Federico Garcia Lorca
Në fjalimin e mbajtur nga Federico García Lorca në përurimin e bibliotekës së fshatit të tij të lindjes, Fuente Vaqueros (provincë e Granadës), në shtator 1931, poeti andaluzian thekson përparësinë e kulturës dhe domosdoshmërinë e përhapjes së saj përmes leximit, kudo dhe nga të gjithë. Si një kujtesë e të vërtetave elementare, një nxitje për të lexuar vazhdimisht, ky fjalim i mbajtur në një rrethanë të caktuar, përsërit një të vërtetë, e thënë prej tij disa vite më parë, se njeriun mund ta vrasësh, por shpirtin e tij nuk e vret dot.
Bashkëfshatarë dhe miq të dashur,
Fillimisht, më duhet t’ju them se unë më shumë lexoj sesa flas. Nuk flas shumë, sepse më ndodh si Galdosit dhe gjithë poetëve dhe shkrimtarëve në përgjithësi: që jemi mësuar t’i themi gjërat shpejt dhe saktë, mirëpo në artin e gojëtarisë idetë shkrihen në një melodi e këndshme, kurse fjalët e tjera i merr era.
Fjalimet e mia të lexuara siç janë, gjë që kërkon shumë më tepër punë sesa të folurit, mbeten të shkruara në letër dhe kanë më shumë forcë, pasi mund të shërbejnë për edukimin e atyre që nuk më kuptojnë aq mirë apo që nuk janë këtu të pranishëm.
Ndaj këtij fshati të bukur, ku jam lindur dhe ku kalova fëmijërinë time të lumtur, e ndiej për detyrë mirënjohjen për nderin që më bëri, ndoshta të pamerituar, kur i vuri emrin tim rrugës së vjetër të Kishës. Dua ta dini se ju jam mirënjohës nga thellësia e zemrës sime dhe se kur shkoj në Madrid apo gjetkë, për punë gazetareie apo tjetër, kur më pyesin se ku jam lindur, unë u them që vij nga Fuente Vaqueros, në mënyrë që lavdia apo fama, që më është dhënë, të lidhet me këtë fshat kaq të bukur, kaq modern, kaq të vlerësuar dhe kaq liberal, siç është Fuente.
Dijeni, pra, se unë e lavdëroj menjëherë, si poet dhe si një nga bijtë e tij, sepse në të gjithë luginën e Granadës – dhe këtë nuk e them nga pasioni – nuk ka fshat më të bukur, më të pasur apo që të prek më shumë shpirtin se fshati ynë, la Fuente. Unë nuk dua të fyej asnjë nga fshatrat e bukur të Granadës, por kam sy për të parë dhe inteligjencë të mjaftueshme për të lavdëruar fshatin tim të lindjes.
Ai është ndërtuar mbi ujë. Nga të gjitha anët gurgullojnë kanalet vaditëse dhe rriten plepa të gjatë, ku, në stinën e verës era përhap melodinë e saj të ëmbël. Në zemër të tij ka një shatërvan, nga i cili buron vazhdimisht ujë, ndërsa nga çatitë e shtëpive duken malet me refleks të kaltër, të largët, të veçuar, sikur nuk kanë dashur që shkëmbinjtë e tyre të zbrisnin deri këtu, në tokën e butë dhe pjellore ku lulëzojnë të gjitha llojet e frutave.
Banorët e tij dallohen nga ata të fshatrave fqinjë nga karakteri. Një djalë nga Fuente njihet mes mijërash. Ai është fisnik, i afrueshëm, me kapelen hedhur prapa, i shkathët në elegancën dhe në bisedën e tij. Por ai është edhe i pari, që mes një grupi të huajsh, pranon një ide moderne apo i bashkohet një kauze të drejtë.
Edhe një vajzë nga Fuente do ta njihni mes mijërash, nga sensi i humorit, gjallëria, dëshira për elegancë dhe guximi për të përballuar çdo pengesë. Kjo, pasi banorët e këtij fshati janë të mbrujtur me ndjenja të lindura artistike, kanë në shpirt gëzimin dhe i japin kuptim jetës.
E kam vënë re shumë herë, me të hyrë në këtë fshat, që njeriut i kumbon një si jehonë, i buron së brendshmi një fërgëllimë, që do të thotë dëshirë për miqësi dhe mirëkuptim njerëzor. Kam udhëtuar nëpër qindra fshatra të vegjël si ky dhe kam vërejtur një melankoli që nuk lind vetëm nga varfëria, por edhe nga dëshpërimi dhe padituria. Fshatrat që jetojnë vetëm të mbërthyer pas tokës, rrojnë vetëm me ndjenjën e tmerrshme të vdekjes, dhe ditët e tyre nuk rrezatojnë as gëzim dhe as paqe shoqërore.
Në këtë pikë fshati Fuente ka dalë fitimtar. Këtu ka etje për gëzim, domethënë për përparim, për jetë. Si rrjedhim, këtu ka zjarr artistik, dashuri për të bukurën dhe kulturën.
Kam parë burra në vende të tjera që kur kthehen nga puna në shtëpi të rraskapitur nga lodhja, ulen në heshtje si statuja, duke pritur që dita t’i zerë vendin tjetrës, pa dëshirën më të vogël për dije. Burra skllevër të vdekjes, ngaqë nuk arrijnë të shikojnë dritën dhe bukurinë e shpirtit njerëzor. Për ta nuk ka asgjë tjetër në botë përveç jetës dhe vdekjes, dhe si ata ka miliona që flasin, jetojnë, shohin, hanë, por janë të vdekur. Këta janë bërë gur, më të ftohtë se të vdekurit që flenë nën tokë, sepse u ka vdekur shpirti. Shpirti i tyre u është bërë si mulli që s’bluan më, u ka vdekur sepse i mungon dashuria, embrioni i ideve, besimit, dëshirës për çlirim, pa të cilat njeriu nuk mund të quhet i tillë. Ky është një nga programet, të dashur miq, që më shqetëson më shumë tani për tani.
Kur dikush shkon në teatër, në koncert apo në ndonjë festë, nëse i pëlqen, patjetër mendon për njerëzit e tij të dashur, që nuk janë aty. “Sa do ta kishte pëlqyer ime motër, sa mirë sikur të kishte qenë edhe im atë”, mendon ai dhe e shijon spektaklin i pushtuar nga melankolia. Kështu ndihem edhe unë, jo për njerëzit e familjes sime, sepse kjo do të më bënte shpirtvogël, por për të gjithë ata që, o nga pamundësia o nga fati i keq, e gjejnë veten të përjashtuar nga ndjenja e lartë e bukurisë, e cila është jetë dhe mirësi, qetësi dhe pasion.
Kjo është arsyeja përse unë nuk zotëroj kurrë një libër, pasi ua jap të tjerëve– dhe unë blej shumë libra–, prandaj jam i nderuar dhe i lumtur të përuroj këtë bibliotekë fshati, padyshim të parën në të gjithë krahinën e Granadës.
Njeriu nuk jeton vetëm me bukë. Po të isha në rrugë, i varfër dhe i uritur, nuk do të lypja një bukë: do të kërkoja gjysmën e një buke dhe një libër. Unë jam, padyshim, kundër atyre që flasin vetëm për kërkesa ekonomike, pa përmendur asnjëherë kërkesat kulturore, për të cilat njerëzit bërtasin më fort. Sigurisht, do të ishte mirë që njerëzit të mos vuanin urie, por duhet që ata të bëhen edhe të ditur. Të gëzojnë frytet e mendimit njerëzor, sepse e kundërta do t’i kthente në makineri të thjeshta në shërbim të shtetit, në skllevër të një organizimi të tmerrshëm shoqëror.
Ndiej më shumë keqardhje për një njeri që dëshiron dije por nuk ka mundësi, sesa për një njeri të uritur. Një njeri i pangrënë mund ta shuajë lehtësisht urinë me një copë bukë ose me një frut, kurse njeriu që ka etje për dije, por nuk ka mundësi, vuan një agoni të tmerrshme pasi i duhen libra, shumë libra. Po ku janë librat?
Libër, Libra! Fjalë magjike, që do të thotë “dashuri”, të cilën njerëzit duhet ta kërkojnë ashtu siç kërkojnë bukë ose siç shpresojnë shiun për mbjelljet e tyre. Kur shkrimtari i shquar rus Fjodor Dostojevski, shumë më tepër baba i Revolucionit Rus se Lenini, i burgosur në Siberi, i izoluar nga bota, i mbyllur mes katër mureve dhe i rrethuar nga fusha të shkreta me dëborë kërkoi ndihmë në letrat e tij drejtuar familjes së tij të largët, ai shkroi vetëm këto fjalë: “Më dërgoni libra, libra, shumë libra, që të mos vdes shpirtërisht! “. Edhe pse mërdhinte, ai nuk kërkonte zjarr, edhe pse kishte etje të tmerrshme, nuk kërkonte ujë, por kërkonte libra, që do të thotë horizonte, shkallë për t’u ngjitur në lartësitë e mendjes dhe të zemrës. Në të vërtetë, agonia fizike, biologjike, natyrore e një trupi, për shkak të urisë, etjes ose të ftohtit zgjat vetëm një çast të shkurtër, ndërsa agonia e një shpirti të pakënaqur zgjat sa vetë jeta.
I madhi Menendez Pidal, një nga njerëzit e mençur dhe të veçantë në Evropë, e ka thënë tashmë: kryefjala e Republikës duhet të jetë “Kultura. » Sepse vetëm nëpërmjet saj mund të zgjidhen problemet të cilat i ndesh sot populli, i pasur për nga besimi, por i varfër për nga drita e dituria.
Mos harroni se drita dhe dituria është pikënisja e gjithçkaje. Ato veprojnë mbi disa individë që më pas i përhapin në popull, dhe se popujt jetojnë e përparojnë falë ideve që u lindin disa mendjeve të përparuara, të mbrujtura me një dashuri të epërme ndaj njëri-tjetrit.
Për të gjitha këto, ju nuk mund ta përfytyroni dot se çfarë gëzimi më jep përurimi i bibliotekës publike Fuente Vaqueros! Një bibliotekë është një koleksion librash të përzgjedhur dhe të mbledhur, është zëri që buçet kundër paditurisë, drita përballë errësirës.
Askush nuk e kupton kur mban një libër në duar sa përpjekje, vuajtje, net pa gjumë dhe gjak ka kushtuar ai. Libri është padyshim vepra madhore e njerëzimit. Ndodh shpesh që një popull të rrijë i fjetur si uji i pellgut në një ditë kur s’fryn erë. Bretkosat flenë dhe zogjtë rrinë të palëvizshëm në degët e pemëve përreth. Pa provoni të hidhni një gur në pellg. Do të shihni një shpërthim rrathësh koncentrikë, valëzime që zgjerohen duke u çikur me njëra-tjetrën dhe duke u përplasur në anët e pellgut. Do të shihni fërgëllimën e ujit, bretkosat që notojnë sa andej-këtej, anët e trazuara, madje edhe zogjtë e përgjumur, degëve me hije, që papritmas fluturojnë tufa-tufa në qiellin e kaltër. Shpesh, një popull fle si uji i pellgut në një ditë kur s’fryn erë dhe vetëm një libër ose disa libra mund ta shkundin, t’i trazojnë shpirtin dhe t’i tregojnë horizonte të reja të tejkalimit të vetvetes dhe harmonisë.
Sa e sa përpjekje janë dashur për të prodhuar një libër! Dhe çfarë ndikimi të pamasë kanë ushtruar dhe do të ushtrojnë librat në botë! Volteri i mençur e ka thënë tashmë: e gjithë bota e qytetëruar udhëhiqet përmes librave, Biblës, Kuranit, veprave të Konfucit dhe Zaratrustit. Edhe shpirti dhe trupi, shëndeti, liria dhe pasuria u nënshtrohen dhe varen prej këtyre veprave të mëdha. Ndërsa unë dua të shtoj edhe këtë: gjithçka vjen nga librat. Revolucioni Francez erdhi nga Enciklopedia dhe librat e Rusoit, dhe të gjitha lëvizjet aktuale socialiste dhe komuniste e kanë pikënisjen nga një një libër i madh, Kapitali i Karl Marksit.
Por çfarë drame dhe lufte duhet të ketë duruar njeriu deri sa ia doli të bënte libra për t’i përhapur! Njerëzit e parë bënë libra prej guri, ata gdhendën shenjat e feve të tyre në faqet e maleve. Duke mos patur asnjë mjet tjetër, ata gdhendën në shkëmb aspiratat e tyre, të etur për pavdekësi, për mbijetesë, çka e dallon njeriun nga kafsha. Pastaj ata përdorën metalin. Aaroni, një prift i hebrenjve, vëllai i Moisiut, mbante në gjoks një pllakë ari plot me mbishkrime, ndërsa veprat e Hesiodit, poetit grek që besonte se kishte parë nëntë muzat duke kërcyer në majën e Helikonit, ishin gdhendur në pllaka plumbi. Më vonë, Kaldentët dhe Asirianët arritën të shkruanin kodet dhe analet e historisë së tyre në tulla, me anë të një fëndyelli, para se ato të thaheshin. Kështu, ata kishin biblioteka të mëdha në pllaka balte, sepse ata ishin tashmë popuj të përparuar dhe astronomë të jashtëzakonshëm, të parët që ndërtuan kulla të larta dhe iu përkushtuan studimit të kubesë qiellore.
Egjiptianët, përveçse shkruanin në dyert e tempujve të tyre madhështorë, shkruanin në fletë bimore të quajtura papirusë, të cilat i formësuan në rrotulla. Këtu shfaqet vetë libri. Meqenëse Egjipti e ndaloi eksportin e këtij materiali bimor, banorët e Pergamonit, të cilët dëshironin gjithashtu të kishin libra dhe bibliotekë, përdorën lëkurët e thara të kafshëve; kështu lindi pergamena, që në një kohë të shkurtër zëvendësoi papirusin për t’u bërë materiali i vetëm për libra, deri në zbulimin e letrës.
Këto ua tregova shkurt për t’ju thënë se nuk duhet të harrojmë që nga njëri fakt në tjetrin, mund të kenë kaluar disa shekuj; por njeriu lufton gjithmonë me thonjtë, sytë, gjakun e tij, që të ngulitë në përjetësi, të shpërndajë dhe të shprehë mendimin dhe bukurinë.
Kur Egjipti arriti në pikën që të mos shiste më papirusë, sepse i duhej apo sepse nuk donte, kush qe ai që në Pergamon kalonnte net e vite të tëra duke u munduar derisa i erdhi ideja të shkruante mbi lëkurën e tharë të një kafshe? Cili qe ai apo ata që mes dhimbjesh kërkuan materialin ku të gdhendnin mendimet e të urtëve dhe poetëve të mëdhenj? Ata nuk qenë as një dhe as njëqind. Qe mbarë Njerëzimi që i shtyu në mënyrë të mistershme atje.
Pra, sapo u miratua pergamena, u ndërtua biblioteka e madhe e Pergamit, një qendër e vërtetë drite në kulturën klasike. Dhe u shkruan kodet e mëdha. Diodori i Siçilisë thotë se për librat e mëdhenj të shenjtë të Persianëve në pergamenë janë dashur jo më pak se një mijë e dyqind lëkurë kau.
E gjithë Roma shkroi në pergamenë. Të gjitha veprat e poetëve të mëdhenj latinë, modele të përjetshme të thellësisë, përsosmërisë dhe bukurisë, u shkruan në pergamenë. Pikërisht, në pergamenë lindi lirizmi i vrullshëm i Virgjilit dhe në këtë lëkurë të verdhë, ndriçon drita e fortë e prozës së shkëlqyer të spanjollit Seneka.
Por le t’i kthehemi letrës. Letra është e njohur në Kinë që nga kohërat e lashta. Bëhej nga orizi. Përhapja e letrës shënon një etapë të rëndësishme në historinë botërore. Ne e dimë datën e saktë kur letra kineze hyri në Perëndim për të mirën e qytetërimit: kjo ditë e lavdishme ishte 7 korriku i vitit 751 pas Krishtit. Historianët arabë dhe kinezë bien dakord për këtë. Rezulton se arabët, duke u përballur me kinezët në Kore, arritën të kalojnë kufijtë e Perandorisë Qiellore dhe të zënë shumë robër. Disa prej tyre punonin si prodhues letre dhe ua dhanë sekretin arabëve. Ata u dërguan në Samarkand, ku vazhduan punën e tyre nën sundimin e Sulltan Harun er-Rashid, personazhi i jashtëzakonshëm i Njëmijë e një netëve.
Letra u prodhua fillimisht nga pambuku, por meqenëse kishte mungesë të këtij materiali, arabët mësuan ta prodhonin atë me garzë dhe kështu kontribuan në shfaqjen e letrës moderne. Por librat shkruheshin ende me dorë nga shkrues, njerëz të qetë, të cilët kopjonin faqe të tëra me shumë mjeshtëri dhe durim, dhe të paktë ishin ata që i zotëronin librat.
Nëse koleksionet e rrotullave të papirusit ose pergamenës u përkisnin tempujve dhe arkivave mbretërore, dorëshkrimet në letër tashmë po përhapeshin gjerësisht, megjithëse gjithmonë midis elitave të privilegjuara. Shumë libra u prodhuan në këtë mënyrë, pa lënë pas dore pergamenën, mbi të cilën artistët pikturuan miniatura të mrekullueshme me ngjyra të ndezura, me një bukuri dhe mjeshtëri të tillë sa që, në ditët e sotme, shumë nga këta libra ruhen në biblioteka të mëdha si xhevahirë të vërtetë, madje më të çmuar se ari apo se gurët e tjerë të çmuar. Emocione të fuqishme më pushtuan teksa mbaja në duar disa nga këta libra.
Disa kode arabe nga biblioteka e Eskurialit dhe libri i mrekullueshëm Historia natyrore e Albertit të Madh, një kodik i shekullit të 13-të i ruajtur në Universitetin e Granadës, të cilin e shfletova për orë teë tëra pa e hequr dot vështrimin nga ato piktura kafshësh, të pikturuara me penelë më të imët se ajri, ku ngjyrat blu, rozë, jeshile dhe të verdha kombinohen në sfondin e pllakave të arta. Por njeriu nuk u mjaftua me kaq. Njerëzimi në mënyrë misterioze i shtyu disa prej nesh të çanin drurin e trashë të paditurisë me sëpatat e tyre të dritës. Libri, që duhej të ishte për të gjithë, mbeti artikull luksi. Nëpër male dhe lugina, në qytete dhe në brigjet e lumenjve, miliona njerëz vdiqën pa e ditur se çfarë ishte një letër. Kultura e madhe e Antikitetit po fundosej në harresë dhe besëtytnitë më të shëmtuara po shtrembëronin ndërgjegjet popullore.
Thuhet se dëshira e flaktë për dije hap edhe dyert më të rënda, dhe kjo është e vërtetë. Dëshira i shtyu disa njerëz të ndiqnin studimet, përpiqeshin, dhe kështu u shfaq në shekullin e 15-të, në Majn të Gjermanisë, shtypshkronja e parë në botë. Shumë njerëz debatojnë për meritën e kësaj shpikjeje, por Gutenbergu ishte ai që e realizoi atë. Ishte e tij ideja e derdhjes së shkronjave në plumb dhe e shtypjes së tyre në letër, gjë që bëri të mundur riprodhimin e çdo libri. Sa e thjeshtë! Por edhe sa e vështirë! Kanë kaluar shekuj e megjithatë kjo ide nuk kishte lindur në mendjen e njeriut. Të gjithë çelësat e sekreteve janë në duart tona, ato na rrethojnë në çdo kohë, por megjithatë, çfarë vështirësish të mëdha kemi për të hapur dyert e vogla pas të cilave ato rrinë fshehur!
Te natyra do të zbulohej kura e sa e sa sëmundjeve të pashërueshme, por cili është kombinimi i duhur dhe i saktë përmes të cilit do të ndodhte mrekullia? Nuk ka pasur shpesh ngjarje më të rëndësishme në historinë e botës se shpikja e shtypshkronjës. Me rëndësi më të madhe se dy ngjarjet e tjera të mëdha të asaj kohe: shpikja e barutit dhe zbulimi i Amerikës. Në të vërtetë, megjithëse baruti solli fundin e feudalizmit, ngritjen e ushtrive të mëdha dhe formimin e kombeve të forta, të ndara më parë nga fisnikëria, dhe megjithëse lindja e Amerikës solli zhvendosjen e një Historie të ringjallur dhe duke i dhënë fund një sekreti gjeografik shekullor, shtypshkrimi bëri një revolucion aq të fuqishëm në mendjen dhe në shpirtin e njeriut, sa shoqërisë do t’i tronditeshin themelet. E megjithatë, sa e heshtur dhe sa e ndrojtur ka lindur ajo! Ndërsa baruti shpërtheu trëndafilat e tij të zjarrtë në fushat e betejës dhe Atlantiku mbushej me anije me vela të fryra nga era, që shkonin e e vinin ngarkuar me ar dhe mallra të çmuara, ai rrinte në heshtje, në qytetin e Shën -Avertin, ku Kristof Planteni ngriti shtypshkronjën dhe librarinë më të rëndësishme në botë, dhe prodhoi atje – më në fund! – librat e parë me çmim të lirë.
Më pas, librat e vjetër, nga të cilët mbetën vetëm një grusht kopjesh, u vërshuan në dyert e shtypshkronjave dhe të shtëpive të njerëzve të mençur, duke bërtitur për t’u botuar, përkthyer dhe shpërndarë në mbarë botën. Ky është çasti madhështor i botës. Rilindja. Agimi i lavdishëm i kulturave moderne në të cilat jetojmë.
Shumë shekuj përpara kësaj që sapo tregova, pas rënies së Perandorisë Romake, pushtimeve barbare dhe triumfit të krishterimit, libri kishte përjetuar kohën, epokën më të tmerrshme të rrezikut. Bibliotekat u plaçkitën dhe librat u shpërndanë. E gjithë shkenca filozofike dhe poezia e të lashtëve ishin në prag të zhdukjes. Poemat homerike, veprat e Platonit, gjithë mendimi grek, drita e Evropës, poezia latine, ligji romak, gjithçka, absolutisht gjithçka. Falë kujdesit të murgjve, filli nuk u prish. Manastiret e lashtë shpëtuan njerëzimin. E gjithë kultura dhe dija u strehuan në manastiret, ku njerëz të mençur dhe të thjeshtë, të lirë nga fanatizmi– që është shumë më moderne – ruanin dhe studionin veprat e mëdha thelbësore për njeriun.
Ndërsa e bënin këtë, ata studionin gjuhët e lashta për t’i kuptuar ato, dhe kështu një filozof pagan si Aristoteli arriti të ndikojë në mënyrë vendimtare në filozofinë katolike. Në Mesjetë, murgjit e malit Athos mblodhën dhe ruajtën një numër të pafund veprash dhe pikërisht atyre u detyrohemi njohuritë tona për veprat më të bukura të njerëzimit të lashtë.
Ajri i pastër i Rilindjes italiane fillon të përhapet dhe bibliotekat mbinë kudo. Pastaj u zbuluan statujat e perëndive të lashta, u restauruan tempujt e mrekullueshëm prej mermeri, akademi si ajo që Cosimo dë Medici themeloi në Firence për të studiuar veprat e filozofit Platon, hapën dyert e tyre dhe më në fund Papa i madh Nikolla V dërgon emisarë në katër anët e botës në mënyrë që ata të blinin libra dhe t’i shpërblejnë përkthyesit e tyre.
Botuesi Kristof Planten ishte ai që hodhi hapin vendimtar. Pikërisht nga ajo shtëpi e vogël, me oborrin e saj të vogël me mure të mbuluara me dredhka dhe dritaret me xham, buroi drita e destinuar për të gjithë, në formën e librit. Prej aty u krye një ofensivë e gjerë kundër paditurisë, e cila duhet të vazhdohet sot me forcë, sepse padituria është ende e tmerrshme, dhe ne e dimë se aty ku mbretëron padituria, ngatërrohet lehtësisht e mira me të keqen, e verteta me gënjeshtrën.
Natyrisht, të fuqishmit, që zotëronin dorëshkrime dhe libra në pergamenë, talleshin me librin prej letre si diçka të përbuzur dhe me shije të keqe, pasi ishte i arritshëm nga të gjithë. Librat e tyre ishin zbukuruar shumë me ndriçime të praruara, ndërsa ato të të tjerëve ishin thjesht letra të thjeshta të mbuluara me shkronja. Por nga mesi i shekullit të 15-të dhe falë piktorëve të mrekullueshëm flamandë, vëllezërve Van Ejk, të cilët ishin edhe të parët që pikturuan me vaj, u shfaqën gravurat dhe librat u mbushën me riprodhime, të cilat ndihmuan pafundësisht lëvizjen. Në shekullin e 16-të, gjeniu Albert Durer e përsosi atë dhe librat tashmë mund të riprodhonin piktura, peizazhe, njerëz. Gravura vazhdoi të përsosej gjatë gjithë shekullit të 17-të, duke arritur mrekullitë e vërteta të ilustrimeve në shekullin e 18-të dhe kulmin e bukurisë së librit prej letre.
Shekulli i 18-të arriti majat për sa i përket librave të bukur. U bottuan vepra plot me gravura, me aq kujdes dhe dashuri, saqë edhe sot, ne të shekullit të 20-të, me gjithë përparimin e madh, nuk kemi mundur t’i botojmë.
Libri pushoi së qeni një objekt kulturor i rezervuar për një pakicë dhe u bë një faktor i fuqishëm shoqëror. Efektet nuk vonuan të ndiheshin. Pavarësisht persekutimeve dhe megjithëse, shpesh, pre e turrës së druve, ia behu Revolucioni Francez, vepra e parë sociale e librit.
Në të vërtetë, persekutimet janë të pafuqishme përballë librit. As armët, as paratë, as flakët nuk mund ta shuajnë librin, sepse edhe nëse zhduk një vepër, nuk mund të presësh kokat e panumërta që kanë mësuar diçka prej tij; qofshin këto të pakëta në numër, ju nuk e dini se ku janë.
Librat janë persekutuar nga shtetet dhe nga fetë, por kjo nuk do të thotë asgjë në krahasim me dashurinë që njerëzimi ka për librat. Sepse kur një princ fanatik oriental dogji bibliotekën e Aleksandrisë, Aleksandrit të Maqedonisë i bënë një sënduk të zbukuruar me gurë të çmuar për të ruajtur Iliadën e Homerit. Ndërsa arabët e Kordobës bënë mrekullinë, Mirabin në xhaminë e tyre, për të lënë aty Kuranin që i përkiste kalifit Omar dhe, sidoqofteë, bibliotekat vërshuan në tërë botën, që tani ne i shohim edhe në rrugë dhe në parqet e qyteteve. Çdo ditë, shtëpitë botuese përpiqen të ulin çmimet e tyre dhe sot librin shkon tek të gjithë, nëprmjet librit të madh, të përditshëm, që është shtypi, këtij libri të hapur në dy ose tre fletë që na vjen i mbushur me një aromë kureshtjeje dhe boje të njomë, këtij veshi që dëgjon lajmet e të gjitha kombeve me paanshmëri të plotë. Këto mijëra gazeta janë rrahjet e vërteta të zemrës unanime të botës.
Për herë të parë në historinë e tij të shkurtër, ky fshat ka tashmë një bibliotekë. E rëndësishme është që u vendos guri e parë, sepse pastaj unë do të ndihmoj bashkë me të gjithë ju për ta ndërtuar. Ky është një fakt i rëndësishëm, që më gëzon dhe jam i nderuar që zëri im flet këtu për përurimin, sepse familja ime ka bashkëpunuar jashtëzakonisht shumë me kulturën tuaj. Nëna ime, siç e dini të gjithë, u ka dhënë mësim shumë banorëve të këtij fshati, meqë ajo erdhi këtu si mësuese, dhe mua më kujtohet, kur isha fëmijë, kur e dëgjoja të lexonte me zë të larë për t’u dëgjuar nga shumë njerëz.
Gjyshërit e mi i kanë shërbyer këtij fshati me gjithë shpirt dhe shumë nga meloditë dhe këngët që këndohen janë krijuar nga ndonjë poet i vjetër në familjen time. Për këtë arsye sot ndihem shumë i kënaqur dhe u drejtohem atyre që kanë njëfarë pasurie të kontribuojnë në këtë kauzë, të japin para për të blerë libra, sepse është detyrim dhe detyrë. Ndërsa ju, që nuk i keni këto mundësi, u kërkoj të vini të lexoni, të kultivoni inteligjencën tuaj, sepse është e vetmja rrugë për çlirimin tuaj ekonomik dhe social. Është thelbësore që biblioteka të ushqehet me libra të rinj dhe me lexues të rinj, dhe që mësuesit të përpiqen të mos i mësojnë fëmijët të lexojnë mekanikisht, siç ndodh ende shumë shpesh, por t’u rrënjosin kuptimin e leximit, domethënë, sa vlen një pikë dhe një presje në zhvillimin dhe formën e një ideje të shkruar.
Libra! Sa më shumë libra! Librat duhet të vijnë deri në bibliotekën e vogël të Fuentes. I kam shkruar shtëpisë botuese të Rezidencës Studentore të Madridit, ku kam studiuar për shumë vite, dhe Ulises Editions, për të parë nëse mund të dërgojnë këtu koleksionet e tyre të plota, dhe sigurisht që do të dërgoj librat e shkruara prej meje dhe librat e miqve të mi.
Libra të të gjitha tendencave dhe ideve. Si vepra hyjnore, të ndriçuara nga mistikë dhe shenjtorë, ashtu edhe vepra të zjarrta të revolucionarëve dhe njerëzve të veprimit shpirtëror. Le të përballet Zhan de la Krua, kulmi i poezisë spanjolle, me veprat e Tolstoit. Qyteti i Zotit i Shën Agustinit le ta shikojë drejt e në sy Zarathustrën e Niçes apo Kapitalin e Marksit. Sepse, të dashur miq, të gjitha këto vepra kanë të përbashkët dashurinë për Njerëzimin dhe lartësimin e shpirtit, dhe tek e fundit, të gjitha shkrihen dhe bashkohen në një ideal suprem.
Lexues! Sa më shumë lexues! E di që jo të gjithë kanë të njëjtën zgjuarsi, ashtu siç jo të gjithë kanë të njëjtën fytyrë; se ka zgjuarsi të madhe dhe zgjuarsi të atrofizuar, ashtu siç ka fytyra të shëmtuara dhe të bukura, por secili do të marrë nga libri atë që mundet, që do të jetë gjithmonë fitimprurëse për të, dhe për disa patjetër jetëshpëtuese. Kjo bibliotekë duhet t’i shërbejë një qëllimi shoqëror, sepse nëse kujdesemi për të, nëse shtojmë numrin e lexuesve dhe nëse gradualisht e pasurojmë me vepra të reja, pas pak vitesh do të shohim në fshat, padyshim, një nivel më të lartë kulturor. Dhe nëse brezi juaj që më dëgjon sot, për shkak të mungesës së përgatitjes, nuk arrin të nxjerrë nga librat gjithçka që këta mbartin, atëherë fëmijët tuaj do ta bëjnë këtë.
Ju të gjithë duhet ta dini se ne nuk punojmë për veten tonë, por për ata që vijnë pas dhe se ky është kuptimi moral i të gjitha revolucioneve, dhe në fund të fundit kuptimi i vërtetë i jetës. Baballarët luftojnë për fëmijët dhe nipërit e mbesat, sepse egoizmi do të thotë shterpësi. Në një kohë kur njerëzimi priret drejt zhdukjes së klasave shoqërore, siç ato u krijuan, duhet të tregojë një frymë sakrifice dhe vetëmohimi në të gjitha fushat, për të zhvilluar kulturën, si të vetmen rrugë shpëtimi të popujve.
Jam i sigurt se Fuente Vaqueros, i cili ka qenë gjithmonë një fshat me një imagjinatë krijuese dhe me një shpirt të pastër e të gëzuar, si uji i kroit të tij, do të përfitojë shumë nga kjo bibliotekë dhe se kjo do të përdoret për atë që të gjithë e konceptojnë për dëshirat dhe gëzimet e reja të dijes. Jua shpjegova përpjekjet e njerëzimit për krijimin e librave që mund të lexohen nga të gjithë. Le të shërbejë ky mësim i vogël dhe modest për t’ju bërë t’i doni librat dhe të kërkoni miqësinë e tyre. Ndonëse njerëzit vdesin, librat janë më të gjallë çdo ditë, ndonëse pemët thahen, librat janë gjithmonë të gjelbër, sepse në çdo çast ne i hapim për të marrë prej tyre përgjigje apo për të na dhënë një këshillë.
Dhe dijeni, sigurisht, se përparimet shoqërore dhe revolucionet bëhen me libra dhe se njerëzit që i drejtojnë shpesh vdesin, si Lenini i madh, se kanë studiuar shumë, kanë dashur me forcë të drejojnë me zgjuarsi. Se as armët dhe as gjaku nuk vlejnë nëse idetë nuk janë të orientuara dhe të menduara mirë. Pra, njerëzit duhet të lexojnë në mënyrë që të mësojnë jo vetëm kuptimin e vërtetë të lirisë, por edhe kuptimin e vërtetë të veprimit të ndërsjellë dhe të jetës.
Ju faleminderit të gjithëve. Faleminderit fshatit, faleminderit në veçanti seksionit socialist që ka pasur gjithmonë respekt për mua, dhe faleminderit kryetarit tuaj, Don Rafael Sánchez Roldán, një njeri i mirë, i veçantë dhe besnik i punës, i cili ka ditur të përvetësojë me përpjekjet e tij vetëdijen e qartë të kohës së tij dhe falë të cilit kjo bibliotekë publike është tashmë një realitet.
Ju përshëndes të gjitheve. Përshëndes të gjallët dhe të vdekurit, sepse një vend përbëhet nga të gjallët dhe të vdekurit. Të gjallëve t’u urojmë lumturi dhe të vdekurit t’i kujtojmë me përzemërsi, sepse përfaqësojnë traditën e fshatit dhe sepse jemi të gjithë këtu falë tyre.
I shërbeftë kjo bibliotekë paqes, kureshtjes së mendjes dhe gëzimit në këtë fshat të bukur, vendlindja ime, dhe mos harroni këtë proverb të mrekullueshëm të shkruar nga një kritik francez i shekullit të 19-të: “më thuaj çfarë lexon, të të tregoj se cili je”.
Këto kisha për t’ju thënë.
Përktheu nga frengjishtja: Adriana Koxha
Foto : Statuja e Federico García Lorca-s në sheshin Sainte-Anne, Madrid.
https://legrandcontinent.eu/fr/2019/01/05/la-moitie-dun-pain-et-un-livre/
