Hans Joachim-Lanksch
Nji kapitull më vete qe e vetmja mbrëmje letrare e Martin Camajt në Gjermani. Botimi i parë i poezive të Camajt në gjermanisht âsht bâ me 1990 te revista letrare “Sirena”. Redaktorët e revistës kuptuen se po botojshin një poet të madh dhe organizuen nji takim të autorit me publikun gjerman. Martin Camaj kundërshtohej fort. “Nuk di me recitue”, ngulte këmbë, “unë lexoj dobët”. Mbas nji lufte të gjatë e të randë, mâ në fund ai pranoi me u shfaqë para publikut dhe me lexue nji cikël poezish shqip (versionet gjermanisht i lexoi nji aktore teatri) dhe – ai lexoi për mrekulli. Për fat të mirë në të vërtetë nuk dinte me “recitue”.
Leximi i tij bani përshtypje të thellë mbi të pranishmit. Camaj i lexoi poezitë fort natyrshëm dhe me thjeshtësi të përsosun të kombinueme me ekspresivitet të jashtëzakonshëm. Thjeshtësia e leximit të Camajt, larg çdo bombastike recitimi poezivrasës, ishte simptomatike: si vetja e tij ashtu edhe vepra e tij ndërthuren prej kompleksivitetit dhe thellësisë që manifestoheshin me thjeshtësinë e madhe të shprehjes dhe dukjes së tyne të jashtme.
Martin Camaj nuk ishte shkrimtar që prodhonte rregullisht një sasi të rregullt krijimesh letrare.
Në vjetët e 50-të, si student i albanologjisë në universitetin e Romës dhe kryeredaktor i revistës “Shêjzat”, si autor poezish dhe autor i romanit poetik “Djella”, Camajt iu dha mundësia me bâ karrierë në letërsi. Ish profesorët e tij të Kolegjit Saverian të Shkodrës kishin lidhje të firta me një revistë të rëndësishme kulturore letrare të “Milanos”: “La Fiera Letteraria”, dhe i ofronin Camajt me e afirmue atë si shkrimtar me anë të atij organi kulturor. Me nji kusht: me shkrue çdo vjet nga nji libër. Camaj refuzoi: “Nuk mund të shkruej me porosi”, tha. Ishte ende polt revoltë dhe indinjatë kur ma tregoi këtë episod, mâ shumë se 25 vjet mâ vonë.