Ezra Pound
Nga libri “ABC of Reading”. Parathënie për esenë “The Chinese Written Character as a Medium for Poetry” nga Prof. Ernest Fenollosa, e botuar postume nga Ezra Pound.)
Eseja e Fenollosa-s ishte ndoshta tepër e përparuar në kohë për t’u kuptuar lehtësisht. Ai nuk pretendonte që metoda e vet të ishte me të vërtetë një metodë. Ai përpiqej të shpjegonte ideografinë kineze si një mjet transmisioni dhe regjistrimi të mendimit. Mbërriti deri në rrënjë të çështjes, në rrënjë të ndryshimit midis asaj çka është e vlefshme në mendimin kinez dhe asaj çka nuk është e vlefshme apo asaj çka është e gabuar në një pjesë të madhe të mendimit europian dhe gjuhës europiane.
Përmbledhja më e thjeshtë që mund të bëj lidhur me këtë, është si vijon:
Në Europë, nëse i kërkon dikujt të përkufizojë diçka, përkufizimi i tij u largohet gjithmonë gjërave të thjeshta që ai i njeh shumë mirë, zhytet pastaj në një zonë të panjohur, një zonë abstraksioni që largohet gjithnjë e më shumë.
Kështu, nëse e pyet se ç’është e kuqja, ai të përgjigjet se është një “ngjyrë”.
Nëse e pyet se ç’është një ngjyrë, ai të përgjigjet se është një dridhje, ose një përthyerje drite, ose një përndarje e spektrit.
Dhe nëse e pyet se ç’është dridhja, ai të përgjigjet se është një lloj energjie, ose diçka e këtillë, gjersa të mbërrish te një modalitet i të qenit ose të mos qenit. Sidoqoftë, ti humbet fillin, ose është ai që humbet fillin.
Në Mesjetë, kur nuk kishte shkencë materiale, ashtu siç e kuptojmë ne tani, kur dituria njerëzore nuk mund të prodhonte automobilë, apo elektricitet për të përcjellë gjuhën përmes ajrit, etj., shkurt, kur studimi i terminologjisë nënkuptonte ca më tepër se kërkimi i gjilpërës në kashtë, i kushtohej një kujdes i madh terminologjisë. Dhe, përgjithësisht, saktësia në përdorimin e termave abstraktë duhet të ketë qenë (ka gjasë të ketë qenë) më e madhe.
Dua të them se një teolog mesjetar bënte shumë kujdes të mos e përkufizonte një qen në terma që do përdoreshin edhe për përkufizimin e një dhëmbi qeni apo për lëkurën e qenit, apo për llapashitjen e qenit kur pi ujë; gjithë mësuesit tuaj do t’ju thonë se shkenca bëri një hap të madh përpara ditën kur Bacon-i sugjeroi vëzhgimin e drejtpërdrejtë të fenomeneve dhe ditën kur Galileu dhe të tjerë reshtën së diskutuari së tepërmi për gjërat dhe zunë vërtet t’i vështrojnë ato e të shpikin mjete (si teleskopi) për t’i parë më mirë.
Pinjolli më i dobishëm i anëtarëve të gjallë të familjes Huxley ka theksuar faktin se teleskopi nuk ishte vetëm një zbulim, por një arritje teknike absolute.
Në të kundërt të metodës së abstraksionit, apo të përkufizimit të gjërave në terma gjithnjë e më të përgjithshëm, Fenollosa theksoi metodën shkencore, “që është metoda e poezisë”, si metodë e veçuar qartazi nga ajo e “diskursit filozofik”. Është mënyra e zgjedhur nga kinezët në ideografinë e tyre, ose shkrimin pikturor të përmbledhur.
Që të kthehemi tani në zanafillë të historisë, ju sigurisht e dini se ka një gjuhë të folur e një gjuhë të shkruar, dhe se ka dy lloj gjuhe të shkruar, njëra e bazuar te tingulli dhe tjetra te pamja.
Një kafshe s’mund t’i flisni ndryshe përveçse me disa zhurma e disa gjeste të thjeshta. Në parashtresën që Levi-Bruhl u bën gjuhëve primitive të Afrikës, përmend gjuhë të tilla që kufizohen ende te mimika dhe gjesti.
Egjiptianët përdornin vizatime për të përfaqësuar tingujt, por kinezët ende përdorin vizatime të përmbledhura SI vizatime, domethënë se ideograma kineze nuk përpiqet të jetë vizatimi i një tingulli, as një shenjë e shkruar që të kujton një tingull, por është vizatimi i një gjëje; i një gjëje në një pozicion apo marrëdhënie të caktuar, apo i një kombinimi gjërash. Ajo nënkupton sendin, ose aksionin, ose situatën, ose një cilësi që lidhet me ato gjëra që paraqet.
Gaudier Brzeska, që kishte zakonin të vështronte formën reale të gjërave, ishte i aftë të lexonte një numër të caktuar të shkronjave kineze, pa e studiuar kurrë gjuhën kineze. Ai thoshte: “Sigurisht, duket qartë që ky është një kalë”, (ose një pupël, ose gjithfarë gjëje tjetër).
Në tabela që paraqesin shkronjat primitive kineze në një kolonë dhe shenjat e sotme konvencionale në tjetrën, gjithkush mund të shohë se si ideograma që tregon njeriun apo pemën apo lindjen e diellit është përpunuar, apo “është thjeshtuar duke u nisur nga”, apo është reduktuar te thelbi i vizatimeve të para të njeriut, të pemës, apo të lindjes së diellit.
Kështu:
人 njeri
太 pemë
阳 diell
東 diell i kapur mes degëve të një peme, si në lindjen e tij. Çka shenjon Orientin.
Po kur kinezi donte të vizatonte diçka më të ndërlikuar, ose një ide të përgjithshme, në ç’mënyrë e bënte?
Ta zëmë se do të përkufizojë të kuqen. Si mund ta bëjë këtë me një vizatim që nuk është bojatisur me të kuqe?
Ai bashkon (ose, më mirë, paraardhësi i tij ka bashkuar) vizatimet e përmbledhura të:
TRËNDAFILIT QERSHISË
NDRYSHKUT FLAMINGOS
Kjo është njëlloj siç bën biologu (por në një mënyrë shumë më të ndërlikuar) kur bashkon disa qindra apo disa mijëra diseksione për të veçuar vetëm atë që është i domosdoshëm për parashtresën e tij të përgjithshme. Diçka që i përshtatet rastit, që zbatohet në të gjitha rastet.
“Fjala” ose ideograma kineze për të kuqen është e bazuar mbi diçka që gjithkush E NJEH.
(Nëse ideograma do qe zhvilluar në Angli, shkrimtarët me siguri do kishin zëvendësuar flamingon tejet ekzotike me një gushëkuq.)
Fenollosa shpjegonte se si dhe përse një gjuhë e shkruar në këtë mënyrë s’ka rrugë tjetër veçse TË MBETET POETIKE; thjesht, ajo nuk mund të mos jetë dhe as të mos mbetet poetike në po atë mënyrë që një faqe me shkronja angleze ka fort të ngjarë të mos mbetet poetike.
Ai vdiq përpara se të botonte dhe shpallte një “metodë”.
Kjo është, megjithatë, e VETMJA METODË e studimit të poezisë, letërsisë, apo pikturës. Kjo është, në fakt, mënyra me të cilën elita e publikut STUDION pikturën. Nëse doni ta njihni sa më mirë pikturën, shkoni në Galerinë Kombëtare, apo në Sallonin Carré, apo në Brera, apo në Prado, dhe SHIKONI pikturat.
Për një njeri që lexon një libër arti, ka – lavdi Zotit! – 1000 njerëz që shkojnë të SHOHIN tablotë.
Përktheu: Alket Çani