Admin, Author at Defekt-Teknik

GJYSMA E NJERËZVE NË BOTË-Yehuda Amichai

Published on January 19, 2019 in Letërsi/Përkthim/Tharm by Admin

GJYSMA E NJERËZVE NË BOTË-Yehuda Amichai

Gjysma e njerëzve në botë dashurojnë gjysmën tjetër,

gjysma e njerëzve urrejnë gjysmën tjetër.

Mos vallë, më duhet që prej kësaj dhe asaj gjysme

kuturu të endem, pafundësisht duke u shndërruar

si shiu në qarkullimin e vet,

midis shkëmbinjsh, mos duhet të fle, vallë

dhe i egjër porsi një pemë ulliri të zgjohem,

dhe hënën të ndiej të më lehë pas,

dhe timen dashuri nën shqetësime ta fsheh,

dhe si barishte e fishkur, ndër shufra hekurudhash të buis,

dhe nën tokë të rroj, si një molë,

dhe si rrënjë të gjalloj e jo si degë,

dhe faqen time me faqe engjëjsh të mos e prek,

dhe në më të parën shpellë të dashuroj,

dhe me time shoqe të martohem nën një perde rrezatimesh

që tokën kurojnë,

dhe timen vdekje përherë të luaj

deri në frymën dhe fjalën e fundit,

kurrë duke mos kuptuar,

dhe shtiza flamujsh, çatisë së shtëpisë të ngre

dhe një vendstrehim bombardimesh përfund. Dhe të largohem

rrugëve të ndërtuara vetëm për rikthime

dhe nëpër gjithë stacionet çmeritëse të kaloj –

mace, thupra, zjarr, ujë, kasap,

prej fëmijës dhe ëngjëllit të vdekjes?

Gjysma e njerëzve dashurojnë,

gjysma urrejnë.

Po vendin, ku e kam në këto gjysma kaq të mirëvendosura

e nëpër ç’hulli do t’i shoh

të bardhat projektime strehimesh, ëndrrave të mia

dhe vrapuesit këmbëzbathur të rërës

ose të paktën valëvitjen

e shamizës së një vajze bri kodrës së vjetër?

Përktheu: Eraldo Hatija

Taktikat e hyrjes pa ftesë në pritjet mondane në Paris-Ylljet Aliçka

Published on January 18, 2019 in Letërsi/Tharm by Admin

Ylljet Aliçka

Në pritjet mondane në Paris nuk ishte e lehtë të kuptoje që me herë të parë se sa nga të pranishëmit hynin me ftesë dhe sa ia dilnin të hynin pa ftesë.

Me kalimin e kohës, falë ngjashmërisë së marifeteve të hyrjes pa ftesë, apo me ftesë fallco, me fare pak vëmendje, ti mund të kuptoje se bëhej fjalë gati për një komunitet të qëndrueshëm, përbërë kryesisht nga aristokratë apo personalitete të rënë vafti, ish-nëpunës dalë në pension, apo gjithfarëlloj hallexhinjsh, të cilët, përveç ndjenjës së përjetshme njerëzore për protagonizëm që të ofron prania në qarqet mondane të kryeqytetit të dritave, kanë njëkohësisht mundësinë të ushqehen me bollëk e me cilësi.

Por pavarësisht ngjashmërisë së taktikave për hyrje pa ftesë, dukej qartë se ky komunitet mondan ishte i përçarë. Kjo buronte thjesht nga konkurrenca për të hyrë në pritje.

E përmbajtur në dukje, një konkurrencë jo më pak e ashpër niste që para hyrjes së jashtme të pritjes, pra aty ku bëhej dhe kontrolli i ftesave, ku një turmë modeste mondanësh hallexhinj, d.m.th., pa ftesë, bëjnë sikur presin dikë, por në të vërtetë rrinë aty për t’iu ngjitur, si rastësisht, dikujt me ftesë. Modalitetet e ngjitjes dikujt me ftesë janë pak a shumë të njëjta: ai, mondani pa ftesë pra, afishon në fytyrë një buzëqeshje të çiltër, i afrohet krejt

spontanisht dikujt që mban ftesë në dorë dhe, mu pranë hyrjes ku kontrollohen ftesat, i drejton bashkudhëtarit me ftesë ndonjë pyetje koti, bie fjala:«bah, pa të shohim se në ç’krah do e kenë vendosur garderobën kësaj radhe…», dhe kur i ftuari mund të përgjigjet me mirësjellje se «besoj do jetë në krahun e djathtë», atëherë mondani pa ftesë lëshon një të qeshur me zë të lartë dhe thotë, «bah, sinqerisht unë po mendoja se do ishte në të majtën», duke mos i lënë kështu asnjë dyshim rojave në hyrje se të dy zotërijtë kanë ardhur bashkë në këtë pritje mondane dhe s’ka pse t’u kërkohet të dyve ftesa, pasi në hyrjet e pritjeve mondane ka aq shumë njerëz që rrinë pranë e pranë, saqë i pajisuri me ftesë nuk ia del dot të shmanget dhe ndërkaq mondani nevojtar ka kohën e mjaftueshme të vërë buzën në gaz dhe të lëshojë pyetjen e tij të kotë mu pranë kontrollorit të ftesave.

Me individët pa ftesë të seksit femër, ndodhte ndryshe, ato jo vetëm toleroheshin nga konkurrentët për të shkelur radhën, porse edhe pa këtë privilegj, ato e kanë shumë më të lehtë për t’u futur drejtpërdrejt në sallë, pasi rojat e pritjeve e respektojnë zakonisht seksin e dobët, apo joshen nga veshja e tyre elegante dhe as u shkon ndërmend t’u kërkojnë ftesën.

Por ndodhte që, për të eliminuar krejtësisht konkurrencën, ndokush bënte edhe hile.

Me qëllim që t’i shmangej radhës së vendosur heshturazi në komunitet, hileqari avanconte dhjetra metra para hyrjes, për t’iu ngjitur si rastësisht cilitdo individi të veshur shik, përfshirë edhe atyre që s’mbajnë ftesë në dorë. Përveç pabesisë ndaj shokëve të tij, pra të shkeljes së radhës, kjo mënyrë veprimi mbartte në vetvete edhe rrezikun që ti mund t’i ngjiteshe dikujt kot, pra, që nuk kishte asnjë lidhje me pritjen dhe qëllonte t’i binte aty rruga rastësisht. Në këto raste, mondanit hileqar i dilte mundimi huq dhe mu para hyrjes së pritjes diplomatike, ashtu si pa rënë në sy, ai i shkëputej anonimit të veshur shik, duke u përpjekur t’u fshihej vështrimeve përçmuese të shokëve të tij pa ftesa. Dhe, së fundi, duhet thënë se kishte edhe një tjetër takëm hallexhinjsh që nuk e duronin dot hipokrizinë, d.m.th., ngjitjen gjoja spontane mbas të ftuarve, por, në mënyrë të hapur e të sinqertë, atyre që dilnin shpejt nga pritja, i pyesnin se mos kushedi, rastësisht, nuk e kishinë dorëzuar ftesën.

Kjo mënyrë e drejtëpërdrejtë i prekte ata që e kishin ende ftesën në xhep dhe pranonin me mirësjellje t’ia jepnin atë ftesë kërkuesit. Mondani hallexhi, me të marrë ftesën në dorë, merrte një pamje dinjitoze dhe hynte në pritje siç ka hije, gjë që i jepte atij më pas edhe sigurinë për të hyrë krejt i barabartë në bisedë me diplomatë apo personalitete të larta, që më vonë mund t’i krijonin mundësi për t’i dërguar ftesa të tjera.

Është e tepërt të thuhet që kjo konkurrencë fashitej krejtësisht kur bëhej fjalë për ndonjë të moshuar, që mezi mbahej në këmbë dhe që dukej sheshit se ishte i sëmurë. Në të tilla raste, të sëmurit i lihej hapësira e nevojshme, d.m.th., lejohej nga grupi të hynte pa radhë e, me t’u shfaqur dikush me ftesë në dorë, ai të kishte mundësi t’i ngjitej menjëherë mbrapa e të hynte spontanisht në bisedë me të. Këtë metodë e hasa që në pritjen time të parë në një ambasadë latino-amerikane, në hyrjen e së cilës m’u afrua një grua e moshuar kockë e lëkurë, me një fytyrë mbuluar nga një tepri kremërash mu drejtua me zë të njomë:

– Zotëri, më falni, por unë do desha të hyj në pritje në shoqërinë tuaj, pasi… pasi kam harruar ftesën time në shtëpi.

– Patjetër zonjë, – pranova unë menjëherë.

Por, papritmas, aty pranë kërceu një grua tjetër e moshuar:

– Bah, zotëri, zonjëza po shfrytëzon pa skrupull mungesën tuaj të përvojës në fushën e mashtrimit me ftesa. Çfarë harrese! Zhënevievë, pse s’thua të vërtetën?! Po kush i dërgon asaj ftesë, zotëri?!

Zonja, që sapo kishte hyrë në shoqërinë time, ia ktheu aty për aty:

– Mjaft tani, Bernadetë, nuk të takon ty të flasësh në këtë mënyrë. Unë thjesht po kërkoj një gjest mirësjelljeje nga zotëria dhe ti s’ke pse përzihesh.

Tha kështu dhe më futi natyrshëm krahun e saj të hollë. Hymë brenda dhe unë nuk e mora vesh nëse zonja me emrin Zhënëvievë fliste me vete, apo e kishte me mua tek mërmëriste:

– Zot, sot ka humbur krejt mirësjellja… Në kohën tonë nuk ndodhte kurrsesi kjo gjë… – thoshte ajo dhe e revoltuar tundte kokën e saj të vogël.

Zonja nuk priti të miratoja ato që thoshte, por sapo hymë brenda, shkëputi krahun nga mua dhe pa asnjë hezitim u hodh e babëzitur në drejtim të tavolinave.

Në dalje mu afrua përsëri dhe më prezantoi me një burrë të shkurtër, veshur me kostum pritjeje mondane, i cili më buzëqeshi ngrohtë dhe tha:

– Zotëri, kam përshtypjen se njihemi apo se jemi takuar diku… le të prezantohemi, unë jam gazetar në profesion të lirë, dhe sot kam harruar…

– Ftesën? – e ndërpreva unë.

– Pikërisht – tha, gjithnjë i qeshur, – pra, ndoshta e keni ende me vete dhe…

Nuk e lashë të mbaronte, i dhashë ftesën time, ndërsa ai më falënderoi duke u përkulur thellësisht dhe më la në dorë një kartëvizitë, ku shkruhej emir Frank – gazetar i lirë.

Franku më telefonoi pas dy ditësh:

– Siç duhet të jeni në dijeni, sot e ka Spanja. Do vini besoj?

– Po, i thashë.

– Shihemi para pritjes dhe shkojmë bashkë, – tha ai krejt natyrshëm.

– Ftesa është personale – iu përgjigja menjëherë.

– S’ka problem, – tha, – edhe po më kthyen unë nuk kundërshtoj, dal vetë. Por e kam, si të themi, fiksim këtë ftesë. Dhe a e dini përse?

– Jo, – i thashë.

– Jam i detyruar t’ju them një intimitet, dua të kapërcej, si të thuash, rekordin e vjetshëm, ku munda të marr pjesë në 92 pritje.

– Po këtë vit ku jeni, d.m.th., sa keni kapur? – u bëra kureshtar.

– Aty te 72- shi, por ka ende kohë, deri në fund të vitit janë një sërë pritjesh ambasadash të vogla, të cilat mezi presin t’u shkojnë njerëz, pasi, të flasim hapur, nuk është se i përfill njeri. Veçse, për hir të së vërtetës, duhet pranuar se aty ka më shumë bollëk.

U kujtova për një tjetër pritje të nesërmen në UNESCO, ku mund t’i jepja një ftesë, pasi kisha dy të tilla.

– Bah! – tha Franku, – UNESCO ka rënë mjaft.Vjet ishte diçka më ndryshe, por ka kohë që aty s’ia vlen mundimi i rrugës. Si është, tek apo çift?

– Cila? – i thashë.

– Ajo pra, ftesa e UNESCO- s?

I thashë çift dhe ai psherëtiu i lehtësuar.

Të nesërmen Franku më priste para pritjes së UNESCO- s në krah të një mesogruaje, të cilën ai ma prezantoi si një mikeshë të tij, dhe me të marrë ftesën u fut brenda duke e mbajtur atë në mënyrë demostrative.

– Oh, po ky është kulmi, – m’u afrua miku im Alber, – ky xhuxh, veçse po na hap probleme duke na sjellë çdo natë nga një zonjë, me shpresë se do gjejë grua duke e joshur me ftesa kallpe.

– Pse me ftesa kallpe? – u habita unë.

– Ka mbledhur në shtëpi një koleksion të tërë ftesash nga vitet e kaluara, – shpjegoi Alberi, – dhe hyn me to në dorë nëpër pritje festash, duke fshehur si rastësisht atë pjesë të ftesës ku duket viti dhe lë t’i duket vetëm pjesën ku duket flamuri kombëtar i vendit përkatës. Natyrisht që gratë nuk e dinë këtë marifet dhe me rrobat e tyre më të mira pranojnë shoqërinë e këtij buburreci, i cili bën karshillëk, sikur bën pjesë në listat e të ftuarve të vërtetë. Për ne që e dimë të vërtetën e ftesave të tij kallpe, ai pretendon se vjen nëpër pritje mondane për shkak se nuk e duron dot vetminë. Por të gjithë ne e dimë se ai thjesht kërkon të gjejë grua, duke dashur kësisoj t’u dëshmojë atyre klasin e tij të lartë. Veçse gratë ia pijnë menjëherë lëngun, sapo futen në pritje e, pasi dënden mirë, nisin e hargalisen me ndonjë mashkull simpatik, kurse Franku bën be e rrufe se nuk do i ftojë më.

Franku hante i vetmuar. Me të më pikasur, m’u afrua dhe tha:

– Ju pata thënë, pritjet e UNESCO- s janë ku e ku me ato të spanjollit.

I këtij mendimi ishte edhe Alberi, i cili, pasi u solidarizua me përfundimin e Frankut, më prezantoi një bullafiq, i cili, pas një bisede jo më të gjatë se dy minuta, mori një pamje konspirative dhe pyeti me zë të ulët:

– Zotëri, përfitoj nga rasti për t’ju pyetur nëse vendi juaj do ishte i interesuar për të blerë me çmim të arsyeshëm, për të mos thënë falas, disa armë të sofistikuara,

– Jo, faleminderit, – i thashë.

– Gjithsesi, nëse nuk jeni kundër, i shkëmbejmë kartëvizitat, nuk i dihet, – tha, – më vonë mund të ndryshoni mendim. Mori kartëvizitën dhe u largua me po atë pamje konspirative.

– Bah, tha Franku, – me t’u larguar zotëria, – s’hoqi që s’hoqi dorë nga ky marifet. Rropatet të lerë përshtypjen se është i shërbimeve të fshehta dhe të sigurojë ftesa pa hesap. I ka dalë boja, të gjithë e dinë se nuk ia var njeri, as shërbimet e fshehta, as ato jo të fshehta. Ç’nuk i pjell mendja qenies njerëzore për të kapur nje ftesë! – psherëtiu Franku.

Por unë nuk e pashë Frankun nëpër pritje për një kohë të gjatë.

Gati gjashtë muaj më pas m’u shfaq para hyrjes së një pritjeje kishtare. Ishte i vetmuar, me fytyrë të zbehtë. Më qeshi me dashamirësi, më futi krahun dhe ne hymë në pritje si dy miq të vjetër. Me të hyrë brenda, Franku i hodhi një sy të shpejtë tavolinave dhe, pasi më tha një falemnderit të thatë, u drejtua menjëherë nga tryeza me ushqime. Hante i uritur si një urith ndër pjatat e pakta dhe kthente me shumicë gotat me shampanjë.

Përballë zellit të tij të tepruar për alkool, famullitari i kishës që shërbente në pritje, tregoi kujdes të mos nxirrte më nga sirtaret shishe shampanje, dhe kur Franku iu shfaq me sy lutës, me gotën e boshatisur në dorë, famullitari shpalli gjithë keqardhje:

– Më vjen keq, shampanja mbaroi!

Iku pa folur më.

Atë mbrëmje vonë, më telefonoi Alberi. Pasi më dha lajmin e hidhur se Franku kish ndërruar jetë dhe se “kështu e ka jeta”, më kërkoi mos kisha ndonjë ftesë për pritjen e portugezit.

– Si na la Franku? Pse? – u befasova unë.

– Ndërroi jetë, pa njeri te koka. Megjithë ato favore që u kishte bërë grave, asnjëra për bé s’iu ndodh pranë… Iu prehtë shpirti asaj krijese të vetmuar! E pra, të thuash se i kishte munguar trajtimi i mirë.

– Ç’trajtim? – e pyeta.

– Po, trajtimi ushqimor cilësor, pra… Për atë e kam fjalën, pra nga pritja në pritje.

Në varrimin e Frankut kishte shumë pak njerëz. Nuk kish ardhur askush nga kominitetit i dashamirësve të pritjeve diplomatike.

Pas varrimit, Alberi më kërkoi ftesën dhe pasi ia dha dikujt, më mori për krahu dhe nuk ma shqiti, derisa kaluam hyrjen e pritjes portugeze, ndjekur nga vështrimet xheloze të grupit kundërshtar.

Me të hyrë brenda, Alberi mori shprehjen e atij që revoltohet thellësisht me disa njerëz dhe më pëshpëriti në vesh:“Bah, ç’qenie të çuditshme!

– Kush? – e pyeta.

– Ata tek hyrja, presin gjithë ditën para pritjeve të ambasadave, me shpresë të njohin dikë që do t’i fusë brenda, dhe kur nuk vjen njeri, kthehen në shtëpitë e tyre për të verifikuar festën kombëtare të radhës.

Tha kështu dhe tundte kokën i habitur me natyrën njerëzore.

Ç’do t’i thoshit ju Gjergj Kastriotit? DITA E PARЁ-Kujtim Drishti

Published on January 17, 2019 in Në kohërat e kolerës by Admin

Kujtim Drishti

Në qoftë se do t’ju ndodhte të binit ballë për ballë më Gjergj Kastriot Skënderbeun… E pse jo, në qoftë se ai është brenda vetes suaj, i tretur në një porosi, si një shqetësim për vendin, si një shqetësim i pakuptueshëm e i përhershëm që vjen nga mosplotësimi i porosisë?
Sigurisht, unë e konsideroj këtë të pamundur jashtë vetes, por ballëpërballja mund të ndodhë brenda nesh, si mundësia më e bukur, sa herë që shikojmë vendin të merret nëpër këmbë. Në atë çast në lëshojmë një psherëtimë me zë të pakapshëm, që nuk është veçse një mesazh sublim, një mesazh gojëmbyllur, i cili pa e ditur as ne vetë, nisët lirshëm nga thellësia jonë, pa ndërhyrjen e asnjë mendjeje tjetër, për të shkuar drejtë një imazhi të zgjedhur, po nga kjo thellësi e ndërgjegjëshme ose e pandërgjegjëshme, një imazhi që lidh dëshirën me veprën, për vendin.

Ky imazh është Gjergj Kastrioti.

U takova me të në ndërgjegjen time. Diçka që pashë unë, do ta ketë parë edhe ai, prandaj u ndodhëm së bashku. E ai foli. Por çuditërisht, vetëm një herë.

Të gjitha grimcat e grumbulluara të psherëtimave të mia më dolën në fjalë. Unë fola, fola, fola…

Ai qëndroi pranë meje në të shtatë bisedat e mia dhe më dëgjoi siç dëgjova unë veten.

DITA E PARЁ

Është një mrekulli Gjergj!

Nuk e di nëse je ti që më gjete apo jam unë që të kërkova.

Mahnitem akoma përpara teje; edhe atëherë kur imagjinata njerëzore nuk e shikonte të mundur, ti nxore në dritë nga thellësitë e lashtësisë Emrin Tonë për ta futur me forcën tënde njerëzore në kujtesën e popullit dhe të kombeve të botës.

Të gjunjëzohem i mahnitur akoma, sepse kur të gjithë njerëzit lindin mbretër dhe vdesin në mërgimin e dëshiravë të tyre, ti linde princ dhe vdiqe në realitetin e ëndrrës tënde, jo vetëm i lirë midis të lirëve, por dhe i denjë midis të denjëvë; Gjergj Kastrioti, Prijësi i Prijësve, Kalorësi Europian, Miti i kombit tim!

Ti na e qetëson shpirtin kur ne pyesim veten «Cilët jemi ne?».

Por, Ti na e shkallmon atë shpirt, kur Arbëria jote, Shqipëria jonë, humb dinjitetin, sepse ne humbim dinjitetin.

Më të dobëtit prej nesh nuk e durojnë këtë shkallmim brenda ndërgjegjes së tyrë. Ata të kanë nxjerrë nga ndërgjegjia e tyre me justifikimin e ndryshimit të epokave, për ta lënë atë të qetë, e atëherë vendi ndihet keq, sidomos kur kjo ndodh tek prijësit tanë të spërdredhur nga egoizmi i tyre i fshehur.

Dua të të flas për kombin, vendin tënd e timin Gjergj, sepse gjuha nuk mjaftoka për ta ruajtur dinjitetin e tij.

Unë e di Gjergj; Kombi nuk është një qëllim më vete në jetën e një njeriu, por ai është kuptimi që lidh gjuhën me njerëzit dhe tokën e tyre, zakonin me dinjitetin, lirinë në bashkësinë e njeriut me të ngjashmit e tij. Kur këto elementë kërcënohen, kuptimi vetë kërcënohet e atëherë ai kthehet në një qëllim.

Dua të të flas, sepse tymi dehës i paqes vjen e bie mbi ne për të na fshehur luftën për ekzistencë, na turbullon shikimin, na humb kufirin e kufijve. Ashtu siç forca fizike ishte akti përfundimtar i luftës, kështu qenka edhe forca e pjekurisë dhe vullnetit, akti vendimtar i paqes. Por zemrat dhe mendjet tona depërtohen sot, edhe nga Zëri i Sirenave që njohu Odiseu në luftë, edhe nga arma e tyre fatale; Heshtja e Sirenave që njohu Kafka në paqe.

Më lejo Gjergj të ngrihem në këmbë e të tregoj ç’ka e ka kërcënuar dhe ç’e kërcënon akoma sot fatin e Shqipërisë tonë të vogël.

Falemnderit Zot!

I falemnderit Marin Barletit që i tregoi të gjithë botës e shqiptarëve bashkë, historinë tënde të lavdishme.

I falemnderit mendimtarëve, historianëve, poetëve dhe artistëve të Europës që e përçuan lavdinë tënde më tej, të Kalorësit shqiptar, nga Ronsari e deri tek Volteri, nga Vivaldi e deri tek Longfellow. Të gjithë ishin të paktën… të paktën mirënjohës Gjergj… deri në pikën sa të mbetesh i paharruar edhe për kombet e tyre. Ata na ndihmuan për të mos na lënë të të hidhnim në harresë kur kujtesa jonë donte të flinte, siç po kërkon sot të flejë nën erërat antikomb.

Eja Gjergj, më jep dorën!

Eja të vizitojmë shqiptarin dhe marrësit e pushtetit në ndërgjegjen e tyre, që ti dhe unë të shikojmë dobësinë që ndodhet brenda nesh e që përbën armikun e bashkimit, sepse ajo, dobësia si armik, gjendet midis nesh ashtu siç gjendej liria midis shqiptarëve kur ti u ktheve në Atdhe.

Por Gjergj, në fillim do të na duhet të hyjmë në pjesën e errët të rrënjëve të ndërgjegjes sonë, aty ku drita nuk futet dot, aty ku kërkohet drita e mendjes, aty ku ndodhet e vërteta e dobësisë në karakterin tonë, e cila përbën kërcënimin e dinjitetit të kombit e më shumë akoma te pavarësisë së tij, por që ne nuk mund ta shikojmë, për sa kohë do të mendojmë se e keqja na vjen vetëm nga të huajt.

Kështu të zbulojmë në të njëjtën kohë arsyet e tragji-komedisë sonë, kur ne nuk pushojmë së shari vetë shqiptarin që ne jemi, pasi kemi sharë tjetrin prej nesh.

Bisedë gjatë rrugës në zbritje drejt rrënjëve të ndërgjegjes sonë…

Kur ti ike Gjergj, Ata erdhën, erdhën e përsëri erdhën.

Na vranë, na çnderuan, na grabitën pasuritë, na dogjën, na rrëmbyen tokat, na zhdukën kufijtë, na zhduken prijësat. E populli mbeti pa pasurinë e tij, pa udhëheqës e pa shtetin e tij-këtë pasqyrë që bën të njohë veten çdo popull në çdo kohë. Europianët dhe të huaj të tjerë na quajtën turq. Dhe kështu për 500 vjet rresht…

Pasojat e dhunës së tyre, të përqendruara në hapësirë e në kohë, ishin të rënda jashtë trupit të shqiptarit, por më të rënda akoma e më të pashikueshme brenda shpirtit të tij.

Varfëria ! Më e thella… është e para…

Ndjenja e humbjes… e fshehur në mënyrë të dhimbshme… është e dyta.

Pas pesë shekujsh pushtimi, pasi na kishin zhvatur pasurinë ditë për ditë, ata na lanë në varfërinë ku njeriu nuk mendon më shumë se sa të shpëtojë veten, familjen dhe nderin e saj, në më të thellën varfëri nga të gjithë popujt e kontinentit.

Konditat e bashkimit midis shqiptarësh mbetën vëtëm vdekja dhe dasma, rreth njeriut të ngelur nëpër male apo fusha.

Ata na mohuan të drejtën e mësimit të gjuhës sonë, dritën e diturisë, mjetin më të fuqishëm të kujtesës së një kombi. E pa kujtesë, nuk ka as ndërgjegje të kombit.

Ata mbollën tek ne Heshtjen përballë padrejtësisë, për të kultivuar Harresën deri tek Harresa e Harresës, krimin më të madh që çon një popull në zhdukje.

Por Gjergj, ne e ruajtëm shqipen, gjuhën që kish lindur përpara greqishtës e latinishtes, gjuhën që krijoi xhelozinë më të madhe e më të fshehtë në historinë e gjuhëve europiane. Kur të tjerët e shpallen gjuhën e tyre në shkrim, ne e ruajtëm në male më me besnikeri se sa me shkrim.

Nënat tona e ruajtën farën e gjuhës sonë dhe e mbollën tek biri, e nga biri tek vajza, e nga vajza tek biri. Ata e ruajtën shqipen në lutjen edhe në betimin tonë: «Për këtë qiëll!”, “Për kët dhé!,” Për këtë gur!”, “Për kët pré!”»

Brenda farës së gjuhës, farës së kombit, u strehua çdo gjë që Ata goditën; edhe krenaria, edhe besimi në vete, edhe ndërgjegjia e kombit, të mveshura me shtresa të trasha Heshtjeje dhe Harrese për të mos ndjerë dhimbjen e plagës që zgjontë kujtimin e humbjes.

Vetëm Rilindasit nxorën nga fara e gjuhës Krenarinë, Besimin në vete, idenë e Kombit. I zhveshën nga shtresat e Heshtjes dhe Harresës e i shpalosën përpara popullit.

Por dëmi kish qenë shumë i rëndë. Aq sa edhe sot njerëzit tek ne i kërkojnë të vërtetat, madje dhe ato të origjinës dhe gjuhës sonë nga të huajt.

Për të fshehur varfërinë e madhe materiale, krenaria e thyer dhe vetëbesimi i humbur ktheheshin e kthehen ende edhe sot në të kundërtat e tepruara të tyre përballë të huajve; ose teper fodullë ose teper servilë.

Shqiptari u kthye në një qënie të plagosur që fsheh plagën e saj për shekuj. Dhe tek shpirti i të plagosurit pa dije, bashkëkzistojnë durimi e toleranca tejskajore më dhunën më të egër e me ëndrrën më të bukur që prodhon artin më të hollë.

Ja tek jemi Gjergj, përballë rrënjëvë të nën-ndërgjegjes sonë.

Vështro trungun e lules së UN-it shqiptar!

Si të gjithë njerëzit e kësaj toke, ky trung ka tre rrënjët që japin tre lule brenda shpirtit të njeriut, për tre fazat kryesore të jetës së tij; fëmijërisë së mvarur, rinisë së pamvarur dhë pjëkurisë së ndërvarur.

Le të njihemi më parë me këto tre lule të buqetës së shpirtit, pastaj të shikojmë së çfarë ka ndodhur me to tek shqiptari.

Lulja e Unit ose lulja e fëminisë është e para lule që lind. Ajo është Lulja e energjisë së jetës. Pa të buqëta nuk mund të bëjë deri në pleqëri e deri në vdekje.

Brenda saj lindin; perceptimi, ndjenja, frika, guximi, egoizmi, altruizmi, dashuria, urrejtja, intuita e rrezikut, forca e sulmit dhe forca e tërheqjes.

Kjo është lulja që ti, Gjergj, në ditën që le atdheun, fillove ta mbushësh me një energji aq të madhe, saqë shpirti i saj filloi të transformonte fatkeqësinë në fatmirësi, aq sa ti arrite të lindësh mrekullinë, për vete, për njerëzit e tu, për kombin dhe gjithë Europën.

Veçoria e kësaj luleje është së ajo kërkon dashurinë pa konditë, ashtu siç ia jep nëna, pa konditë. Ajo ushqehet, së pari me dashurinë për veten, dhe vazhdon e kërkon të gjithë dashurinë dhe vëmendjen e të tjerëve, gjithnjë për vete. Ajo komandon edhe lulen e pavarësisë edhe atë të pjekurisë, në mënyrë të hapur kur ka pushtetin e saj në fëmijëri e rini, dhe si roje me pushtet të padukshëm në pjekuri.

Për të zhvilluar veten ajo ka nevojë për dy lulet e tjera.

Lulja e pavarësisë mban në vete dëshirën për shkëputje nga vartësia e prindërve, por ajo lufton gjithë jetën për të ushqyer lulen e unit dhe ëndrrat e saj .

E lindur tepër herët tek ty Gjergj, ti dite ta ruash të paprekur nga ndjenja e nënshtrimit.

Lulja e pavarësisë, pasi realizon daljen nga varësia e prindërve kërkon të eksplorojë e të dalë gjithnjë nga ambienti ose sistemi ku është rritur. Ajo lufton për të vërtetuar Unin në ambiente e sisteme të reja. Është kjo lule që jo vetëm e çon njeriun deri në kufi, por e bën atë të kalojë kufijtë. Kjo lule s’ka të ndalur. Por kur rrezikohet Uni me jetë, ajo tërhiqet ose sulmon sipas raportit të forcave, informacionin që ajo merr nga dy lulet e tjera. Kështu ndodh me të gjithë pupujt nën robërinë ë pushtuësit osë të diktatorit.

Lulja e pjekurisë lind si gonxhe, shumë herët pas lules së fëminisë, sepse ka nevojë për degët e saja fiziologjike për të njohur të dhënat e realitetit të jashtëm.

Në qoftëse ajo qëndron gjatë në gjendje gonxheje tek disa njerëz (madje edhe gjithë jetën), tek ty nga gonxhe ajo filloi të hapë petalet si rrallë herë që në fëmijëri. Nga çasti që babai yt të murmuriti disa fjalë në vesh ditën që të rrëmbyen nga atdheu, ai të kish futur frymën e përgjegjësisë, substancën pa të cilën nuk mund të rritet lulja e pjëkurisë. Është përgjegjësia që i dha lules tënde të pjekurisë shtatin e lartë, aq sa të mbrojë nën krahët e saj edhe fëmijërinë edhe rininë.

Cilësia themelore e kësaj luleje është njohja dhe pranimi i kontradiktës që sjell realiteti. Ёshtë njohja e ndërvartësisë së njeriut me natyrën dhe shoqërinë Ajo relativizon absolutizmin e lules së fëmijërisë, zbut egoizmin e saj. Duke i mësuar tolerancën dhe kufijtë e lirise, ajo kthen egoizmin në virtyt. E dalë nga kontradiktat e natyrës dhe shoqërisë, e pjekur nga shkenca dhe dituria, ajo i ul kokat kryeneçe, edhe lules së Unit fëminor që kërkon dashuri pa konditë, edhe lules së pavarësisë që rebelohet përpara kufijve të ligjit të natyrës ose kufijve të shoqërisë.

Lulja më e vështirë për lulen e pjekurisë është lulja e Unit ose e egoizmit të fëminisë, me të cilën ajo bën një betejë gjithë jetën.

Pati shqiptarë që lulen e fëmijerisë së tyre e vendosën në grykën e topit armik, të tjerë që morën pushkën nuk e përfillën egoizmin e saj, jetuan vetëm nën komandën e dy luleve të tjera derisa i vranë nëpër male apo qytete të Europës

Njeriu do të jetë gjithnjë rezultat i raportit të këtyre dy luleve; kur mençuria i shërben vetëm egoizmit ky kthehet në ves. Kur egoizmi i shërben mençurisë kjo transformohet në virtyt.

Ti Gjergj, që arrite t‘i zhvillosh të treja lulet të shëndetshme dhe në harmoni më njëra-tjetrën më kupton shumë bukur.

Por ja! Siç e shikon dhe vetë, buqeta me tre lulet e shpirtit të shumicës së shqiptarëvë përbëhet nga dy lule të mëdha për veten, ajo e Fëmijërisë dhe ajo e Pavarësisë, dhe një lule të tretë për botën, më e vogël dhe e brishtë, ajo e Pjekurisë.

Përmasat e secilës prej këtyre tre luleve, në më të shumtit prej nesh kanë mbetur që prej shekujsh të tilla, ashtu siç i shikojmë edhe sot e kësaj dite tek prijësit tanë.

Më shumë se fjalët, janë sjelljet e njeriut që tregojnë se cila nga këto lule dominon në shpirtin e tij. Kështu kuptohet që në shumicën e shqiptarëve mbretëron lulja ë fëmijërisë dhë ajo e rinisë, e midis të dyjave, është ajo e fëmijërisë që ka trupin më te hedhur, pavarësisht se fytyra e tij mund të ketë rrudha, mjekër apo thinja.

Pushtuesi otoman varfëroi jetën materiale, varfëroi marrëdhëniet ekonomike, nuk lejoi krijimin e qyteteve me marrëdhënie njerëzore më të dendura e me interesa më të shumëllojshme, me ligje, dhe shkollat shqiptare mbetën në strehën e tyre, në malet tona.

Prandaj lulja e pjekurisë së shqiptarit mbeti e vogël e u përqendrua vetëm në dy detyra:

E para detyrë ishte ruajtja e jetës së Unit, ruajtja e ekzistencës së vetë njeriut në mungësë të lirisë dhë pavarësisë së shqiptarëvë të shtypur nga thundra e egër e pushtuesit otoman.

E dyta detyrë e lules së pjekurisë ishte përgjegjësia e ruajtjes së kufijve që i vendoste atij Babai, Familja, Nderi, Fisi dhe Besa. Në këtë rast, vërtet pjekuria nuk shkonte deri tek kombi, por përgjegjësia e saj për nderin ishte aq e fortë sa vepra që dilte prej saj i vuri gjoksin plumbit ose grykës së topit, duke i dhënë shumë forcë shqiptarit në njëjës se shqiptarëve në shumës.

E këta kufij mbetën në shekuj të njëjtë, larg qytetërimit që po zhvillohëj në Perndim.Vetë Atdheu kish humbur kufijtë dhe sfida e njeriut nën pushtimin otoman, nuk mund të ngrihej më lart.

Lulja egoiste e fëmijërisë, e shoqëruar nga pjekuria që nuk kalonte kufijtë e fshatit dhe kanunit, mbetej e vetmja në komandë. Ajo e ngushtonte njeriun në psikologjinë e vetmisë dhe vetmia prodhon mendimin absolut mbi të cilin hedh dyshimin lulja e pjekurisë.

Ndërkohë që në qytete kjo merr në përgjegjësi të kundërtat e dëshirës së Lules së fëmijërisë, duke i kërkuar asaj të ndajë pushtetin e vetë me qytetarët e tjerë.

Por siç e shikon Gjergj, lulja e pjekurisë nuk arriti kurrë të zhvillohet në nivelin e marrëdhënieve qytetare, shumë më komplekse se marrëdhëniet në fshatrat malore. Prandaj shqiptari kish mbetur në më të shumtën e kohës në sfidën individuale më shumë se në sfidën kolektive që ishte më e rrallë për të.

Në ditët e sotme regjimi politik i kopjuar nga Europa është shumë më i përparuar se sa vetë shqiptarët, të cilët po kalojnë vështirësitë e pranimit të ligjeve të qytetërimit për shkak të dominimit në shpirtin e tyre të lules egoiste të fëmijerisë, sidomos tek pushtetmarrësit e tyre.

Por ç’mund të jetë qytetërimi pa artin e bashkimit?

Ç’mund të jetë bashkimi pa rritur lulen e tretë, atë të pjekurisë?

Shumë njerëz sot besojnë se fitorja jote mbi otomanët i dedikohet aftësisë tënde si strateg.

Ata harrojnë se pa përuljen e pjekurisë tënde që bashkoi forcat e prijësave shqiptarë nuk do të kishte fitore.

Vetëm për këtë arsye ti ishe shqiptari i parë dhe i vetëm që arrite sfidën tënde individuale midis vetë shqiptarëve. Më bukur akoma midis shqiptarëve që ti dite t’i bashkosh me lulen tënde të pjekurisë në shpirt.

Ndryshe nga ç’ndodhi më vonë.

Në mungesë të zhvillimit të kësaj luleje të shpirtit, lulja e Fëmijërisë bëri ligjin, sa të lavdishëm aq dhe mizor e absolut të sedrës së burrit shqiptar në histori. Prandaj ai mbeti mbret i vetes, midis mbretërvë të vetes. Por mbreti vetëm urdhëron dhe gjykon.

Kur dy shqiptarë diskutojnë mbi një të vërtetë, lulet e tyrë të fëmijërisë, kur ndjejnë kundërshtinë e njëra-tjetrës, fillojnë së pari të gjykojnë njëra-tjetrën duke lëshuar substanca të hidhura, dhë harrojnë të vërtetën mbi tryezë. Ato vihën më parë në raport forcash, cila është mbretëresha më e fortë?

Edhe sot e kësaj dite në kuvendin e pushtetmarrësve, lulet mizore të fëmijërisë, të fyera se nuk kanë gjetur dashurinë e nënës në lavdet e tjetrit, shajnë rëndë njëra-tjetrën, e në këto çaste ne nuk shikojmë më burra, por fëmijë më fytyra burri.Tirania e emocionit fëminor mbizotëron midis tyre, e ajo mbyt mendimin, i cili mbetet i pashpresë në ankesën tragjike: «Ne nuk bëhemi, ne nuk do bëhemi kurrë». Shqiptarët nuk po e kuptojnë lojën që u bën lulja egoiste e fëminisë e mbetur e vetme në komandë.

Kështu shqiptari nuk pranoi sfidën kolektive midis shqiptarësh, sepse lulja e tij e fëminisë përballë kontradiktës që i krijon simotra, lëshon helmin e hidhur të zemërimit dhe ata nuk merren vesh me njëri-tjetrin, as nën autoritetin e nevojave të kombit.

Por në të njejtën kohë, është kjo lule që prodhon qeshjen, gëzimin dhe dritën e njeriut, pëlqimin dhe dashurinë, që e lidhin atë me të tjerët, po aq sa dhe mërzitjen dhe dëshpërimin kur nuk gjen lehtësinë ose dashurinë e tjetrit, po aq sa helmin e hakmarrjes kur tjetri e kundërshton ose kërkon t’i zërë vendin në hapsirë.

Ajo është gjithnjë e dlirë si natyra. Primitive sa natyra.

Lulja e fëmijërisë, e mbetur vetëm në komandë, bëri që shqiptarit t’i pëlqente vetëm sfida vetjake. Prandaj fjala «shqiptarët» arrinte të merrte me shumë peshë se fjala «shqiptari».

Kështu i vetëm, ai çau në botë, e u bë i lavdishëm, qoftë si perandor ose komandant luftrash jashtë vendit, qoftë si Papë apo dijetar, qoftë si artist apo arkitekt i famshëm i kishave e xhamive më të bukura të botës në Perëndim e në Lindje. Kështu ai mbeti i vetëm me sfidën egoiste.

I vetëm në botë, ndërkohë që njërëzit nuk ia njihnin vendin e origjinës, sepse dhe vendi i origjinës kish mbetur si dhe ai, i vetëm. Vendi ynë Gjergj, Arbëria jotë, Shqipëria ime!

Ndërsa grate, tek të cilat rritet çdo shqiptar, gratë e mençura e zemërgjera, mjaftohen me buzëqeshjen e përkëdheljen vetëm nga burrat e tyre, burrat e sotëm nuk mjaftohen pa buzqeshjen e të tjerëve, pa përkrahjen e përkëdheljen e lavdisë së tyre.

Kur nuk i ke plotësuar dëshirën lulës së tyre të fëmijërisë, je bërë gati për armik.

Kur i je kundërvënë dëshirës së tij, je bërë tashmë armik.

Burrat tanë nuk janë rritur akoma.

Vendi i qejfit egoist është tepër i madh në shpirtin e tyre, ku nuk mbetet vend as për mendimin e ndryshëm as për kundërshtinë që sjell tjetri. Mbretëria e egos se tij rrethohet ngadalë me një shtresë opake, për të krijuar pushtetin opak, pushtet i cili nuk i hap të vërtetën e tij popullit.

Ndërsa mbi gruan bënte pushtet burri, mbi burrin nuk bënte pushtet asgjë tjetër përveç kanunit ose plumbit.

Qejfi i lules së fëmijëisë është akoma atdheu i tyre i vogël.

Kjo është, o Prijesi im i çmuar, buqeta me tre lulet e shpirtit të më të shumtëvë midis nesh. Edhe pushtëtmarrësit kanë të njëjtën buqetë.

Sikur ndonjëri prej tyre të kishte lulen e tretë më të madhe, atëherë ai do të përjashtohej e përzihej nga vendi ose do të vritej prej vetë nesh. Kështu ka ndodhur Gjergj që nga koha e marrjes së pavarësisë nga turqit e deri më sot.

Rregulli i pashkruar, në një botë parregulla të shkruara, pa institucione të dijes, ishte që prijësi duhej t’i ngjante popullit që e lindte.

E kur ai merr pushtetin, populli shikon tek ai pasqyrën dhe veten në pasqyrë. Atëherë pamja e vetes nuk i pëlqen.

Si duhet të të puth-Erich Fried

Published on January 16, 2019 in Letërsi/Përkthim/Tharm by Admin

Si duhet të të puth-Erich Fried

1921-1988

Kur të puth,

nuk është vetëm goja jote

nuk është vetëm kërthiza,

nuk është vetëm mitra që puth.

Unë puth dhe pyetjet e tua, dëshirat.

Puth të menduarit, dyshimet,

guximin tënd.

Dashurinë për mua,

lirinë nga unë.

Këmbën që të sjell

e sërish të merr.

Të puth ty

siç je

si do të jesh,

nesër e pasandaj

edhe kur koha ime të ketë perënduar.

Përktheu: Miranda Içi

Një vështrim i shkurtër mbi krimin e organizuar-Woody Allen

Published on January 14, 2019 in Letërsi/Përkthim by Admin

Woody Allen

Askush nuk e mohon se në Amerikë krimi i organizuar arkëton më shumë se dyzet miliardë dollarë në vit. Është një shumë e lakmueshme, aq më tepër kur dihet se Mafia shpenzon fonde minimale për pajisjet e kancelarisë. Burime të besueshme na informojnë se vitin që shkoi Cosa Nostra nuk akordoi më shumë se gjashtëmijë dollarë për letrat me logo dhe për kapëset metalike të dokumentave. Për më tepër, organizata ka një sekretari të vetme dhe shtabi qendror e ka selinë në tri dhomëza të marra me qira të ndarë përgjysmë me Shkollën e Ballos të Fred Perskit. Vitin që shkoi, krimi i organizuar shkaktoi në mënyrë direkte më shumë se njëqind vrasje, ndërsa mafiozët morën pjesë tërthorazi në disa qindra vrasje të tjera, duke u blerë vrasësve biletën e autobusit apo duke u mbajtur atyre xhaketën ndërsa këta mbaronin punë. Aktivitetet e tjera ilegale në të cilat kanë gisht anëtarët e Cosa Nostra-s përfshijnë lojërat e fatit, trafikimin e drogës, prostitucionin, pengmarrjen, fajdet dhe transportin e harengave në shkallë të gjerë përtej kufirit për qëllime imorale. Tentakulat e kësaj perandorie të korruptuar kanë hyrë thellë edhe në aparatin qeveritar. Vetëm pak muaj më parë, dy kryegangsterë të shpallur nën hetim nga autoritetet federale kaluan natën në Shtëpinë e Bardhë dhe presidentit iu desh të flinte në divanin e sallës së pritjes.

Historiku i kriminalitetit të organizuar në Shtetet e Bashkuara

Në 1921 Thomas Covello (me nofkën Kasapi) dhe Ciro Santucci (me nofkën Rrobaqepsi) u përpoqën të përmblidhnin në një grusht të vetëm të gjithë grupet etnike të skenës së krimit për të shtënë në dorë Çikagon. Plani dështoi në çastin kur Albert Corillo (i njohur si Logjiku Pozitivist) vrau Kid Lipskin duke e mbyllur në një dollap prej të cilit thithi ajrin me anë të një pipe të vogël. Vëllai i Lipskit, Mendi, (alias Mendi Lewis, alias Mendi Larsen, alias Mendi Alias) u hakmor për vrasjen duke marrë peng vëllanë e Santuccit, Gaetanon (i njohur edhe si Litëll Toni apo si rabini Henri Sharpstajn), të cilin e ktheu disa javë më vonë në trajtën e njëzeteshtatë kutive konservash të madhësive të ndryshme. Kjo ngjarje shënoi fillimin e një kasaphane që Zot na ruaj.

Dominick Mione (i njohur si Erpetologu) qëlloi me armë zjarri mbi Laki Lorenzon (i njohur edhe si Fatmiri, për shkak të një bombe që i ra mbi kasketë pa arritur ta fshinte nga faqja e dheut) në dalje të një bari të Çikagos. Në përgjigjje të kësaj Corillo dhe grupi i tij e ndoqën Mionen deri në Newark, vend në të cilin ia bënë kokën satac. Këtu hyri në lojë banda Vitale, e drejtuar nga Giuseppe Vitale (emri i vërtetë i të cilit ishte Kuinci Baedeker), me synim të vetëm rrëmbimin e kontrollit mbi trafikun e pijeve alkoolike të Harlemit nga duart e Lerry Doyles, të quajtur Irlandezi –një element kriminal që dyshonte deri në atë pikë sa nuk i lejonte askujt t’i ecte pas shpine në New Jork, gjë që e shtynte të ecte nëpër rrugë duke bërë pirueta e duke u sjellë papushim rreth vetes. Doyle u vra pas vendimit të Ndërmarrjes Ndërtimore Squillante për ngritjen e bllokut të ri të godinave mbi urën që sapo i pati ndërtuar dentisti i tij personal. Komanda operative i ra në dorë zagarit të Doyles, Litëll Peti Ross (të ashtuquajturit Peti Katallani); ai vendosi të mos i përulej pushtetit të Vitales dhe një mbrëmje e joshi në një garazh të braktisur nën pretekstin e një balloje me maska. Pa dyshuar aspak, Vitale hyri në garazh i maskuar si mi kanalesh dhe në çast u shndërrua në një përshesh të përgjakur nën breshërinë e një mitralozi. Në shenjë besnikërie ndaj bosit të ndjerë, njerëzit e Vitales u hodhën rrufeshëm në shërbim të Ross-it. Në të njejtën mënyrë veproi edhe e fejuara e Vitales, Bea Moretti, protagonistja e revistës së njohur muzikore të Brodueit “Erdhi koha të na lësh shëndenë” e cila më në fund u martua me Ross, megjithëse në vijim i ngriti padi civile me akuzën se ai nuk ishte në gjende të kryente raporte seksuale pa e spërkatur më parë me një pomadë që qelbej erë.

Duke nuhatur ndërhyrjen e afërt të autoriteteve federale, Vincent Columbraro, Mbreti i Tosteve me Gjalpë, bëri thirrje për armëpushim të përgjithshëm. (Columbraro kishte nën zotërim kaq të plotë lëvizjet e tosteve me gjalpë brenda dhe jashtë New Jersey-t, sa një fjalë e tij e vetme mund të linte barkthatë dy të tretat e kombit). Të gjithë elementët e krimit të organizuar u mblodhën për një drekë pajtimi tek Perth Amboy, gjatë së cilës Columbraro shpalli në sy të të gjithëve se kishte ardhur koha t’u jepej fund luftërave private, si edhe vërdallisjeve nëpër rrugë me fytyra të dyshimta. Letrat, të cilat deri atëherë nënshkruheshin me dorën e zezë, duhet të përmbylleshin siç qe e udhës, me frazën “Përshëndetje Miqësore” dhe sferat e ndikimit do të ndaheshin në pjesë të barabarta, përveç New Jersey-t që shkonte në favor të nënës së Columbraros. Ja, kështu lindi Mafia apo Cosa Nostra (fjalë për fjalë “Ai i Imi” ose “Ato Tonat”). Dy ditë pas kësaj Columbraro u zhduk ndërsa futej në një vaskë banjoje, dhe nuk u bë i gjallë gjatë dyzeteshtatë viteve në vijim.

Strukturat e krimit të organizuar

Cosa Nostra ka një skemë organizative të ngjashme me atë të një qeverie çfarëdo apo të një grupi të madh industrial-me fjalë të tjera, struktura e saj është analoge me atë të një grupi të mirëfilltë gangsterësh. Në krye të shkallës hierarkike qëndron bosi i bosave që është kreu i të gjithë krerëve. Mbledhjet e kupolës mbahen në shtëpinë e bosit dhe ai mban përgjegjësinë për furnizimin me sallata dhe kube akulli. Gabimet në përmbushjen e kësaj detyre dënohen me ekzekutim në vend. (Ekzekutimi, le ta sqarojmë njëherë e mirë, është njëra nga të këqijat më të mëdha që mund t’i ndodhin një anëtari në Cosa Nostra, për këtë arësye pjesa më e madhe parapëlqen të paguajë thjesht një gjobë). Nën komandën e kreut të krerëve qëndrojnë të plotfuqishmit e zonave, secili prej të cilëve qeveris një pjesë të qytetit me “familjen” e tij. Familjet mafioze nuk përbëhen aspak nga gra dhe fëmijë që vizitojnë rregullisht hipodromet dhe festat e famullisë: jo, ato janë grupime njerëzish seriozë, kënaqësia më e madhe për të cilët qëndron në soditjen e flluskave që dalin nga gurmazet e viktimave të zhytura në East River përpara se ato të japin shpirt.

Rituali i pranimit në qarqet mafioze është tepër i ndërlikuar. Si fillim, kandidatit të ri i lidhen sytë që të mos shikojë, më pas ai shoqërohet në një dhomë të errët. Pasi ia mbushin xhepat me thela shalqini, e urdhërojnë të kërcejë mbi një këmbë gjithandej me klithjen “Kuku, kuku!” Në vijim, të gjithë anëtarët e këshillit, apo komisioni, i tërheqin me radhë buzën e poshtme, dhe ia lëshojnë që t’i përplaset në fytyrë. Si përfundim, koka e kandidatit dovaritet me kokrriza thekre, dhe në rast proteste ai skualifikohet. Por, nga ana tjetër, nëse deklamon: “Oh, sa hir më ka thekra mbi kokë!” atij i urohet mirëseardhja në bashkësi. Mirëseardhja vuloset me një puthje në faqe dhe me një shtërngim dore. Që nga ky çast e më tutje, i sapopranuari e ka të ndaluar të hajë salcëra pikante, të zbavisë miqtë e shokët duke imituar kakërimën e pulës e të vrasë këdo që e ka emrin Vito.

Konkluzione

Krimi i organizuar është një plagë e hapur e vendit tonë. Edhe pse shumë të rinj amerikanë i hyjnë rrugës së krimit nën iluzionin e një jete më të mirë, pjesa më e madhe e gangsterëve është e detyruar të robëtohet me orë të tëra, shpeshherë nëpër dhoma e mjedise pa ajër të kondicionuar. Identifikimi i kriminelëve është një përgjegjësi që u përket të gjithëve. Në përgjithësi kriminelët njihen lehtë, pasi janë persona që mbajnë kapëse të mëdha në mëngët e këmishës dhe që kanë zakon të mos të pushojnë së ngrëni edhe kur personi i ulur pranë tyre goditet nga një farkë që i plaset mbi kokë nga një lartësi e madhe. Mënyrat më të mira për të luftuar krimin e organizuar janë këto:

T’u bëhet e ditur kriminelëve se nuk ndodheni në shtëpi.
Të lajmërohet policia sa herë që një numër çuditërisht i madh i Shoqërisë Siçiliane të Lavanderisë nis të këndojë në kor në paradhomën tuaj.
Të lejohet përgjimi i telefonit.

Edhe pse përgjimi i telefonave është një metodë që nuk duhet të përdoret që në rastin më të parë, efikasiteti i tij dëshmohet nga regjistrimi i kësaj bisede mes dy gangsterëve të zonës së New Jork-ut, telefonat e të cilëve ishin vënë nën përgjim nga FBI:

Antoni: Alo? Riko?

Riko: Alo?

Antoni: Riko, ti je? Nuk të dëgjoj.

Riko: Nuk dëgjohesh hiç.

Antoni: Riko?

Riko: Çfarë?

Antoni: A më dëgjon tani?

Riko: Alo?

Antoni: Riko?

Riko: Linja është shumë e dobët.

Antoni: Më dëgjon?

Riko: Alo?

Antoni: Riko?

Riko: Alo?

Antoni: Alo, centrali, linja është shumë e dobët.

Centrali: Ulni dëgjuesen dhe formoni edhe njëherë numrin, zotëri.

Riko: Alo?

Mbështetur në këto prova, ndaj Antoni Rotunnos (i njohur si Peshku) dhe Riko Panzinit u mor masa e arrestit dhe aktualisht që të dy po vuajnë dënimin prej pesëmbëdhjetë vjetësh burg në Sing-Sing për mbajtje ilegale detersivi biologjik superzbardhues.

Përktheu:“Ivan Katastrofov”

JO, E KUNDËRTA E PAQES NUK ËSHTË VETËM LUFTA-MARIO LAMO JIMENEZ

Published on January 12, 2019 in Letërsi/Përkthim/Tharm by Admin

JO, E KUNDËRTA E PAQES NUK ËSHTË VETËM LUFTA-MARIO LAMO JIMENEZ

Jo, e kundërta e paqes

nuk është vetëm lufta

Ka armë që qëllojnë

me plumba urie

pasigurie

e varfërie

Ka qenie që vrasin

iluzionet

ëndrrat

shpresat e të tjerëve

e vrasin iluzionin

para se të lulëzojë në një ëndërr shprese

Ka ura pa hyrje e as dalje

me ca gardhime të bardha

që të arsimohesh është një luks dhe jo e drejtë

na mbyllin të ardhmen

e na burgosin

në çdo cep të jetës

Ka fjalë që na shtrëngojnë

me mbiemra që plagosin

me goditje në vetëdije

Ka britma që na trembin

në oborrin e një shkolle

fraza të ashpra që fluturojnë

nëpër truallin e një shtëpie

Ka distanca shumë të shkurtra

që na ndajnë

si të qenkëshin humnera…

ngjyra e një lëkure

vendi ku lindëm

mënyra si flasim

apo vishemi

puna që bëjmë

Zoti të cilit i lutemi

ndërsa nën lëkurë

të gjithë jemi njësoj…

Jo, jo vetëm lufta

është e kundërt e paqes

braktisja, vetmia, harresa

të mos pasurit një udhë

me pemë dhe lule

por vetëm shtigje me gurë

që plagosin këmbët dhe pafajësinë

pamundësia për t’u ulur në tryezë

kur ca pakëve u shërbehet

dhe të tjerët shërbejnë

duke pështyrë djersën dhe zemërimin

apo pafuqinë e tyre

Të gjitha këto janë akte të vogla

akte të përditshme dhune…

Pra pa qenë nevoja për një luftë

po na mpijnë ndërgjegjen…

Përktheu: Bajram Karabolli

JERUZALEM-Yehuda Amichai

Published on January 10, 2019 in Letërsi/Përkthim/Tharm by Admin

JERUZALEM-Yehuda Amichai

Rroba të varura

nën rrezet e pasdites së vonë

në një çati të Qytetit të Vjetër:

çarçafi i bardhë i një gruaje që armikja ime është,

i bardhi peshqir i një burri, që armiku im është

e që djersët fshin me të ballit.

Në qiellin e Qytetit të Vjetër:

një balonë.

Në anën tjetër të telit:

një fëmijë.

Nuk mund ta shoh,

prej murit lartuar.

Shumë flamuj ne i kemi ngritur.

Shumë flamuj ata i kanë ngritur.

Që të mendojnë se jemi të lumtur.

Që të mendojmë se edhe ata të lumtur janë.

Përktheu: Eraldo Hatija

Allen Wooody: An everyman for the happy few[1]/Umberto Eco

Published on January 9, 2019 in Kinema/Letërsi by Admin

Por Allen është loloja që e merr dënimin në pavetëdije, është një Id që pengohet në Mbiegon e vetë e që rrëzohet rregullisht mbi divan duke shkulur së qeshuri psikanalistin e tij. Humorizmi i këtij njeriu është i obsesionuar nga tragjedi metafizike: “Jo vetëm që nuk ka Zot, por provoni të gjeni një hidraulik gjatë fundjavës…”

Umberto Eco

Një herë e një kohë Woody Allen njihej vetëm nga pak njerëz. Qe një elitë e vogël që e kishte parë në “Take the money and run” në SHBA, elitë e cila, ndërsa nga njëra anë ankohej se kinematë italiane nuk e mbanin në qarkullim, nga ana tjetër fshehtazi lumturohej me vetëdijen e të qenurit në dijeni të tërë këtij lezeti. I njëjtë kish qenë edhe fati i filmit “Bananas” i cili kaloi si meteor nëpër ekranet italiane, e që mundi të gjente strehë vetëm në kinematë e specializuara për zhvarrosjen e filmave të vjetër të Totò-së për kënaqësinë e një publiku të përbërë nga matematicienë, aktivistë të lëvizjes studentore, urbanistë, dhe ndonjë antropolog. Më eruditëve u kujtohej se e patën diktuar talentin komik të Woody Allen gjatë skenave të shkurtra në të cilat ai ishte shfaqur përkrah Peter Sellers (për të cilin shkruante dialogje dhe pjesë) apo në rolin që kish patur në “Casino Royal.” Së fundi, ca të tjerë e nuk e patën humbur nga sytë gjatë rolit më të fundit në skenën e filmit, më provincialët në New York, të tjerët në ndonjë qytezë kaliforniane, dhe fjala binte tek “Play it again, Sam” – ashtu si vetiu, sepse këtë të fundit të gjithë të mësipërmit e kishin parë, si të gjithë filmat e tjerë të tij, të paktën dy herë rresht. Pikërisht në këtë klimë të mugët përbetimi doli në dritë vepra e tij letrare – dhe vendimi për ta botuar. Por si do të ish e mundur që publikut italian t’i prezantohej sprova e parë letrare e një aktori i cili nuk njihej nga askush? Për këtë u fol e u stërfol derisa më në fund u arrit përfundimi se Fit e Fit[2], i përshtatur në italisht me titullin Saperla Lunga qe një libër i këndshëm, zbavitës, i lezetshëm për këdo që do ta lexonte, pavarësisht nga fakti nëse Woody Allen ishte i njohur si aktor apo jo. Dhe vendimi u mor; libri do të përkthehej. Në sfond mbetej një keqardhje e lehtë; ata që mbanin në dorë librin duke patur parasysh mimikën e Woody Allen-it në rolin e personazhit të mishëruar prej tij, do të kënaqeshin shumë më tepër.

Sidoqoftë – siç thuhet, – mirë me kaq.

Fatmirësisht, në sajë të një rrethane fatlume, ndërsa përkthimi qe gati i përfunduar dhe libri thuajse kishte dalë në shtyp, edhe në Itali shpërtheu suksesi i filmave të Woody Allen. Tani që po shkruaj, publiku ka përmbytur kinematë ku shfaqet “Luaje prapë, Sem”, distributorët kanë rivënë në qarkullim filmin “Merr paratë dhe mbathja”, ndërsa “Diktatori i Shtetit të Lirë të Bananes” është duke u shfaqur për herë të dytë dhe të tretë.

Fakti që Allen është një humorist i madh tashmë njihet nga të gjithë. Diskutohet vetëm nëse është vërtet shumë i madh, më i madh apo më pak i madh se humoristët e tjerë të mëdhenj të së shkuarës; krahasimet, siç e shihni, bëhen në këtë nivel.

Mendoj se tanimë është e udhës të njohim shkrimtarin humoristik Woody Allen: i mbështetur në penën e tij, ai mbetet i njëjti personazh që kemi njohur në ekran. Allen përshkruan thjesht veten. Dhe nuk mund të thuhet se është më pak profesionist si shkrimtar sesa si aktor, sepse debutimi i tij është kryer pikërisht nëpërmjet fjalës së shkruar.

Woody Allen është autori i dialogjeve dhe skenarit të filmit “Pussycat”; si aktor ai mori pjesë në të vetëm shkarazi, ashtu si dhe në filmin “007 Casino Royal”. Në Shtetet e Bashkuara Allen nisi të shkruajë batuta për kolosët e spektaklit si Ed Sullivan dhe Sid Caesar që në moshën shtatëmbëdhjetë vjeçare; vetëm kjo mund t’i mjaftonte për ta quajtur veten të pasur në prag të të njëzetave. Publiku i gjerë nisi ta njohë kur nisi të interpretonte rolet të cilat i kishte shkruar vetë si “Ujin mos e pi” dhe “Luaje prapë, Sem”, që të dyja suksese që i qëndruan kohës dhe Broadway-t që nga viti 1964. Që atëherë, Allen nisi të shfaqet gjithnjë e më tepër në televizion e të shkruajë pjesë për “New Yorker”, “Playboy” dhe “Evergreen Review”. Në vitin 1969 ai ishte regjisori, autori dhe aktori kryesor në prodhimin e parë që mbante firmën e tij “Merr paratë dhe mbathja”. Hilariteti që pasoi këtë sukses nuk ishte parë prej shumë vitesh. Dy vjet më vonë, Allen prodhoi filmin e tij të dytë “Bananet”.

Ata që e panë e kuptuan në çast se gjendeshin përpara një talenti të vërtetë komik, por askujt nuk i lindi dyshimi se “Bananet” ishin një nënprodukt i filmit të parë. “Luaje prapë, Sem” ka fituar popullaritet më të madh; në të mungon histeria surreale e dy filmave të parë, satira është më e drejtpërdrejtë dhe citimet më pak eliptike. Producentëve iu desh t’i bënin censurë aluzionit në titullin fillestar (“Luaje prapë, Sem” është lutja me të cilën Humphrey Bogart, i alkoolizuar në një tavernë të Kazablankës, i drejtohet Wilson-it që luan në piano pjesën “Time passing by”, këngën e dashurive të tij të humbura me të famshmen Ingrid Bergman), dhe kritikët u shprehën se filmi kishte patur një përfundim të lumtur dhe qëllime moraliste (heroi vendos t’ia lërë gruan e dëshiruar burrit të ligjshëm dhe largohet i vetëm nëpër natë) pa vënë re skenën e fillimit, të riprodhuar fizikisht nga “Kazablanka”: por atje, i sakrifikuari ishte Humphrey Bogart, i shoqëruar në muzg nga kapiteni francez Claude Rains, ndërsa këtu Allen vetësakrifikohet, i shoqëruar nga fantazma e Bogart. Këtu nuk ka asnjë fije dhembshurie apo moralizmi; e pranishme është thjesht ironia e qetë nëpërmjet së cilës shkrimtari Allen sheh personazhin Allen, të prangosur nën zinxhirët e miteve dhe të obsesioneve të veta intelektuale (të cilat arrijnë deri aty sa ta shtyjnë të jetojë gjithnjë brenda një citimi të vazhdueshëm).

Nën dritën e këtij interpretimi duket e papranueshme një akuzë e ngritur nga Moravia kundër Allen-it, sipas të cilës ky i fundit nuk arrin të jetë “njerëzor” siç qenë Chaplin apo Keaton, duke qenë se të qenurit artificial (duke vërejtur në këtë pikë se kjo e bënte atë njërin nga heronjtë më tipikë të kohës së tij), e shtynte të mos ndjente pasione të vërteta, por të ndiqte mitet e shpërfytyruara nga mass-mediat dhe modat intelektuale.

Allen është një personazh autentik pikërisht sepse përjeton dhe përfaqëson joautenticitetin e tij si banor i thjeshtë i “Fshatit Global”, kulturës masive. Dhe këtu neve na duhet të pyesim veten nëse Chaplin me dinjitetin, bastunin dhe kapelen e tij bombé ishte apo jo një tjetër riprodhim i një modeli po aq artificial të frymëzuar nga mitet mikroborgjeze të kohës së vet, ashtu siç riprodhon Keaton me panjollshmërinë e tij të lëmuar me brilantinë, me të qenurit dëshpërimisht dhe në mënyrë të shtirë një gentleman, sportsman, dandy, një i humbur mes dhomave të pasme të teatrove, shtëpive të patricëve, jahteve të të tjerëve dhe ambjenteve universitare që e shtyjnë tej.

Nuk mund të mos jetë kështu, sepse komiku lind edhe (por jo vetëm nga) evidentimi i mekanizmave që na shndërrojnë në jo-njerëz, në marioneta, makina, me një fjalë në qenie sociale, kukulla të kulturës së kohës (kafshët nuk janë komike, as Tarzani, as shimpanzeja Çita, sepse ata imitojnë njeriun e qytetëruar dhe luajnë me produktet e mekanikës).

Tani Allen ka nxjerrë në Shtetet e Bashkuara filmin e tij të ri, në të cilin flet për “gjithçka që do të donit të dinit mbi seksin”. Nuk e kam parë ende; por, sado që e pres me padurim, jam i sigurt se edhe në këtë film Allen do të interpretojë përsëri vetveten, njeriun që dëshpërimisht shtiret se di të dalë fit e fit, të goditurin hidhur nga jeta, por që më në fund arrin t’ia dalë mbanë si gjithnjë, me të paktën një grua që i fal një buzëqeshje, dhe e çon në shtrat. Në këtë mënyrë, Allen hakmerret ndaj kufizimeve të veta, del fit e fit, e lan të keqen, thotë fjalën e fundit – gjë që në njëfarë mënyre të jep kuptimin e një titulli kaq të vështirë për t’u përkthyer si Getting Even.

Woody Allen është shtatshkurtër, i ngathët, miop, i drojtur; ai është shprehja e gjallë e vuajtjeve të një fëmijërie të vështirë të kaluar në lagjet e varfra hebreje në New York, dhe e një kulture të përvetësuar thuajse kundra dëshirës (Allen citon i terrorizuar Kant, Kierkegaard, Leibnitz, nga mënyra se si i përdor si elementë komikë kuptohet qartë se i ka lexuar, por pastaj nuk ka arritur ta gëlltisë traumën). Ai njëkohësisht rrezaton një seksualitet të papërmbajtshëm, të vënë rregullisht nën fre (të gjitha filmat e Allen kanë temë kryesore kërkimin e gjatë, të vështirë dhe zhgënjyes të një vajze – e cila shfaqet më në fund, ashtu si në filmat e Chaplin-it, një tjetër hebre i vogël, i rraskapitur dhe njëkohësisht fitimtar).

Mekanizmi i qesharakes tek Allen mbështetet tek autonarrativa; i pasur dhe i famshëm, ai është thuajse identik me personazhet e tij (apo më mirë, personazhet e tij thuajse janë identikë me të) -, ai gjithnjë “do ta kapë veten”, por gjithnjë në vendin e gabuar. Në hyrjen që ka shkruar për librin e tij të fundit ai shprehet: “Një gjë e vetme më ka mbetur peng gjatë të gjithë jetës time; do të doja të kisha qenë dikush tjetër.”

Përshkrimi i humorizmit të Allen është një sipërmarrje e vështirë: është e vërtetë se ai ka shkruar skenare për Peter Sellers, por midis të dyve ndryshimi është i pamatshëm. Sellers është një krijesë komike mrekullisht e cekët; ai është, qoftë edhe në kuptimin modern të fjalës, loloja që ndëshkohet në fund me torta fytyrës. Por Allen është loloja që e merr dënimin në pavetëdije, është një Id që pengohet në Mbiegon e vetë e që rrëzohet rregullisht mbi divan duke shkulur së qeshuri psikanalistin e tij. Humorizmi i këtij njeriu është i obsesionuar nga tragjedi metafizike: “Jo vetëm që nuk ka Zot, po provoni të gjeni një hidraulik gjatë fundjavës…”

Ai kërkon shpëtim tek gratë, por martesa e parë i përfundon si mos më keq. Justifikohet: “Punët po shkonin mbrapsht, kisha nisur ta vija gruan nën piedestal… thuaj ç’të duash, kjo femër nuk pushon së qeni një çilimi: dje isha në vaskë kur ajo, pa pikën e arsyes hyri në banjë dhe m’i fundosi të gjitha varkat prej letre.”

Fëmijëria e tij qe e trishtë: “Shkoja në një shkollë për mësues me probleme psiqike… në shkollë më përjashtuan nga ekipi i shahut për shkak të shtatit tim të shkurtër… dëshiroja të bëhesha agjent në FBI, por standardet kërkonin një metër e tetëdhjetë gjatësi dhe vështrim shqiponje. Atëherë vendosa të bëhesha një keqbërës i famshëm. Por standardet kërkonin një metër e tetëdhjetë gjatësi dhe vështrim shqiponje.”

Humorizmi i tij lind gjithnjë brenda suazave të normales; por normalja është e kthyer përmbys. Është një mekanizëm jashtëzakonisht i thjeshtë, aq sa miqtë më të ngushtë e kanë pagëzuar me emrin Allen Woody: “Mbaja gjithnjë një fishek në xhep në lartësinë e zemrës. Njëherë dikush më qëlloi me një bibël dhe fisheku më shpëtoi jetën… Unë dhe ime shoqe nuk arrinim të mbanim veten me bukë kështu që ramë dakord: o t’i kalojmë pushimet sëbashku, o të divorcohemi; pastaj i ramë në të se udhëtimi në Bermudë mer fund pas pesëmbëdhjetë ditësh, ndërsa divorci është diçka që zgjat sa vetë jeta.”

Herë-herë mekanizmi funksionon me anë të ndërthurjes së papritur të elementëve të së përditshmes në vazhdën e një ligjërate të ngritur. Ja Woody Allen, në një sprovë metafizike: “Cili është objekti i njohjes? Pra, për çfarë jemi të sigurt se mund të njihet, apo lidhur me të cilën mund të mbështetemi mbi njohurinë se kemi mundur ta njohim, edhe nëse është e njohshme? A mund ta njohim gjithësinë? O Zot o perëndi, unë mezi gjej rrugën në Chinatown…”

Ose: “Atëherë shtrojmë çështjen: a ekziston diçka përtej nesh? Përse? Dhe përse duhet të bëjë tërë atë poterë?”

Mekanizmi i tretë lidhet me të përfytyruarit e një situate parimisht të besueshme prej së cilës reflektohen në mënyrë konseguente të gjitha pasojat e mundshme: Përshembull: në “Take the money…” Woody luan rolin e një kandidati-keqbërës që përfundon gjithnjë në pranga ngaqë asnjëherë nuk arrin të vjedhë siç është për t’u vjedhur… Pas arrestimit të radhës televizioni interviston prindërit e kriminelit, tashmë të famshëm. Si reagojnë prindërit e një rreziku publik kur gjenden për të satën herë përballë kureshtjes së përgjithshme? U vjen turp, sepse janë dy shitës të vegjël e të drojur hebrenj nga Low East. Për këtë arsye ata e japin intervistën me fytyrë të mbuluar. E pazakonta qëndron në faktin se që të dy, nëna dhe babai, fshihen nën maskën e Groucho Marx, me syzet xhamtrasha, hundën e madhe dhe mustaqet-fshesë: nga ana tjetër, dialogu i tyre është prekës dhe realist, i përshkruar nga të qara dhe ngashërime. Efekti është i papërshkrueshëm.

Të njejtët mekanizma rikthehen në imitimet e ndryshme të ndërthurura kudo në veprën e shkruar të Woody Allen. Në fund të fundit kemi të bëjmë me imitime, variacione “sipas stilit të” biografive frojdiane, sipas stilit të memuareve fitzxheraldiane mes Parisit dhe Kilimanxharos nga Mister Papa, sipas mënyrës të Mickey Spillane (por viktima e vrasjes është Zoti, dhe mbartësit e intrigës janë filozofitë antike dhe moderne), sipas mënyrës së shahistëve manikë, sipas mënyrës së – si gjithmonë – një tjetri. Sepse Woody na është rrëfyer; ëndrra është të mos jesh vetvetja.

Por, në të tjera raste ai u hap udhën shfrimeve “a là Hellzapoppin” përshkon surrealen, luan me ndryshime drastike të skenarit, ndryshme që arrijnë kufijtë e goliardikes. Por nga ana tjetër, është e udhës pikërisht kështu, sepse personazhi Woody asnjëherë nuk ka arritur moshën e pjekurisë. Nga ana tjetër do të doja të theksoja se edhe në faqet dhe batutat më pak të arrira të këtij libri (nuk mungojnë as këto) mjafton që lexuesi të sjellë ndërmend sadopak fytyrën e autorit që i ka shkruar teksa i interpreton në ndonjërin nga rolet e tij, që efekti komik të mos të mungojë.

Është e vërtetë që kjo nuk mjafton për të mbajtur ujin në çati atje ku pikon (apo atje ku përkthimi nuk është në gjendje të përçojë imtësitë verbale të humorit yiddish), por do të ishte diçka e tepruar të lexoje shkrimet e tij si të ishin një vepër (e cila do të mund të përkufizohej, ndoshta në mënyrë patetike si një vepër a là Woody Allen): para të gjithash kemi të bëjmë me shënimet e një banori të një metropoli, shënime që nuk bashkërenditen askund, kemi të bëjmë me një Leopold Bloom modest pa pretendime humoristike. Është një njeri i vënë përfund nga një pasion i kotë, shprehja e të cilit i përvidhet Allen-it në njërën nga frazat e tij tashmë proverbiale:“Ndjej një dëshirë të zjarrtë të rikthehem në uterus…. të kujtdoqoftë.”

Janar 1973

Përktheu:“Ivan Katastrofov”

[1] Anglisht në origjinal

[2] Tituli i origjinalit Getting Even, New York 1966

Hëna-Jose Luis Borges

Published on January 8, 2019 in Letërsi/Përkthim/Tharm by Admin

Hëna-Jose Luis Borges

Kaq shumë vetmi në atë monedhë ari.

Hëna e netëve nuk është hëna

që pa Adami i parë. Shekujt e gjatë

të pagjumësisë njerëzore e kanë tejmbushur

me vaje të moçme. Këqyre. Është pasqyra jote.

Përktheu: Bajram Karabolli

Suljotët e Delacroix… dhe tabloja e gjymtuar/Luan Rama

Published on January 7, 2019 in Pikturë by Admin

Luan Rama

Në hyrje të kishës së madhe të Saint-Sulpice, në Saint-Germain-des-Près, aty ku ishte pagëzuar fëmija i quajtur Charles Baudelaire, gjenden afresket e fundit të Eugène Delacroix, pasi pikërisht aty ai u ftoh dhe shpejt sëmundja do ta mundë për ta çuar drejt vdekjes. Pothuajse njëqind metra më tutje, në «Place Furstenberg», ishte shtëpia dhe atelieri i tij ku do të mbeteshin dhe veprat e tij të fundit, mes të cilave dhe etydet mbi kostumet suljote.

Por atë vit të fundit, një nga tablotë e mjeshtrit kishte kohë që priste të përfundohej në kavaletin e tij dhe kjo ishte tabloja e sulmit të Marko Boçarit mbi kampin turk. Një tablo e madhe, dinamike, me shumë personazhe e ngjyra të ndezura, por që mjeshtri kërkonte që më së fundi ta mbaronte. Por ai nuk do të ngrihej dot për ta mbaruar atë edhe pse kishte premtuar se shumë shpejt ajo do të ishte gati. Pas vdekjes së tij, si shumë tablo të tjera, edhe ajo tablo u shit, por më pas, askush nuk e mori vesh se përse ajo tablo u pre në disa fragmente dhe u shit ndër koleksionistë të ndryshëm. Kjo do të mbetej një enigmë në historinë e artit francez. Cila ishte kjo pikturë dhe përse Delacroix iu drejtua heroit suljot Marko Boçari, për të cilin tashmë figura e tij ishte kthyer në një objekt frymëzimi ndër artistët e Europës, në pikturë, në letërsi, botime poezish të fuqishme (Orientalja e Hugo-së), në drama që shfaqeshin në teatrot e Parisit si në “Comedie Française” apo “Théâtre de l’Odeon”, në opera të kryeqyteteve të tjera europiane.

Eugene Delacroix ishte i ri kur shpërtheu Revolucioni Grek, ku morën pjesë dhe suljotët e prirë nga Boçarët e Xhavellat, por dhe kapedanët e ishujve, ata të Peloponezit, me në krye detarët e Hidrës e të Specaj, të Miaulis, Konduriotis, Bubulinës, Tombazi, Chamides, Kryezi, etj. Në vitin 1823, kur Misolongji ishte rrethuar nga ushtria turke, Boçari doli nga kështjella kur ishin futur banorët dhe mbrojtësit e qytetit dhe sulmoi në Karpenisi, ku ishin turqit dhe çadrat e pashait, duke mbetur më së fundi i vrarë. Trupin e tij e mori i vëllai i tij Kosta, bashkë me luftëtarët e tjerë dhe e sollën në kështjellë, ceremoni që i përshkruajnë kronikat e kohës dhe me shumë ngjyra, si edhe Dora d’Istria, e cila shkoi në Misolongj më vonë. Një vit më pas, më 1824, erdhi në Misolongj Bajroni (Byron), siç dhe i kishte premtuar përmes një letre dërguar Boçarit se do të vinte. Më së fundi erdhi, por aty gjeti veçse varrin e Markos… dy muaj më vonë Bajroni vdiq në ethe, po aty. Por ndërkohë veprat e tij për revolucionin grek, Child Haroldi dhe poemat e tjera për grekët e shqiptarët, e kishin ndezur dhe zemrën e piktorit të ri Delacroix që në ditar, pas vdekjes së shokut të tij, piktorit Géricault, autorit të Radoja e Meduzës, shkruante: “I mjeri Géricault, të pashë duke zbritur në atë banesë të fundit e të vogël, ku nuk ka më ëndrra. Sa do të doja të isha poet. A të kujtohen ato vargje të Bajronit që të ngrinin peshë e të frymëzonin përjetësisht?” Më pas, në Prill të vitit 1824, po në ditar ai shtonte: “Duhet bërë një vizatim i fuqishëm për Boçarin, një vizatim, ku turqit të tmerruar e të befasuar hidhen mbi njeri-tjetrin“.

Më 1822, 1823 e veçanërisht më 1824, shumë studime e punime në vizatim e në vaj tregojnë evolucionin e kërkimeve të tij piktorale me temën e suljotëve. Ai zbulonte me gëzim gjallërinë kromatike të veshjeve të tyre, të palikarëve me fustanella, të bardha dhe të ngritura në ajër… “Dy studime të një personazhi me kostum grek, 1822-1825, vaj, 35×46 cm, Musée du Louvre; etyd kostumesh suljote, 1824, vaj, 43×46 cm, Musée du Louvre; etyde sipas veshjeve suljote dhe figurave sipas Goya-s, vaj, 1822, Musée Delacroix, Paris.”[1] Delacroix interesohej veçanërisht për Revolucionin Grek dhe Boçarin, siç tregohet edhe në një letër të tij drejtuar arkitektit Bénard që sapo ishte kthyer nga Greqia: «Njëmijë të falura zotëri për kërkesën time të përsëritur. Më ndjeni që po ju adresohem për tu kërkuar disa të dhëna dhe ngjarje nga më spikatëset që ju keni deklaruar rreth luftës aktuale në Greqi: sigurisht, ngjarje që ngacmojnë më shumë pikturën… Do më interesonte veçanërisht të dija ngjarje dhe fakte për devocionin e Boçarit në këtë luftë…»

Në përfytyrimet e piktorit francez shfaqej figura e Boçarit, e përshkruar në librat e Byron-it e poemat e Hugo-it, si vetë koha e revolucionit grek, kur suljotët dhe shqiptarët e tjerë të Shqipërisë së Jugut vrapuan për çlirimin e Greqisë nga zgjedha osmane. Ndërkohë ai kishte bërë edhe disa etyde tipash, kuajsh e skena për një tablo tjetër, ngjarje nga revolucioni grek. Në një akuarel me deçiturën Studim arvanitas duket figura e një shqiptari. Po kështu është një tjetër etyd, me një suljot në këmbë, me dorën e pështetur mbi pushkën që zgjatet gjer në tokë. Linja elegante, përsosmëri, vitalitet, pështjellim në një atmosferë romantike. Pikërisht në këtë periudhë, tablotë e fuqishme të këtij piktori përshëndeteshin me zjarr nga poeti Charles Baudelaire, i cili atë kohë shkruante kritika arti për sallonet e pikturës dhe ekspozitat e mëdha që hapeshin në Paris. Në një poezi të tij, duke iu referuar piktorit Delacroix, ai shkruante: “Delacroix, liqen gjaku i nëmur nga engjëj të këqinj / Rrethuar nga një pyll pishash gjithnjë të gjelbëruar”.[2]

Për Baudelaire, Delacroix ishte tipi i piktorit poet, një artist me një frymëmarrje e fuqi të jashtëzakonshme krijuese, i cili realizoi jo vetëm tablo të panumurta e vepra të përkryera të epokës së tij, por edhe shumë afreske të pallatit mbretëror, në Sallonin e Mbretit, Dhomën e Deputetëve, etj. Për Sallonin e Pikturës të vitit 1824 që do të hapej në Paris, Delacroix mendoi fillimisht për tablonë që kishte nisur para ca kohësh, të titulluar “Boçari në sulm”, por në Maj 1823 ai hezitoi ta prezantonte atë dhe iu përvesh një pune tjetër: përgatitjes së tablosë “Masakra e Scios”, kushtuar Bajronit të madh që kishte vdekur në krahët të kryengritësve heroikë. Sidoqoftë, kur shkruante për piktorin Delacroix, si një «liqen gjaku», për Baudelaire ishte ngjyra e kuqe që përdorte aq shpesh piktori dhe kur shtonte fjalët «ciel chagrin» (një qiell i hidhëruar) kishte parasysh thellësinë e sfondeve në tablotë e tij. Më 1825, kaloi në Paris konti Paliatino, një qytetar i Korfuzit dhe atëherë ishte modë që njerëz me emër të fotografoheshin dhe pozonin për portrete, veshur me kostume ekzotike, siç kishte ndodhur dhe me Byron-in, i cili ishte pikturuar me kostumin shqiptar nga Thomas Phillips. Një studiues francez thotë se Paliatino, dilte dhe në rrugët e Parisit i veshur me atë kostum suljoti. Atëherë edhe Delacroix e pëlqente shumë këtë lloj kostumi, edhe pse kur shkrimtari Alexandre Dumas organizonte ballot e tij, ai shkonte atje i veshur me një pelerinë si të Dante-s, meqë Dante-n dhe Byron-in ai i kishte idhujt të tij. Kështu, Paliatino shkoi në atelierin e Delacroix dhe pozoi për të, tablo që Delacroix donte ta paraqiste në sallonin e vitit 1827. Ishte një pikturë në vaj në dimensionet 41×33 cm, e ngjashme shumë me një akuarel që zoti Auguste, miku i tij piktor, i kishte bërë po këtij konti. Më pas, Delacroix do të vazhdonte me temën e tij orientale i frymëzuar gjithnjë nga poemat e Byron-it, veçanërisht dyluftimin e Xhahurit me Pashain në disa variante apo dhe “E fejuara e Abidos”, në disa variante, një histori tragjike, ku ati vret të birin, i cili kërkon të largohet i dashuruar me një skllave.

Shtëpia e Delacroix në “Rue des Martyrs” kishte plot kostume e objekte shqiptare. Aty mblidheshin Géricault, Delacroix, Merimée, Balzac, etj. Delacroix e vlerësonte shumë artistin D’Angers dhe shkonte shpesh në atelierin e tij në Paris. “Një artist i madh”, – thoshte ai, – elozhet e tij më japin gjallëri”. Në atë kohë Ballkani ziente nga lufta. Rënia e Mesallongjit në duart e ushtrisë turke të Ibrahim Pashës gjeti një jehonë të madhe në Europë.

Në Paris, më 17 Maj 1826, në “Galerie Lebrun”, 4, “Rue Gros-Chenet”, u hap një ekspozitë me qëllim që me të ardhurat e fituara nga shitja e pikturave të ndihmoheshin grekët e hedhur ne revolucion. Delacroix paraqiti tablonë «Greqia jep shpirt mbi rrënojat e Mesallongjit», (La Grèce expirant sur les ruines de Missolongis). Ashtu siç shkruante Delacroix për Byron-in se “poezia e tij energjike ka lindur mes stuhisë“, ashtu po krijoheshin edhe tablotë e tij për Ballkanin, që reflektonin dhimbje dhe tragjedi. “Duke lexuar këtë mëngjes shënimin mbi Byron-in, ndiej të zgjohet te unë dëshira e pamatë për të krijuar. A do të jetë vallë një lumturi për mua? – shkruante Delacroix në ditarin e tij më 14 Maj 1823, kohë kur ai banonte në “Rue de Grenelle”, në Paris. – “Krijuesi duhet të jetë shumë i guximshëm. Pa një guxim ekstrem nuk mund të arrihet e bukura artistike“. Guxim ekstrem! Situatë ekstreme! Vallë pikërisht kjo i bënte patetike tablotë e tij? Ç’kishte ngjizur vallë ai nga shpirti i tij në ato tablo? I vetëm, në një gjendje të trazuar, Delacroix punonte deri natën vonë. Pak të bardhë për fustanellat, pak okër dhe të kuqërremtë për qiellin dhe betejën. Duket se qielli vetëtin, kuajt janë të hazdisur dhe turmat suljote me jataganë hidhen në sulm drejt kampit turk. Vizitori që ndodhet përballë tablosë mban frymën një çast. Eshtë magjia e artit të madh që e pushton dhe e merr ngadalë, si pakuptuar drejt asaj kohe epike dhe spektakli të zhurmshëm, gati mitik. Në librin Delacroix të A. D. Hureaut, tregohet një tablo e mrekullueshme me deçiturën “Marko Boçari i plagosur për vdekje gjatë një sulmi në kampin turk” (“Marcos Botzaris mortellement blessé lors de l’attaque d’un camp turque“). Kjo figurë do të bëhet një figurë gati mitike për Delacroix dhe piktorët europiane të asaj kohe.

Për figurat e tablosë së tij, ishte miku i afërt, piktori Jules Robert Auguste apo Monsieur Auguste, siç e thërrisnin, i cili i solli mjaft kostume të suljotëve nga Ballkani, të mbledhura gjatë udhëtimeve të tij. Më 26 Qershor 1824, në ditarin e tij Delacroix shkruante për kostumet që i kishte sjellë Auguste. Më 7 Korrik ai shtonte po në ditar: «Sot, erdhi në atelier zoti Auguste. I pëlqeu shumë tabloja ime. Fjalët e tij më dhanë forca të mëtejshme…» Të nesërmen ai kishte shkuar të merrte kostumet suljote në atelierin e zotit Auguste.

Më 1832, Delacroix i rikthehet sërrish ngjarjeve në Ballkan, revolucionit grek dhe luftrave greko-turke. Një seri tablosh janë të lidhura me figurën e Xhahur Pashës. Kuajt e Delacroix-së padyshim janë kuajt më ekspresivë në botën e pikturës klasike. Në “Greqia jep shpirt mbi rrënojat e Mesalongjit”, duket një vajzë e re mbi gërmadha në një atmosferë të zymtë, pas beteje, me gjoks të hapur dhe një vështrim plot dhembje. Kjo tablo është padyshim pararendëse e asaj tabloje që ai do të krijojë më vonë me deçiturën “Liria ose Liria prin popullin”, (La liberté guidant le Peuple). Delacroix ishte një humanist që i përkrahu popujt që kërkonin të fitonin lirinë.

Vite të tjera do të kalonin. Delacroix udhëtoi drejt Marokut dhe u kthye që andej plot frymëzime për temën orientale, duke krijuar vepra të fuqishme, madje dhe shumë sensuale, çka bëri që ai të vihej në krye të plejadës së piktorëve francezë e europianë. Më 1863, tabloja “Marko Boçari sulmon papritur kampin turk” ende nuk kishte mbaruar. Mjeshtri nuk i lëshonte kollaj nga dora veprat e tij. Më 21 Qershor, Delacroix i shkruante agjentit të tregëtarit francez Rodoconachi, i cili priste tablonë: «Gjithë këtë dimër s’kam bërë asgjë dhe gjendja e rëndë më ka penguar për një kohë të gjatë për çdo lloj pune. Nuk dua të abuzoj në mirësinë e zotit Rodoconachi… por sigurojeni për përkujdesjen që do t’i kushtoj mbarimit të kësaj tabloje që për mua është një vepër e përzgjedhur». Në fakt, që në vitin 1860 Delacroix kishte nënshkruar një kontratë për këtë vepër me tregtarin marsejez Rodoconachi: «Zoti Eugene Delacroix angazhohet ndaj zotit Théodore Rodoconachi të bëjë një tablo në vaj për vdekjen e Boçarit. Nga ana e tij, zoti Rodoconachi dhe trashëgimtarët e tij angazhohen që me marrjen e tablosë t’i dorëzojnë zotit Delacroix shumën prej 8.000 frangash». Por pas premtimit se do ta mbaronte veprën, në muajin Korrik, Delacroix vdiq. Më vonë, me prerjen dhe shitjen e pjesëve të tablosë, një fragment ra në duart e koleksionistit Johson, në Paris, ku ndodhet dhe sot dhe që është tabloja që kemi parë aq shpesh në botimet për veprat e Delacroix. «Një tablo me frymë epike ç’ka të habit për forcën e një artisti në fundin e jetës së tij», janë shprehur kritikët. Theophile Sylvestre për këtë tablo të pambaruar, është shprehur se «Tabloja e Boçarit që kap në befasi kampin turk, për dy javë punë u bë një tablo e mrekullueshme». Sylvestre në fakt ishte një nga miqtë e afërt të Delacroix-së, i cili e ka parë të punojë atë në kohën e një stërmundimi të madh kur pasioni për artin mbijetonte mbi rrënimin fizik.

Suljotët e Delacroix-së, të cilët ai i pandehte se ishin grekë, por që në fakt ishin shqiptarë ortodoksë të Epirit, gjenden sot në një sërë muzeumesh e koleksionesh private të dëgjuara si «Musée du Louvre», “Muse de Petit Palais”, “Muse de Bordeaux”, “Collection Jacques Dupont”, “Collection M. Guerin”, etj. Më pas, të tjerë piktorë franceze, duke iu referuar tablove të tij dhe historisë ballkanike trajtuan dhe temën shqiptare, siç ishin artistët e njohur J. L. Gérôme, A. Descamps, A. Scheffer, Th. Aligny, David, L. Dupré, etj. Vizatime, tablo, skulptura, dëshmi të një epoke heroike…

Shkëputur prej librit «Përballë tablosë”-Luan Rama

[1] “Deux études d’un personage en costume grec, 1822-1825, huile, 35×46 cm, Musée du Louvre; étude de costumes souliotes, 1824-1825, huile, 43×46 cm, Musée du Louvre; études d’après de vetêments souliotes et des figures d’après Goya, huile, 1822, Musée Delacroix, Paris».

[2] “Delacroix, lac de sang hanté des mauvais anges / Ombragé par un bois de sapins toujours vert…”

Previous 1 … 155 156 157 158 159 … 182 Next

GJYSMA E NJERËZVE NË BOTË-Yehuda Amichai

GJYSMA E NJERËZVE NË BOTË-Yehuda Amichai

Taktikat e hyrjes pa ftesë në pritjet mondane në Paris-Ylljet Aliçka

Ç’do t’i thoshit ju Gjergj Kastriotit? DITA E PARЁ-Kujtim Drishti

Si duhet të të puth-Erich Fried

Një vështrim i shkurtër mbi krimin e organizuar-Woody Allen

JO, E KUNDËRTA E PAQES NUK ËSHTË VETËM LUFTA-MARIO LAMO JIMENEZ

JERUZALEM-Yehuda Amichai

JERUZALEM-Yehuda Amichai

Allen Wooody: An everyman for the happy few[1]/Umberto Eco

Hëna-Jose Luis Borges

Hëna-Jose Luis Borges

Suljotët e Delacroix… dhe tabloja e gjymtuar/Luan Rama

REVOLUCIONI NUK DO TЁ TRANSMETOHET

Admin - page 157

Admin has 1813 articles published.

Admin - page 157

Admin has 1813 articles published.

GJYSMA E NJERËZVE NË BOTË-Yehuda Amichai

You might be interested in

You might be interested in

You might be interested in

You might be interested in

You might be interested in

You might be interested in

JERUZALEM-Yehuda Amichai

You might be interested in

You might be interested in

Hëna-Jose Luis Borges

You might be interested in

You might be interested in