Erjon Papagjoni

Dy javë më vonë, pesë ditë pasi ishin kthyer nga ekspedita e radhës në ujërat e lumit përtej kurorës së maleve, të shtatë vëllezërit e të çnderuarës trokitën në derën e shtëpisë njëkatëshe në anën tjetër të Luginës, për të vënë në vend nderin e çjerrë të së motrës. Në të vërtetë ishin të shtatë zemërthyer. I hiqnin këmbët zvarrë-zvarrë, duke iu ngjitur të heshtur monopatit që të çonte për nga kulla e ulët e Mamuthit.

Kishin bërë vazhdimisht përpjekje ta martonin të motrën, por sigurisht jo me një burrë si ai. Shumë më mirë të rrinte beqare, të bënte ç’të donte, mjaft të mos martohej me Mamuthin. E pastaj ata ishin mjaft të pasur dhe shtëpia e tyre buzë liqenit ishte më e bukura atyre anëve. U vinte keq t’ia jepnin motrën një fukarai. Por qysh mbrëmjen kur erdhën, e kuptuan në çast, se s’kishin asnjë zgjidhje tjetër. Ajo e kishte dendur Mamuthin me dashuri dhe hashash dhe ai prej një javë e bërtiste dashurinë e tij në shesh të fshatit çdo ditë. Me mënyrat e tij, kuptohet.

Në fillim u përpoqën ta bindnin të hiqte dorë me të mirë, më i madhi i vëllezërve i ofroi një shtëpi të re, sharra me korrent, fjala e fundit në industrinë e drurit, dhe një shitore në qendër të fshatit për të shitur drurët e delet e tij a ç’të donte vetë, pastaj edhe një fermë moderne me traktorë e nja pesëqind kokë bagëti. Mamuthi nuk pranoi. Atëherë u përpoqën ta bindnin të ndërronte mendje me mënyra të tjera, s’munguan as kërcënimet, por edhe kjo doli e kotë. Mamuthi u nxeh një çast dhe e ngriti në ajër vëllain e madh, që ca nga shtrëngimi e ca nga frika, zbriti në tokë me pantallona të lagura.

“Po i ndodhi gjë atij unë do t’iu vras të shtatëve në gjumë”, – iu kishte thënë motra duke i marrë me mend oguret e këqija të vëllezërve të saj, ndërsa ata e dëgjonin syngulur e të hutuar. Ndoshta mund të duket e çuditshme, por ata shtatë viganë ia kishin frikën së motrës, ia njihnin mirë kokën. Veç një zot e dinte ç’mund të bënte ajo grua e azdisur, nëse e shkelje në kallo. Që të përdorje dhunën nuk ishte pengesë vetëm fiziku i Mamuthit, por duhej marrë parasysh edhe ana politike e çështjes. Vrasja e tij, qoftë edhe aksidentale, siç propozonte vëllai i madh, do të konsiderohej si sulm ndaj gjithë fisit që ai përfaqësonte në Luginë. Me siguri do të plaste një luftë tjetër dhe biznesi e tregtia në liqen do të bllokoheshin sërish edhe për kushedi sa kohë. Një dorë shpëlan tjetrën, tha i vogli i vëllezërve. Thika nuk shpëlan. Kënga dhe vallja po.

Vizitën e dytë Mamuthi i priti i gëzuar e me të gjitha nderimet, i përqafoi sa i pa në derë si t’i kishte vëllezër, e nga ato përqafime dasma mund të ishte paraprirë, larg qoftë, nga varrimi i ndonjërit prej kunetërve të ardhshëm, kaq fort i kishte shtrënguar mes krahëve të tij.  Pastaj duke belbëzuar i ftoi brenda të pinin kafenë e rastit.

Shtatë vëllezërit, të njohur si kaçakët më të tmerrshëm të Luginës, tundnin e shkundnin, duke rënkuar heshturazi, eshtrat e tyre të mbledhura shuk, si për t’i rivënë në vendin e vet.

Nis-bitis, dasma u vendos pas një jave në kishën e vogël të fshatit të madh.

**********

Nëna e Mamuthit s’dilte nga shtëpia prej turpit qysh ditën që në shtëpi erdhi nusja. Kurrë Mamuthi s’ia kishte bërë fjalën dysh së ëmës. Kurrë. Veç kësaj here. Kurrë e ëma s’kishte ndierë turp për Mamuthin. Kurrë. As ditën që e nxori në dritë dhe pikasi fytyrat e çuditura e të trembura të të afërmve, as kur shpirti i hidhërohej nga nënqeshjet e liga bredhur buzëve të komshijeve që e shfaqnin thuajse haptazi “habinë”, tek shihnin atë foshnjë me ato forma të papara. As kur djali hodhi shtat e u bë burrë. As kur gungat iu zmadhuan. Askurrë.

Ishte krijesa e saj. E kishte dashur pa masë. Si shpirt. Por s’kishte si ia bënte. Ishte grua e thjeshtë, skllave e bindur e kodeve e dokeve shekullore të fshatit. S’mund të shihte dot përtej tyre. E nuk kishte se si t’i vije faj. As mbreti legjendar i Luginës, i vetmi që kishte arritur t’i bashkonte dhe organizonte banorët e Luginës, as ai vetë që kurorëzohej çdo ditë prej diskut diellor në perëndim, e kishte të vështirë të shihte më tej se ato kode të pandryshueshme. Prandaj e kishte këshilluar Mamuthin atë natë që hë për hë mos ta bënte me fjalë me askënd.

“Një kurvë s’mund të merret nuse në shtëpi”, qante e ëma e lutej. Pu, pu, pu, më futi kurvën në shtëpi. “I kam thënë, moj motër, – i dukej asaj sikur ia kthente figura e mbretit që tutje, – qejfin bëje, por veç për vete! Po ai s’më dëgjoi”. Plaka iu lut, iu betua se do vriste veten, do mbytej në pus ose do t’i vinte benzinën shtëpisë e do digjej e gjallë atje, s’mund ta duronte atë turp.

Mamuthit i thyhej zemra e butë më katërsh tek shihte të ëmën që vuante ashtu, që qante pareshtur me fytyrën nga figura e mbretit. E gjora, dukej sikur po jepte shpirt në krahët e të birit, me kokën strukur si trumcak pas gjoksit të stërmadh të tij. Por nuk u tërhoq. Jo, jo, mërmëriste duke tundur atë kokën e tij të çuditshme. Do martohem, nënë! E lotët i rridhnin çurkë nëpër faqe. Rigonin curril e binin mbi prehrin e së ëmës. Kurse lotët e nxehtë të saj kullonin mbi flokët e të birit. E qanin të dy në heshtje, ai përkulur mbi prehrin e saj e ajo përkulur mbi kokën e tij. Do martohem nënë, do martohem…

Kur u bind që djali s’lëvizte nga e tija, u mbyll në dhomën e vet e u betua se nuk do dilte më kurrë nga shtëpia. I vinte turp. Turp për Mamuthin e saj. Turp për nusen-kurvë që do t’i futej në shtëpi. Oh, sa turp!… Dhe turpi ishte i rëndë fort atyre anëve. Ndoshta thellë-thellë, pa e kuptuar as vetë, ajo vuante nga njëfarë xhelozie prej nëne. Po ia merrnin, po ia rrëmbenin të vetmin bir, e shpirt, e xhan… Po ia merrnin Mamuthin e saj… Po ia rrëmbente ajo… ajo kurva…

E në qoftë se Mamuthi mundi që t’i dilte kundër nënës plakë e aq të shtrenjtë, ai mund t’i dilte kundër, të digjte e shkretonte, të shtrydhte e shkërmoqte me krahët e tij prej gjiganti, të bënte lloç e plloçë, hi e pluhur të gjithë fshatin me të tre fiset e tij, gjithë Luginën, me shtazë e njerëz bashkë. Gjithë botën…

**********

Mëngjesin e ditës tjetër thashethemet dhe bisedat zienin në çdo cep. Ngjarja dhe parashikimet për të ia kishin kaluar për nga rëndësia e pasojat edhe habisë që kishte shkaktuar lindja e një viçi me tre kokë në kopenë e një berberi nga tribuja e lalëve, edhe haberit se mushka e një bariu në fisin e labëve pat pjellë një kërriç në stanet e “Leqeve të hergjeleve”, edhe thagmës së padëgjuar të tri vezëve të mëdha të një këndesi në shtëpinë e kryeplakut në fisin e lokëve. Njerëzit bënin kryq ose ngrinin duart nga qielli dhe fshinin me pëllëmbë faqet, si për t’i shpëtuar gjëmës dhe mynxyrës që po afrohej. Po vjen Kataklismos, shkulnin mjekrat priftërinjtë dhe tundnin me vrull temjanicat mbi kokat e trallisura të besimtarëve. Allahu Ekber, ulërinin hoxhallarët nga majat e minareve, shejtani ka bërë vërë në Luginë, tërmete të mëdha do bien.

Të gjithë gjatë atyre ditëve flisnin veç për Mamuthin dhe nusen e tij të ardhshme. Gratë me cinizëm e ironi, burrat me shpoti e gjeste, fëmijët me gaz e shaka. Po ai muhabet. Le të ndodhë ç’të ndodhë! Mamuthi po martohet, kurva po “virgjërohet”.

Por kishte një pjesë të mençurish që s’talleshin me dasmën e pritshme. Si përherë, ata ishin një pakicë e papërfillshme, fundja, si kudo në botë. Ata kuptonin, por heshtnin, s’bënin zë, nuk guxonin të flisnin para fshatit e të kundërshtonin haptas kodet e ngulura të vendit.

Veçanërisht mes burrave të fshatit, qejflinjtë ishin tepër të entuziazmuar. Tani askush s’do të kishte më drojë për të takuar gruan e pangopur të Mamuthit, mendonin ata. Thjesht ajo kishte ndërruar shtëpi, nga liqeni në mal, por jo zakon, thoshin ata duke bërë shenja të ndyra me gishta.

Siç edhe pritej, pas dekadash vetmie, trishtimi, dëshpërimi ajo natë pat qenë një tërmet i vërtet për Mamuthin, një shkundullimë për gjithë ç’mbante në shpirt e në trup gjiganti i Luginës së Shqipeve. Por jo vetëm për të. E pra, tërmet e shkundullimë qe edhe për të dashurën e tij, për atë që ia kishte zbuluar për të parën herë mrekullinë e dashurisë, kënaqësinë sublime, më të epërmen, gjer atëherë të mistershme e të paprovuar prej tij.

As ajo grua, që kishte mbajtur mbi shpinën e saj burrat më të fortë të fshatit (e në atë Luginë kishte vërtet burra të fortë), as ajo që kishte provuar të rinj e të vjetër, të gjatë e të shkurtër, të butë e të vrazhdët, nuk kishte parë kurrë mashkull kaq, po kaq të furishëm si dem, pjellor si derr e të tërbuar si ujk, me një neps e dëshirë të pangopur, përvëluese, si Mamuthi. Ai e kishte mbajtur në ajër për orë të tëra, mes krahëve leshtakë e plot muskuj prej gjiganti, që dukej sikur e shtynin, ashtu të palodhur, pandërprerë, lart e më lart, drejt qiellit, drejt yjeve. E mbante ai burrë në krahët e tij, e përqafonte dhe i pëshpëriste ca fjalë të ëmbla që ia kishte mësuar fantazma e mbretit.

Dhe yjet sikur pikonin nga xhami që mbulonte tarracën e gjelbëruar të vilës dhe binin mbi ujin e pishinës aty. Dhe shkrihej ajo grua, këndellej dhe qante në pikë të lotit teksa shijonte e kundronte atë magji ajri, mishi, lëngu e fryme. E stërlodhur, qoftë pse Mamuthi pinte e thithte kënaqësi pafund mbi kurmin e saj, ajo harrohej krejt nën peshën e atij gjiganti, duke vështruar morinë e yjeve lart, kuqëlimin dhe vallen e tyre në terrin qiellor.

**********

Të gjithë dukeshin të kënaqur të dielën e dasmës. Madje edhe delet e tufës, për të thënë të vërtetën, tepër të lodhura duke dëgjuar ankimet e psherëtimat e pareshtura të të zotit, si të vetmet qenie ku ai më parë zbrazte brengat e harronte disi vetminë. Jo! Edhe ato ishin tashmë të kënaqura që bariu i tyre i mirë e me syrin e lëngët, s’do t’i mërziste më me ato huqet e tij padashur të dhunshme e pa pikë takti. Boll më!

Zogjtë cicërinin të lumtur duke e shoqëruar në trumba me mijëra si në një kortezh gjigant. Më në fund pyjet e tyre të bukur, ku jetonin, cicëronin e lindnin fëmijë, nuk rrezikoheshin më që të rrafshoheshin prej sëpatës së përbindshme të Mamuthit. Lumturi e paqe Mamuth i shtrenjtë! – sikur thoshin me cicërimat e tyre në kor. Amin djalë i pyllit, amin! Dhe cicërinin e cicëronin…

Edhe ekologjistët, si dhe të gjithë ata që shqetësoheshin për vrimën e ozonit, shkrirjen e akullnajave, teprinë e dioksidit të karbonit, vrasjen e ujqërve, pakimin e peshkut të liqenit nga mungesa e myshkut, tani krijuan siguri të plotë se, më në fund, ajo, “Vrima e Madhe e Ozonit”, nuk rrezikonte më të zgjerohej… Heroi do ta mbyllte e taposte vrimën paq!…, çuçurisnin ata me njëri-tjetrin duke tërhequr buzët e duke rrufitur kafe. Falë dashurisë prej nga do të ç’frynte e do të dilte gjithë afshi përvëlues i Mamuthit, gjithë djegësira e kurmit të tij, gjithë piperi i gjakut të ndezur të viganit të Luginës së Shqipeve. Dhe pyjet do të preheshin në paqe. Dhe zogjtë do të cicërinin. Ndaj dhe ata e bekonin: Amin Mamuth, amin!

Në qoftë se do të ishe atë mëngjes lart e larg, ashtu si dielli qiejve, a qoftë edhe sikur të mundje e ta vështroje dasmën nga maja e maleve të kurorës, prej kreshtave krenare ku dikur shqipet kishin foletë, e të mund ta shihje me sytë e mençur të një filozofi a sociologu vizionar – ajo martesë qe mu si një vezullim drite, që çante e pandalshme errësirën mes rrugicave e mendjeve të ngushta të fshatit, një rreze dielli, e ndrojtur, por kokëfortë. Veç njerëzit s’mund ta kuptonin se dasma e Mamuthit, në thelb, i sfidonte të gjitha kodet e lashta, ligjet e ngurta të asaj shoqërie. Ajo afirmonte lirinë e individit, të drejtën për të qenë i lumtur.

Ama edhe filozofi më i thellë e hijerëndë, që të arrinte në të tilla konkluzione, duhej ta shikonte dasmën prej kreshtave të malit e jo prej baltës së fshatit. Se edhe ai, po të ishte aty në shesh midis turmës, duke e parë çiftin nga afër, as që do t’i shkonin ndërmend mendime të tilla, pale më të pagdhendurve, që kishin pushtuar sheshin qysh në të gdhirë për të zënë kush e kush vendet në radhë të parë. Dhe shaheshin e shtyheshin, haheshin e pështyheshin, zgjasnin kokat e kërcenin mbi shpinat e njëri-tjetrit.

Ja që fshati i Luginës ashtu ishte gatuar: midis fillimit dhe fundit, barbarisë dhe qytetërimit.

**********

Turma qëndronte me frymën pezull, gati e magjepsur, e hipnotizuar, e shastisur, solemne, si në një procesion. Nuk dëgjohej më asnjë pipëtimë. Rrinin si të ngrirë me sytë ngulur dhëndrit. Ishte gjë vërtet e rrallë të shikoje një burrë aq të lumtur, plot kënaqësi të pafajshme që bulonin thellë zemrës së tij. Mamuthi rrezatonte dritë, shkëlqim, lëkura i qe hapur, thithte gjithçka vibronte përjashta, gjithçka digjej përbrenda. Qe si një sfungjer gjigant, që thithte e lëshonte veçse ndjesi të ëmbla e të bukura. Aq shumë të ëmbla e të bukura qenë ato sa që arrinte t’i shuante e t’i mbyste gjithë reagimet e tjera që mund të shkaktonte pamja e tij e jashtme.

Por heshtja nuk zgjati shumë. Kur dhëndëri i ktheu shpinën turmës për t’i dhënë krahun së shoqes, njerëzit shpërthyen në një buçimë të qeshurash. Dukej sikur s’qeshnin njerëz, por një qenie gjigante, e stërmadhe; sikur qeshte vetë fytyra e skalitur e mbretit në mal, aq e fortë ishte jehona. Mamuthit i kishte dalë thuaj krejtësisht shpina leshtake, mbushur me qime të murrme ariu. Dhe fërfërinin ato qime, tundeshin e përkundeshin të lumturuara prej erës së ngrohtë të asaj dite. Dhe shkëlqenin si të lyera me vajrat më rrezëllitëse. I gjori kostum i tij, kishte qenë tepër i ngushtë për atë ditë e s’mund ta mbante dot zemrën prej dhëndëri mbushur përplot lumturi.

Në momentin që kishte bërë betimin solemn dhe i kishte vënë në gisht unazën së shoqes, në kubenë e kishës ushtoi zhurma e një gërricjeje të zgjatur e të ngadaltë, si një e qarë fëmije a si kujavitje. Copa e zezë e dhëndërisë ishte çjerrë që lart nga shpatullat e gjer poshtë, duke zbuluar përgjysmë atë pjesë të trupit që njerëzit tepër rrallë e quajnë fundshpina. Xhaketa e re s’kishte duruar dot. E as këmisha e mëndafshtë. Dhe frullonin qimet e dendura të Mamuthit nga përkëdhelja nazike e erës: fër-fër dhe fër-fër.

Mamuthi kalonte serbes-serbes me shpinën drejt e gjoksin para, aq sa mund t’i shtinte zilinë edhe më gjoks-gropës mes labëve apo gjoks-derrit prej lokëve. Bashkëfshatarët e uronin dhe ia nisnin sërish me ndonjë romuz pa të keq, pastaj i lëshonin sinjale të fshehta nuses së re që as ua hidhte sytë, përkundrazi printe përpara me kokën lart, duke i pickuar herë pas herë krahun të shoqit, për t’i dhënë të kuptuar se duhej të ecte më shpejt. Kishte marrë qysh tani komandën. Dhe përfytyronte shtratin me dru lisi, i fortë, i gjerë. Dhe shtëpinë e re. Do të ishte këndej e tutje një zonjë grua…

Vërtet, e pangopura kishte marrë një pamje tejet serioze, si prej gruaje të martuar, çka gjithsesi, nuk mund ta bënte më të shëmtuar se ç’ishte. Herë pas here pickonte krahun e të shoqit, sjellja e të cilit s’i dukej hiç serioze. Ndërsa Mamuthi buzëqeshte e përshëndeste gëzueshëm sa majtas djathtas, mbushur hove hareje e ngazëllimi.

Mamuthi s’i vinte re ato shikime e shenja drejtuar nuses së tij nga ata që i gënjente mendja se këtej e tutje do mund t’ia shalonin pa frikë, as romuzet që hidhnin, ca më pak arsyen e gjithë atij entuziazmi, që kishte mbërthyer tërë Luginën, me njerëz e me kafshë, me zogj e me peshq. Pickimet e së shoqes as i ndjente fare, përkundrazi i dukeshin si përkëdhelje tinëzake, një ftesë për t’u hedhur sa më shpejt në krevat, ndaj kthente kokën dhe i buzëqeshte, si gjithmonë i lumturuar. Asgjë s’i hynte më në sy viganit të Luginës, veç asaj që kishte përkrah. Edhe ai e priste me padurim krevatin me dru lisi, si e shoqja.

E kishte gjetur vetë drurin, e kishte latuar dhe e kishte gdhendur. Do rënkonte fort ai lis nën të. E dinte! Ndaj shpejtonte të shkonte një minutë e më parë në shtëpi, drejt e në dyshekun me lesh delesh e jastëkët me pupla rosash. Me atë. Mbi të. Mamuthi s’e dallonte as buzëqeshjen e lehtë në buzët e mbretit të skalitur në mal (ishte hera e parë që ajo masë shkëmbore dukej sikur buzëqeshte e s’e kishte më pamjen e ngrysur). Nuk e kuptonte shkakun e vërtetë të atij gëzimi të çmendur kolektiv, harenë e papërmbajtur që e rrethonte. Para syve meskinë të asaj mase njerëzish të shtypur që rropateshin e gjallonin në botën e errësirës dhe të mjerimit, ai me të shoqen s’qenë veçse personazhe të karnavales, jo vetë karnavali. E si mund ta rrokte mendja e atij vigani gjithë këtë hallavitje njerëzore, që ndizej e flatronte në ajri’ prej mendjeve të vockla të bashkëfshatarëve të tij të pagdhendur.

E pra, Mamuthi s’e kuptonte arsyen e atij entuziazmi mbarëfisnor, s’kishte se si ta kapte komedinë që përpushej truve të budallallepsura të fshatit. Por kjo e bënte veç më të pastër e madhështore sipërmarrjen e tij. Kështu pra, e gjitha ç’po ndodhte, duhet të ishte një ditë e madhe për gjithë Luginën. Dhe meqenëse Mamuthi rridhte prej fisit që jetonte pranë maleve, ndërsa e shoqja prej atij që jetonte buzë liqenit, ndërsa origjinën e nënave të dy e kishin nga fisi që jetonte në qendër, martesa e tyre, dashur pa dashur, duhej të merrte një kuptim pajtimi e bashkimi mes fiseve të Luginës.

Por nuk ndodhi kështu.

**********

Vrasjet kryesisht ndodhnin sepse në Luginë kishte plot njerëz që u ishte mbushur mendja top se qenë shakaxhinj të mëdhenj, edhe pse nuk ishin fare të tillë. Zakonisht, shakatë e shakaxhinjve të Luginës, ishin tepër lënduese e fyese për atë që i dëgjonte, dhe prej këtyre shakave të rënda, ndodhte që edhe një bisedë e thjeshtë të rrëshqiste në dhunë e në vrasje.

Xhoni po e ndiqte dasmën tërë entuziazëm nga sateliti, por në shesh u bë një rrëmujë aq e madhe sa vështirë të kuptohej ç’po ndodhte. Në fillim u dëgjuan britma, ulërima, pastaj krisma armësh, dhe sa hap e mbyll sytë sheshi thuajse u zbraz krejt përveç palëve ndërluftuese. Në mes të asaj rrëmuje Mamuthi mori nusen në krah dhe ia krisi vrapit drejt kullës së vet.

Disa orë më vonë u mor vesh se deri në drekë ishin vrarë të paktën pesë burra, ndërsa një prej kunetërve të tij ishte plagosur në shpatull. Dikush ishte tallur haptas aty në turmë me ca gjeste pa vend dhe Konstandini, vëllai i vogël i nuses, i vetmi që ajo donte mes të vëllezërve, gjaknxehtë siç qe, kishte ndërhyrë për të sqaruar shakaxhiun e radhës.

Për ironi, ky kishte shpëtuar pa dëme të mëdha. Në drekë mbante mend turbull vetëm momentin kur krahu i Konstandinit u ngrit sipër tij dhe ai kuptoi se hunda e vet, tipari që i llastonte më tepër fytyrës së lezetshme prej shakaxhiu, nuk kishte për të patur më kurrë të njëjtën formë. Parashikim që i doli krejt i saktë. Pastaj punët kishin shkuar pak a shumë ashtu siç i përshkruante gazeta e fshatit të nesërmen. Bilanci, tetë të vdekur, dhe njëzet të plagosur.

Dasma e Mamuthit ishte kthyer në mort.