Tek Ura e Dragotit/Kujtim Drishti

in Letërsi/Tharm by

Kujtim Drishti

Ai pinte cigare dhe tregonte me zë të butë. Kishte shoqëruar në vitet 80-të një grup të çuditshëm turistësh italianë në Shqipëri. E filloi kështu rrëfimin:

– Kur kaluan kufirin dhe u futën në tokën tonë ne u habitëm. Asnjë grua midis tyre. Asnjë vajzë. Shkurt, grupi i tyre nuk ndriste…

– Sa vjeç ishit ju? – e pyeta unë.

– Ne ishim njëzet e pesë vjeç, – tha ai, por pyet më parë se sa vjeç ishin ata.

– Sa vjeç ishin ata?

– Ata ishin te njëzetë – u përgjigj ai dhe më pa drejt në sy, i ngacmuar nga pyetja ime përsëritëse.

– Gjashtëdhjetë vjeç.

Kuptova që ai nuk donte ta ndërprisja dhe e lashë të tregojë historinë e tij deri në fund.

– Po, unë shpresoja të shihja më në fund vajzat italiane. Ne i shikonim vetëm në televizor. Dhe u zhgënjeva kur pashë vetëm njëzet burra gjashtëdhjetëvjeçarë. U pa puna, thashë, do kaloj pesëmbëdhjetë ditë me një ushtri pleqsh. Ata ishin të qeshur, por nga pyetjet ne ndjenim se kishin një ankth që i shoqëronte.

– Ç’mendim keni per Italianët? – Na pyetën pa hipur ende në autobus.

– Më të mirin mendim, – iu thamë ne.

Unë ia fillova me Adriano Çelentanon dhe Minën, ndërsa kolegu im filloi me Leonardo Da Vinçin e Mikelanxhelon, dhe përfundoi me Verdin e Puçinin. Ata na panë të pataksur.

– Por italianët, – thanë ata, – kanë ardhur dy herë në Shqipëri me ushtri, si pushtues.

– Jo, – iu thamë ne, “non e vero”, kanë ardhur dhe romakët para 2000 vjetësh e kjo bën tre.

Ata qeshën. Qeshëm edhe ne.

– Por, – tha njëri prej tyre, – nuk na keni marrë inat?

– Juve jo! – iu thashë unë.

– Ju keni ardhur si vizitorë, e ne shqiptarët i mirëpresim vizitorët. I mirëpresim si miq, – e përforcoi kolegu im. -Pastaj, – tha ai, – si mund të merret inat një popull artist?

Ky ishte prezantimi i parë. Ata mbetën shumë të kënaqur. Por edhe ne. Në autobus filluan pyetjet. Pyetje, pyetje, pyetje… Sa më shumë që ata pyesnin, aq më shumë ndjenim ne popullin fqinj. Kur zbritëm në Tiranë, më erdhi përsëri ndjenja e zhgënjimit në mungesë të elementit grua, të elementit vajzë. E nuk e mbajta veten pa iu treguar revolten time naive.

– Po ju, si ka mundësi që nuk keni asnjë grua, asnjë vajzë midis jush? – i pyeta.

– Na kishin thënë se jeni hakmarrës, se jeni të këqinj.

– Nooool!!! – bëra unë. – Noooooooo!!!! – bënë ata në grup e shpërtheu një e qeshur.

– Ju qënkeni të mrekullueshëm, – thanë.

Ditët kalonin. Ata ishin më shumë se të gëzuar. Ishin pothuajse të mallëngjyer.

Ne shkuam në Durrës. Shkuam në Krujë. Iu treguam kështjellën. Iu treguam historinë e Skenderbeut. Dhe historinë e turqve që nuk na kishin lënë veçse mullirin e kafesë. Ata qeshën. Qeshnin dhe këndonin këngë italiane. E bashkë me ta edhe ne.

Afërsia me këtë popull na dukej “e një natyre shumë të natyrshme”…

Këtu nuk munda ta mbaja dot të qeshurën prej shprehjes së mikut tim, por e përmblodha shpejt veten, sepse historia po më dukej interesante, e miku im nuk donte ta ndërprisja.

Pasi vizituam Veriun, sipas marrëveshjes që ata kishin bërë që në Itali, ne filluam rrugën drejt Jugut. Pyetjet nuk pushonin. Për çdo gjë. Edhe për xhamat e ngulura në muret e oborreve. Edhe për macet. Edhe për gomerët. Edhe për tokën pjellore… Edhe për mamatë e baballarët. Edhe për dashuritë tona, edhe për punën, edhe për vdekjen. Edhe për malet, edhe për fushat.

Në fillim ne kishim ndjerë ne pyetjet e tyre fqinjin tonë italian. Por sa më shumë që kalonte koha, ne po ndjenim se ata ishin më shumë se fqinji. Ata dinin disa gjëra që ne njezetepesëvjeçarët nuk i dinim për vendin tonë. Mbërritëm në Berat. Vizituam qytetin. Treguam lashtësinë e tij mbi tremijëvjeçare dhe zbritëm në hotel. Pasi kishim mbaruar së ngrëni, unë bëra të çohesha nga tavolina. Papritur ndjeva dorën e fortë të Luixhit i cili luante rolin e shefit të grupit, të kapte krahun tim për të më penguar që të ngrihesha. Ai më bëri shenjë se donte të fliste përpara të gjithë burrave, shtruar në atë tavolinë të gjatë.

Ai u ngrit, i ra pjatës me thikë disa herë për t’u tërhequr vëmendjen shokëve të tij. Të gjithë heshtën. Unë prisja një fjalim komplimentash mbi vendin tonë. Por doli ndryshe.

– Të dashur miq të rinj shqiptarë, – tha ai me një ton solemn, por me një zë që u drodh, e që më drodhi edhe mua shpirtin. – Ju të dy keni qenë për ne të njëzetë burrat italianë; L’anima di Albania. Përpara shpirtit tuaj të pastër, ne na duhet t‘i japim fund pamjes sonë, që ju e keni njehësuar me fjalën “turistë”. Ne, të njëzetë burrat që ju shikoni, e kemi njohur vendin tuaj të bukur përpara se ju të lindnit. Ne ishim ushtarët italianë, të ardhur si okupatorë në tokën tuaj.

Unë ktheva kokën me vrull nga kolegu im, për t’i kërkuar shikimin në këtë befasi që më kishtë kapur fytin. Por ai shikonte i qetë e me një buzëqeshje të lehtë drejt Luixhit.

– Ne, – vazhdonte të fliste Luixhi, – kemi qenë regjimenti i ushtarëve Alpinë, që nisën sulmin nga toka juaj kundra grekëve. Ne ishim të vendosur në Berat, Tepelenë e Gjirokastër. Ne e njohim relievin tuaj të Jugut përmendësh.

Ndaloi, uli kokën dhe kruajti napën e bardhë të tavolinës përpara se të rimerrte fjalën.

– Ne në Itali ishim të gjithë fshatarë. Ne ishim të gjithë njezet vjeç kur i hipëm për herë të parë në jetë trenit, kur u nisëm drejt bregut të detit nga ku morëm anijet.

Luixhi heshti përsëri. Heshtja ishte e rëndë.

– Por ne… nuk u kthyem të gjithë, – tha me një zë që përmbahej fort në dridhjen e tij.

Ai fliste dhe lotët i rrëshkisnin në faqe. Të njezetë burrave u pikonin lotët rrëke, por asnjëri nuk bënte më të voglën lëvizje për t’i fshirë.

Luixhi ndaloi së foluri. Por nuk u ul. Ne u kemi kërkuar autoriteteve shqiptare të na lejojnë të devijojmë trajektoren zyrtare të udhëtimit tonë, për të shkuar në Urën e Dragotit. Ne u thyem nga grekët. Dhe pika jonë e fundit e tërheqjes ishte Ura e Dragotit. Por deri tani nuk kemi asnjë përgjigje.

Luixhi përsëri ndaloi. Pastaj befas e braktisi tonin solemn, për ta shndërruar atë në lutje:

– Ju lutemi, – na u drejtua ai, ne; dy djemve njezetepesëvjeçarë, – bëni çdo gjë që është e mundur të shikojmë edhe njëherë vendin ku na ranë shokët tanë.

Unë përsëri ktheva kokën nga kolegu im. Ai u përgjigj:

– Do mundohemi.

– Ja ku është rruga që mund të marrim, – tha Luixhi, – duke treguar një rrugë që shkonte e kthehej pas një kodre të Beratit.

Unë e ndjeva veten shumë keq. Mendimi se kisha ngrënë drekë me njerëz që dikur kishin qenë okupatorë ose armiq, më dukej surreal. Ajo që më shqetësonte ishte thjeshtësia e konkretes. Thjeshtësia e lutjes. Ajo nuk ishte lutje e një shteti. Nuk ishte lutje e një kombi. Ajo ishte lutja e një fshatari të varfër që aksidentalisht kishte lindur në Itali, e që trenin për herë të parë e kishte marrë kur e kishin nisur për në luftë.

Por në pritje të një përgjigjeje nga autoritetet e vendit, ne duhej të vazhdonim programin turistik sipas marrëveshjes që ata kishin bërë në Itali. Tek ne ndalohej iniciativa private, iniciativa e njeriut të lirë në këtë botë. Vazhduam rrugën në pritje të përgjigjes. Ajo që ndodhi pas atij rrëfimi ishte e dhimbshme. Dhimbja kishte qenë aty, por unë nuk e shihja. Nga ai çast unë nuk pashë më njëzet vizitorë, por njëzet ushtarë që qanin dhe qeshnin me ne, në përpjekje të na pengonin të jetonim dramën e tyre. E kjo tregonte shpirtin delikat të italianit që nuk ishte bërë për luftë apo pjekurinë që jep trauma e tragjedisë.

Në kthim nga Saranda morëm lajmin e dritës jeshile. Nuk do ta harroj atë ditë, kur ata pushuan së kënduari në autobuz, sepse kthyem drejtimin drejt Urës së Dragotit, duke lënë rrugën kryesore. Heshtja që pllakosi, fytyrat e vrara që kërkonin relievet që u kishin mbetur në kujtesë që prej më shumë se dyzet vjetësh, relievet që u kishin dalë në ëndërr edhe natën e martesës, edhe kur u kishin lindur fëmijët.

Kur mbërritëm tek ura, autobusi qëndroi. Shoferi ynë nuk pushonte së psherëtiri.

Ata zbritën një nga një. U vunë në faqe të malit dhe filluan të ecin si të pirë me lotë në sy. Dikush edhe me ngashërimë. Me ngashërimë, edhe me zë. Pa filluan të ulen në gjunjë. Pa filluan të mbledhin gurë e t‘i fusin në çantat e tyre…

Luixhi erdhi drejt meje.

– Ti je i lumtur, – më tha, – sepse nën të qeshurën tënde nuk do të qëndrojë kurrë tragjedia. Mëso edhe ti, mëso të thuash “NO! NO ! NOOOOO !!!!”. Dhe ulëriti sa zë pati, pastaj ia plasi një të qari me denesë.

E mora në krahë. E pushtova.

Këtu e mbaroi tregimin miku im.

Tavlla e cigares ishte mbushur plot.

Leave a Reply

Your email address will not be published.

*

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Latest from Letërsi

Go to Top