Category archive

Libraria në rrugën 84

Për studenten që vodhi librin tim në një librari/Arlinda Guma

in A(rt)ktivizëm/Letërsi/Libraria në rrugën 84 by

Le ta shpëtojmë këtë njeri…

  Arlinda Guma

– Librin tënd nuk arrita ta mbaroja së lexuari, – me tha Rozi, ajo ka një librari të vogël. – Lexova vetëm 10 faqet e para dhe pastaj avulloi. Duhet të ma kenë vjedhur këtu tek puna. Ndoshta ka qenë një vajzë, studente, që më tha se do t’i porosiste të tre librat e tu, por që pastaj nuk erdhi më.
– Më vjen keq, – e ngushëllova unë. Pastaj, pasi u mendova pak, i thashë: – Po pse, vjedhin libra në ditët e sotme?
– Si jo, – ma ktheu ajo. – Vjedhin dhe me dorë të rëndë fare…
E përfytyrova personazhin e romanit tim, duke u troshitur brenda çantës së studentes, ndërsa ajo vrapon që të mos ta arrijnë…
Në të vërtetë, më erdhi keq që Rozi nuk e mbaroi dot së lexuari librin; ajo më kujton gjithmonë personazhin e librares tek filmi “Ke një email” për pasionin me të cilin u flet blerësve të saj për librat (më tha se nga ato pak faqe që kishte mundur të lexonte, kishte arritur të nënvizonte disa shprehje dhe donte t’i hidhte në një file në kompjuter), por njëherazi edhe u ndjeva mirë që dikush në këtë botë paska uri për të lexuar. Kujtoja se ajo uri tashmë i përkiste një tjetër kohe…
Dhe thashë me vete: Po ndoshta bota nuk ka marrë fund ende…
Nga të gjitha llojet e vjedhjeve, vjedhja e një libri është ajo më e justifikuara, ajo fisnikja. Ky gjest më flet për një njeri që ka etje për dije, por që nuk ka mundësi financiare për ta patur këtë dije. Dhe kjo është vërtet diçka e trishtë, që e shuan përnjëherësh të gjithë atë gëzimin tim të parë.
E përfytyrova këtë vajzë, ndoshta me dy prindër të papunë, ndoshta nga një zonë e largët ku mundësitë janë të pakta… Ku mund t’i gjejë ajo librat?
Dhe m’u kujtua vetja, fëmijë, në kohën më intensive të leximeve të mia. Atëherë kisha një lloj varësie ndaj librave, ashtu siç sot të rinjtë e kanë nga mediat sociale. Më kujtohet që isha abonuar në dy bibloteka. Punonjësi i njërës prej biblotekave më shihte me habi kur unë paraqitesha atje përditë; i sillja librin që kisha lexuar dhe merrja një tjetër, e ai u hidhte një shikim kartelave me emrin tim që mbusheshin me një shpejtësi të frikshme me titujt e librave që lexoja. Më kujtohet që një dimër ra shumë dëborë, ishte aq e rrallë dëbora dhe rënia e saj më jepte një lumturi të pamasë kur ecja rrugës nën fjollat e buta dhe ishte një qetësi e bukur në armosferë, një lumturi e brendshme që dendësohej kur dilja nga dera e biblotekës me librin e ri në dorë, duke ecur përmes asaj bardhësie e duke shtrënguar në duar një botë të panjohur në pritje për t’u eksploruar. Ajo ditë, me ato fjollëza të buta dëbore, ajo qetësi, ajo lumturi e brendshme, ka mbetur thellë në kujtesën time si trailer-i i një filmi, ajo më shfaqet përpara syve edhe tani, sa herë që shtrëngoj në duar një libër të ri. Edhe tani kam ndjesinë e lumturisë së asaj dite dhe ndiej zemrën të më rrahë për çdo botë të re brenda kapakëve të një libri. Edhe tani kam mbetur e njëjta lexuese e përdëllyer pas librave.
Por unë kisha mundësinë të lexoja aq shumë libra se në kohën e fëmijërisë sime kishte bibloteka. Bibloteka kudo, edhe në zonën më të humbur e më të thellë, natyrisht në funksion të ideologjisë së kohës, por në to gjeje edhe libra të paideologjizuar, apo “të dyshimtë”, që i kishin shpëtuar vigjilencës së biblotekuesit.
Jam e ndërgjegjshme që opinioni publik në Shqipëri është ende i papjekur për të gjykuar qartë në lidhje me këtë temë, ai sheh vazhdimisht bardh e zi, por e vërteta është se ato bibloteka që ekzistonin edhe në cepat më të humbur të Shqipërisë qenë arritja më e madhe e socializmit. Në ato bibloteka unë kam njohur autorë si Petro Marko, për mua themeluesi i romanit klasik shqiptar, me “Nata e Ustikës” dhe “Hasta la Vista”, kam njohur Giani Rodari-n e dashur, e shumë e shumë të tjerë. Librat e autorëve të ndryshëm qe shpalleshin të ndaluar, disa bibloteka i kishin ende në raftet e tyre. Aq shpesh ndërronin dinamikat saqë biblotekuesit nuk e kishin dhe aq të qartë se çfarë duhej të bënin me ata libra.
Unë i jam mirënjohëse faktit që fëmijëria ime përkoi me një kohë që kishte bibloteka, përndryshe, prindërit e mi, sado të përkushtuar të ishin që të më siguronin gjithçka që kërkoja, prapë nuk do të mundnin të m’i siguronin të gjithë ata libra për të cilët unë kisha aq uri.
Rezultat i asaj punës gjigante që biblotekat bënë me njerëzit, ishte fakti që në vitet 90, kur ra sistemi socialist, shqiptarët qenë me të lexuarit. Ata ishin një popull i varfër, por paradoksalisht kësaj edhe shumë i lexuar. Shqiptarët mbanin shishen e Coca Cola-s në bufe, por ama kishin lexuar Tolstoin. Shqiptarët ishin të dobët, të paushqyer, por kishin lexuar Balzakun. Dhe më pas, kur rrugët u hapën dhe në shtetet fqinje vërshuan emigrantët e parë, shqiptarët kuptuan se shumë prej bosëve që u dhanë punë, që i shfrytëzuan barbarisht, nuk e njihnin fare Balzakun, nuk kishin dëgjuar kurrë për Tolstoin. Po ndoshta ky fakt shpjegonte edhe shfrytëzimin barbar të tyre. Fjalia: “Jemi në kapitalizëm” justifikonte gjithçka. Edhe mosnjohjen e Tolstoit.
Nuk kam lexuar asnjë analizë serioze sociologjike, të ftohtë e të paanshme, ku të flitet në mënyre të drejtë sesa të lexuar i shkuan botës shqiptarët pas rënies së socializmit. As edhe një. Dimë vetëm të përbuzim veten. E gjithë çështja me ne është se e shohim veten me sytë e të huajve dhe ndihemi inferiorë. Por vështrimi i tyre nuk është gjithmonë ai më i drejti dhe më i sakti. Ne shkruajmë pafund libra për socializmin, jo si një reflektim për veten tonë, por për t’iu përshtatur shijeve të lexuesit të huaj, i cili mund të ketë informacion fare të cekët mbi atë që ka ndodhur vërtet në vendet e lindjes. Kur të vijë një ditë që ta shohim guximshëm veten, me syte tanë, jo me ata të të huajve dhe ta tregojmë të vërtetën tonë me dinjitet, vetëm atëherë ndoshta do fillojmë të ndërtojmë diçka; vetëm atëherë ndoshta do fillojmë të ndërtojmë veten tonë.
Përballja me kapitalizmin për ata emigrantë të parë të 90-ës ishte si një lloj preview-je për 30 vitet që do të vinin më pas në Shqipëri. Biblotekat u zaptuan nga njerëz të ndryshëm dhe librat u hodhën jashtë. Kam parë dikur një skenë të tillë me librat e nxjerrë në shi dhe atë ditë kam qarë shumë.
Dhe, ja ku jemi tani, me një varfëri të tejskajshme dhe me urinë për të lexuar librat që nuk i blejmë dot! Sepse nuk ka bibloteka! Sepse biblotekat i zumë, i zaptuam dhe i bëmë klube. Më në fund u bëmë si bota, pimë Coca-Cola sa të duam, pastaj gromësijmë dhe nuk na intereson fare kush është Tolstoi. Madje edhe nëpër televizione propogandohet lirshëm ideja se librat janë për pensionistët.
Dhe shohim ngado kryetarin e bashkisë që përuron me 100 kamera qendra rinore JOFunksionale, të arreduara mirë, me rafte luksoze, por pa libra. Sikur ato pará që ai harxhon për filmimet me kamera, t’i harxhonte për t’u blerë librat shkrimtarëve dhe të mbushte raftet e biblotekave bosh me to… Por jo. Nuk ka sesi ta bëjë këtë. Ka punë të tjera për të bërë. Si për shembull të paguajë këshilltarë të padobishëm vetëm se ata mund të kenë hedhur një firmë për prishjen e Teatrit Kombëtar.
Kur Elva Margariti mori postin e Ministres së Kulturës, veprimtaria e saj e parë ishte një lloj fushate qesharake për ndërgjegjësimin ndaj librit. Dhe kush qenë personat që ndërgjegjësonin? Ndërgjegjësuesi ishte futbollisti Lorik Canaj. Se çfarë lidhjeje kishte me librin një futbollist, këtë vetëm ministrja dhe stafi i saj e di. (Sipas kësaj logjike i binte që stadiumin e ri ta inaguronte Ismail Kadareja…)
Një e keqe e madhe e zyrtarëve të rinj që punojnë në Ministrinë e Kulturës është se vetë ata janë rritur në një kohë pa bibloteka. Dhe në fakt kjo është një e keqe e madhe e të gjithë politikanëve të rinj që i kapërcejnë shkallët e karrierës jo nga një e nga një siç ndodh në vendet e emancipuara, por dhjetë e nga dhjetë. Ata nuk e njohin ndjesinë që të japin biblotekat. Ndaj dhe janë aq të dështuar në çdo nismë që ndërmarrin për librin. Një vend pa bibloteka sigurisht që do prodhojë poitikanë të tillë dhe ky është një reaksion zinxhir. Një reaksion vicioz.
Sikur ato pará që harxhohen për fushata sterile, boshe, pompoze, të harxhoheshin për të ndërtuar bibloteka, studentja të cilës unë sot po i kushtoj këtë shkrim nuk do tê detyrohej të vidhte libra… Ky shkrim u kushtohet të gjithë studentëve që duhet ta ndërtojnë formimin e tyre të përgjithshëm kulturor në kohëra kaq të përçudnuara. Dhe në një botë kaq të errët, gjëja më e mrekullueshme është që dikush të dojë ende të lexojë libra…
Le ta shpëtojmë këtë njeri…
E përsëris: Shqipërisë nuk i duhen fushata për ndërgjegjësimin ndaj të lexuarit, Shqipërisë i duhen bibloteka. Kjo është lufta e vetme dhe e pakompromis ndaj injorancës (edhe ndaj asaj brenda oborrit të Ministrisë së Kulturës.)
Ka një mijë probleme me librin në këtë vend. Shpërndarja e tyre kryhet vetëm në Tiranë, po edhe këtu me mangësi. Dhe ka qytete të tërë pa librari. Këtu e kam fjalën për librari të thjeshta se për bibloteka as që bëhet fjalë. Dhe për më tepër, vetë Bibloteka Kombëtare është jashtë funksionit prej vitesh.
Shumë shkrimtarëve librat u rrinë në raftet e shtëpisë dhe kjo është gjëja më trishtë në botë. Libri duhet të shkojë tek lexuesi, me çdo kusht, me çdo mënyrë, përndryshe misioni i shkrimtarit ka dështuar.
Librares që ia vodhën librin tim, ia dhurova unë, dhe nëse do ta njihja studenten në fjalë, do t’ia dhuroja edhe asaj, madje që të tre librat e mi, ashtu siç kam bërë me studentë të tjerë, të cilët kanë dashur që t’i blejnë librat e mi, por nuk kanë mundur. Por kaq nuk mjafton.
Kam lexuar dikur një intervistë të një zyrtari të CIA-s. Ai u pyet se cili ishte roli i agjentëve të CIA-s në kolapsin e Bashkimit Sovjetik. E thjeshtë, tha ai. Ne punonim që në krye të sektorëve më të rëndësishem të emëroheshin njerëz të paaftë. Kështu sistemi kolapsoi vetë.
Sot Shqipëria ka një miqësi të fortë me Amerikën, kjo e fundit po e mbështet vendin tonë në çdo hap dhe nuk ka asnjë arsye që të dojë ta kolapsojë nëpërmjet spiunëve të CIA-s. Këtë kolaps po e realizojmë vetë, me forcat tona. Përditë. Duke emëruar joprofesionistë në krye të ministrive dhe nëpunës mercenarë, të cekët, injorantë, militantë, dhe mbi të gjitha; pa atdhedashuri. Ndoshta e vetmja “vepër” e tranzicionit që po e realizojmë tërësisht me forcat tona.
Librat janë pasuria më e madhe e njerëzimit. Ata duhet të jenë me çdo kusht në bibloteka, ashtu siç pikturat duhet të jenë në muze dhe jo në koleksionin e një pasaniku, i cili ka ndjeshmërinë e një rinoceronti ndaj artit. (Dhe jo, gjuhëtarë të tranzicionit, nuk do ta shkruaj kurrë me “q” fjalën “rinoceront”!)
Ndërtoni bibloteka që studentët të mos detyrohen t’i vjedhin librat…
Edhe në më të egrin sistem, dija duhet të mbetet një e drejtë universale!
Edhe pse, është tërësisht në dorën tonë që të mos ndërtojmë sisteme të egra…

 ©Arlinda Guma   

24 Janar, 2022 

_______

Arlinda Guma është autore e tre romaneve: “Bulevardi i Yjeve”- 2014, “Terma humanitarë si fjala bombardim”- 2016, dhe “Bob Legjenda” – 2021. Ajo është krijuese e faqes defekt-teknik.com.

Një librari në Paris, ku mund të jetoni

in Libraria në rrugën 84 by

 

Një librari magjike ose më tepër magjepsëse, në Paris, ka diçka përrallore e të çuditshme. Diçka që e mban të gjallë dhe unike nga të tjerat!
Shakespeare and Company është një librari e specializuar në libra në gjuhën angleze. Ndodhet në zemër të Parisit, në bulevardin Saint Michel. Më shumë të kujton një dyqan relikesh, kurse përreth teje sheh libra të vjetër të çmuar. Vitrinat e saj janë plot me libra të lidhur me lëkurë dhe korniza barok me detaje të arta. Kur hyni, shfaqen shkallë pafund, që arrijnë deri në tavan.
Pse është unike? Çfarë ka të veçantë, që bën kaq shumë përshtypje?


Kjo librari në Paris nuk është si të tjerat!
Mund të qëndroni atje deri në 11 të natës çdo ditë. Ulëse prej kadifeje dhe lëkure, gjenden në ambientet, por edhe një shtrat në katin e parë, ku shumë udhëtarë mund të gjejnë strehim, të cilët mund të jetojnë aty për një periudhë, me dy kushte:
Të lexojnë një libër në ditë.
Të punojnë në dyqan dy ditë në javë.
Shakespeare dhe Company frekuentohet nga shumë anglishtfolës, shumë studentë, por edhe njerëz kureshtarë nga e gjithë bota. Disa jetojnë atje për disa ditë me sleeping bags-at e tyre, studentë australianë, vjenezë, kanadezë të Shkollës së Arteve të Bukura.
Heshtja e plotë që mbizotëron në hapësirat e saj, ​​pavarësisht vizitorëve, është një tjetër element i mrekullueshëm. Mund të dëgjoni vetëm tingullin e shkallëve prej druri që vazhdimisht dikush i ngjit.
Në verë, nxirren karrige metalike në trotuar, nën pemë, me pamje nga Notre Dame e Parisit.


Por magjia nuk ndalet këtu …
Nëse koha kur lexoni një libër ju frymëzon të shkruani, ka makina shkrimi kudo!
Çdo dhomë në librari është si një kapitull romani. Midis rafteve të librave, mbin dhe një piano dhe në mure ka afreske për fëmijë, të tilla si “Liza në Botën e Çudirave”, dhe “Princi i Vogël”.

Si u krijua libraria magjike në Paris?

Kjo librari ishte qendra e kulturës anglo-amerikane në Paris në periudhë mes dy luftërave. Aventura e saj filloi në vitin 1919, kur amerikania Sylvia Beach e hapi diku tjetër. U bë menjëherë qendra e të ashtuquajturës “gjeneratë e humbur” të Ernest Hemingway-t, Ezra Pound-it, Scott Fitzgerald-it, Gertrude Stein-it dhe James Joyce-it. Shakespeare and Company, si dhe të gjithë ata që e frekuentojnë, përmenden vazhdimisht në librin e Hemingway-t: “Parisi është një Festë”. Klientët mund të blinin dhe të huazonin libra.
E para “Shakespeare and Company” u mbyll në Dhjetor të vutit 1941, kur forcat e Boshtit pushtuan Francën gjatë Luftës së Dytë Botërore. Dyqani u mbyll sepse Sylvia Beach nuk pranoi të shiste kopjen e fundit të “Finnegans Wake” të Joyce-it te një oficer gjerman.
Më 1951, një tjetër librari anglishtfolëse u hap në Paris nën emrin “Le Mistral” në 37 rue de la Bûcherie, nga amerikani George Whitman, dhe shpejt u bë qendra e jetës letrare në Paris. Kur Sylvia Beach vdiq në vitin 1962, emri i kësaj librarie u bë Shakespeare and Company.
Çfarë ka thënë shkrimtari Jeremy Mercer:
“George Whitman ka ruajtur për pesëdhjetë vite atë që e quan, “utopi socialiste”, të përfaqësuar nga libraria. Dyqani i tij ka qenë një qendër letrare për vite me rradhë, duke tërhequr njerëz si Henry Miller, Richard Wright dhe William Borough. Më e rëndësishmja është se George i fton njerëzit të jetojnë në librari. Përfytyroni, më shumë se 40,000 njerëz kanë fjetur aty, në një nga 13 shtretërit që gjenden në ambientet e saj, midis librave. E vetmja gjë që kërkon është që të shtroni shtratin në mëngjes, të ndihmoni pak në librari dhe të lexoni një libër në ditë. Kam jetuar në këtë vend për pesë muaj dhe u frymëzova për librin tim”.
Vajza e George Whitman, Sylvia, mori në dorëzim librarinë në vitin 2001 dhe i dha frymë të re duke organizuar shumë ngjarje kulturore dhe letrare. Një rregull nuk është thyer kurrë: Të qëndrojnë për disa net shkrimtarët, studentët ose artistët në Shakespeare and Company. 

Përktheu: Shpendi Shakaj 

Librari “Acqua Alta”-Libraria më e bukur në Venecia

in Letërsi/Libraria në rrugën 84/Meqë ra fjala by

Libraria “Acqua Alta”: Libraria më e bukur në Venecia që gjendet pranë ujt.

Një nga libraritë më autentike në botë gjendet në Venecia. Libraria Acqua Alta në Calle Lunga Santa Maria Formosa është ndoshta i vetmi vend në botë ku mund të gjejmë një përzgjedhje të madhe librash të rinj dhe të përdorur, mbase mbi mobiljet më të çuditshme; gondola, anije, barka, kajak dhe çdo gjë tjetër që mund të imagjinojë dikush. Dhe librat nuk janë aty vetëm për t’u blerë dhe shfletuar, por janë bërë pjesë e dekorit.

 

Enciklopedi të vjetra, ato që tashmë askush nuk i blen, janë shndërruar në shkallë dhe mbulojnë muret e jashtme, oborrit, duke krijuar sipërfaqe shumëngjyrëshe. Luigi Frizzo, pronari i sjellshëm i Libreria Acqua Alta, hapi këtë dyqan magjepsës 10 vite më parë dhe gradualisht pati sukses, vlerësohet shumë si nga venedikasit po ashtu dhe nga turistët, veçanërisht nga miqtë e librit.

Sigurisht, atmosfera dhe klima kontribuojnë për t’i dhënë vendit një karakter misterioz, por koleksioni i madh i librave në të gjitha gjuhët sigurisht që luan rolin e tij. Rreth 60% e librave janë të rinj. Në dhomën e parë, mund të gjeni shumë tekste të lidhura me vetë Venecian, por edhe libra rreth artit dhe kinematografisë, sportit dhe ushqimit, por dhe muzikës. Dhoma tjetër është e mbushur me komikë dhe bestseller. Duke  vështruar “raftet”, ndeshesh diku me mace dembele dhe të përkëdhelura që kanë gjetur në mesin e librave vendin e përkryer për të fjetur. Mbresëlënëse është se nga porta mund të shihet një nga shumë kanalet e Venecias dhe gondolat me turistë që përshëndesin vizitorët e librarisë. Dyqani unik gjendet buzë ujit, por kur kanalet fryhen dhe niveli i ujit rritet, uji vërshon në librari. Në raste ekstreme, punëtorët janë  përpjekur për t’i shpëtuar librat në nivele të ulëta, duke i vënë  brenda në vaska dhe gondola. Libreria Acqua Alta është padyshim një bibliotekë e veçantë dhe përbën një eksperiencë unike për vizitorët e Venecias dhe veçanërisht miqtë e librit.

Përktheu: Shpendi Shakaj

Bibloteka më mbreslënëse në botë gjendet në Pragë

in Letërsi/Libraria në rrugën 84/Meqë ra fjala by

Biblioteka Klementinum është një shembull i bukur i arkitekturës barok. Kompleksi i madh historik në Pragë, me bibliotekën e saj mbresëlënëse barok, u themelua nga Jezuitët pas mbërritjes së tyre në Bohemi, në vitin e largët 1556.

Në fillim, anëtarët e sektit jetonin në një ish-manastir Domenikan, por në vitin 1653 filluan të zgjeronin infrastukturën e tyre. Rindërtimi zgjati mbi 170 vite, kështu që Clementinum ( “Klementinum” në çekisht) gjen sot një shumëllojshmëri të gjerë të stileve arkitekturore dhe rrymave. Ky kompleks i mrekullueshëm dhe karakteristik mbulon një sipërfaqe prej 2 hektarësh, një nga më të mëdhatë në Europë. Projektuar nga arkitektë me përvojë si Carlo Lurago, Franz Maximilian Kanka dhe Kilian Ignaz Dientzenhofer. Jezuitët hapën aty dhe një shkollë që në vitet e para të krijimit të saj, e cila më vonë, në vitin 1622, u shndërrua në universitet!

Përveç klasave dhe dhomave të gjumit për komunitetin, jezuitët ndërtuan edhe një bibliotekë madhështore, një shtypshkronjë, një farmaci, teatër dhe sigurisht disa kisha. Clementinum u bashkua me universitetin e Charles, (Charles-Ferdinand University) në vitin 1654, së bashku me koleksionin e tij të bibliotekës. Universiteti i sapo-themeluar Charles-Ferdinand në Clementinum priti shkollat filozofike dhe teologjike. Më vonë, në 1773, jezuitët u detyruan të largoheshin nga zona, por universiteti mbeti. Pas ndarjes së universitetit në departamentet çeke dhe gjermane në vitin 1882, vetëm seksioni çek mbeti i patundur. Së fundi, në vitin 1930, shkolla filozofike u zhvendos në një ndërtesë të re, dhe Clementinum u bë selia e Bibliotekës Kombëtare.

Clementinum përmendet dhe në “The Secret Miracle” të Jorge Luis Borges. Personazhi kryesor sheh në ëndërr bibliotekën Clementinum, ku bibliotekarët kërkojnë dëshpërimisht të gjejnë Perëndinë në një nga librat në bibliotekë. Atëherë, një nga bibliotekarët e tij thotë: “Perëndia gjendet në një letër, një faqe, në një nga 400.000 librat e Clementinum. Etërit tanë dhe etërit e etërve tanë kërkuan për atë letër. Madje, unë vetë u verbova duke e kërkuar”. Më pas, hyn një lexues dhe i jep një atlas heroit qendror, duke i thënë se ky atlas është i padobishëm. Me radhën e tij, atëherë, protagonisti aksidentalisht hap librin dhe gjen një hartë të Indisë, dhe duke prekur një nga pak letrat që ishte mbi të, gjen Perëndinë.

Në ditët e sotme, nuk janë pak njerëzit që thonë se biblioteka e Clementinum është më e bukura në botë! Finess klasike, bukuria aristokratike dhe sharmi barok përqafojnë një koleksion të rrallë librash, në një vend me atmosferë shumë të veçantë, që duket sikur ka dalë nga një përrallë.

Afresket e Rilindjes të Jan Hiebl, ndriçimi i matur, ngjyrat e ngrohta dhe detajet prej ari përbëjnë një skenë të vogël. Duke u endur dikush aty mund të gjejë kryevepra letrare, harta mahnitëse, veçanërisht orë dyshemesh dhe fotot e një bote që ka humbur përgjithmonë.

Nismëtarët e kësaj biblioteke vizionuan shekuj më parë një pallat të vërtetë për librat, dhe koha provoi se si përfundim ia arritën, duke i lënë trashëgimi sot njerëzimit një kryevepër të vërtetë, një vepër admiruese që provokon me pamjen e saj. P

Përktheu: Shpendi Shakaj 

“Biblotekat Lëvizëse” në Amerikën e viteve 30-të

in Letërsi/Libraria në rrugën 84 by

Gratë përshkonin distanca të mëdha me kuaj dhe mushka për shpërndarjen e librave për banorët në zonat e largëta

Në Amerikën e viteve 30-të, njerëzit që jetonin në fshatrat e largëta kishin pak qasje në punësim, por dhe në arsim për fëmijët e tyre. Në Kentaki ekzistonin shumë komunitete të tilla të izoluara dhe banorët kishin vetëm një mundësi për të njohur librat: bibliotekarët me kuaj.

Presidenti Roosevelt përpiqej të gjente një mënyrë për të zgjidhur problemin, në mes të Depresionit të Madh. Organizata që krijoi për këtë punë, hartoi një program për shpërndarjen e librave në këto zona në mënyrë që njerëzit të arsimoheshin dhe të kishin më shumë shanse për të gjetur një punë. Për shpërndarjen u punësuan gra të cilat paguheshin 28 dollarë në muaj. Puna e tyre nuk ishte e lehtë. Mbi një kalë ose një mushkë, duhej të udhëtonin deri në 120 milje në një javë të caktuar, çdo muaj, edhe nëse moti nuk ishte i mirë. Duhej të kalonin nëpër male, madje dhe me borë, të përshkonin lumenj dhe zona me baltë për të arritur destinacionin e tyre dhe për t’u ofruar librat banorëve të etur për arsimim.

Kishte raste që duhej të përshkonin distanca të gjata në këmbë, duke mbajtur barrën e rëndë, nëse destinacioni i tyre ishte shumë i largët dhe i “vështirë” për kafshët e tyre. Në shumë raste kuajt apo mushkat nuk duronin gjatë rrugës dhe gratë i transportonin vetë librat në fshatra.

Në një javë të caktuar të muajit duhej të arrinin në fshatrat e largëta edhe nëse koha nuk ishte e mirë. Librat u jepeshin shtëpive ose njësive shkollore apo bibliotekave të cilat ishin bosh. Gjithsej përfituesit e librave ishin 100,000 njerëz në fshatra të ndryshëm që shërbeheshin nga 30 biblioteka lëvizëse.

Çdo muaj, gratë mblidheshin në “selinë” e tyre dhe vendosnin se cilat libra duhej të shkonin dhe për cilin fshat. Kur kalonte muaji, merrnin librat që kishin dhënë për t’i shpënë diku tjetër dhe u jepnin hua të reja. Banorët i prisnin me padurim. Kur  mbërrinin, fëmijët kryesisht vraponin drejt tyre duke bërtitur “Më jep një libër ta lexoj”.

Të rriturit interesoheshin më shumë për libra me interes historik ose fetar si dhe biografikë. Përveç librave, gratë shpërndanin gazeta dhe revista. Por atë që kërkonin më shumë ishte Bibla.

Libra të tjerë të njohur ishin Robinson Crusoe dhe literatura e Mark Twain. Gratë e fshatit shfaqnin preferencë për revistat dhe librat e gatimit. Bibliotekaret me kuaj jo vetëm që dorëzonin librat, por në shumë raste u mësonin dhe lexim.

Ishte e vështirë derisa banorët, të cilët ishin të kujdesshëm ndaj atyre që vinin nga larg, u mësuan me to. Ato u bënë aq të domosdoshme saqë një familje nuk pranoi të shpërngulej në një qark tjetër për shkak se nuk kishte një shërbim të tillë.

Programi përfundoi në vitin 1943 kur organizata që “lindi këtë ide” ndaloi financimin e tij. Komunitetet lokale u përpoqën të mbanin bibliotekat, por nuk ishin në gjendje të vazhdonin pa fonde.

Përktheu: Shpendi Shakaj

Autorët shqiptarë që nuk promovohen i gërmojmë si urithët/Rozi Hysuka

in Letërsi/Libraria në rrugën 84 by

Libraria në rrugën 84

“Libraria në rrugën 84” do të jetë një rubrikë e re në defekt-teknik.com, ku librarë të ndryshëm të Tiranës do të pyeten për problemet me librin, parë nga këndvështrimi i tyre si kontakues të drejtperdrejtë me lexuesin.

Rozi Hysuka e Librari Ikra-s në Bulevardin Gjergj Fishta përgjigjet keshtu:

Arlinda Guma: Si reagojnë klientët e librarisë suaj kur ju u rekomandoni shkrimtarë shqiptarë?

Rozi Hysuka: Në bisedat paraprake që ndodhin zakonisht mes librarit dhe lexuesit, është ai momenti që të bën përshtypje; kur sapo nisin e të pyesin:“Çfarë më sugjeroni, por ama vetëm autorë shqiptarë jo, ju lutem!” Kjo është pothuaj diçka që e dëgjojmë shumë shpesh nga lexues të moshave të ndryshme, qoftë dhe nga lexuesit që le t’i quajmë fillestarë dhe që janë brumosur me idenë se letërsia shqipe nuk bën. Përpos dëshirës së mirë, si lexuese më së pari, për t’i orientuar drejt letërsisë së mirë shqipe, sidomos të këtij 10 vjeçari, ende ka punë për t’u bërë, pasi kam vënë re se letërsia shqipe nuk qaset mjaftueshëm nga lexuesi. Lexuesit fillestar edhe i falet, por për sa i përket lexuesit mesatar dhe elitar, më duket se ata kanë hequr dorë përfundimisht nga leximi letërsisë shqipe, madje ka edhe nga ata që thonë se autorët apo autoret që kanë botuar libra kohët e fundit nuk kanë sjellë ndonjë libër për të qenë. Është për të ardhur keq kur sheh se ne ende nuk kemi kulturën (po e tjerr mendimin diku tjetër tani) të blejmë librat e tyre, qoftë edhe për të dhënë kontribut modest ndaj autorëve shqiptarë, jo në kuptimin material të fjalës, por në kuptimin e mbështjes morale për ta dashur, dhe për të krijuar së bashku, modestisht, edhe letërsinë kombëtare, e cila duket se nuk është më e ndërtuar sa duhet. Është e vërtetë dhe duhet thënë se për promovimin e letërsisë shqipe nuk bëhet pothuajse asgjë, as nga instancat shtetërore. Ka libra të mirë, ka autorë të mire, por promovim të keq ose aspak promovim, dhe kështu autorët shqiptarë mbeten të “shiten” duke u sugjeruar mes njëri-tjetrit.

Mund të shtoj edhe diçka tjetër, që e kam dëgjuar edhe nga klientët shqiptarë, se profesioni i librarit duhet të jetë i plotësuar dhe jo vetëm ai i tregtarit që duhet të shesë të parin libër që lexuesi kërkon, pra, defekti për shitjen, edhe të librit të autorit shqiptar, ngec dhe te pjesa e librarit, nëse ai nuk e njeh letërsinë shqipe, më e vështirë bëhet edhe për lexuesin. Këtë e them për klientët, të cilët vërtet duan këshilla të vlefshme, qoftë edhe për letërsinë shqipe. Disa prej lexuesve atëherë mbeten ta marrin informacionin mbi librat shqip nga rrjetet sociale dhe vijnë me ide dhe pikëyetje si: – A duhet lexuar vërtet filan autore apo autor shqip?

Do veçoja lexuesit emgrantë, ata po që vërtet e duan letërsinë shqipe, për të ruajtur gjuhën, për të ruajtur nostalgjinë për autorët shqiptarë, për të ruajtur kulturën kontribuese ndaj letërsisë shqipe. Madje mund të përmend këtu bisedën me një lexuese që jeton jashtë prej vitesh, e cila m’u shpreh një ditë se kur shkonte në Francë, në libraritë franceze, edhe pse Kadarenë e kishte në shqip, e blinte në frëngjisht për të dhënë kontributin e saj si lexuese dhe njëkohësisht dhe si shqiptare.

Arlinda Guma: Ju keni marrëdhënie të drejtpërdrejtë me shtëpitë botuese. Nga sa keni parë, ç`lloj letërsie janë të interesuara të promovojnë ato?

Rozi Hysuka: Bashkëpunimi me shtëpitë botuese është një nga bashkëpunimet më të vlefshme për sa i takon pasionit për librin, duke qene se të dyja palët; si shtëpi botuese, si librari, duan të jenë protagonistë në fushën e shitjes së librit, me përgjegjësi të ndara në këtë lloj bashkëpunimi. E them këtë, pasi në forma të tjera aspekti material do ishte një rutinë e çdo produkti në treg, ndryshe nga shtëpitë botuese që në thelb kanë përveç pjesës fitimprurëse pasionin për letërsinë shqipe dhe të huaj, ashtu si dhe promovimin e çdo autori. Për të dhënë një përgjigje efikase më duhet të pranoj se shtëpitë botuese janë më të prirura drejt promovimit të letërsisë së huaj që marrin përsipër për ta sjellë në shqip. Kuptohet që përzgjedhja e tyre është pjesë e punës që bëjnë, ku besoj se edhe ne librarët luajmë rol të rëndësishëm për të nxjerrë në pah sa lexuesi është i prirur drejt letërsisë së huaj evropiane, amerikane, ispanike etj. Me anë të librarive ata kanë drejtpërdrejt matësit e autorëve që ata promovojnë. Sot lexuesi shqiptar është shumë i informuar, për çdo botim, falë edhe platformave dhe informacioneve që shkëmbehen në tregun online dhe jo vetëm. Në të vërtetë, shtëpitë botuese nuk i shoh që të bëjnë ndonjë promovim mbi autorët shqiptarë siç bëjnë për autorët e huaj. Ndoshta promovimi autorëve shqiptarë kërkon më shumë kohë, më shumë besim ndaj lexuesit, i cili dita-ditës po bëhet skeptik. Dua ta ripërmend se është i nevojshëm; institucionalizimi i letërsisë kombëtare, të marrë vendin e duhur autori shqiptar në logot e shtëpive botuese në mënyrë që qëllimi i promovimit të tij të mos të jetë vetëm aspekti material. Autorët shqiptarë e kanë të vështirë të kenë identitetin e tyre autorial si shkrimtarë, pasi problem nuk është vetëm promovimi nga shtëpitë botuese ose jo, por se në shumë raste letërsia shqipe promovohet mes qokash. Kjo është tepër e gabuar dhe aspak integruese, për vetë faktin se të bësh sot një libër si autor i vjetër por edhe si autor i ri, sidomos ky i fundit ka pikëpyetje të mëdha nëse duhet ta shkruajë një libër, për cilin lexues, ku ta botojë e shumë stisje të tjera që do t’i them pak më vonë. Për t’i lënë pak vërejtjet ndaj problemit në përgjithësi, gjykoj se në këtë promovim që ka nevojë urgjente letërsia shqipe, duhet të vërë dorë edhe Ministria e Kulturës, nisur ndoshta me krijimin e Konkurseve Kombëtare apo të një forme tjetër, etj. Në bashkëpunim edhe me Bashkinë e Tiranës dhe jo vetëm, të krijojnë një qytet më letrar nga aspekti estetik, të vendosen skulptura të fëmijës që lexon, të Kadaresë që lexon, të rinisë që është duke lexuar, pra, libri në disa pika kryesore të qytetit, estetikisht i vendosur aty ku imazhi i tij të shndërrohet në refleks, nisur ndoshta që në ambjentet e brendshme të shkollave. Kuptohet që edhe më bukur do të ishte komuniteti me prirje të kësaj estetike po të kishim autorët shqiptarë…  (Jo në bronz. Qesh) Këto janë pjesët e promovimit më afatgjatë të letërsisë shqipe dhe prandaj e përmend këtu, sepse dua që vërtet një nismë e tillë të përfundojë në projekt dhe të realizohet kjo ide. Guxojmë ta dëshirojmë këtë estetizëm! Promovimi është pjesë zinxhir, nuk është vetëm e imja, fjala bie si librare, apo i shtëpisë botuese, që nuk di të them në i ka hapësirat e mundshme për të bërë diçka më të mirë se sa vetëm botimi dhe shitja e librave. Këtë e them se më dhemb që letërsia shqipe mungon në promovime të herëpashershme.

Arlinda Guma: Cili është dallimi midis letërsisë që promovohet bujshëm nëpër televizione dhe asaj tjetrës; të heshturës, që nuk promovohet askund?

Rozi Hysuka: Dallimi midis letërsisë shqipe që promovohet bujshëm dhe asaj që nuk promovohet askund është i madh padyshim. Di të them se letërsia që promovohet bujshëm, përveç pjesës fitimprurëse ka edhe autorë të mirë që ia vlejnë t’i lexosh. Kjo nuk do të thotë se letërsia që nuk promovohet askund nuk ka autorë të mirë, me bindje them, si lexuese, jo si librare, se autorët shqiptarë që nuk promovohen i gërmojmë si urithët… (ne që e duam dhe kemi lexuar gjithnjë autorët shqiptarë dhe vazhdojmë kërkojmë të gjejmë të mirët e librit shqip). Kam një debulesë të madhe për letërsinë shqipe. Dhe çdo kohë jam duke bërë kërkimet e mia si lexuese edhe në faqet e shtëpive botuese për botimet në vite të autorëve shqiptarë, që të mos më ikë asnjë libër pa lexuar. Kjo më ka çuar që të gërmoj për letërsinë shqipe edhe ndër autorët kosovarë e më tej. Bujshëm do kisha dashur të promovohen shumë emra autorësh, të cilët meritojnë vendin e nderit ama! Si lexuese do veçoja Virion Graçin, e kam njohur si autor duke bërë hulumtimet e mia, juve Arlinda Guma për të dy librat tuaj që më kanë bërë të besoj se letërsia shqipe ka autorë që mund të shkruajnë me elegancë artistike. Arlinda Canaj po ashtu, më ka bërë shumë përshtypje me librin e saj të parë dhe mund të besoj se jam ndër të paktët lexues që e dinë se ka fituar çmimin”Zef Serembe “. Kam gjetur autorë të tjerë, që nuk janë pjesë e promovimit të bujshëm nëpër televizione dhe më kanë bërë të besoj se është më bukur, më e magjishme të gërmosh e të gjesh thesare që as në letërsinë e huaj nuk i gjen. Por kjo duhet të jetë edhe detyra e lexuesit, e atij lexuesi që sot për sot nuk është integruar aq shumë për shkak të bujës televizive e më gjerë. E them këtë pasi fitimi i kënaqësisë nuk është çështje triumfi, por diçka më e madhe për sa i përket kultivimit të të lexuarit. Më pas ne që bëjmë këto gërmime ua sugjerojmë miqve dhe ata mbeten të mahnitur nga libri, e kjo na bën edhe më të ndjeshëm ndaj shijes së leximit, pra që kemi gjetur thesaret që nuk i gjejnë të gjithë. Megjithatë unë jam pro promovimit të bujshëm të autorëve, kur është fjala për autorin shqiptar. Dallimin e bëjnë edhe kërkesat e lexuesve, që padyshim kërkojnë ato libra që edhe promovohen bujshëm dhe ka pasur momenteqë janë bërë edhe më shumë skeptikë ndaj autorëve të pabujshëm. Kjo mund të çojë në ndasi të këtillë saqë them se deri diku do të mbetemi lexues të letërsisë shqipe vetëm nga buja nëpër televizione. Ka autorë të cilët pasi lexohen nga lexuesit pikërisht prej promovimit të bujshëm, nuk tërhiqen më nga ata, duke i vënë në një përzgjedhje të vështirë nëse ua sugjeron. Pra, mes nesh ka lexues të mire, të cilët janë në kultivim e sipër të të lexuarit, dhe ky lloj zhgënjimi nga autorët që promovohen bujshëm i bën ata më të tërhequr edhe ndaj autorëve të cilët nuk promovohen askund. Mendoj se kjo është një fazë eksperimentale e kohës dhe besoj se lexuesi i mirë do përfundojë si një urith, po njësoj si unë e shumë lexues të tjerë që kemi gërmuar vetë pa u ndikuar asnga buja televizive as nga buja e rrjeteve sociale. Ndonëse vazhdoj të mendoj dhe të pranoj, edhe si librare, se buja nuk i bën dëm as librit, as autorit, skualifikimi që i bëhet autorit pikërisht nga buja është më e shpejtë nga ky fakt, kur libri në fjalë nuk është i mirëpritur nga lexuesit. Le të jetë një skaner për të filtruar autorët e mire, qoftë të bujshëm qoftë të pabujshëm. Më e vështirë bëhet kam përshtypjen për autorët e rinj, që promovojnë librat e tyre, qoftë edhe nëpërmjet rrjeteve sociale, të cilët, nuk kanë asnjë lloj mbështjetje, më së shumti edhe nga lexuesi dyshues për librin e ri shqip.

Arlinda Guma: Sa e vështirë ka qenë për ju t’i rekomandoni një klienti një shkrimtar të mirë shqiptar  të papromovuar?

Rozi Hysuka: Ndikime të kësaj natyre ka jo vetëm për letërsinë shqipe, por edhe ndaj asaj të huaj. Por duke qenë se letërsia shqipe ka vështirësitë e thëna më lart, ndikimi është edhe më i madh. Pavarësisht se interesi i lexuesit për të lexuar autorët shqiptarë është në rritje, rënia e të lexuarit të letërsisë shqipe vjen edhe nga ky ndikim promovimi. E them këtë siç e ceka pak më lart se lexojnë nga letërsia që promovohet bujshëm, zhgënjehen deri diku me autorët e famës dhe zor se mund t’u mbushet mendja për të lexuar autorë të papromovuar.
Këtë sërish e kemi ne librarët në dorë ta sistemojmë si fenomen, që të mos bëhet letërsia shqipe:“e bukur”, “yll”, “si shpirt” siç edhe i krahasojnë vetë lexuesit, sikur po blejnë këpucë, sandale apo çdo send tjetër.
Kur theksoj se e kemi në dorë edhe ne librarët që të orientojmë lexuesit për autorë me ose pa bujë, e kam fjalën që duhet t’i njohim mirë edhe t’i sugjerojmë që të lexojnë sipas stadit të lexuesve. Pa lexuar disa libra jo të mirë, asnjë lexues nuk mund të arrijë të njohë autorët e mirë, si të huajt, si autorët shqiptarë. Por kjo nuk do të thotë ama se të gjithë librat që promovohen me bujë nuk vlejnë. Ka shtëpi botuese që ecin me frymën e përkrahjes së autorit të mirë shqiptar dhe për këtë, si lexuese i vlerësoj me notën më të mirë. (Qesh)
Më ka ndodhur të sugjeroj autorë të papromovuar nëpër televizione, por që i kam nxitur t’i lexojnë duke e përshkruar librin në një bisedë krejt shoqërore, si lexuesi me lexuesin, dhe ia kam dalë mbanë, e në fund edhe kam marrë falënderime për librat e sugjeruar, që në të vërtetë do të doja t’i merrnin autorët nga vetë lexuesit.
Prandaj pak më lart jam shprehur se është i nevojshëm një konkurs kombëtar, konkurs i mirë-ideuar, pasi lexuesi gjithmonë shpreh dëshirën që t’i takojë nga afër shkrimtarët shqiptarë dhe kjo do ishte diçka shumë pozitive edhe për vetë autorin, të cilit, detyrat e shkrimtarit të mos t’i mbeten në kurriz vetëm librarëve, pra e kam fjalën tek bashkëbisedimi ndërmjet lexuesit dhe autorit, ku lexuesi ka gjithmonë kuriozitetin për ta pyetur autorin për librin, personazhet, kohën, subjektin e një libri dhe jo vetëm.

Arlinda Guma: Ju vetë si i keni zbuluar autorët shqiptarë që bëjnë letërsi të mirë?

Rozi Hysuka: Më kujtohet një shprehje që e kam lexuar diku, por që nuk më kujtohet autori që e ka thënë: “Kultura e një familjeje matet me madhësinë e bibliotekës që ka”. Kjo më ndërmend bibliotekën e gjyshit tim, të cilën në moshë të vogël e shihja si diçka që nuk mund ta prekja nga afër. Ende nuk isha njohur me librin si një lexuese, pavarësisht se nuk kemi shpëtuar pa lexuar libra për fëmijë, këtë e them për ndërgjegjësimin që vjen me moshën, pra rëndësinë që ka libri dhe magjinë që merr prej tij.

Ishte një ditë vere e zakonshme. Isha me pushime verore te shtëpia e gjyshit tim në fshat, e ndoshta si një fëmijë kurioz shkoja e ndiqja gjyshin nga pas kur ai zbriste shkallët e drunjta për të hyrë në dhomën e tij të bibliotekës, por që mua më intrigonte pa masë, sepse nuk na lejonte të hynim brenda pa lejen e tij. Atë ditë, si një fëmijë i zemëruar ndoshta, e ndjeja veten si “Beni ecën vetë” mes natryrës së jetës baritore, ku çdo kafshë e imët më ngjallte frikë. Kështu nisi në pavetëdijen time “gërmimi” për letërsinë shqipe, sugjeruar nga gjyshi im, i cili e mati zemërimin tim duke më dhururar librin e Haki Stërmillit “Sikur të isha djalë” për ta lexuar ato ditëvere.

Ishte kontakati i parë me një libër që mua do të më rriste po brenda atyre orëve që e lexova, e fshehur pas kanapeve, në heshtje të plotë, nën melodinë e cicërimave të kanarinave, blegërimave dhe qarjeve të fëmijëve të vegjël të komshinjve te shtëpia e gjyshit.

Kështu ka nisur magjia e parë e leximit të librave. Thellë-thellë, dhe sot e kuptoj më së miri që shtëpia e tij me bibliotekën (që mungon shumë nëpër shtëpitë të qyteteve e jo më në shtëpitë e fshatit), më bëri një kërkuese të autorëve shqiptarë.

Mbaj mend që në qytetin tim të lindjes, në mungesë të librarive, se nuk më kujtohet a funksononte edhe biblioteka, po flasim për vitet `95 e këtej, ishte një kioskë që shiste gazeta, dhe në vitrinën e saj të vogël gjeja edhe autorë shqiptarë, kryesisht poetë si Mimoza Ahmeti, Ervin Hatibi, Luljeta Lleshanaku, më vonë Petro Marko etj. Duke qënë se librat e vegjël të poetëve vinin jo shumë shpesh, unë kërkoja të lexoja edhe më shumë prej tyre. Kur vija në Tiranë me tim atë, ndalesa e parë për mua duhej të ishte gjithmonë nëpër librari. Kështu unë u njoha me shumë emra të tjerë, që nuk i mundësonte kioska e gazetave në qytetin tim. Padyshim Kadareja, Teodor Keko, Luljeta Danaj, Flutura Açka, Elvira Dones, Fatos Kongoli, Frederik Rreshpja, etj., derisa krijova një panoramë të dashur për atë që unë në botën time të vogël e quaja letërsia që unë pëlqej. Ky refleks gërmimi më ka ndjekur gjithmonë, dhe çdo herë më del përpara ndonjë talent që nuk e dëgjoj nëpër promovime televizive.

E bëra gjithë këtë zgjatje të përgjigjes, sepse ajo që më vjen keq që e kam humbur, ishte koha pra kur dëshiroja të lexoja edhe më shumë. Këtë e them për problematikën që haset edhe ndër ditët e sotme, mungesa e bibliotekave, librarive nëpër qytete më të vogla. Unë sot punoj me një target grup siç janë studentët dhe fakeqësisht ata janë krejt të painformuar me emrin bibliotekë e jo më të paramendosh se lexojnë. Nuk e njohin librin, nuk bëhet asgjë për librin në qytete, është e nevojshme me urgjencë të krijohen bibiliotekat nga e para edhe me furnizime të botimeve të reja. Këtë e nxjerr si problem nga ankesat e studentëve dhe droja e tyre para faktit që s`kanë mundur të lexojnë duke huazuar, e kanë menduar se libri gjithmonë duhet të blihet. Për të mos folur pastaj për pamundësitë ekonomike në disa qytete.

Kur them është urgjencë për t‘u mobilizuar, e kam fjalën te frika se po kthehemi në një shoqëri të fragmentarizuar për sa i takon çështjes së leximit, të atyre që kanë mundësitë të lexojnë kundrejt atyre që as ia kanë idenë fare autorëve shqiptarë, e pjesërisht atyre të huaj, që i bëjnë edhe në lëndë mësimore.

Këtu nuk di të them sepse ka kohë që jam shkëputur nga libri i leximit letrar, e nuk di të them nëse autorët shqiptarë janë mjaftueshëm nëpër të tilla tekste mësimore.

Gjithsesi, mendoj se po t‘i kushtohet vemendje serioze kësaj që ceka sadopak, do të arrijmë të kemi të rinj edhe më të kultivuar nga aspekti i të lexuarit, gjë që është e domosdoshme dhe e shëndetshme gjithashtu, edhe si psikologji e mirë, për të mos folur më gjatë për të mirat që sjell leximi në çdo aspekt.

Nuk doja të përmendja emra të autorëve shqiptarë, me idenë e vetme që t’u lija pak imagjinatë dhe kuriozitet për t’i nxitur drejt të gërmuarit, jo vetëm për letërsinë shqipe, por edhe për atë të huaj, por po përmend ndonjë si: Ndriçm Ademaj, Ag Apolloni, Musa Ramadani nga Kosova si dhe poeten Ardita Jatru.

Arlinda Guma: A janë çmimet e librave të lartë për nivelin ekonomik të jetesës në Shqipëri ?

RoziHysuka: Sigurisht që çmimet e librave janë të larta për nivelin ekonomik, ama duhet parë edhe nga një këndvështrim tjetër, jo si librare, as si bashkëpunëtore e shtëpive botuese sepse nuk ua njoh politikat e tyre të natyrës financiare etj, por po flas si një lexuese;  mua më është dashur të heq dorë nga disa qejfe le të themi, për të blerë një apo dy libra në muaj, kur nuk kisha mundësi do ta huazoja diku patjetër. Sot që jam pjesë e atij fitimi që vjen nga shitja  librit, mund të them se libri është një mall luksi për shumë lexues. Sikundër kemi hequr dorë nga disa gjëra të tjera, edhe leximi kërkon sakrificën e vetë.

Por meqë jemi te pyetja juaj për çmimin e librave, mendoj se janë disa efekte zinxhirë, që edhe çojnë në çmime jo fort të favorshme për xhepin e lexuesit. Megjithatë kjo nuk do të thotë që unë jam dakord me çmimet që kanë librat në përgjithësi, por është një pjesë që s`më takon mua ta perifrazoj dhe pikas problemin apo arsyen e saktë përse këto çmime. Për të mos i rënë në qafë askujt, është më mirë që kjo gjë të përsëitet së thëni nga ne lexuesit-librarë, nga lexues që e shohin dhe ndjejnë dretpërsëdrejti çmimin e lartë të një libri, sepse realisht është i lartë, sidomos kur flasim përlexuesit e mi që janë studentë. Duhen rregulluar shumë gjëra me kartën e studentit, çka mungon dhe i bën ata edhe më të larguar ndaj leximit në këto kushte ekzistuese. Por e kam menduar dhe po hartoj një tip interviste verbale, siç bëj çdo vit, për të parë sa libra kanë lexuar, sa u kanë kushtuar të gjithë librat së bashku, dhe a ka qenë një letërsi e mire për ta, që të justikojë edhe xhepin e tyre. Kështu më thanë vitin e kaluar, që disa libra janë thjesht libra që nuk na thonë ndonjë gjë të madhe përveçse bujës së marketimit. Siç ka edhe lexues që i duan librat, që nuk i kanë lexuar vetëm nga sugjerime të miat por edhe nga ato të librarëve të tjerë, dhe kanë mbetur të kënaqur me çka kanë marrë informacion në rrjete sociale për librin në fjalë.

Ka edhe nga ata lexues që i bezdis prania e stërgjatur e një teksti informues mbi librin dhe janë shprehur se kjo formë e të informuarit, subjektit, etj, na çon në rënie interesi për ta blerë. Ishte bukur koha kur shkonim në librari dhe unë praktikisht po e përdor punën e librarit si një bisedë të këndshme, t’i lë të shprehen me mënyrën e tyre se çfarë duan të lexojnë, të mos humbasë kontakti i drejpërdrejtë që vjen nga komunikimilexues-lexues-librar.

I them të gjitha këto, sepse janë një matës le të themi, që jo vetëm çmimi është i lartë, por edhe format si vjen libri në duart e lexuesit nuk jane fort të hijshme.

Arlinda Guma: A i favorizon shteti librarët?

Rozi Hysuka: Mendoj se pyetja e duhur do të ishte: A i favorizon shteti shtëpitë botuese? E them këtë sepse nëse shtëpitë botuese taksohen më shumë dhe nuk favorizohen, atëherë ka efekt zinxhir që çon në % fitmi më të ulët. Shteti nuk kam dëgjuar që të flasë për librin në forma të tjera dhe kjo është absurde për një shtet që pretendon intergime të mëtejshme gjeopolitike. Megjithëse shtëpitë botuese janë të orientura së fundmi, duke ndarë përqindjet e fitimit, jo në të drejtë si për çdo librari, por nga përshkëllëzimi mes librarive të mëdha dhe atyre të vogla, ku mendoj se nuk është e drejtë, por arrij të kuptoj se kanë problemet e tyre financiare rutinë dhe gjykoj se e kanë të nevojshme edhe këtë mosrakrodim të njëjtë.

Shteti nuk di ku është lexuesi, biblioteka, qytetet, mungesat, por favore për librarët; mjaftohet me mos taksimin e biznesit të vogël. Një mish-mash, nuk di të flas më gjatë, është një problematikë për të cilën duhet ta ngrenë zërin shtëpitë botuese, sepse ne varemi direkt prej tyre për sa i takon politikës së librit si mall apo subjekt në treg.

Arlinda Guma: Përveçse librare, ju jeni edhe një lexuese e pasionuar. Çfarë mendoni përgjithësisht për letërsinë shqipe të pas 90-ës?

Rozi Hysuka: Si lexuese e apasionuar, jo vetëm për letërsinë shqipe, por do të ndalem, meqë pyetja juaj më drejtohet mbi letërsinë shqipe. Përgjithësisht ka ecur mirë, por ka nevojë për më tepër “lobing” jashtë të qenurit letërsi lokale. Kur them letërsi lokale, e kam fjalën më së pari për ata autorë që nuk kanë sjellë më ndonjë të veçantë me librat e tyre, është sikur të lexosh në rutinë. Më së dyti do të thosha se të rinjtë nuk i shoh t’i përkrahin, dhe kam frikë se letërsia shqipe e të rinjve do zhvillohet si një letërsi mes qokash gjë që ka ndodhur dhe nuk do të doja që të ndodhte. Nuk them se të rinjtë e sotëm që shkruajnë janë më të mirët, apo kanë sjellë ndonjë libër të jashtëzakonshëm, por dëshira për të shkruar të bën talent dhe padyshim që duhen përkrahur për të ndërtuar një elitë të zëshme të shkrimtarev, por jo shkrimtarë të angazhuar, më duket sikur e humbet lexuesin nëse përfundon si shkrimtar i tillë.

Do dëshiroja shumë që lobingu të bënte bashkë të gjitha shtëpitë botuese për ta nxjerrë nga lokaliteti letërsinë shqipe. Dua të them, nëse Kadareja na përfaqëson si pretendent për çmimin Nobel , atëherë le ta duartorkasim, le ta lobojmë, ndonëse letërsia e tij nuk është më lokale, meqënesë është përkthyer kryesisht në Francë e jo vetëm. Nuk jam e mendimit se do të lexojmë gjithë jetën Kadarenë (të më mirëkuptojë lexuesi fanatik i tij), por që t’i hapim dyer edhe shumë autorëvë të tjerë, ku ka edhe të rinj që mund të jenë më të mirët.

Megjithatë mendoj se ne si shoqëri na mungon ai auditori i duartrokitjeve për njëri-tjetrin, sepse sa herë del një libër i ri në botim nga autorë, më së pari bëjmë kritikën pa e lexuar librin. Duhet ta heqim këtë mendësi dhe të kalojmë te ai auditor që e do kulturën e tij, letërsinë e tij, shkrimtarët e tij heronj, sepse mes nesh ka talente që kanë nevojë për duartrokitje.

Go to Top