjesh të ndryshme dhe përpjekjesh individuale. Çfarë kanë të përbashkët ata autorë, esencialisht është protesta kundër shoqërisë moderne dhe teorisë pozitiviste.
Të shohim poezinë programatike të simbolizmit, atë të quajtur “Përkime”:

Natyra është tempull ku kolona bujare
Shpërndajnë anembanë fjalë që s’merren vesh:
Njeriu ca pyje simbolesh përshkon përmes
Përgjuar prej tyre me shikime familjare.

Si jehona të gjata, të pleksura jehona,
Në një nyjë të vetme, të errët dhe të thellë
Siç rri ditë e plotë me natën humbellë,
U përgjigjen plot tinguj, ngjyrime dhe aroma.

Aroma të brishta janë, si një mish fëmije,
Të gjelbra si rudina, të ëmbla si magji,
Shpërbërë krejt disa, disa dehur prej lavdie.

Kanë shtrirje si gjërat tej në pafundësi,
Posi myshqet, temjani, rrëshira e pishave
Që këndojnë dalldisjen e shpirtit dhe shqisave.

Qëllimi i poetit është të ndjekë një sens intuite, me të cilin ai është i pajisur, por edhe me perceptimin analogjik te përkimet që përmbledhin aspektin letrar të metaforës, simbolit, krahasimit dhe alegorisë. Për të pasur këto përkime, duhet gjendur ambivalenca ndërmjet ndijimeve të ndyshme – aromave, ngjyrave, tingujve etj. Baudelaire aludon këto për fenomenin e sinestezisë, ku përzihen ndijimet me njëri – tjetrin. Në realitet kjo nuk mund të ndodhë, por metaforat e bëjnë të mundshme. Arti letrar mund të realizojë një fushë energjie. Ky art, që përmban një element deliri, sidoqoftë është një metodë. Në esenë “Arti romantik”, studim për piktorin Delacrois, Baudelaire thoshte se universi është një magazinë imazhesh dhe shenjash, të cilave imagjinata u akordon një vend dhe një vlerë relative. Në njëfarë mënyre, ai është një tagji që imagjinata duhet ta tretë dhe ta transformojë.
Ndryshe nga poezia e romantikëve, poezia e Baudelaire-t u adresua më tepër nga shpirti, sesa nga zemra. Ajo kishte si qëllim të trazonte zonat më të errëta të mendjes, pjesët përtej ndjeshmërisë së njeriut. Ajo krijoi një bukuri njerëzore jo gjithmonë të lirë nga pasioni, duke u zhytur më tepër në një atmosferë ferri, sesa parajse. Libri “Poema të vogla në prozë” është pjesë plotësuese e domosdoshme për vlerësimin e origjinalitetit të Baudelaire-it. I parë si vazhdim i ciklit “Tabllo pariziane” te “Lulet e së keqes”, ky vëllim vlerësohet si i pari projekt i përcaktuar qartë për të shkruar “në një prozë poetike, muzikore, pa ritëm e pa rimë, mjaft të rrjedhshme e mjaft të hallakatur për t’iu përshtatur lëvizjeve lirike të shpirtit, valëzimeve të ëndërrimit, tronditjeve të forta të ndërgjegjes”.
Siç thotë Elioti, Baudelaire është i pari poet francez që u bë fakt evropian, me gjithë traditën e madhe franceze. Simbolistët francezë, Arthur Rimbaud, Stephane Mallarme dhe pararendësi i tyre Charles Baudelaire, së bashku me kritikun dhe poetin Paul Valery, qenë paraqitur në Britani së pari nga poeti dekadent Arthur Symons në studimin “The Symbolist Movement in Literature” (1899).

Çfarë ndodh me artin nëse ai u gjunjëzohet influencareve për shkak të numrit të madh të ndjekësve?/Aurora Sahatçi

in A(rt)ktivizëm by

Revista defekt-teknik ua drejtoi këtë pyetje disa njerëzve të artit dhe të mendimit në Shqipëri dhe jashtë saj.
Përgjigjia e radhës erdhi nga Italia, prej regjisores Aurora Sahatçi.
Vijon më poshtë:

Arlinda Guma: Në Festivalin e Filmit të Berlinit, aktori Ethan Hawke rrëfeu diçka që më tërhoqi vëmendjen. Ai tha se sa herë që është duke xhiruar një film të ri, ndonjë prej bashkëpunëtorëve të tij e këshillon: “Merr X-in si aktore kryesore!”. “Dakord”, përgjigjet ai, “por a ka kryer ndonjë shkollë aktrimi?” “Jo”, vazhdon bashkëpunëtori, “por ajo ka një numër të madh ndjekësish në median sociale.” Ç’mendim keni ju për këtë? A nuk ju duket se po rrëshkasim “natyrshëm” në këtë realitet të ri të çuditshëm? Si të thuash në një tjetër “Reality Bites”? Mos po biem në një rreth vicioz dhe po i japim masës atë që ajo do dhe bluan më lehtë, në vend që ta edukojmë me shijen e artit të mirë që e bën të mendojë? (Dhe dihet që arti që të bën të mendosh nuk i tërheq dhe aq turmat.) Ku do përfundojë arti cilësor pas kësaj? Nëse protagonistë të tij në çdo fushë do të bëhen influencerat?

Aurora Sahatçi: Javën që kaloi lexova diçka të publikuar nga një mike psikologe, ku thoshte se kemi shumë paragjykime ndaj mediokritetit dhe nuk marrim parasysh disa rrjedhoja shumë të këndshme dhe çlodhëse nga të qenit mediokër. Për shembull, të zbatosh diçka me cilësi të mesme ose gati afër mesatares, nuk do të thotë të jesh një hiç. Në fakt, nuk do të thotë asgjë. Thjesht bën diçka me një rezultat të vakët, ose mbase dështon, por në të njëjtën kohë e pranon këtë rezultat dhe je në paqe me veten tënde. Bëra aq sa munda, nesër është ditë tjetër. Është relaksues mediokriteti në këtë kuptim. Nuk ka rivalë, as armiq. Nuk hidhet gjak, nuk të bëhen sytë si pikturat e Picaso-s se s’fjete natën, as nuk u çmende mbas asaj gjësë se e do kështu ose ashtu.
Ky veç është interpretimi që unë i bëra këtij publikimi pas disa ditësh, si të thuash, kur u qetësova dhe fillova t’i shoh gjërat më me qetësi.
Aty për aty, interpretimi im ishte tjetër. Kur lexova fjalën “mediokritet”, mendja më shkoi direkt tek shitja. E kam fjalën për shitjen e çdo gjëje, sidomos në kohët e sotme. Shitja e personalitetit, e artit, e muzikës, e shkrimit, e gjuhës, e mësimit, e mendjes, e trupit, e kuzhinës, e teatrit, e kinemasë… e kotë të vazhdoj.
Shitja është një koncept që deri në njëfarë mase ka ekzistuar gjithmonë në shoqërinë njerëzore dhe në një formë nevojshmërie, por mbase nuk ka qenë asnjëherë e mundur dhe kaq e thjeshtë të përhapet, të krijohet, nëpërmjet teknologjisë edhe aty ku nuk është e nevojshme, si sot. Nëse ke tri palë pantallona, zakonisht, sipas një llogjike nevojshmërie, këto të mjaftojnë për gjithë dimrin. Por nëse janë me stile dhe ngjyra të ndryshme, sipas kësaj ose asaj mode, më mirë të kesh gjashtë ose dhjetë palë. Unë vetë jam bijë e kësaj kulture, sado që të jem e vëmendshme në konsumim.
Çdo epokë ka karakteristikat e saj dhe çdo fushë e jetës i përshtatet me sa mundet epokës që i përket. Nuk vihet në diskutim nëse është e drejtë apo jo, sepse zhvillimi nuk ka të bëjë me pasojat, as me drejtësinë. Zhvillimi është zhvillim në çdo kohë, nuk ka fytyrë si të thuash.
Natyrisht, nëse ke lindur përpara vitit 2000, koncepti i shitjes për gjëra që kanë vlerë humane dhe që nuk duhet të “zhulosen” bashkë me të tjerat në treg, si arti për shembull, ose shkrimi, të duket i papranueshëm. Po ja që vitet kalojnë dhe bota përreth teje ndryshon dhe vazhdon të ndryshojë me bindje. Përfitimi ia merr shpirtin edhe artit. Ashtu si edhe arti ia jep vetë shpirtin atij.
Po cili art? Arti në përgjithësi? Çfarë është arti më së fundi? Kujt i përket?
Mesa di unë, çdo qenie njerëzore lind me një kod artistik, kod krijimtarie, brenda saj. Ai kod pastaj përkthehet në forma të ndryshme, zhvillohet, herët ose vonë. Shpesh ndërpritet në fëmijëri, sipas vendimit që qenia bën me jetën e saj. Por vazhdon të jetojë aty brenda, te fëmija që banon aty.
Për t’u lidhur me përfitimin më lart, artin e bën njeriu, i cili nuk është i përsosur. Dhe kur në qender, njeriu artist ka përfitimin, tradhëton veten e tij. E bën me ndërgjegje, asnjeri nuk e detyron.
Natyrisht kjo nuk do të thotë që forma e artit në prodhimin e tij më të pastër dhe të vërtetë ka pushuar se ekzistuari në epokën e përfitimit. Thjesht punon në hije, fakt i cili revolton disa nga artistët në hije.
Megjithatë, mendoj unë, një ditë ata do të kuptojnë se fenomeni i hijes është mbi të gjitha bekues. Hija i mbron ata nga ai tradhtimi që përmenda më sipër.
Një ditë, si “përfituesit” ashtu si edhe “artistët e hijes” do pranojnë faktin se nuk është arti që shkon te njeriu, por njeriu që i afrohet artit, pikërisht sepse është njeriu që ka nevojë të gjejë vetveten. Ai ose do të shkojë te psikologu ose do të blejë një libër të vlefshëm që do t’i kushtojë shumë më pak se psikologu dhe do t’i mbetet në zemër gjatë gjithë ekzistencës së tij. Madje do t’ia bëjë edhe dhuratë njerëzve më të shtrenjtë që ka. E njëjta gjë do ndodhë me teatrin, me muzikën, dhe ndodh akoma, përndryshe nuk mund të mbijetojnë.
Po si i bëhet kur përreth teje, siç thotë ai aktori Ethan Hawke, njerëzit po normalizojnë gjithnjë e më shumë disa sjellje që nuk favorizojnë artin e vërtetë? Çfarë duhet të bëjmë për të shpëtuar atë fëmijën e brendshëm nga banaliteti dhe korruptimi?
Asgjë.
Po humbasim dhe do humbasim shumë, por nuk jemi të parët në historinë e njerëzimit.
Veç edhe do gjejmë shumë. Do zbulojmë “hijet”. Se kur, nuk e dimë.

Restorant-Harold Pinter

in Letërsi/Përkthim/Tharm by

Restorant-Harold Pinter

Jo, ti e ke gabim.

Të gjithë janë aq të bukur
saç mund të jenë

Sidomos në drekë
në një restorant të qeshur

Të gjithë janë aq të bukur
saç mund të jenë

Dhe ata janë të mallëngjyer
nga bukuria e tyre

Dhe për këtë derdhin lot
në ndenjësen e pasme të taksisë, rrugës për në shtëpi.

Përktheu: Arlinda Guma

Roberto Bolaño dhe Beat Connection/Valerie Miles

in Letërsi by

Roberto Bolaño huazon spontanitetin, humorin dhe refuzimin lozonjar të narrativës së bitnikëve në romanin e tij të përkthyer, të botuar pas vdekjes: “Fryma e Fantashkencës”.

Valerie Miles

Kanë kaluar pesëmbëdhjetë vjet që nga vdekja e Roberto Bolaño-s, në Barcelonë, në moshën pesëdhjetë vjeçare, por tani kemi edhe një dorëshkrim tjetër pas vdekjes në përkthimin në anglisht – një bildungsroman (roman formimi) rinor dhe, ndonjëherë, delirant, i titulluar: “Fryma e Fantashkencës”.
Ashtu si pjesa më e madhe e punës së Bolaño-s, libri vjen nga arkivi i tij: ai u shkrua me dorë në tri fletore të veçanta – një e verdhë, një portokalli dhe një tjetër e kuqe – dhe dorëshkrimi ndan faqe me poezi, shkarravina, harta, llogaritje dhe shënime ushtarake nga Lufta Civile Spanjolle dhe betejat e Normandisë, Stalingradit dhe Waterloo-së.
Megjithëse Bolaño i daton ato fletore në vitin 1984, disa letra dërguar mikut të tij Antoni G. Porta (me të cilin ai shkroi romanin e tij të parë të botuar, “Këshilla nga një dishepull i Morrisonit për një fanatik të Joyce-t”, në vitin 1984) tregojnë se ai donte ta ndryshonte atë edhe më.
Romani im duhet të mbarojë në vitin 86, – shkruante ai. “Shën Philip K. Dick, ki mëshirë për mua!” Por nuk kishte asnjë version të ri përveç atij aktual, i cili u përfundua gjatë sezonit turistik në Blanes të Spanjës, ku Bolaño kaloi verën duke shitur xhingla në një dyqan në pronësi të nënës së tij.
Bolaño nuk kishte kompjuter në atë kohë dhe ai ka të ngjarë të ishte i angazhuar në disa projekte të tjera, duke përfshirë dy romane të pabotuar: “Diorama” dhe “DF, La Paloma, Tobruk“. Pavarësisht kësaj, “Fryma e Fantashkencës” perceptohet si një vepër plotësisht e realizuar. Është gjithashtu një plan magjepsës i poetikës së Bolaños dhe i masës në të cilën ai përthithi nga letërsia bitnike e William S. Burroughs-it dhe e Jack Kerouac-ut.
Ngjarjet te “Fryma e Fantashkencës” janë vendosur kryesisht në Mexico City, në vitet shtatëdhjetë. Ai është më shumë se një roman fantastiko-shkencor, një roman i Luftës së Ftohtë: spiunazhit, mashtrimeve të superfuqive dhe kërcënimi i luftës bërthamore duket i madh.
Ne ndjekim një njëzet e një vjeçar të quajtur Remo (një alter ego për Bolaño-n që e ndeshim te “The Skating Rink” dhe në vepra të tjera të pabotuara), i cili, duke ikur nga paraburgimi në Kilin e Augusto Pinochet-it, arrin në Meksikë me shokun e tij, Jan Schrella, shtatëmbëdhjetë vjeç. Jan, shkrimtar aspirues i fantashkencës, kënaqet duke shkruar letra të ethshme për romancierët amerikanë të fantashkencës, duke kërkuar ndihmën e tyre për të tërhequr vëmendjen ndaj efekteve shkatërruese të luftërave me prokurë amerikane dhe sovjetike në Amerikën Latine.
Jan është një tjetër nga alter egot e Bolaño-s – ai dikur nënshkruan si “Jan Schrella, alias Roberto Bolaño” – dhe letrat e tij variojnë në tone nga komike në serioze. Duke i shkruar Ursula Le Guin-it, ai shpjegon se letrat e tij janë si anijet NAFAL. (Pothuajse aq të shpejta sa drita) në ciklin e saj të romaneve Hainish, të cilët bëjnë të mundur që qytetërimet e largëta të krijojnë marrëdhënie diplomatike. Ai i thotë autorit James Tiptree, Jr., se nëse apelet e tij për shkrimtarët e fantashkencës dështojnë, ai mund t’u kërkojë pensionistëve të Amerikës së Veriut që “të dërgojnë letra në Shtëpinë e Bardhë duke kërkuar që t’i jepet fund politikës së agresionit ndaj Amerikës Latine”. Dhe, për shkak se ai beson se luftërat mund të përfundojnë vetëm me fenë ose me seksin, Jan i thotë shkrimtarit të fantashkencës Philip José Farmer se ata mund t’i bashkërendojnë “orgjitë në të cilat qytetarët e ardhshëm të Amerikës Latine dhe të SHBA-së mund të marrin pjesë, nëse marrim masa tani.”
Këto letra janë të shpërndara në dy pjesët e para të romanit, të cilat përfshijnë dy histori të ndërthurura. E para sheh Remon dhe Jan-in duke qëndruar nën një çati të shkatërruar, duke takuar një poet dhe motoçiklist të shkëlqyer të quajtur José Arco dhe duke eksploruar rritjen e dyshimtë të qytetit në revistat me poezi. Në skenën e dytë, e cila zhvillohet në një koktej të zhurmshëm, një shkrimtar i fikshënit shkencor latino-amerikan (ndoshta Jan-i në të ardhmen) rrëfen subjektin e një romani historik alternativ që ai ka shkruar, në të cilin një kundërofensivë ndaj forcave të Pinochet-it po niset nga një vend i quajtur Universiteti i Panjohur.
Seksioni i tretë dhe i fundit, i titulluar “Manifesti Meksikan”, u botua në këtë revistë dhe ndjek Remon dhe të dashurën e tij teksa eksplorojnë banjat e qytetit. Në përputhje me praktikën e Bolaño-s për riciklimin e materialit, i njëjti tekst mbyll pjesën e dytë të përmbledhjes së tij poetike pas vdekjes, “Universiteti i Panjohur”.
Kjo duket e kuptueshme; Bolaño-s i pëlqente t’i shtynte kufijtë midis poezisë dhe prozës dhe “Antwerp“, një roman që ai botoi vonë në jetë, u përfshi në të njëjtin koleksion. Nga viti 2008 deri në vutin 2014, gjatë shfaqjes së ngutshme të Bolaño-s në përkthim, unë punova në prapaskenë me pasurinë e shkrimtarit, duke lexuar rreth katërmbëdhjetë mijë e gjashtëqind letra në arkivin e tij dhe duke ndihmuar në përgatitjen e veprës së tij pas vdekjes.
Bolaño, duhet thënë, shpëtoi gjithçka. Arkivi i tij përfshin fletore, ditarë, letra, revista, lojëra luftarake, kartolina, foto, shkrime daktilografike, copëza gazetash dhe një bibliotekë të gjerë. (“Kam gjetur edhe një nga ato pecetat e letrës nga një bar në Meksikë,” tha e veja e tij, Carolina López, në një konferencë për shtyp.)
Pasuria e materialit e bën të lehtë gjetjen e fiksimeve të Bolaño-s në një kohë të caktuar dhe shumë nga përpjekjet e mia përfshinin krijimin e një kronologjie se kur u shkrua vepra e tij – një kronologji që u bë pjesë qendrore e ekspozitës së parë kushtuar letrave të tij, të cilat unë i kurova së bashku me Centre de Cultura Contemporània de Barcelona, ​​në vitin 2013. Kjo kronologji hodhi dritë gjithashtu mbi faktin sesa “Fryma e Fantashkencës” u frymëzua nga poezia dhe veçanërisht nga leximi i beatnikëve nga Bolaño. Në vitin 1978, rreth kohës kur Bolaño fillimisht nisi të shkruante me zell letërsi, ai shkroi në ditarin e tij: “Unë shkruaj vargje, ëndërroj një roman”.
Gjatë asaj kohe, ai lexonte çdo ditë William S. Burroughs-in dhe shpesh komentonte punën e shkrimtarit. (Burroughs-i ishte “copëza e akullit që nuk do të shkrihej kurrë”, shkruan ai në përmbledhjen e tij me esé “Midis kllapave”, “syri që nuk mbyllet kurrë.”)
Në një version të hershëm të “Fryma e Fantashkencës”, Burroughs-i ishte personi i kontaktit për të rinjtë kilianë. Bolaño u ndikua gjithashtu nga qasja e Burroughs-it ndaj strukturës; ai ishte magjepsur nga “Naked Lunch” dhe nga eksperimentimi i ngjashëm me kolazhin e “Nova Express“. Ai madje huazoi disa nga metodat e Burroughs-it, duke përdorur teknikën e “prerjes” së Burroughs-it në vargun e tij.
Burroughs-i nuk ishte fokusi i vetëm i Bolaño-s. Interesi i tij për bitnikët mund të gjurmohet në fillim të viteve shtatëdhjetë, kur ai filloi të përkthente disa fragmente nga poema e gjatë e librit të Jack Kerouac-ut “Mexico City Blues”. Zgjedhja e fragmenteve u ndikua, shkroi ai, nga “butësia që ndjeva kur lexova këto poezi”.
Ai iu kthye këtyre përkthimeve në vitin 1977, kur ishte roje nate njëzet e pesë vjeçar në kampin Estrella de Mar, në Castelldefels, jashtë Barcelonës. (Aty ai takoi një djalë çekosllovak të quajtur Jan, i cili kaloi disa ditë në kamp dhe i dërgoi letra Bolano-s gjatë verës.)
Në vitin 1978, Bolaño shkroi një hyrje për përkthimet e tij, të cilën e titulloi “Jack Kerouac dhe Magjepsjet e Meksikës”. Në të, ai e përshkruan Kerouac-un si një poet që “hap trupin e tij ndaj magjive të ëmbla të Meksikës D.F, dhe papritmas qyteti (çmenduria meksikane) fillon të rrjedhë nëpër të”. Nuk është e vështirë të shohësh diçka të ngjashme te “Fryma e Fantashkencës”. Në fillim, Mexico City u reziston refugjatëve tanë të rinj kilianë, por më në fund zbutet, duke i zhytur ata në jetën e tij të brendshme.
Ka paralele të tjera, më literale. Në vitin 1955, Kerouac-u jetonte, ashtu siç Remo dhe Jan, në një apartament të rrënuar në Mexico City me një mik të vjetër të Burroughs-it, hajdutin dhe të varurin nga morfina William Garver. Ndërkohë që ishte atje, Kerouac-u kompozoi shumicën e “Mexico City Blues”. Në hyrjen e tij, Bolaño shkruan për “nevojën e Kerouac-ut për të trazuar hapësirat neutrale të jetës së përditshme, duke i transformuar ato”. Kjo ishte pjesë e qasjes së famshme të bitnikëve ndaj improvizimit – mënyra sesi Kerouac-u dhe bashkëkohësit e tij e shndërruan të përditshmen.
Bolaño ishte i magjepsur nga mënyra sesi Kerouac-u e injektoi vargun e tij me regjistrin dhe muzikalitetin e qytetit që e rrethonte dhe ai donte që “Fryma e Fantashkencës” të arrinte një efekt të ngjashëm. (Kur e shkroi romanin, në Spanjë, ai ishte shumë nostalgjik për Meksikën.) Bolaño nuk përdori metodën e “shkrimit automatik” të bitnikëve, por përdori shumë teknika spontane. Ai improvizonte poezi të gjata në shënimet e tij dhe dëgjonte xhaz ndërkohë që shkruante, duke e lënë gjuhën të fryhej në psikikën e tij dhe nëpër faqe. Më pas ai nxirrte rreshtat ose metaforat që i pëlqenin dhe i rishikonte ato me kujdes.
Ai gjithashtu shtoi, në ripërpunimin e tij të metodave bitnike, një dimension politik ku ai ndiente se i mungonte. Në hyrjen e tij, Bolaño tregon se Kerouac-u, me gjithë virtuozitetin e tij, ishte “djaloshi apolitik i Amerikës së Veriut që kombinonte muzikantët e zinj të xhazit, perënditë indiane dhe përvojat meksikane si të tjerët që mbledhin pulla. Kerouac-u zhvilloi ligjërimin e zbrazëtisë për të mbushur hapësirat e shkatërruara nga dashuria.
Pjesa më e madhe e “The Spirit of Science Fiction” mund të lexohet si një përgjigje ndaj kësaj zbrazëtie. Romani është i ngjashëm me novelën e Kerouac-ut “Tristessa“, i cili detajon takimin e Kerouac-ut me varësinë nga droga dhe me një prostitutë të rrënuar në Mexico City.
Por aty ku Kerouac-u mbërrin nga veriu, personazhet e Bolaño-s mbërrijnë nga jugu, duke kërkuar jo për jetën e shpejtë, por për një strehë nga paraburgimi dhe torturat në Kili. Ata gjithashtu fillojnë të integrohen në kundërkulturën boheme të qytetit – por si një mjet për të afirmuar jetën dhe jo si një përqafim i vetëshkatërrimit. Përgjatë librit, ata bëjnë përpjekje të dëshpëruara, madje edhe gazmore, për t’i bërë amerikanët të shohin sesi politikat e tyre po e shkatërrojnë Amerikën Latine.
Me pak fjalë, Bolaño nuk është shkrimtari apolitik që zbret në jug për t’u argëtuar pak. Në vitin 1984, kur ai shkroi “Fryma e Fantashkencës”, Muri i Berlinit ishte ende në këmbë dhe gara e armatimeve ishte në fuqi të plotë. Në Amerikën Latine kishte pasur disa jehona agresionesh jashtë vendit.
Dy vjet pas Masakrës së Tlatelolco-s së vitit 1968, në Mexico City, kur policia qëlloi mbi studentët dhe civilët, Garda Kombëtare hapi zjarr ndaj protestuesve studentë amerikanë në Universitetin Shtetëror Kent, në Ohajo dhe në Universitetin Shtetëror Jackson, në Misisipi. Një vit më vonë, në Masakrën e Corpus Christi, forcat elitare meksikane vranë mbi njëqind studentë protestues, një ngjarje e përshkruar nga regjisori Alfonso Cuarón në filmin e tij të fundit “Roma“. “Arizona ishte njësoj si Sonora, New Mexico, Chihuahua, është e gjitha njësoj,” shkroi Bolaño në romanin e tij “2666“.
Në “Palingenesis“, një poezi te “Universiteti i Panjohur”, Bolaño bisedon me poetin Archibald MacLeish për tapasat në Barcelonë. Ai shkruan: “Për dy poetë, ndonëse nga gjuhë të ndryshme, ende nga e njëjta botë e paepur/e re”. Kjo është tema në qendër të “Fryma e Fantashkencës” – nocioni se Amerikat janë të bashkuara, të bashkuara në luftë
Për ta bërë këtë, Bolaño huazoi disa nga estetikat përcaktuese të kundërkulturës amerikane, duke përdorur spontanitetin, humorin dhe refuzimin e gjallë të narrativës së bitnikëve për të studiuar shkatërrimet e shtetit. Libri nuk është i përsosur: herë pas here budallepset dhe shpesh ka fjali të tepruara apo rrëmujë.
Është një roman i hershëm dhe autori nuk është më aty për ta përmirësuar. Por ai gjithashtu ka pasazhe të bukura që dhembin dhe mësimet e tij rreth shtrirjes së politikës amerikane rezonojnë edhe sot e kësaj dite. Një i ri jashtëzakonisht i talentuar e shkroi atë, në vitin 1984, duke besuar se e vërteta e arritur përmes artit ishte mjeti i vetëm për revolucion. Në këtë kuptim, lexohet si një dërgesë nga përtej varrit. “Shpirti i autorit të vdekur” është i pranishëm në roman, shkroi Bolaño, “së bashku me fantazmat e tjera”.

_________

Valerie Miles është shkrimtare, redaktore, përkthyese dhe bashkëthemeluese e Granta-s në spanjisht. Ajo jeton në Barcelonë, Spanjë.

Përktheu: Arlinda Guma

Marrë nga: The New Yorker

Distancë e gjatë II-Tony Harrison

in Letërsi/Përkthim/Tharm by

Distancë e gjatë II-Tony Harrison

 


1937

Edhe pse ime më kishte tashmë dy vjet që kishte vdekur
Im atë i mbante pantoflat e saj duke u ngrohur pranë sobës së gazit,
vinte shishe me ujë të nxehtë në anën e saj të krevatit
dhe vazhdonte të paraqitej për të rinovuar abonenë e saj.
Ti nuk mund t’i bëje thjesht një vizitë. 
Duhej të telefonoje.
Ai do të të zmbrapste për nja një orë, në mënyrë që t’i jepje kohë për të hequr gjërat e saj dhe për të ngjarë i vetmuar
sikur dashuria e tij, ende e paargasur, të ishte kushedi çfarë krimi.
Ai nuk mund ta rrezikonte vragën time të mosbesimit
edhe pse i sigurt se shumë shpejt do ta dëgjonte çelësin e saj duke u rrotulluar në bravën e ndryshkur, duke i dhënë fund pikëllimit të tij.
Ai kujtonte se ajo sapo kishte dalë për të marrë çajin.
Unë besoj se jeta përfundon me vdekjen, dhe kjo është e gjitha.
Nuk keni shkuar të dy për të bërë pazar;
ashtu siç,
emri yt gjendet në bllokun tim të ri prej lëkure të zezë të numrave të telefonit
dhe unë numrin e shkëputur e telefonoj ende.


Përktheu: Arlinda Guma

Poezia e lexuar nga Arlinda Guma:

1 2 3 176
Go to Top