ERNESTO SABATO

XXXVI

Ndërkohë që ecja përpara, ajo dritëza sikur shtohej, derisa kuptova se shpella, ku besova se ndodhesha, në të vërtetë qenkësh një amfiteatër i mrekullueshëm, i cili ngrihej mbi një rrafshulët madhështore, të larë nga një lumineshencë e kuqërremtë dhe ngjyrë manushaqe.
Kur dola nga amfiteatri në një hapësirë të mjaftueshme për të përfshirë me vështrimin tim atë qiell të panjohur, pashë se ndriçimi vinte nga një yll gati njëqind herë më i madh se dielli ynë, por që shkëlqimi i dobët i tij tregonte se ishte një nga ata yje tashmë pranë vdekjes dhe se, me energjitë që u ka mbetur, lajnë planetët e ftohtë e të braktisur me një dritëz të ngjashme me atë që del nga vatra e një salle të madhe, të errët e të heshtur, ku s’ka më flakë veç thëngjij dhe hi, sepse zjarri i ka djegur tashmë drutë; shkëlqim misterioz, i cili, në qetësinë e natës, na zhyt në mendime nostalgjike dhe enigmatike: të kthyer drejt brendësisë më të thellë të qenies sonë bluajmë në mendje të kaluarën, legjendat dhe vendet e largëta, kuptimin e jetës dhe të vdekjes, derisa, më në fund, pothuaj plotësisht të përgjumur, dukemi sikur vozisim të rravguar në një basen me ujëra gati pa jetë.
Provincë melankolie!
I dërrmuar prej pikëllimit dhe heshtjes, mbeta për një kohë të gjatë duke kundruar atë territor të gjerë.
Nga perëndimi, mbi muzgun e një qielli të stuhishëm por të paralizuar, ku një stuhi jepte shenja kristalizimi ndaj një qielli me re të pambukta, të shqyera e të spërkatura me gjak, përvijoheshin profile kullash të vithisura nga mijëvjeçarët apo ndoshta nga e njëjta katastrofë që kishte shkretuar atë kontinent të përmortshëm. Skelete ahesh të lartë, siluetat e hirta të të cilëve binin në kontrast me të kuqtë e përgjakur të atyre reve, të bënin të mendoje se gjithçka mund të kishte filluar apo mbaruar nga një zjarr planetar.
Midis kullave ngrihej një statujë po aq e lartë sa ato. Dhe mu në kërthizë të saj ndriçonte një fener fosforeshent që dukej se përpëlitej, nëse vdekja që mbretëronte në atë provincë të mos tregonte se ajo përpëlitje nuk ishte veç se një iluzion i ndijimeve të mia.
Isha i sigurt se atje do të mbaronte pelegrinazhi im i gjatë dhe se, ndoshta, në atë fortesë ogurzezë, më në fund, do të gjeja kuptimin e ekzistencës sime.
Andej nga veriu, shkretia melankolike përfundonte në një vargmal hënor që me siguri arrinte të ngrihej deri në njëzet a tridhjetë mijë metra lartësi. Vargmali dukej si kreshta kurrizore e një dragoi monstruoz.
Përkundrazi, në skajin jugor të rrafshulëtës ngriheshin kratere të shuar, që gjithashtu të kujtonin gropat hënore. Të shuar e ma sa duket të ftohtë, humbisnin mbi pampën minerale drejt territoreve të panjohura të jugut. A thua ishin ata vullkane të shuar, të cilët dikur patën rrafshuar dhe shkrumbuar atë provincë me përrenjtë e llavave të tyre?
Që nga vendi ku isha unë, i përhumbur dhe i ngurosur, nuk ishte e mundur té dalloje nëse ato kulla gjigante ngriheshin të vetmuara në rrafshulët (kulla pothuaj të shenjta ritesh të panjohura) apo, përkundrazi, nëse ngiheshin në mes të qyteteve të rrafshët e të vdekur, të cilët prej aty dukeshin të paqenë.
Ai Syri Fosforeshent dukej sikur më tërhiqte dhe papritur ndjeva se isha i caktuar të ecja drejt statujës së madhe.
Por zemra ime dukej sikur paskësh hyrë në një ekzistencë të venitur, si ajo e reptilëve në muajt e gjatë të dimrit: mezi rrihte, dhe pata përshtypjen se qe tkurrur dhe ngurtësuar. Asnjë tingull, asnjë zë, asnjë zhurmë apo gërvimë nuk dëgjohej gjëkund në atë perandori funerali, dhe një melankoli e papërshkrueshme ngrihej si një avull në territorin misteri e pikëllimi.
A thua paskëshin qenë vërtet të vetmuara ato kulla aq të larta? Për një çast imagjinova se në kohëra të shkuara mund të kenë qenë fortesa e gjigantëve të egër e mizantropë.
Por Syri Fosforeshent vazhdonte të më tërhiqte dhe, pak nga pak, ajo tërheqje po më pushtonte e po më linte pa mend, derisa fillova të eci drejt rajonit të kullave.
Për një kohë që e kam të pamundur ta llogaris, sepse ylli qëndronte i fiksuar në kupën e qiellit, dhe eca drejt rrafshulëtës së argjenduar
Kësisoj, sa më shumë ecja përpara, shikoja se nuk kishte asgjë të gjallë, se gjithçka ishte e shkrumbuar nga llava ose e ngurtësuar nga hiri përvëlues që ai kataklizëm kozmik kishte hedhur në moshat e qëmotshme.
Dhe sa më afër fortesave shkoja, më i madh bëhej misteri dhe madhështia e tyre. I numërova: ishin njëzet e një, të gatshme mbi një poligon që duhet të kishte një perimetër të madh sa ai i Buenos Airesit. Ishin të ndërtuara me gur të zi, ndoshta bazalt, duke u theksuar më shumë në atë rrafshulët të mbuluar me hi dhe poshtë një qielli të shqyer nga retë e purpurta të grisura. Por, edhe pse të rrënuara nga mijëvjeçarët dhe katastrofat, ato lartësia e tyre ishte madhështore.
Në qendër të atij poligoni kolosal, tashmë dallohej qartësisht statuja e një hyjnie lakuriq, në barkun e së cilës shkëlqente Syri Fosforeshent.
Të njëzet e një kullat ngjanin sikur bënin roje asaj.
Hyjnesha ishte bërë me gurë okre. Kishte trup gruaje, por kishte krahë dhe një kokë vampiri prej bazalti të zi vezullues. Duart dhe këmbët e saj përfundonin me çaponj të fuqishëm. Hyjnesha nuk kishte fytyrë. Në vend të kërthizës shkëlqente syri gjigant, i cili më kishte tërhequr dhe udhëhequr: ai sy mund të ishte një gur i çmuar gjigant, ndoshta një rubin, por, gjithsesi, nuk më hiqet nga mendja vezullimi fap-fap i një zjarri të brendshëm e të përjetshëm i tij. Dukej sikur ai shkëlqim të paskësh jetë; gjë që në mes të atij pikëllimi të kobshëm të shkaktonte një rrënqethje frike dhe magjepsjeje.
Ishte një hyjneshë e tmerrshme e natës, një demon i dalë nga varri që duhet të kishte pushtet mbi jetën dhe vdekjen.
Rrafshulëta minerale dukej e mbushur me mbetje mortale, ndërkohë që i afrohesha rrethit të madh të hyjneshës: një muze tmerri statik. Pashë hidra që dikur kishin qenë të gjalla, por tani ishin té ngurtësuara, idhuj me sy të verdhë në shtëpi të mëdha të braktisura, perëndi me lëkurë rremba-rremba si të zebrave, imazhe të një idhujtarie të zymtë me mbishkrime të padeshifrueshme.
Ishte një provincë ku dukej se kremtohej Ceremonia e vetme dhe gurtë e Vdekjes. Befas u ndjeva aq i shkretuar sa bërtita. Por britma ime humbi në atë heshtje minerale dhe jashtë historisë, jehoi dhe u duk sikur kaloi përmes qindra gjeneratash të zhdukura.
Pastaj mbretëroi përsëri heshtja.
Atëherë kuptova se duhet të shkoja deri në fund: syri i hyjneshës vezullonte dhe më thërriste qartësisht, me madhështi ogurzezë.
Të njëzet e një kullat ishin majat e një murane shumë këndore, drejt së cilës u afrova në ato ditë lodhjeje të pambarimtë. Sa më shumë zvogëlohej distanca, aq më e mahnitshme bëhej lartësia e tyre. Kur mbërrita rrëzë saj, e hodha vështrimin lart dhe llogarita se ajo muranë, në dukje e padepërtueshme, kishte lartësinë e një katedraleje gotike. Ndërsa kullat ishin gati njëqind herë më té larta.
Unë e DIJA se në perimetrin vigan duhet të kishte një hyrje që unë mund të hyja, në atë rreth. DHE NDOSHTA VETËM PËR KËTË. Në atë çast shpirtin ma pushtoi një qartësi se gjithçka këtu (kullat, provinca e shkretuar, ledhi, ylli në zbehje) paskësh pritur ardhjen time dhe se mu për këtë, tashmë, gjithçka nuk qe shembur e nuk qe kthyer në asgjë. Kësisoj, kur unë të arrija të depërtoja në atë Sy, gjithçka do të zhdukej si një fantazmë mijëvjeçare.
Kjo bindje më jepte forca për të bërë shtegtimin e gjatë në kërkim të portës.
Pasi eca për ditë të tëra rraskapitëse, më në fund, u përballa me portën.
Tek ajo fillonte një shkallare prej guri që sigurisht të çonte te Syri Fosforeshent. Duhet të ngjisja mijëra shkallë. Në fillim pata frikë se marramendja dhe lodhja do të më mposhtnin, por më zotëronin fanatizmi dhe ankthi, kështu që nisa ngjitjen.
Gjatë një kohe që nuk mund të përcaktohej dot (sepse ylli qëndronte gjithnjë në të njëjtin vend) ngjita shkallën e pambarimtë, ndërsa këmbët e dërrmuara dhe zemra, përkundrazi, arritën ta matin atë përpjekje mbinjerëzore në mes të heshtjes së rrafshulëtës së shkrumbuar të peizazhit me idhuj dhe pemë të ngurtësuar, duke pasur pas shpinës masivin gjigant të Vargmalit Verior.
Askush nuk mund të më ndihmonte me lutjet e tij e as me urrejtjen e tij.
Ishte një betejë titanike që UNË VETËM duhet të bëja, në mes të indiferencës së gurtë të asgjësë.
Shumë herë më lëshoi zemra e madje humba edhe vetëdijen, por me t’u përmendur rinisja ngjitjen. Syri sa vinte e zmadhohej dhe kjo më jepte zemër e njëherazi tmerr.
Syri Fosforeshent shtonte përmasat e tij, ndërsa unë ngjisja atë shkallë të pavdekshme. Dhe kur, më në fund, mbërrita përpara Tij, rashë në gjunjë i dërrmuar e i trembur.
Dhe ashtu qëndrova për çaste të gjata.
Atëherë një Zë që dilte apo dukej sikur dilte nga ai Sy, shungullues dhe perandorak, tha këto fjalë:
– TANI HYR. KY ËSHTË FILLIMI DHE FUNDI YT
U përkula dhe, tashmë i verbuar nga shkëlqimi i fortë, hyra.
Shkëlqimi i fuqishëm por jo i qartë, siç është karakteristikë për dritën fosforeshente, që tretet dhe bën të vibrojë mjedisi, lante në dritë një tunel të gjatë dhe të ngushtë prej mishi, ku m’u desh të ngjitem duke u zvarritur mbi barkun tim. Pata përshtypjen se ai shkëlqim vinte nga lart, që mua më dukej si një shpellë nënujore. Shkëlqim ndoshta i krijuar nga algat, rrëzëllim prej fantazme por i fuqishëm, i ngjashëm me atë që kisha pikasur duke parë në thellësitë oqeanike, gjatë netëve tropikale, kur lundroja në detin e Sargazëve. Djegie fluoreshente algash, që në heshtjen e thellësive nënujore ndriçojnë rajone të mbushura me përbindësha, të cilët, herë-herë, dalin në sipërfaqe, duke shkaktuar tmerr midis anëtarëve të ekuipazhit të anijeve që kanë fatkeqësinë të kalojnë pranë tyre; dhe ndodh që ata njerëz të çmenden e të hidhen në ujë, kështu që, anijet, të braktisura në fatin e tyre, si dëshmitarë memecë të mynxyrës, të pluskojnë për vite të tëra, si fantazma, të shtyra sa andej-këndej prej rrymave detare dhe prej erërave, derisa shirat, tajfunet e deteve lindore, dielli i fortë i tropikut, masonët e detit Indian dhe koha (thjesht Koha) t’i kalbin e t’i copëtojnë trupat dhe direkët e tyre, të brejtura nga kripa dhe nga jodi, nga ndryshku dhe peshqit; dhe mbetjet e fundit të tyre zhduken në thellësitë oqeanike, shpesh herë pranë të njëjtit përbindësh që nisi katastrofën dhe që, me kujdes, mbrapshti e pa mëshirë, ka vigjiluar për vite e vite shtegtimin e paqartë dhe absurd të asaj anijeje të dënuar.
Po ç’mund të kishte në atë shpellë që më kujtonte vitet e këqija të kërkimit në atë anije të errët ngarkese, duke lundruar nën yjet e Karaibeve?
Diçka më ndodhi ndërsa ngjitesha në atë tunel prej mishi, të rrëshqitshëm, me nxehtësi në rritje, mbytës: trupi im po kthehej në trup peshku, gjymtyrët e mia po transformoheshin neveritshëm në fletë dhe ndjeva se lëkura ime po mbulohej me luspa.
Shkëlqimi atje në krye të tunelit, sa vinte e bëhej më i fuqishëm: më tërhiqte e njëherazi më tmerronte. Dhe në atë heshtje të frikshme, më dukej se dëgjoja përsëri atë rënkim apo thirrje, diçka që, si në ëndërr, më kujtonte ngjarje mjaft të hershme, që nuk mund t’i përcaktoja dot.
Trup-peshku im mezi rrëshqiste nëpër atë vrimë dhe tashmë nuk ngjitej dot, me gjithë përpjekjet e mia, sepse unë e kisha të pamundur të lëvizja pendët e mia të peshkut: tkurrjet e fuqishme të atij tuneli të ankthshëm që tani ishte si prej kauçuku më shtrëngonin por edhe më përcillnin me një forcë të papërmbajtshme thithjeje, drejt fundit të tmerrshëm. Derisa, papritur, humbi vetëdije-peshkun. Rajone të gjera planetare dhe sasi të pambarimta kohe kalonin me tërbim përthithës. Por, në pak sekonda që zgjati ngjitja deri në atë Qendër, kaluan para vetëdijes sime një mori marramendëse fytyrash, katastrofash dhe vendesh. Pashë qenie që dukeshin sikur shikonin të tmerruara, pashë qartësisht skena nga fëmijëria, male Azie dhe Afrike të ekzistencës sime bredharake, zogj dhe kafshë hakmarrëse dhe ironike, buzëmbrëmje tropikale, minj nga një drithnik në Kapiten Olmos, shtëpi publike të zymta, të çmendur që bërtisnin me fjalë vendimtare por fatkeqësisht të pakuptueshme, gra që më tregonin në mënyrë epsharake seksin e tyre duke e hapur me duar, gaba duke u endur mbi kufoma të fryra nëpër Pampë, mullinj me erë në fermën e prindërve të mi, të dehur që rrëmonin nëpër kazanë plehrash dhe zogj të mëdhenj që, me sqepat e tyre të mprehtë, lëshoheshin drejt syve të mi të tmerruar.
E gjitha kjo, mendoj unë, kaloi në pak sekonda. Pastaj humba vetëdijen dhe ndjeva se po asfiksohesha. Por, atëherë vetëdija ime u duk se u zëvendësua nga një ndjesi e fuqishme por e errët: m’u bë sikur, më në fund, po hyja në guvën e madhe dhe sikur po kridhesha në ujërat e saj të nxehta, xhelatinoze dhe fosforeshente.
Dhe aty humba ndjenjat.

_____________

Marrë nga romani “Mbi heronjtë dhe varret”. Shtëpia Botuese PIKA PA SIPËRFAQE, Tiranë, 2016

Përktheu nga origjinali: Bajram Karabolli