Libraria në rrugën 84
“Libraria në rrugën 84” do të jetë një rubrikë e re në defekt-teknik.com, ku librarë të ndryshëm të Tiranës do të pyeten për problemet me librin, parë nga këndvështrimi i tyre si kontakues të drejtperdrejtë me lexuesin.
Rozi Hysuka e Librari Ikra-s në Bulevardin Gjergj Fishta përgjigjet keshtu:
Arlinda Guma: Si reagojnë klientët e librarisë suaj kur ju u rekomandoni shkrimtarë shqiptarë?
Rozi Hysuka: Në bisedat paraprake që ndodhin zakonisht mes librarit dhe lexuesit, është ai momenti që të bën përshtypje; kur sapo nisin e të pyesin:“Çfarë më sugjeroni, por ama vetëm autorë shqiptarë jo, ju lutem!” Kjo është pothuaj diçka që e dëgjojmë shumë shpesh nga lexues të moshave të ndryshme, qoftë dhe nga lexuesit që le t’i quajmë fillestarë dhe që janë brumosur me idenë se letërsia shqipe nuk bën. Përpos dëshirës së mirë, si lexuese më së pari, për t’i orientuar drejt letërsisë së mirë shqipe, sidomos të këtij 10 vjeçari, ende ka punë për t’u bërë, pasi kam vënë re se letërsia shqipe nuk qaset mjaftueshëm nga lexuesi. Lexuesit fillestar edhe i falet, por për sa i përket lexuesit mesatar dhe elitar, më duket se ata kanë hequr dorë përfundimisht nga leximi letërsisë shqipe, madje ka edhe nga ata që thonë se autorët apo autoret që kanë botuar libra kohët e fundit nuk kanë sjellë ndonjë libër për të qenë. Është për të ardhur keq kur sheh se ne ende nuk kemi kulturën (po e tjerr mendimin diku tjetër tani) të blejmë librat e tyre, qoftë edhe për të dhënë kontribut modest ndaj autorëve shqiptarë, jo në kuptimin material të fjalës, por në kuptimin e mbështjes morale për ta dashur, dhe për të krijuar së bashku, modestisht, edhe letërsinë kombëtare, e cila duket se nuk është më e ndërtuar sa duhet. Është e vërtetë dhe duhet thënë se për promovimin e letërsisë shqipe nuk bëhet pothuajse asgjë, as nga instancat shtetërore. Ka libra të mirë, ka autorë të mire, por promovim të keq ose aspak promovim, dhe kështu autorët shqiptarë mbeten të “shiten” duke u sugjeruar mes njëri-tjetrit.
Mund të shtoj edhe diçka tjetër, që e kam dëgjuar edhe nga klientët shqiptarë, se profesioni i librarit duhet të jetë i plotësuar dhe jo vetëm ai i tregtarit që duhet të shesë të parin libër që lexuesi kërkon, pra, defekti për shitjen, edhe të librit të autorit shqiptar, ngec dhe te pjesa e librarit, nëse ai nuk e njeh letërsinë shqipe, më e vështirë bëhet edhe për lexuesin. Këtë e them për klientët, të cilët vërtet duan këshilla të vlefshme, qoftë edhe për letërsinë shqipe. Disa prej lexuesve atëherë mbeten ta marrin informacionin mbi librat shqip nga rrjetet sociale dhe vijnë me ide dhe pikëyetje si: – A duhet lexuar vërtet filan autore apo autor shqip?
Do veçoja lexuesit emgrantë, ata po që vërtet e duan letërsinë shqipe, për të ruajtur gjuhën, për të ruajtur nostalgjinë për autorët shqiptarë, për të ruajtur kulturën kontribuese ndaj letërsisë shqipe. Madje mund të përmend këtu bisedën me një lexuese që jeton jashtë prej vitesh, e cila m’u shpreh një ditë se kur shkonte në Francë, në libraritë franceze, edhe pse Kadarenë e kishte në shqip, e blinte në frëngjisht për të dhënë kontributin e saj si lexuese dhe njëkohësisht dhe si shqiptare.
Arlinda Guma: Ju keni marrëdhënie të drejtpërdrejtë me shtëpitë botuese. Nga sa keni parë, ç`lloj letërsie janë të interesuara të promovojnë ato?
Rozi Hysuka: Bashkëpunimi me shtëpitë botuese është një nga bashkëpunimet më të vlefshme për sa i takon pasionit për librin, duke qene se të dyja palët; si shtëpi botuese, si librari, duan të jenë protagonistë në fushën e shitjes së librit, me përgjegjësi të ndara në këtë lloj bashkëpunimi. E them këtë, pasi në forma të tjera aspekti material do ishte një rutinë e çdo produkti në treg, ndryshe nga shtëpitë botuese që në thelb kanë përveç pjesës fitimprurëse pasionin për letërsinë shqipe dhe të huaj, ashtu si dhe promovimin e çdo autori. Për të dhënë një përgjigje efikase më duhet të pranoj se shtëpitë botuese janë më të prirura drejt promovimit të letërsisë së huaj që marrin përsipër për ta sjellë në shqip. Kuptohet që përzgjedhja e tyre është pjesë e punës që bëjnë, ku besoj se edhe ne librarët luajmë rol të rëndësishëm për të nxjerrë në pah sa lexuesi është i prirur drejt letërsisë së huaj evropiane, amerikane, ispanike etj. Me anë të librarive ata kanë drejtpërdrejt matësit e autorëve që ata promovojnë. Sot lexuesi shqiptar është shumë i informuar, për çdo botim, falë edhe platformave dhe informacioneve që shkëmbehen në tregun online dhe jo vetëm. Në të vërtetë, shtëpitë botuese nuk i shoh që të bëjnë ndonjë promovim mbi autorët shqiptarë siç bëjnë për autorët e huaj. Ndoshta promovimi autorëve shqiptarë kërkon më shumë kohë, më shumë besim ndaj lexuesit, i cili dita-ditës po bëhet skeptik. Dua ta ripërmend se është i nevojshëm; institucionalizimi i letërsisë kombëtare, të marrë vendin e duhur autori shqiptar në logot e shtëpive botuese në mënyrë që qëllimi i promovimit të tij të mos të jetë vetëm aspekti material. Autorët shqiptarë e kanë të vështirë të kenë identitetin e tyre autorial si shkrimtarë, pasi problem nuk është vetëm promovimi nga shtëpitë botuese ose jo, por se në shumë raste letërsia shqipe promovohet mes qokash. Kjo është tepër e gabuar dhe aspak integruese, për vetë faktin se të bësh sot një libër si autor i vjetër por edhe si autor i ri, sidomos ky i fundit ka pikëpyetje të mëdha nëse duhet ta shkruajë një libër, për cilin lexues, ku ta botojë e shumë stisje të tjera që do t’i them pak më vonë. Për t’i lënë pak vërejtjet ndaj problemit në përgjithësi, gjykoj se në këtë promovim që ka nevojë urgjente letërsia shqipe, duhet të vërë dorë edhe Ministria e Kulturës, nisur ndoshta me krijimin e Konkurseve Kombëtare apo të një forme tjetër, etj. Në bashkëpunim edhe me Bashkinë e Tiranës dhe jo vetëm, të krijojnë një qytet më letrar nga aspekti estetik, të vendosen skulptura të fëmijës që lexon, të Kadaresë që lexon, të rinisë që është duke lexuar, pra, libri në disa pika kryesore të qytetit, estetikisht i vendosur aty ku imazhi i tij të shndërrohet në refleks, nisur ndoshta që në ambjentet e brendshme të shkollave. Kuptohet që edhe më bukur do të ishte komuniteti me prirje të kësaj estetike po të kishim autorët shqiptarë… (Jo në bronz. Qesh) Këto janë pjesët e promovimit më afatgjatë të letërsisë shqipe dhe prandaj e përmend këtu, sepse dua që vërtet një nismë e tillë të përfundojë në projekt dhe të realizohet kjo ide. Guxojmë ta dëshirojmë këtë estetizëm! Promovimi është pjesë zinxhir, nuk është vetëm e imja, fjala bie si librare, apo i shtëpisë botuese, që nuk di të them në i ka hapësirat e mundshme për të bërë diçka më të mirë se sa vetëm botimi dhe shitja e librave. Këtë e them se më dhemb që letërsia shqipe mungon në promovime të herëpashershme.
Arlinda Guma: Cili është dallimi midis letërsisë që promovohet bujshëm nëpër televizione dhe asaj tjetrës; të heshturës, që nuk promovohet askund?
Rozi Hysuka: Dallimi midis letërsisë shqipe që promovohet bujshëm dhe asaj që nuk promovohet askund është i madh padyshim. Di të them se letërsia që promovohet bujshëm, përveç pjesës fitimprurëse ka edhe autorë të mirë që ia vlejnë t’i lexosh. Kjo nuk do të thotë se letërsia që nuk promovohet askund nuk ka autorë të mirë, me bindje them, si lexuese, jo si librare, se autorët shqiptarë që nuk promovohen i gërmojmë si urithët… (ne që e duam dhe kemi lexuar gjithnjë autorët shqiptarë dhe vazhdojmë kërkojmë të gjejmë të mirët e librit shqip). Kam një debulesë të madhe për letërsinë shqipe. Dhe çdo kohë jam duke bërë kërkimet e mia si lexuese edhe në faqet e shtëpive botuese për botimet në vite të autorëve shqiptarë, që të mos më ikë asnjë libër pa lexuar. Kjo më ka çuar që të gërmoj për letërsinë shqipe edhe ndër autorët kosovarë e më tej. Bujshëm do kisha dashur të promovohen shumë emra autorësh, të cilët meritojnë vendin e nderit ama! Si lexuese do veçoja Virion Graçin, e kam njohur si autor duke bërë hulumtimet e mia, juve Arlinda Guma për të dy librat tuaj që më kanë bërë të besoj se letërsia shqipe ka autorë që mund të shkruajnë me elegancë artistike. Arlinda Canaj po ashtu, më ka bërë shumë përshtypje me librin e saj të parë dhe mund të besoj se jam ndër të paktët lexues që e dinë se ka fituar çmimin”Zef Serembe “. Kam gjetur autorë të tjerë, që nuk janë pjesë e promovimit të bujshëm nëpër televizione dhe më kanë bërë të besoj se është më bukur, më e magjishme të gërmosh e të gjesh thesare që as në letërsinë e huaj nuk i gjen. Por kjo duhet të jetë edhe detyra e lexuesit, e atij lexuesi që sot për sot nuk është integruar aq shumë për shkak të bujës televizive e më gjerë. E them këtë pasi fitimi i kënaqësisë nuk është çështje triumfi, por diçka më e madhe për sa i përket kultivimit të të lexuarit. Më pas ne që bëjmë këto gërmime ua sugjerojmë miqve dhe ata mbeten të mahnitur nga libri, e kjo na bën edhe më të ndjeshëm ndaj shijes së leximit, pra që kemi gjetur thesaret që nuk i gjejnë të gjithë. Megjithatë unë jam pro promovimit të bujshëm të autorëve, kur është fjala për autorin shqiptar. Dallimin e bëjnë edhe kërkesat e lexuesve, që padyshim kërkojnë ato libra që edhe promovohen bujshëm dhe ka pasur momenteqë janë bërë edhe më shumë skeptikë ndaj autorëve të pabujshëm. Kjo mund të çojë në ndasi të këtillë saqë them se deri diku do të mbetemi lexues të letërsisë shqipe vetëm nga buja nëpër televizione. Ka autorë të cilët pasi lexohen nga lexuesit pikërisht prej promovimit të bujshëm, nuk tërhiqen më nga ata, duke i vënë në një përzgjedhje të vështirë nëse ua sugjeron. Pra, mes nesh ka lexues të mire, të cilët janë në kultivim e sipër të të lexuarit, dhe ky lloj zhgënjimi nga autorët që promovohen bujshëm i bën ata më të tërhequr edhe ndaj autorëve të cilët nuk promovohen askund. Mendoj se kjo është një fazë eksperimentale e kohës dhe besoj se lexuesi i mirë do përfundojë si një urith, po njësoj si unë e shumë lexues të tjerë që kemi gërmuar vetë pa u ndikuar asnga buja televizive as nga buja e rrjeteve sociale. Ndonëse vazhdoj të mendoj dhe të pranoj, edhe si librare, se buja nuk i bën dëm as librit, as autorit, skualifikimi që i bëhet autorit pikërisht nga buja është më e shpejtë nga ky fakt, kur libri në fjalë nuk është i mirëpritur nga lexuesit. Le të jetë një skaner për të filtruar autorët e mire, qoftë të bujshëm qoftë të pabujshëm. Më e vështirë bëhet kam përshtypjen për autorët e rinj, që promovojnë librat e tyre, qoftë edhe nëpërmjet rrjeteve sociale, të cilët, nuk kanë asnjë lloj mbështjetje, më së shumti edhe nga lexuesi dyshues për librin e ri shqip.
Arlinda Guma: Sa e vështirë ka qenë për ju t’i rekomandoni një klienti një shkrimtar të mirë shqiptar të papromovuar?
Rozi Hysuka: Ndikime të kësaj natyre ka jo vetëm për letërsinë shqipe, por edhe ndaj asaj të huaj. Por duke qenë se letërsia shqipe ka vështirësitë e thëna më lart, ndikimi është edhe më i madh. Pavarësisht se interesi i lexuesit për të lexuar autorët shqiptarë është në rritje, rënia e të lexuarit të letërsisë shqipe vjen edhe nga ky ndikim promovimi. E them këtë siç e ceka pak më lart se lexojnë nga letërsia që promovohet bujshëm, zhgënjehen deri diku me autorët e famës dhe zor se mund t’u mbushet mendja për të lexuar autorë të papromovuar.
Këtë sërish e kemi ne librarët në dorë ta sistemojmë si fenomen, që të mos bëhet letërsia shqipe:“e bukur”, “yll”, “si shpirt” siç edhe i krahasojnë vetë lexuesit, sikur po blejnë këpucë, sandale apo çdo send tjetër.
Kur theksoj se e kemi në dorë edhe ne librarët që të orientojmë lexuesit për autorë me ose pa bujë, e kam fjalën që duhet t’i njohim mirë edhe t’i sugjerojmë që të lexojnë sipas stadit të lexuesve. Pa lexuar disa libra jo të mirë, asnjë lexues nuk mund të arrijë të njohë autorët e mirë, si të huajt, si autorët shqiptarë. Por kjo nuk do të thotë ama se të gjithë librat që promovohen me bujë nuk vlejnë. Ka shtëpi botuese që ecin me frymën e përkrahjes së autorit të mirë shqiptar dhe për këtë, si lexuese i vlerësoj me notën më të mirë. (Qesh)
Më ka ndodhur të sugjeroj autorë të papromovuar nëpër televizione, por që i kam nxitur t’i lexojnë duke e përshkruar librin në një bisedë krejt shoqërore, si lexuesi me lexuesin, dhe ia kam dalë mbanë, e në fund edhe kam marrë falënderime për librat e sugjeruar, që në të vërtetë do të doja t’i merrnin autorët nga vetë lexuesit.
Prandaj pak më lart jam shprehur se është i nevojshëm një konkurs kombëtar, konkurs i mirë-ideuar, pasi lexuesi gjithmonë shpreh dëshirën që t’i takojë nga afër shkrimtarët shqiptarë dhe kjo do ishte diçka shumë pozitive edhe për vetë autorin, të cilit, detyrat e shkrimtarit të mos t’i mbeten në kurriz vetëm librarëve, pra e kam fjalën tek bashkëbisedimi ndërmjet lexuesit dhe autorit, ku lexuesi ka gjithmonë kuriozitetin për ta pyetur autorin për librin, personazhet, kohën, subjektin e një libri dhe jo vetëm.
Arlinda Guma: Ju vetë si i keni zbuluar autorët shqiptarë që bëjnë letërsi të mirë?
Rozi Hysuka: Më kujtohet një shprehje që e kam lexuar diku, por që nuk më kujtohet autori që e ka thënë: “Kultura e një familjeje matet me madhësinë e bibliotekës që ka”. Kjo më ndërmend bibliotekën e gjyshit tim, të cilën në moshë të vogël e shihja si diçka që nuk mund ta prekja nga afër. Ende nuk isha njohur me librin si një lexuese, pavarësisht se nuk kemi shpëtuar pa lexuar libra për fëmijë, këtë e them për ndërgjegjësimin që vjen me moshën, pra rëndësinë që ka libri dhe magjinë që merr prej tij.
Ishte një ditë vere e zakonshme. Isha me pushime verore te shtëpia e gjyshit tim në fshat, e ndoshta si një fëmijë kurioz shkoja e ndiqja gjyshin nga pas kur ai zbriste shkallët e drunjta për të hyrë në dhomën e tij të bibliotekës, por që mua më intrigonte pa masë, sepse nuk na lejonte të hynim brenda pa lejen e tij. Atë ditë, si një fëmijë i zemëruar ndoshta, e ndjeja veten si “Beni ecën vetë” mes natryrës së jetës baritore, ku çdo kafshë e imët më ngjallte frikë. Kështu nisi në pavetëdijen time “gërmimi” për letërsinë shqipe, sugjeruar nga gjyshi im, i cili e mati zemërimin tim duke më dhururar librin e Haki Stërmillit “Sikur të isha djalë” për ta lexuar ato ditëvere.
Ishte kontakati i parë me një libër që mua do të më rriste po brenda atyre orëve që e lexova, e fshehur pas kanapeve, në heshtje të plotë, nën melodinë e cicërimave të kanarinave, blegërimave dhe qarjeve të fëmijëve të vegjël të komshinjve te shtëpia e gjyshit.
Kështu ka nisur magjia e parë e leximit të librave. Thellë-thellë, dhe sot e kuptoj më së miri që shtëpia e tij me bibliotekën (që mungon shumë nëpër shtëpitë të qyteteve e jo më në shtëpitë e fshatit), më bëri një kërkuese të autorëve shqiptarë.
Mbaj mend që në qytetin tim të lindjes, në mungesë të librarive, se nuk më kujtohet a funksononte edhe biblioteka, po flasim për vitet `95 e këtej, ishte një kioskë që shiste gazeta, dhe në vitrinën e saj të vogël gjeja edhe autorë shqiptarë, kryesisht poetë si Mimoza Ahmeti, Ervin Hatibi, Luljeta Lleshanaku, më vonë Petro Marko etj. Duke qënë se librat e vegjël të poetëve vinin jo shumë shpesh, unë kërkoja të lexoja edhe më shumë prej tyre. Kur vija në Tiranë me tim atë, ndalesa e parë për mua duhej të ishte gjithmonë nëpër librari. Kështu unë u njoha me shumë emra të tjerë, që nuk i mundësonte kioska e gazetave në qytetin tim. Padyshim Kadareja, Teodor Keko, Luljeta Danaj, Flutura Açka, Elvira Dones, Fatos Kongoli, Frederik Rreshpja, etj., derisa krijova një panoramë të dashur për atë që unë në botën time të vogël e quaja letërsia që unë pëlqej. Ky refleks gërmimi më ka ndjekur gjithmonë, dhe çdo herë më del përpara ndonjë talent që nuk e dëgjoj nëpër promovime televizive.
E bëra gjithë këtë zgjatje të përgjigjes, sepse ajo që më vjen keq që e kam humbur, ishte koha pra kur dëshiroja të lexoja edhe më shumë. Këtë e them për problematikën që haset edhe ndër ditët e sotme, mungesa e bibliotekave, librarive nëpër qytete më të vogla. Unë sot punoj me një target grup siç janë studentët dhe fakeqësisht ata janë krejt të painformuar me emrin bibliotekë e jo më të paramendosh se lexojnë. Nuk e njohin librin, nuk bëhet asgjë për librin në qytete, është e nevojshme me urgjencë të krijohen bibiliotekat nga e para edhe me furnizime të botimeve të reja. Këtë e nxjerr si problem nga ankesat e studentëve dhe droja e tyre para faktit që s`kanë mundur të lexojnë duke huazuar, e kanë menduar se libri gjithmonë duhet të blihet. Për të mos folur pastaj për pamundësitë ekonomike në disa qytete.
Kur them është urgjencë për t‘u mobilizuar, e kam fjalën te frika se po kthehemi në një shoqëri të fragmentarizuar për sa i takon çështjes së leximit, të atyre që kanë mundësitë të lexojnë kundrejt atyre që as ia kanë idenë fare autorëve shqiptarë, e pjesërisht atyre të huaj, që i bëjnë edhe në lëndë mësimore.
Këtu nuk di të them sepse ka kohë që jam shkëputur nga libri i leximit letrar, e nuk di të them nëse autorët shqiptarë janë mjaftueshëm nëpër të tilla tekste mësimore.
Gjithsesi, mendoj se po t‘i kushtohet vemendje serioze kësaj që ceka sadopak, do të arrijmë të kemi të rinj edhe më të kultivuar nga aspekti i të lexuarit, gjë që është e domosdoshme dhe e shëndetshme gjithashtu, edhe si psikologji e mirë, për të mos folur më gjatë për të mirat që sjell leximi në çdo aspekt.
Nuk doja të përmendja emra të autorëve shqiptarë, me idenë e vetme që t’u lija pak imagjinatë dhe kuriozitet për t’i nxitur drejt të gërmuarit, jo vetëm për letërsinë shqipe, por edhe për atë të huaj, por po përmend ndonjë si: Ndriçm Ademaj, Ag Apolloni, Musa Ramadani nga Kosova si dhe poeten Ardita Jatru.
Arlinda Guma: A janë çmimet e librave të lartë për nivelin ekonomik të jetesës në Shqipëri ?
RoziHysuka: Sigurisht që çmimet e librave janë të larta për nivelin ekonomik, ama duhet parë edhe nga një këndvështrim tjetër, jo si librare, as si bashkëpunëtore e shtëpive botuese sepse nuk ua njoh politikat e tyre të natyrës financiare etj, por po flas si një lexuese; mua më është dashur të heq dorë nga disa qejfe le të themi, për të blerë një apo dy libra në muaj, kur nuk kisha mundësi do ta huazoja diku patjetër. Sot që jam pjesë e atij fitimi që vjen nga shitja librit, mund të them se libri është një mall luksi për shumë lexues. Sikundër kemi hequr dorë nga disa gjëra të tjera, edhe leximi kërkon sakrificën e vetë.
Por meqë jemi te pyetja juaj për çmimin e librave, mendoj se janë disa efekte zinxhirë, që edhe çojnë në çmime jo fort të favorshme për xhepin e lexuesit. Megjithatë kjo nuk do të thotë që unë jam dakord me çmimet që kanë librat në përgjithësi, por është një pjesë që s`më takon mua ta perifrazoj dhe pikas problemin apo arsyen e saktë përse këto çmime. Për të mos i rënë në qafë askujt, është më mirë që kjo gjë të përsëitet së thëni nga ne lexuesit-librarë, nga lexues që e shohin dhe ndjejnë dretpërsëdrejti çmimin e lartë të një libri, sepse realisht është i lartë, sidomos kur flasim përlexuesit e mi që janë studentë. Duhen rregulluar shumë gjëra me kartën e studentit, çka mungon dhe i bën ata edhe më të larguar ndaj leximit në këto kushte ekzistuese. Por e kam menduar dhe po hartoj një tip interviste verbale, siç bëj çdo vit, për të parë sa libra kanë lexuar, sa u kanë kushtuar të gjithë librat së bashku, dhe a ka qenë një letërsi e mire për ta, që të justikojë edhe xhepin e tyre. Kështu më thanë vitin e kaluar, që disa libra janë thjesht libra që nuk na thonë ndonjë gjë të madhe përveçse bujës së marketimit. Siç ka edhe lexues që i duan librat, që nuk i kanë lexuar vetëm nga sugjerime të miat por edhe nga ato të librarëve të tjerë, dhe kanë mbetur të kënaqur me çka kanë marrë informacion në rrjete sociale për librin në fjalë.
Ka edhe nga ata lexues që i bezdis prania e stërgjatur e një teksti informues mbi librin dhe janë shprehur se kjo formë e të informuarit, subjektit, etj, na çon në rënie interesi për ta blerë. Ishte bukur koha kur shkonim në librari dhe unë praktikisht po e përdor punën e librarit si një bisedë të këndshme, t’i lë të shprehen me mënyrën e tyre se çfarë duan të lexojnë, të mos humbasë kontakti i drejpërdrejtë që vjen nga komunikimilexues-lexues-librar.
I them të gjitha këto, sepse janë një matës le të themi, që jo vetëm çmimi është i lartë, por edhe format si vjen libri në duart e lexuesit nuk jane fort të hijshme.
Arlinda Guma: A i favorizon shteti librarët?
Rozi Hysuka: Mendoj se pyetja e duhur do të ishte: A i favorizon shteti shtëpitë botuese? E them këtë sepse nëse shtëpitë botuese taksohen më shumë dhe nuk favorizohen, atëherë ka efekt zinxhir që çon në % fitmi më të ulët. Shteti nuk kam dëgjuar që të flasë për librin në forma të tjera dhe kjo është absurde për një shtet që pretendon intergime të mëtejshme gjeopolitike. Megjithëse shtëpitë botuese janë të orientura së fundmi, duke ndarë përqindjet e fitimit, jo në të drejtë si për çdo librari, por nga përshkëllëzimi mes librarive të mëdha dhe atyre të vogla, ku mendoj se nuk është e drejtë, por arrij të kuptoj se kanë problemet e tyre financiare rutinë dhe gjykoj se e kanë të nevojshme edhe këtë mosrakrodim të njëjtë.
Shteti nuk di ku është lexuesi, biblioteka, qytetet, mungesat, por favore për librarët; mjaftohet me mos taksimin e biznesit të vogël. Një mish-mash, nuk di të flas më gjatë, është një problematikë për të cilën duhet ta ngrenë zërin shtëpitë botuese, sepse ne varemi direkt prej tyre për sa i takon politikës së librit si mall apo subjekt në treg.
Arlinda Guma: Përveçse librare, ju jeni edhe një lexuese e pasionuar. Çfarë mendoni përgjithësisht për letërsinë shqipe të pas 90-ës?
Rozi Hysuka: Si lexuese e apasionuar, jo vetëm për letërsinë shqipe, por do të ndalem, meqë pyetja juaj më drejtohet mbi letërsinë shqipe. Përgjithësisht ka ecur mirë, por ka nevojë për më tepër “lobing” jashtë të qenurit letërsi lokale. Kur them letërsi lokale, e kam fjalën më së pari për ata autorë që nuk kanë sjellë më ndonjë të veçantë me librat e tyre, është sikur të lexosh në rutinë. Më së dyti do të thosha se të rinjtë nuk i shoh t’i përkrahin, dhe kam frikë se letërsia shqipe e të rinjve do zhvillohet si një letërsi mes qokash gjë që ka ndodhur dhe nuk do të doja që të ndodhte. Nuk them se të rinjtë e sotëm që shkruajnë janë më të mirët, apo kanë sjellë ndonjë libër të jashtëzakonshëm, por dëshira për të shkruar të bën talent dhe padyshim që duhen përkrahur për të ndërtuar një elitë të zëshme të shkrimtarev, por jo shkrimtarë të angazhuar, më duket sikur e humbet lexuesin nëse përfundon si shkrimtar i tillë.
Do dëshiroja shumë që lobingu të bënte bashkë të gjitha shtëpitë botuese për ta nxjerrë nga lokaliteti letërsinë shqipe. Dua të them, nëse Kadareja na përfaqëson si pretendent për çmimin Nobel , atëherë le ta duartorkasim, le ta lobojmë, ndonëse letërsia e tij nuk është më lokale, meqënesë është përkthyer kryesisht në Francë e jo vetëm. Nuk jam e mendimit se do të lexojmë gjithë jetën Kadarenë (të më mirëkuptojë lexuesi fanatik i tij), por që t’i hapim dyer edhe shumë autorëvë të tjerë, ku ka edhe të rinj që mund të jenë më të mirët.
Megjithatë mendoj se ne si shoqëri na mungon ai auditori i duartrokitjeve për njëri-tjetrin, sepse sa herë del një libër i ri në botim nga autorë, më së pari bëjmë kritikën pa e lexuar librin. Duhet ta heqim këtë mendësi dhe të kalojmë te ai auditor që e do kulturën e tij, letërsinë e tij, shkrimtarët e tij heronj, sepse mes nesh ka talente që kanë nevojë për duartrokitje.
