Bisedë e çlirët me autoren Arlinda Guma mbi romanin “Bob Legjenda” (2021), motivet dhe thelbin e shkruesisë, realitetin e sotëm letrar, figurën e shkrimtarit, me një rol protagonisti ky në romanin e fundit të Gumës, por që kërkon të dalë mbi  mediokritetin dhe klishetë. Shkrimtari i Gumës ngjan me pak të tjerë, ka dalë nga ky mikrokozmosi letrar shqiptar, por duket se qëndron mbi të, sikur i ka shpëtuar moçalit.

Vezhgimet e tij të mprehta, hera-herës cinike, e bëjnë tërheqës dhe të dashur Bobin, një alter-ego që kërkon të na thotë ca gjëra troç mbi një realitet mbytës egosh të fryra letrare, mbi frenetizmin mediatik, jetën vanitoze, të gjitha këto të përshkruara me një humor fin dhe satirë.

Lexuesi për të cilin është i njohur ky lloj realiteti e kap veten duke bërë përngjasime me jetën letrare, atë realen, dhe ndodh të kthehet edhe ai në një lloj thumbuesi edhe ironizuesi vetmëvete. Një “lojë” kjo që nuk i humb ritmin rrëfimit edhe atë lloj kërshërie që kërkohet shpesh gjatë leximit.

Jorida Pasku

…të shkruarit të bën të shpëtosh shumë jetë, jetën e shkrimtarit përfshirë… dhe një Zot e di se sa nga jetët e mia ka shpëtuar… Arlinda Guma

      Bisedoi: Jorida Pasku

Jorida Pasku: “Bob Legjenda” shihet si një lloj alter-egoje që po do të thotë ca gjëra troç, pa artifice, mbi egot e fryra të shkrimtarëve, përçartjen dhe hallakatjen e medias, por edhe  natyrën njerëzore që del zbuluar nën dritën e dashurisë . Ju vetë përse vendosët ta shkruanit këtë libër?

Arlinda Guma: Këto ditë isha duke shfletuar tre romanet e mi, po kërkoja diçka që mbaja mend se e kisha lënë midis faqeve të njërit prej tyre dhe më bënë përshtypje tri fjali nga çdonjëri prej të treve. Po i citoj:

“Jemi kaq të terrorizuar nga patetizmi sa nuk arrijmë të kuptojmë që vetë terrori ynë është patetik”- Romani Bulevardi i Yjeve, 2014

“Njerëzimi e humbi shpirtësinë kur krijoi fjalën “patetizëm”- Romani Terma humanitarë si fjala bombardim, 2016

“E shkrova me një frymë dhe nuk m’u desh t’i rikthehesha e të bëja ndonjë rregullim më pas. Të gjithë elementet ishin në vendin e duhur. Patetizmi gjithashtu.” – Romani Bob Legjenda, 2021.

Siç e shihni, kuptimi që i japim termit “patetizëm” në kohërat moderne duket që duhet të më shqetësojë shumë. Sikur kemi filluar të abuzojmë me të. Ne i japim këtë term gjithçkaje që është njerëzore, e ngrohtë, e shëndetshme. A nuk është alarmante? Me këto kritere vlerësimi kam frikë se kemi lënë si të pranueshme dhe jopatetike vetëm të keqen. Nuk e kisha vënë re më parë këtë ndërparalelizëm që i kam dhënë kësaj fjale në të tre librat e mi. Ndër vite shoh që kam ngulmuar te ky shqetësimi i vazhdueshëm se sa më komodë dhe teknologjikë bëhemi në të përditshmen tonë, aq më shumë parehati shpirtërore kemi. Pavarësisht subjekteve të ndryshme e të pangjashme të tre romaneve të mi, te të gjithë ata kjo temë shërben si sfond, por nëse në dy të mëparshmit është trajtuar dramatikisht, në romanin tim të ri “Bob Legjenda” ajo është trajtuar ironikisht, autoironikisht, komikisht.

Te romani “Bulevardi i Yjeve” unë vazhdoj edhe më tej kur shkruaj se “ne njerëzit e kohëve moderne e kemi zakon të shtojmë nga një dozë cinizmi në ligjëratat tona të përditshme, sa për të mos ngjarë patetikë…” Edhe Bobi ka dalë nga kjo tablo moderne. Nga kjo lloj vetëpërmbajtje dhe prirje për të censuruar e për t’i shtypur kokën gjithçkaje bruto-shpirtërore, me pretekstin se ajo është joelegante dhe e papërpunuar. Dhe si rrjedhojë e të gjithë kësaj shtypjeje kemi një shoqëri të tërë të depresionuar. Bobi e lufton këtë me humorin, shpërfilljen dhe autoironinë e tij. Në të vërtetë, më thelbësorja te ky personazh është ajo që nuk thuhet e që nënkuptohet, sesa ajo që artikulohet me fjalë.

I solla këto fragmente, të ndërshtrirë nëpër vite, sepse shpesh më duket sikur jam duke shkruar të njëjtin roman prej shekujsh, ndryshojnë vetëm jetët. (E kam thënë këtë edhe diku në një poezi.)

Por ka dhe një arsye tjetër më tokësore pse shkrova një roman të tillë. E nxora këtë përfundim një ditë pasi e ula me forcë veten përballë dhe e pyeta si ndonje psikanaliste me përvojë se pse në ato pak dalje të miat në ndonjë televizion (shumë të rralla) kam patur gjithmonë shqetësimin se mos poshtë emrit tim te titrat, autorët e programit shkruanin fjalën “shkrimtare”. Nuk e doja gjëkundi këtë fjalë, këmbëngulja vazhdimisht të shkruanin “autore”. Gjithmonë i jam përvjedhur kësaj parehatie që kisha ndaj kësaj fjale, e cila për hir të së vërtetës është shumë fisnike dhe do t’i bënte nder gjithkujt. Dhe vetja, pas shumë dredhish, m’u përgjigj më në fund se refuzimi im ndaj saj lidhej me një distancim që pavetëdija ime kërkon të mbajë ndaj figurës së shkrimtarit shqiptar, që në 90% të saj dallohet për një korrupsion të frikshëm moral. Kështu, këtë distancim ndaj kësaj figure, shqetësuese për mua, e shpreha duke krijuar një personazh si Bobi; një djalosh letrash, të papërlyer. Ishte si një lloj terapie, si një lloj pajtimi që doja të bëja me fjalën “shkrimtar”. Dhe ndiej se Bobi im deri diku më ka pajtuar me të.

Jorida Pasku: Znj. Guma, romani juaj i fundit,“Bob Legjenda”, ka dy muaj që është botuar.  Çfarë ndodh pas botimit të një vepre në një realitet letrar si ky yni, në kushtet e mungesës së kritikës, në rrëmujën e promovimeve jo gjithmonë cilësore, ku për një autor apo një vepër ndodh të mos flitet edhe për vite?

Arlinda Guma: Në të vërtetë nuk ndodh asgjë. “Kritikët”, “elitat kulturore”, gazetarët e kulturës, janë tepër të zënë duke folur me zjarr për libra që nuk i kanë lexuar. Këta njerëz kanë krijuar një moçal të qelbur kutërbues, pjesë e të cilit unë kam zgjedhur të mos jem. (Në fakt i gjithë realiteti letrar në Tiranë as nuk të stimulon intelektualisht.) Ky moçal mund të grishë lehtësisht lexuesin e masës, i cili kryesisht informohet nga televizionet dhe merr si vlerë të mirëqenë çdo broçkull që thuhet aty, por jo lexuesin tim. Unë tashmë e kam krijuar lexuesin tim dhe ai më ndjek në çdo libër që botoj.

Përkthyesja Eleana Zhako më ka thënë dikur: “Ti ke arritur të çash jashtë sistemit”. Dmth., ia ke dalë pa qenë pjesë këtij sistemi. E risjell shpesh në mendje këtë. Nuk di sa ia kam dalë të çaj, por është e vërtetë që kam qenë gjithmonë jashtë sistemit. Të njëjtën gjë mendoj edhe për lexuesit e mi, shpesh më duket sikur edhe ata janë jashtë tij. Sepse shpirtrat e ngjashëm e gjejnë lehtë njëri-tjetrin.

Ashtu si librat e mi të mëparshëm, edhe romani im i ri, i cili në 4 Prill bëri 3 muaj që ka dalë, nuk u duk në asnjë “vitrinë libri”. As me infon më të vogël. A thua se u botua në ndonjë realitet tjetër paralel. Gazetaret e kulturës, të mbushura me veten e tyre, presin që autori të shkojë e t’u fshijë këpucët, t’u lutet si gjynahqar që të shkruajnë për librin e tij dhe ato të sillen me të sikur i kanë jetën në dorë. Unë nuk e kam bërë kurrë këtë. Ndaj mbetem, si të thuash, një autore underground. Është kjo marrëveshja e gjithëpranueshme që nga koha e realizmit socialist, e trashëguar përpikmërisht edhe te individët që në titra televizionesh na shfaqen si “studiues letërsie”, për të mos folur për shkrimtarët që nuk llokoçiten në moçalin e tyre. Madje edhe kur “listojnë” romancieret gra të viteve të pas 90-ës, që janë pak, sepse Shqipëria ka shumë poete gra dhe pak gra romanciere, unë nuk figuroj fare, a thua se gjithë këto kohë kam qenë duke bërë letërsi fantashkencore. Pra, në njëfarë mënyre kjo ligësi arrin deri aty sa të mohohet edhe ekzistenca. Dhe, të them të drejtën, nuk di se çfarë është më e rëndë nga këto të dyja; mohimi i ekzistencës apo ndarja e shkrimtarëve sipas gjinisë, si në kohërat primitive; dhoma e grave veç, dhoma e burrave veç.

Por këto ishin gjëra të pritshme e të parashikueshme për mua, as nuk më befasuan e as nuk më zhgënjyen. Në fund të fundit, Mark Zukerberg-u me median sociale më ka dhënë mundësinë të komunikoj me lexuesit e mi e t’i informoj për librat, gjithashtu edhe revista ime defekt-teknik-Revolucioni nuk do të transmetohet, e cila vazhdimisht filtron lexues cilësorë, por, përfytyroni se çfarë ka bërë kjo mendësi me shkrimtarët disidentë të kohës së socializmit. Kur mendoj se me çfarë iu është dashur të përballen, ndiej gjithmonë një dhimbje të madhe e të sinqertë për ta. Ndiej dhimbje mbi të gjitha sepse përpara se ata shkrimtarë të arrestoheshin, atyre u plaçkiteshin veprat dhe më pas botoheshin nën emrin e ndonjë shkrimtari të thekur partiak. Dhe unë e njoh këtë dhimbje. Me pak dallime, kjo ndodh edhe në ditët e sotme. Sigurisht “arrestimi” ynë ndodh në formën e përjashtimit, të heshtjes së gjithëpranuar, në formën e përçudnimit sa herë që ngremë zërin për plagjiatorët, sepse përgjithësisht dhe çuditërisht shoqëria shqiptare solidarizohet gjithmonë me hajdutin. (Ajo e sajdis hajdutin vazhdimisht si ndonjë mysafir që i ka ardhur në shtëpi: “Mos ke ftohtë?” “Mos të mërdhijnë këmbët?” “Mos bën korrent dera?”)

Megjithatë unë kam fituar imunitet nga të gjitha këto. Megjithatë ka jetë edhe përtej kësaj. Është procesi i shkrimit që më bën të lumtur dhe jo pjesa që vjen pas publikimit.

Jorida Pasku: “Bob Legjenda” duket se ka në fokus pikërisht këtë mikrokozmosin tonë letrar,  kur kalohen si nëpër një skaner problemet prej të cilave lëngojnë letrat shqipe, të përshkruara më një humor shpesh të zi. Nuk po duam këtu të bëjmë përqasjen e rëndomtë mes autorit dhe veprës së tij, por bie në sy edhe një profil i veçantë juaji kundrejt këtij realiteti, që sikur ju rri ngushtë, sikur ju lë të pakënaqur dhe të tërhequr. Gabohemi kur e themi këtë?

Arlinda Guma: Bobi, personazhi im, është një personazh fiction, edhe ngjarjet në këtë roman janë fiction, por shumë prej qëndrimeve të Bobit janë edhe të miat. Natyrisht, bashkë me pikëpamjet unë i kam përcjellë atij edhe humorin dhe ironinë time në këndvështrimin e shumë fenomeneve. Ky roman është një lloj parodie e jetës letrare kudo.

Unë e krijoj ngjarjen në funksion të asaj që dua të them dhe jo që ngjarja të më diktojë mua ato që duhet të shkruaj.

E vërtetë, të dyve na rri ngushtë realiteti banal letrar. E vërtetë është edhe që unë nuk marr pjesë në asnjë eveniment letrar, që nuk shfaqem nëpër televizione… dhe gjëja më interesante e gjithë kësaj është fakti se megjithë këto kufizime, unë kam lexues. Kjo më duket gjëja më e bukur që mund të më ndodhte.

Jorida Pasku: A ka qenë i qëllimshëm stili lakonik (fjalitë e prera) i të shkruarit të këtij romani?

Arlinda Guma: Para një viti dëgjova një mesazh interesant që aktori komik italian, i cili luan personazhin e famshëm të Keko Zalones, ua drejtoi nxënësve të shkollave në ditën e librit. “Fëmijë”, u tha ai, “më është dashur të lexoj shumë libra për të bërë injorantin.” (rolin e injorantit.) Në vazhdën e kësaj unë do të thosha se edhe mua më është dashur të punoj shumë-shumë-shumë për të shkruar një roman në dukje të thjeshtë. Por vetëm në dukje, sepse në shumë nënshtresa ky roman nuk është aspak i thjeshtë. Kam përdorur stilin si pikë të fortë të romanit dhe jo ngjarjen. Dhe për sa i përket atij them se kam shkruar romanin që unë si lexuese doja të lexoja. Doja ta ndillja lexuesen Arlinda, doja që rrëfyesi të më kapte për dore deri në fund të romanit. Doja që personazhi im të më thoshte: “Tani ulu dhe më dëgjo!” Sepse para së gjithash unë jam lexuese, pastaj shkruese. Ndërtova këtë personazh që flet me fjali të shkurtra, të mprehta, që ka një lloj nervi (impulsi) gjatë gjithë kohës, për ta mbajtur veten time lexuese të mbërthyer pas librit. I keni parasysh ata njerëzit kur janë të nevrikosur me diçka dhe i thonë gjërat në mënyrë disi impulsive, të cilët ne i admirojmë për mënyren gjenuine dhe çarmatosëse me të cilën shprehen, edhe pse mund të mos biem dakord me ta për çështje të ndryshme. Pikërisht kështu doja ta ndërtoja personazhin tim, doja që gjithë thellësinë e mendimit të tij, ai ta përcillte me fjali të natyrshme, pa akademizma, me një lloj gjenuiniteti të cilit nuk mund t’i rezistosh. Dhe e gjithë kjo nuk erdhi me një të kërcitur të gishtave. Erdhi me një vetëpërmbajtje të kujdesshme gjatë procesit të shkrimit. Me një teknikë dhe përpjekje për ta ruajtur ritmin e brendshëm të psikologjisë së këtij personazhi.

Për mua gjëja më e rëndësishme dhe më e vështirë e një romani janë tre-katër faqet e para. Janë faqet ku fshihen kodet e padeshifruara të veprës. Embrioni i saj premature. Pavetëdija jote si shkrimtare i parashtron të kyçyra dhe të nyjëzuara atje, dhe vetëm kur shkruan fund atëherë kur e mbaron romanin, vetëm atëherë ato kode zbardhen plotësisht. Ato faqe për mua janë vendimtare. Janë pjesa më e rëndësishme e romeneve të mi. Janë kasaforta e çmuar veprës.

Ndryshe nga dy romanet e mi të mëparshëm ku rrëfehet në vetë të tretë dhe është shkrimtari ai që e bën këtë, te ky roman është personazhi ai që rrëfen, pra personazhi është edhe aktor i ngjarjes edhe rrëfyes. Dhe kjo është një peshë e madhe për të, shumëfish më e vështirë, sepse kamera është më afër personazhit nga sa do të ishte në rrëfimin në vetën e tretë. Është ai kudo, dhe nuk ka personazhe mbështetës apo “dublantë” që të mund ta zëvendësojnë. Kamera nuk shfokusohet në peizazhe apo personazhe të tjerë, qysh nga fillimi e deri në fund është ai dhe vetëm ai që e çon ngjarjen përpara, sikur të jetë duke interpretuar ndonjë monolog në një skenë teatri, kam shkruar në pasthënien time për lexuesin.

Jorida Pasku: Bob-i, personazhi kryesor i romanit, është “Autor i Vitit” por duket krejt indiferent ndaj çmimeve, vlerësimeve, qokave, e kotë ta përsëris që jo më larg se këtu, çmimet letrare sa vijnë edhe e humbin edhe më besueshmërinë. Keni ju një koment për këtë?

Arlinda Guma: Personazhi është indiferent sepse është tipike prej shkrimtari serioz ta vësh veten në pikëpyetje herë pas here. Dhe këto pikëpyetje kanë më shumë peshë se një çmim i dhënë. Të shkruarit e mirë nuk është diçka që e ke të garantuar në mënyrë të përjetshme, sot mund të shkruash një kryevepër e nesër mund të nxjerrësh veprën më mjerane cilësisht. Është gjithçka në duar të qiejve dhe nuk varet shumë nga shkrimtari.

Sa për çmimet, shpresoja të mos më bënit pyetje të tilla sepse unë do jap të njëjtën përgjigje që kam dhënë gjithmonë e autoriteve përgjegjës as nuk do t’u skuqet dhe as nuk do t’u nxihet faqja, sado që flitet vazhdimisht dhe evidentohen korrupsioni dhe pisllëqet. Përgjigjia ime është kjo: Unë nuk di ndonjë vit kur të mos ketë marrë ndonjë çmim Mira Meksi. Ngjan si e abonuar në ato çmime.

Jorida Pasku: A mendoni se indiferenca dhe shpërfillja është mënyra më e mirë për t’iu përgjigjur këtij realiteti ose për të vazhduar të shkruarit pa u ndikuar nga ajo që ndodh, që shpesh nuk motivon?

Arlinda Guma: Indiferenca dhe shpërfillja i bën mirë qetësisë tënde shpirtërore të përkohshme si individ, por me indiferencë dhe shpërfillje nuk ndryshojnë gjërat. Nuk mund të fusësh kokën në rërë si struci e të pretendosh se gjithçka shkon mirë. Jemi të gjithë qenie politike përderisa katrahura që shkakton përditë politika ndikon në jetët tona. Edhe shkrimtarët janë të tillë. Edhe pse tashmë as edhe një ndërtesë zyrtare nuk kanë ku të mblidhen e të diskutojnë të drejtat e tyre dhe pse jo, edhe krijimin e një sindikate. Zyrtarët e reformës në drejtësi, reformën duhej ta nisnin nga vetja, me atë uzurpim që i bënë ndërtesës së lidhjes së shkrimtarëve.

Jorida Pasku: Si u ndjetë pasi e përfunduat? A i bëri mirë vetë së pari autores krijimi i këtij personazhi?

Arlinda Guma: Kur mbaron së shkruari një roman, një peshë të lehtësohet prej supeve e një tjetër të futet e të rëndon mu në zemër. Kur e përfundova u trishtova, sepse m’u desh të ndahesha me një personazh që për afro 4 vite solli shumë diell në jetën time. Më duhet të theksoj se këtë roman nuk e shkrova për t’i nxjerrë të palarat korrupsionit moral dhe institucional letrar të Tiranës. Ai vazhdon në të tijën si të flasësh si të mos flasësh. Këtë roman e shkrova për vete. Për veten time si lexuese, ta rilexoj në kohë të vështira dhe ai dielli i Bobit të më mbajë ngrohtë. Sepse Bobi im është një personazh shumë diellor, gjatë rrjedhës së romanit ai shpesh mund të të duket cinik, por kjo është vetëm një farsë, ai e mban diellin e tij të kyçur fort brenda vetes dhe vetëm në ndonjë rast i humbet vigjilenca dhe e lë të lirë, si për shembull kur takon vogëlushen Ema, “futuristen” që bën pirgje me dhé.

(Hannah Arendt në një shkrim të saj kushtuar Auden-it, të cilin m’u desh ta përktheja para disa ditësh, ka dhënë versionin e saj për këtë lloj pseudocinizmi që shpesh ndihet te artistët e të gjitha kohërave.)

Më kujtohet që e nisa romanin në vitin 2016, në nëntor dhe gjatë vitit 2017 shkrova pjesën e parë tij. Atë vit nuk ra shumë shi dhe unë doja që të binte vazhdimisht, sepse më dukej se kur ndodhte shkruaja më mirë dhe këtë dëshirë për shi ia përcolla dhe personazhit. Ndonjëherë kur personazhi më dukej se ndjente ndonjë mërziti timen, më ngjante sikur dilte te cepi i ekranit, varte këmbët jashtë, përkundej atje dhe zgjaste duart të më përqafonte duke më thënë se gjithçka do të shkonte mirë. Pastaj thoshte ndonje batutë shpotitëse, me mënyrën e tij çuditërisht aq të qashtër. Ndoshta kjo e fundit ishte thjesht një tentativë e pavetëdijes sime për të më imunizuar nga gjërat që nuk shkojnë. Ndoshta i gjithë romani ishte rezultat i kësaj. Nuk di… Kur bëhet fjalë për procesin e shkrimit, autori asnjëherë nuk mund të pretendojë se i di plotësisht të gjitha shkaqet.

Robert Frost ka thënë se kur nuk ka lot te shkrimtari nuk ka as te lexuesi. Unë do të shtoja se kur nuk ka dashuri te shkrimtari as te lexuesi nuk do të ketë. Këtë personazh, ashtu si të gjithë personazhet e mi, e kam mbrujtur me shumë dashuri dhe këtë dashuri e kam ndjerë edhe te lexuesi, një lexuese më shkroi një ditë se po të ekzistonte vërtet Bobi ajo do binte në dashuri me të.

Të lexuarit të bën të jetosh shumë jetë, ka thënë Umberto Eco, por unë do të shtoja se të shkruarit të bën të shpëtosh shumë jetë, jetën e shkrimtarit përfshirë… dhe një Zot e di se sa nga jetët e mia ka shpëtuar…

Jorida Pasku: Nuk do të doja që mbyllja e bisedës të ishte në tone pesimiste. A keni ju nje mesazh inkurajues për çdo shkrues të ri, që motivon për vazhdimësinë, për t’u marrë sërish edhe ende me letërsi?

Arlinda Guma: Kam shumë vlerësim për vajzat dhe gratë shkrimtare në Shqipëri që kanë çarë vetë pa rekomandime “korifejsh” dhe pak ose aspak për disa burra të caktuar shkrimtarë shqiptarë. I di vështirësitë që gratë shkrimtare kanë hequr dhe heqin. I kam provuar në kurriz. Kështu, shkrimtareve të reja do t’u thosha të mos shkurajohen për faktin se do t’u duhet të përballen me një ambient maskilist e seksist. Shumë herë, kur soji i këtyre burrecëve do të kuptojë se talenti juaj qëndron më lart, ai do t’ju sulmojë me një pafytyrësi të pashoqe, por ju vazhdoni të ecni. Do t’ju sulmojnë ndoshta edhe me ndonjë lloj fjalori vulgar që ju nuk e zotëroni, por ju mos u thyheni. Shumë herë do t’ju thonë se “jeni një vajzë e bukur” dhe dijeni se ky nuk është një kompliment, ju nuk po pozoni për një revistë mode, kjo është vetëm një tentativë e ulët për të minimizuar talentin tuaj, kërcënues për ta. Shumë herë do t’ju këshillojnë të merreni me tema të lehta rozë, “se ato u shkojnë grave”, por ju mos ua vini veshin. Shumë herë do t’ju thonë se jeni “zonjat e vogla të letërsisë shqipe”, por ju mos e pranoni këtë, ju jeni zonjat me të drejta të plota në letërsinë shqipe. Shumë herë do t’ju thonë se fakti që ka pak gjeni femërorë në letërsi i dedikohet asaj që gruaja është paracaktuar nga Zoti që t’i kushtohet mëmësisë, por ju mos u shkurajoni, jeni shumë më shumë se një mjet riprodhues. Shumë herë do dëgjoni se do përkrahen financiarisht dhe moralisht ato shkrimtare, të cilat, për t’i hapur rrugën vetes, pranojnë të sillen si koketa dhe si çingije për të kënaqur tekat e maskilistëve primitivë, por ju mos u shkurajoni, ju vazhdoni të ecni, ju jeni shkrimtare dhe shkrimtarët në vendet e civilizuara sundojnë opinionin publik me peshën e qëndrimeve të tyre. Shkrimtarët e modelojnë njerëzimin ashtu siç modelojnë personazhet e tyre. Dhe fuqia e daltës së tyre është hyjnore. Ajo fuqi mund të mos ndihet në shekullin ku jetuat, por do të ndihet në shekujt që do të vijnë. Ju po punoni për të ardhmen e në të ardhmen. Shkrimtari është i kufizuar vetëm në jetën fizike të tij dhe jo në efektet e përjetshme që vepra e tij lë pas nëpër shekuj.

Dhe nëse dikush kërkon t’ju pengojë në rrugën që keni zgjedhur, ai bishti i daltës hyjnore që ju shërben për të gdhendur personazhet, mund t’ju shërbejë edhe si mjet mbrojtës, për t’i dhënë ndonjë çokë kokës atij që e meriton!..

Jorida Pasku: Ju faleminderit!

Arlinda Guma: Ju falënderoj unë juve, mbi të gjitha që e lexuat librin tim. Nuk ndodh shpesh me gazetarët.