FILL I GJETUN-Martin Camaj
Natën që shkoi u fikën dritat e mbeti
qyteti në terr deri n’agim.Amvisat kërkuen llampat vojguri
e s’i gjetën në terr.Në nadje ra dielli e zbeu
faqet e rrokaqiellëve.Në nadje vrejta rrethin e andrrave
në truell
e gjeta fillin e tretun
në pikën e ndaljes së dritës.
Në një shkrim të mrekullueshem drejtuar studentëve të mjekësesisë, me titull «Etika e kërkimit shkencor», Karl Popper, filozof i shkencave të shekullit të XX-të, përqendrohet në qëndrimin që mbajnë njerëzit ndaj gabimit. Ai thotë se meqë progresi i detyrohet më shumë korigjimit të gabimeve se sa grumbullimit të njohurive, ne duhet të hidhemi pa komplekse në kërkim të gabimit. Por, shpjegon ai, morali na ka edukuar se gabimi duhet të dënohet, e ne i fshehim gabimet.
Kujtim Drishti
Është e çuditshme kur konstatojmë se sa e sipërfaqshme është ndonjëherë bindja jone.
Për një të vërtetë, mbi të cilën ne do të bindeshim vetë, pa ndërhyrjen e ndokujt, mjafton që të na thonë: «Ti nuk e di… ose ti e ke gabim !», që të lindë tek ne një dëshirë për ta kundërshtuar bashkëfolësin, vetëm për arsyen se përpara se të flasë për të vërtetën, ai bëri një gjykim, e gjykimi prek sedrën tonë e nga ai çast biseda zhvendoset nga një diskutim mbi të vërtetën, në një luftë sedre.
Ky mendim i William James-it, psikolog e mendimtar i famshëm amerikan, më vjen në mendje sa herë pyes veten përse shqiptarët nuk merren vesh me njëri-tjetrin.
Për vite me radhë kam konstatur këtë fenomen që unë e quaj «Gracka Primitive e Sedrës », në biseda me ta, si këtu në Francë, edhe në Amerikë, por më shumë akoma në Shqipëri, në vendin tim.
Këndvështrimi historik i Grackës Psikologjike
Unë e quaj «grackë», sepse ndërsa mjeti i kerkimit të së vërtetës është arsyeja, njerëzit përdorin një mjet tjeter: joarsyen, sedren që u jep drejtim drejt vetes së tyre, jo drejt së vërtetës.
Unë e quaj «primitive», sepse sedra formohet nga një refleks i lashtë, i lindur dhe i rregjistruar në trurin e njeriut në një raport forcash midis njerëzve, të cilët për arsye të mbiekzistencës vihen në garë kush të zotërojë gjahun.
Në kohët modernë ky refleks shpërthen jo si nevojë e zotërimit të gjahut, por si nevojë e egos për t’u afirmuar si më i zoti se tjetri, si ai qe ka zotëruar gjahun, si ai që zotëron të vërtetën. E ky fenomen vazhdon në; kush është më i forti, kush është më i dituri, kush është më i zgjuari ose kush është më i pasur. Kjo bën pjesë në natyrën e njeriut.
Por natyra ngatërrohet kur njerëzit nisen sinqerisht në kërkim të së vërtetës, subkoshienca e tyre në shtysën për të treguar pushtet mbi tjetrin nuk nxjerr dhëmbët, nuk nxjerr muskujt, por përdor një dredhi. Ajo merr hua nga koshienca dhe morali elemente racionale për të formuar një armë vringëlluese; Gjykimin e Tjetrit që në frazat e para të debatit.
Është pra kjo Grackë Primitive ku ata bien, që nuk lejon vënien në plan të parë të argumentit, e kjo i jep fund diskutimit mbi të vërtetën. E atëherë ne nuk arrijmë të themi; «de la discussion jaillit la lumière» – nga diskutimi del drita, siç thonë francezët.
Etika e kërkimit të së vërtetës
Në një shkrim të mrekullueshem drejtuar studentëve të mjekësesisë, me titull «Etika e kërkimit shkencor», Karl Popper, filozof i shkencave të shekullit të XX-të, përqendrohet në qëndrimin që mbajnë njerëzit ndaj gabimit.
Ai thotë se meqë progresi i detyrohet më shumë korigjimit të gabimeve se sa grumbullimit të njohurive, ne duhet të hidhemi pa komplekse në kërkim të gabimit. Por, shpjegon ai, morali na ka edukuar se gabimi duhet të dënohet, e ne i fshehim gabimet. Pra, në raport me të vërtetën, morali na ka kthyer në hipokritë.
Por veçoria e rrugës sonë drejt të vërtetave, tregon se asnjëri nuk ka qenë zotërues i së vërtetës, e jo vetëm aq, por veçoria tjetër është se gabimi është shoqëruesi pa pushim i kësaj rruge.
Prandaj ne duhet të hidhemi në kërkim të gabimeve. Kjo është më e thjeshtë në shkencë e më e vështirë në jetën e përditshme, që kur mesuesja nuk tregon gëzim që u gjet një gabim për t’u korrigjuar, por tregon hidhërim të derdhur në një notë të keqe.
Ai këshillon të gjithë njerëzit që duan të paraqesin tezën e mbrojtur në shkencë që të jenë modestë, sepse duhet të ruajnë thellë në veten e tyre idenë eventuale të një gabimi në tezë
Proverba popullore kundër Grackës
Mençuria e popullit mbulon çdo centimetër të jetës së tij shpirtërore. Kjo mençuri, e derdhur në proverba, ku arti i saj shkëlqen, të mrekullon. Askush nuk mund të thotë se populli ynë është primitiv. Prandaj kultura e tij peshon shumë më tepër se kultura publicitare e televizioneve tona, e ndonjëherë edhe se ajo e shkollave tona.
«Gjithkush leu, mend e veta pëlqeu (Elbasan). «Marria më e madhe është me kujtu vedin të mençëm» (Shkodër). «Kalliri me bukë nuk i ngre kryet përpjetë» (Jug). «Ai që do të zihet, zihet dhe me macen » (Dardhë).
Për këtë temë, midis proverbave unë zgjodha njërën prej tyre, që ka një domethënie të thellë e të paraqitur me humor.
«Gjeli mbret, në pleh të vet»
Që me figurën e zgjedhur alegorike të gjelit, populli të përplas në fytyrë me humor, por dhe me ironi, talljen e tij me gjelin, por edhe me ty që e konsideron veten mbret në diskutim.
Sikur kjo të mos mjaftonte, ai të hedh në fytyrë dhe «plehun», këtë antitezë vlere me mbretin, e të jep një mjet të fuqishëm distancimi nga «plehu» jot, që përfaqëson botën tënde të vogël me të gjithë mbeturinat e saj.
Por gjeli mbetet një figurë jo e mençur, prej së cilës më shumë se kënga e tij shkëputet krekosja, kjo krenari mendjemadhe.
Imagjinoni tani sikur i gjithë teksti i këngës së gjelave t’i kushtohej plehut nën këmbët e njëri-tjetrit.
Atëherë nuk do të kishte as këngë, as argument për të vërtetën, sepse të gjithë do të mbyteshin në plehun e njëri-tjetrit e do ta linin të vërtetën jetime.
Gjoni i Madh-Erjon Papagjoni
…Mes një kurore malesh madhështorë, mbuluar nga pyje bredhash të lartë, shtrihej një Luginë e gjerë, dhe mbi të, një fshat i madh. Legjendat rrëfenin se shekuj e shekuj më parë, në fillesat e njerëzimit, tamam në kohët kur majmuni u bë njeri, a thjesht zuri ta quante veten të tillë, ajo Luginë e martuar përjetësisht me malet rrotull saj, sundohej prej ca shpendësh të stërmëdhenj, kthetraçpues e sqepkthyer, pasardhësit e të cilëve, më të vegjël dhe më pak kryelartë se stërgjyshërit, njerëzit i quajtën shqiponja. Thuhej se kur ndodhte të mblidheshin tok, Lugina dhe qielli mbi të, atdheu i tyre asokohe, shndërrohej në skenën e një shfaqjeje që niste nga mesdita dhe vazhdonte gjer në perëndim. Teksa dielli i avitej kupës së qiellit, shqiponjat, të rreshtuara përgjatë kurorës, me ato pendët e tyre kreshpëruar mbi kokat e vogla dhe vështrimin ngulur drejt kreshtës më të lartë, dukej sikur prisnin një shenjë.
Kur dielli prekte majën e qiellit, prej shpellës në kreshtën më të lartë të kurorës, shfaqej mbretëresha e Luginës, një shqiponjë tre herë më e madhe se të tjerat. Thuhej se kishte katër sy, dy kokë, dhe një bisht me tridhjetë e dy pendë pis të zeza. Pasi rrinte një copë herë me krahët e hapur dhe të ngrirë, fluturonte e para drejt diellit gjersa arrinte në një pikë ku hija e vet i binte mu në zemër Luginës. Aty qëndronte e palëvizur, ndërsa të tjerat ngriheshin drejt saj në grupe që formonin rrathë gjithnjë e më të mëdhenj gjersa në fund e mbulonin krejt diellin.
Hëna, që atë kohë ndodhej në anën tjetër të rruzullit, brehej nga xhelozia kur mendonte se Lugina tashmë nxinte si në një eklips të plotë, gjatë të cilit, gjithë gjallesat ngrinin nga tmerri se mos, pas aq e aq pandehmash, kishte ardhur vërtet fundi i botës.
Për fatin e lepujve veçanërisht, që binin më lehtësisht në misticizëm, ky akt i parë i shfaqjes s’qe veçse një sfidë e sundimtarëve të Luginës, edhe ndaj diellit, edhe ndaj hënës, sikurse një provë force ndaj gjithë krijesave brenda dhe përtej Luginës. Ai zgjaste vetëm një copë herë. Rrathët hapeshin sërish, njëri pas tjetrit, e fundit zbriste mbretëresha.
Ajo, ulur hijerëndë buzë shpellës së vet koordinonte me një pamje solemne, si dirigjenti i një muzike të pazëshme, gjithë atë mizëri krahësh që flatronin tufa-tufa e mbushnin qiellin me ca figura të mahnitshme, aq sa edhe gjethet e pemëve dukej sikur shtynin njëra tjetrën për të mos humbur asnjë sekondë prej atij spektakli pa të dytë mbi rruzull, dhuratë e sundimtarëve të Luginës për gjallesat që e popullonin atë.
Çdo krijesë, që nga mamuthët leshatorë e deri te ketrat lozonjarë, ndihej fatlume të rronte aty. Shqiponjat i kishin përzënë të gjitha bishat gjakësore. Të parat u larguan hienat, të fundit, luanët. S’ishte faji i shqiponjave që Luginës iu largua këmbësori i saj më i hijshëm. Për çudi, ato s’i kishin ngarë kurrë luanët, ndoshta prej nderimit që iu ngjallte ajo krifa e tyre e fisme. Vetë ata, sedërmëdhenj siç qenë, nuk e duronin dot sikletin e përditshëm të të jetuarit në një vend, ku dukej në dritë të diellit se nuk ishin më mbretër. Të tjerët jetonin në harmoni mes pyjeve, mrizeve, përrenjve e livadheve, ku pas çdo pengese të hapej një peizazh i ri që të rrëmbente sytë. Edhe kur u duhej të ushqenin sundimtarët me mishin e tyre, s’iu vinte fort keq për veten. Vdekja avitej e bukur, i rrëmbente me kthetra të mprehtë që nguleshin thellë në mish dhe i shpinte lart e më lart, drejt kreshtave madhështore, ku sipas gojëdhënave që qarkullonin mes baritorëve, duhej të ishte parajsa.
Sapo vërenin ndonjërën prej shqiponjave që afrohej, të gjithë barngrënësit mblidheshin dhe sikur thërrisnin secili me gjuhën e vet, merrmë-merrmë, aq sa për shqiponjat gjuetia në Luginë ishte bërë shumë, po shumë e mërzitshme, pa pikë emocioni, herë-herë edhe komike (disa kishin vdekur madje nga mërzia, disa ishin vetëvrarë prej depresionit). Përveç të moshuarave ose dembeleve, të tjerat preferonin të gjuanin jashtë Luginës.
Pra, e begatë, e paqtë, rridhte jeta në Luginë, me njëfarë monotonie të ëmbël, gjer ditën kur, për fatin e atyre, që e gjithë kjo rehati iu dukej e mërzitshme për vdekje, Luginës iu shtua një banor i ri, dhe atëherë u hap një epokë e re përplot emocione të forta. Së largu, ende s’dihet saktësisht prej nga dhe se kur, majë kreshtave, u dukën ata, një lloj majmuni komik dhe i lezetshëm, domethënë, njerëzit. Me gojët e shqyera dhe mjekrat që u dridheshin, ata pulisnin ritmikisht qepallat si të marrosurit. Gjatë eksodit që kishte zgjatur për breza, sëmundjet, uria, sfilitja dhe të nxehtit, i kishin mësuar të mos iu besonin kollaj syve. Vetëm kur u bindën, të rinjtë zunë të klithnin e të kërcenin, fëmijët qeshnin, ndërsa ata më të vjetrit u ulën këmbëkryq, me kryet midis pëllëmbëve.
Duke vështruar Luginën që u shtrihej përpara, e bukur si një copë parajse, lot të mëdhenj u rridhnin faqeve të lerosura, rigonin e spërdridheshin qimeve të ashpra si gjemba, krijonin mëpastaj ca currila të hollë që spërkatnin shkëmbinjtë e thepisur dhe zbrisnin teposhtë, ndiqnin njëri-tjetrin dhe bashkoheshin si bija të dhimbjes dhe gëzimit, aty ku shputat e gërryera të maleve putheshin me buzët e fryra të Luginës. Thuhet se pikërisht prej atyre lotëve u krijua liqeni që gjendet ende sot në jug të Luginës.
Më së fundi, pas një rrugëtimi shekullor, ata kishin gjetur tokën e premtuar, atë copë tokë që Zoti, me sa dukej, e kishte taksur pikërisht për ta. Me një ndriçim kureshtar në sytë e zinj, shqiponjat soditnin këto qenie dykëmbëshe që po i shtoheshin faunës së pasur të Luginës. Kishin parë edhe më parë të tillë, bile edhe kishin ngrënë disa syresh, por vetëm të shtyrë nga uria e tepërt. Eh, kishin një mish me shije të hidhët këta dykëmbësha të çuditshëm, një mish që krijonte zhurma në bark e jashtëqitje të papërshtatshme për çdo gjahtar që ka sadopak respekt për veten.
Vërtet ashtu si derri edhe këta, mbanin erë të keqe dhe ishin qejflinj të mëdhenj, por ndryshe nga derrat, të cilëve iu qe dashur të largoheshin nga Lugina të parët, meqë sundimtareve s’iu pëlqente as mishi dhe as era e tyre, këto qenie dykëmbëshe dukeshin tepër zbavitëse.
Kishin mësuar të ecnin në kohën që mbi tokë u krijuan fushat me bar. Dhe atyre iu duhej që, tek kalonin nga një pyll në tjetrin, të ngrinin hera-herës ato kokat e tyre të lezetshme për të parë midis barit se mos i përlante ndonjë luan a tigër. Pa fushat dhe barin e lartë do ishin akoma majë pemëve. Por kjo është një histori tjetër. Lëshonin ca tinguj të çuditshëm, lloj-lloj, dhe herë pas here mblidheshin e tundnin gjymtyrët në mënyrë bizare. Një mbretëri pa palaço nuk ka seriozitet. Kështu menduan asokohe shqiponjat.
Pas këtij momenti legjendat nuk janë vetëm legjenda, por histori e shkruar përmes pikturave të shumta që mbulojnë edhe sot shpellat prehistorike Pra, njerëzit u mirëpritën dhe Lugina e Shqipeve ishte vendi më i përshtatshëm për t’u shtuar. Gjeje me bollëk ç’të doje, dhe sapo dukej se vapa zgjaste tepër, ia plaste shiu. Kasolle pas kasolleje ata pushtuan fushat, pastaj kodrat, zbutën kafshët, mbollën tokat. Gjuanin çfarë t’u donte zemra, hanin sa s’iu shpërthente barku. Njerëzit nënshtruan bimët dhe shtazët, ndërtuan kasolle dhe shtruan tokën, pushtuan kodrat deri afër kreshtave. Dhe ndërkohë shtoheshin.
Nga ato qindra frymë të parat, shpejt u dhjetëfishuan, u qindfishuan, si lepujt. Vetëm një gjë ua hidhëronte lumturinë. Shqiponjat, kryelartësia e tyre, gjithçka që u përkiste, kishte zënë të ngjallte zili mes njerëzve, një mllef që koha vetëm sa e shtonte. Ajo harmoni idilike që mbizotëronte në Luginë, e cila sikur rikthente dikur mbi atë copë tokë paqen e kopshtit të Edenit para kafshimit të mollës së mallkuar, s’mund të vazhdonte në përjetësi.
Kafsha egërsohet kur është e uritur, njeriu kur është i ngopur, është thënë dikur. Ajo që ndezi shkrepësen dhe i vuri flakën fitilit të urrejtjes ishte një shqiponjë e plakur, gati e verbër, dhe aq e matufepsur sa shpesh ngatërronte edhe folenë e vet. Thuhej edhe se pinte shume raki, një zakon që e kishte fituar vitet e fundit nga shoqëria me çobanët që jetonin në jug të Luginës. Një mbasdite iu sul një kopeje të imtash, dhe mes aq dhensh që kullosnin në livadhin ngjitur me fshatin, kthetrat e saj rrëmbyen pikërisht çobanin.
Djaloshi mbante hedhur krahëve një lëkurë dashi. Vetë shqiponja plakë u bë pishman disa orë më vonë. Barku i dhembte e zhurmonte aq sa zgjoi fqinjët, por ky është një detaj pa vlerë krahasuar me gjëmat që pasuan. Në mes të fshatit, rrotull nënës së çobanit që rënkonte ishin mbledhur shumë njerëz. Ata zunë të hedhin një valle me shpata e sëpata guri, kapeshin krah për krah, uleshin, ngriheshin e rrotulloheshin, pastaj ulërinin e sokëllinin me zërat e tyre të ndërsyer, duke iu rënë gjokseve fort me grushte aq sa u plaste gjaku.
Shqiponjat u zgjuan nga zhurma, ajo valle e çuditshme i bëri kureshtare, ato zbritën kreshtave për të ndjekur shfaqjen. Ia kishte vlejtur t’i pranoje këta palaço në Luginë. Disa të reja, më kureshtare, iu afruan madje rrapit degëgjerë në mes të sheshit për të parë më mirë. Një grup i madh burrash rrëmbyen harqet dhe një valë shtizash e shigjetash mbuloi sakaq rrapin, ajo më e vogla ra në tokë, tre të tjera me shigjeta nëpër krahë arritën të largohen duke klithur, shumë të habitura. Ishte hera e parë që dikush i sulmonte. Të plagosurës njerëzit iu sulën dhe nisën ta gjuanin me gurë e çfarë t’u zinte dora gjersa e bënë copë-copë. Në mëngjes e varën në degët e rrapit, kokën veç, krahët veç.
Tashmë ishte luftë. Një luftë e egër dhe e gjatë që i çoi të dy speciet në prag të shfarosjes. Kishte shumë histori të njerëzve për shkakun – jo po se shqiponjat i grabisnin, jo po se u hanin fëmijët e të tilla si këto, por e vërteta ishte se njerëzit, ata që dikur u pranuan si “palaçot” e Luginës, tashmë kërkonin të bëheshin zotët e saj. Si edhe në ditët tona, lufta për njerëzit kishte edhe karakter fetar, shqiponjat me atë spektaklin e tyre të përvitshëm përdhosnin madhështinë e diellit, perëndia e njerëzve asokohe. Të paktën kështu thoshin njerëzit, se diellin s’e pyeti kush në fakt.
Kryeplaku dhe shamanët përsërisnin çdo mëngjes se dielli kishte për të shkrumbuar fshatin në qoftë se vazhdonin të lejonin këto turpe dhe çdo vit, teksa vërenin me urrejtje dhe zili fikjen e diellit në mesditë dhe ndiqnin shfaqjen e shqiponjave, njerëzit betoheshin se ky ishte viti i fundit. Arsyeja e vetme që i mbante të palëvizur ishte frika. Por edhe kjo, s’mund ta mbante dot zap për shumë kohë njeriun.
Dhe kështu, midis dy specieve, për sundimin e Luginës, zunë të zhvilloheshin nga agimi e gjer në mbrëmje beteja të tmerrshme me vikama e gjak. Ata kacafyteshin keq e për dreq me një egërsi të pashembullt, gërriceshin deri në ashtë. Shqiponjat mbërthenin njerëzit, i ngrinin lart dhe i lëshonin shkëmbinjve. Fatlumët që mbijetonin krenoheshin për plagët e marra. I tregonin publikisht. Sikur i shenjtëronin e u jepnin fuqi magjike. Shpesh nëpër thonjtë e këtyre shpendëve mbeteshin copëra mishrash të përgjakur, sy, veshë, ose edhe herdhe të shkulura, që tundeshin në ajër midis kthetrave, si trofe lufte, ndërsa toka shurdhohej nga ulërimat e fatkeqit. Të dyja speciet ishin gati të vdisnin, por nuk pranonin kurrsesi ta lëshonin tokën që u takonte. Herë dukej se fitorja i buzëqeshte njërës palë, dhe herë tjetrës.
Lufta zgjati plot një shekull, por në fund njerëzit fituan. Ndonëse ishin dykëmbësha, kokën e kishin më të madhe se ato të dykrahësheve. Ata ia dolën të shpiknin armë, të sajonin kurthe me lloj-lloj dinakërish deri edhe strategji të mirëfillta luftarake. Vërtet ata ishin më të dobët se shqiponjat, s’mund të fluturonin dhe nuk kishin kthetra, por ndryshe nga shqiponjat, që ishin të ndara në familje dhe fise sipas formës së sqepit dhe ngjyrës së pendëve në fund të bishtit, njerëzit ishin të bashkuar, të organizuar. Ishte kjo forca e tyre.
Në këngët që dëgjohen deri sot, njerëzit i këndonin heroizmit të tyre, por do mjaftonte qoftë edhe syri i një studenti arkeologjie për të interpretuar historinë e asaj kohe, e gjitha e pikturuar nëpër shpellat e Luginës. Në të vërtetë ata fitoren ia detyronin më së shumti një metode aspak heroike. Ishte errësira, domethënë mungesa e diellit, aleati më i madh i njerëzve. Ditën kryesisht fshiheshin, por sapo binte errësira, njerëzit ngjiteshin majave, fëlliqnin foletë e shqiponjave, grabisnin ushqimet dhe u thyenin vezët, të cilat krejt rastësisht u zbulua se në të ngrënë ishin mjaft të shijshme. Gjithsesi, këto detaje kanë pak rëndësi tani, njerëzit fituan, dhe Historinë e bëjnë Fitimtarët.
Ditën që mbretëresha e shqiponjave me dy krerë shpalli kapitullimin dhe iu përul mbretit legjendar të njerëzve, ishte sigurisht dita më e madhe në prehistorinë e Luginës. Në kohën që mbretëresha shkuli një pendë nga bishti i vet, në shenjë nënshtrimi a përbetimi, gjithë të tjerat rrinin kreshtave dhe qanin nga hidhërimi, po aq sa ç’kishin qarë njerëzit kur erdhën për herë të parë në Luginë. Lotët u përzien me ato të njerëzve dhe liqeni u fry edhe më.
Për herë të parë, njerëzit u ngjitën kreshtave ditën, dhe i ndoqën me sy shqiponjat teksa fluturonin larg. Pastaj zbritën dhe ia nisën një feste që s’ishte e s’u pa më kurrë atyre anëve, te paktën deri në ngjarjet që trajton ky tregim. Tani ajo Luginë e mrekullueshme u përkiste e tëra atyre. Vetëm atyre. Më nisjen e sundimit të njeriut u kthyen edhe një pjesë e bishave të tjera, gjer edhe derri, mishi dhe era e të cilit nuk është se i bezdiste sundimtarët e rinj. Përkundrazi. Shekujt rrokulliseshin dhe dukej sikur shqiponjat kishin mbetur vetëm në këngët, vallet, përrallat, pikturat e shpellave si dhe në skulpturën e gdhendur mbi një shkëmb të madh në sheshin e fshatit, për nder të mbretëreshës së tyre, që thuhej se nuk ishte larguar kurrë nga Lugina. Por nuk ishte ashtu. Gjenet ishin ndërthurur, gjakrat ishin përzier, dhe teksa brezat zëvendësonin njëri-tjetrin, fytyrat e njerëzve morën pamje të egra, hundët iu kthyen si shkabat dhe në deje u vërshonte gjaku krenar dhe grabitqar i shqipeve.
Prandaj ai vend, rrethuar mes malesh quhej Lugina e Shqipeve, paçka se prej shekujsh të shkuar e të shuar në harresë, shqipe aty nuk kishte mbetur as edhe një për be. Pas disfatës së motmotshme, ku thuajse qenë faruar si specie, ato pak ekzemplarë që kishin mundur të shpëtonin teksa shtegtonin larg që andej, bashkë me puplat e errëta bartnin në trupin e madh edhe llahtarën prej atyre njerëzve. Tashmë shqiponjat s’i afroheshin assesi asaj Lugine, mbetur si një nostalgji e shuar, ku dikur mblidheshin të gjitha së toku, ngrohnin vezë për aradhet e reja dhe në çdo shkëmb ngrinin fole.
**********
“Dashuria Gjon, biri im, lind në frymë dhe pastaj zbret në mish. Kur lind në mish, kalbet bashkë më të. Kur lind në frymë, bëhet dritë si ajo. Ti duhet ta sjellësh dashurinë te sivëllezërit e tu. Bëje dritë dhe jepu dritë Gjon! Ky është amaneti im!…”
…Gjoni u zgjua. Trupi i ishte mbuluar nga djersa. Merrtë frymë thellë dhe shpejt. Mijëra herë e kishte parë këtë ëndërr me të atin, tiparet e të cilit i ngatërroheshin me ato të mbretit të legjendar të Luginës dhe mijëra herë dëgjonte po ato fjalë. Qëndroi një grimë herë i ngritur bythaz mbi krevat derisa ankthi iu shua. Nga dritarja e ngushtë e shtëpisë agu sa kishte filluar t’u jepte formë e cipëz maleve dhe drurëve të pyllit. Lugina ishte ende nën terr. Ende e ngrohtë nga avujt, fryma dhe psherëtimat e gjallesave nëpër gjumë. Gjoni e nguli syrin përtej dritares, në bosh, atje ku agu po ndeshej tinëz me errësirën…
**********
Edhe duke përtypur paninen e tij të preferuar, ton me kërpudha, Xhoni nuk ia hiqte sytë për asnjë çast monitorit. Puna në Ministrinë e Mbrojtjes nuk kishte qenë siç e priste, as luftëra, as aksione, as konspiracione, vetëm pritje të gjata përpara ekranit që transmetonte pamjet satelitore, të cilat falë teknologjisë ishin bërë aq të qarta sa mund të dalloje fare mirë edhe nishanet në fytyrat e njerëzve. Argëtimi i tij i vetëm ishte kur i qëllonte turni në kohën që sateliti bënte një kontroll nga Lugina e Shqipeve. Vend i vogël e i egër vërtet, por pikërisht aty thuhej se jetonte heroi i tij i librave me ilustrime, prej mishi e kockash, krejt i vërtetë, dhe Xhoni ishte plotësisht i bindur për këtë. Madje i dukej se e kishte gjetur.
Veç satelitëve, mbi Luginë shpesh fluturonin edhe dronë e avionë spiunë. Fotografimi nga lartësitë ishte menduar si mënyra më e mire për të mos marrë vesh askush, bëhej në fshehtësi të plotë dhe kishte siguri maksimale. Dhe këta dronë e avionë e kishin fotografuar shumë herë edhe heroin e rrëfimit tonë.
Xhoni, si edhe miliona e miliona të tjerë ishte i fiksuar pas librave me ilustrime. Dëshira për të identifikuar dhe fotografuar heroin e tij, veç një ëndrre që kthehej në realitet do ta bënte brenda pak ditësh edhe milioner. Pa asnjë dyshim.
Ej, Xhon, shih, po del heroi yt! – i tha kolegu me një nuancë të pafshehur talljeje në zë ndërkohë që Xhoni po hidhte në kosh letrën paketuese. Në ekran u duk një figurë burri trupmadh me një qeleshe të bardhë në kokë. Mund të jetë vërtet ai, – mendoi Xhoni për të satën herë duke ndjekur lëvizjet e njeriut. Zmadhoi figurën derisa u dukën ca shpatulla të gunguara dhe një kraharor i gjerë. Xhoni e ndiqte prej shtatë javësh këtë figurë dhe tashmë ia dinte gjithë lëvizjet dhe ritet. Ishte mëngjes. Ai po shkonte te pusi, pastaj do përkëdhelte qenin, do hapte gojën e madhe sa një ulluk dhe do lëshonte ato gogësimat e tij si rrapëllima, pastaj e ëma do…
Sot ishte e diel, dita kur heroi i tij me siguri do të dilte në treg.
Xhoni u ndërdysh një hop. Të ishte vërtet ai? Dhe nëse po, a i kishte bërë të gjitha ato heroizmat që përshkruheshin në serialin e preferuar të tij apo s’qenë veçse pjellë e fantazisë së autorit, që i shtyrë nga lakmia për të shitur sa më tepër kopje sajonte gjithfarë ngjarjesh të paqena. Xhoni e kishte takuar autorin e serialit pas shumë përpjekjesh në një panair dhe pyetjes së Xhonit ai i qe përgjigjur si në çdo intervistë, domethënë se e kishin rrëmbyer piratët e Luginës për dy vjet dhe aty kishte takuar e njohur nga afër edhe heroin e Luginës së Shqipeve, kishte qëndruar në kullën e tij dhe kishte qenë dëshmitar okular i mjaft bëmave që pat bërë.
Me siguri ky duhet të jetë, mendoi Xhoni. Si të gjithë superheronjtë, edhe ky i imi gjatë ditës maskohet me një profil të ulët, si çoban p.sh, pse jo, kurse gjatë natës kapërcen Luginën dhe shkon e vendos drejtësinë nëpër metropolet e mëdha të botës. Xhoni e përqendroi fokusin satelitor te heroi i tij, njëherazi edhe heroi i rrëfimit tonë, ndërsa ky i fundit, pasi kishte ngarkuar mushkat me dru, po ndahej nga e ëma…
Aleksis Cipras është kryeministri i 14-të i Greqisë, pas rivendosjes së demokracisë greke, nga viti 1974 e në vazhdim. Eshtë gjithashtu kryeministri i parë i një partie të majtë në pushtet, por edhe kryeministri i parë i Greqisë që ka lindur pas viteve ’70.
Ai lindi në Athinë, në 28 korrik 1974. Nëna e tij është nga Eleftheroupolis i Kavalës, ndërsa i ati nga Athamanio i Artës. Cipras u rrit në Athinë dhe ndoqi studimet për inxhinieri ndërtimi në Universitetin Politeknik të Athinës dhe studimet pasuniversitare për urbanistikë. Cipras e ka filluar herët veprimtarinë e tij politike, duke u angazhuar në organizatat majtiste që në vitet e gjimnazit, tok me shoqen e tij të klasës dhe bashkëshorten e tij të mëvonshme, Beti Baziana. Lidhja e tyre është shumëvjeçare dhe fryt i kësaj lidhjeje, janë dy djemtë e tyre. Nuk janë ligjërisht të martuar me mënyrat klasike të martesës, por përmes ligjit për bashkëjetesën në cift. Beti Baziana ka mbaruar për inxhineri elektronike në Universitetin e Patras dhe punon si pedagoge.
Karriera politike
Në vitin 2006, kandidoi si Kryetar i Bashkisë së Athinës përmes Koalicionit SYN (koalicion i partive dhe grupimeve të majta). Në Kongresin e 5-të SYN, në shkurt të 2008-ës, u zgjodh kryetar i partisë SYRIZA me 70% të votave. Në zgjedhjet e vitit 2012, SYN doli partia e dytë në zgjdhjet kombëtare. Në korrik të vitit 2013, me shpërbërjen e koalicionit të SYN dhe konvertimit në një parti të vetme; SYRIZA, Cipras u zgjodh kryetari i saj. Gjithashtu Cipras ka qenë kandidat për postin e Presidentit të Komisionit Europian, si përfaqësues i Partisë së Majtë Europiane.
Fuqizmi i SYRIZA-s në zgjedhjet e 2012-ës
Duke marrë shkas nga rritja e pakënaqësisë popullore ndaj politikave të Bashkimit Europian në Greqi, SYRIZA mori një boom të menjëhershëm, nga 4,6% që ishte në zgjedhjet e 2009-ës, në 16,78% në zgjedhjet e Majit të 2012-ës, çka përbën një triumf historik për të majtën greke. Cipras e quajti këtë sukses “revolucion paqësor” dhe deklaroi që grekët përmes votës së tyre dëshirojnë në pushtet një qeveri të majtë. Pas raundit të dytë të zgjedhjeve të Qershorit, SYRIZA doli partia e dytë në pushtet (26,89%, 71 vende), ndërsa koalicioni qeveritar përbehej nga partia ‘Demokracia e Re’ (29,66% – 129 vende), PASOK-u (12,28% – 33 vende) dhe DIMAR (E Majta Demokratike) (6,26% – 17 vende), me kryeministër Andonis Samaras.
Pas fuqizimit të SYRIZA-s në zgjedhjet e vitit 2012, përgjatë punimeve të Kongresit të 13-14 Korrikut, SYRIZA u bë partia e vetme e ish-koalicionit të majtë. Për shkak të reagimeve nga rrymat e ndryshme të majta brenda koalicionit, ky kalim nga koalicion në parti të vetme nuk ishte shume paqësor. Por në votimin e 14 korrikut të 2013-ës, Cipras arriti të përftojë 74% të votave të koalicionit dhe unifikimin në një parti të vetme.
Në zgjedhjet europarlamentare të 2014-ës, SYRIZA doli e para, ndërsa në zgjedhjet kombëtare të 2015-ës fiton për herë të parë zgjedhjet kombëtare me 149 vende. Përmes bashkëpunimit me partinë Grekët e Pavarur, ky sukses arriti deri në 51%.
Përktheu: Eleana Ziakou
Normalët-Erjus Mezini
– Oh, unë nuk e di se çfarë flas. Të më falni të gjithë! Ju kam mërzitur. Ju kam lodhur sot. Ju prisha festën. Pa dashje e bëra, shokët e mi. Po ja, kisha një ëndërr edhe unë i mjeri për qytetarin tonë të dashur. Desha ta bëj normal dhe akoma dua. Por e shikoni se çfarë po na ndodh tani? Sa më normal, aq më ndyrësirë dhe idiot. Sa më ndyrësirë, aq më normal. Ah, Xhoni, Xhoni trazavaçi! Ma trazove shpirtin o mjeku im. Po ku ishe kaq kohë dhe nuk fole? Na le të japim premtime, pa e ditur se çfarë po u premtonim këtyre të gjorëve. Nga njerëz të veçantë, po u premtonim të shndërroheshin në njerëz të turmës. E ku jemi tani? Tani nuk e duam turmën. Kështu si e ka nisur turma, do na përpijë të gjithëve një ditë. Këta të gjorë kishin mundësinë të mbeteshin pa u prekur nga vorbulla dhe ne u thamë bëhuni si ne. Po tani? Tani t’u themi oh, jo, mos. Po fatzinjtë duan kaq shumë të bëhen si ne. Mirë, u thamë, nuk ju kemi harruar. E si t’u dal përpara tani dhe t’u them dëgjoni, dua t’ju lë invalidë sepse kjo është e vetmja mënyrë që t’ju mbroj? Nga kush do na mbrosh, do më pyesin. E çfarë t’u përgjigjem më? A i imagjinoni dot fytyrat e tyre kur të dëgjojnë mandatën? Kishin kaq kohë që na prisnin. Ishin të parët që na votuan. U jemi kaq borxhlinj dhe tani, të ndërgjegjësuar në kulm, duam t’i lëmë duarthatë. O perëndi, ku ishe kaq kohë dhe më le të luaja me zjarrin? Çfarë të bëj tani? As vetë nuk e di…
Teksa jermonte nga ajo trazirë që i ishte shkaktuar në shpirt, Uilliamit iu bë se Stefi me Dejzin shikonin nga ai të përgjëruara; ato pëshpëritnin nëpër dhëmbë, duke u munduar që të mos e ndërpritnin udhëheqësin kur fliste. Megjithatë ai ua rrokte fjalët nga goja dhe në të njëjtën kohë që jërmonte dëgjonte se çfarë thoshin edhe ato.
– …i shkreti. I do shumë shqiptarët. A e shikon se sa po e vret ndërgjegja? Çdo detajë, çdo fat, çdo rast e prek drejt e në shpirt. E tret nga brenda halli i tyre.
– Të drejtë ke Stefi. Po më dhimbset edhe mua kryeministri jonë. Nuk ka pasur ndonjëherë Shqipëria një pushtetar me zemër kaq të madhe. Të gjithë do t’i çlirojë dhe t’i ndihmojë. Duhet ta ndihmojmë edhe ne kryeministrin tonë.
– Po, po, siç e the. Atë duhet të bëjmë, patjetër. Jemi me fat që kemi një burrë të tillë në mesin tonë.
I KËRCËNUARI-JORGE LUIS BORGES
Është dashuria. Duhet të fshihem ose të marr arratinë.
Si në një ëndërr mizore, ngrihen muret e burgut të saj.
E hirshmja maskë ka ndryshuar, por si gjithmonë është e vetmja.
E për çfarë do të më vlejnë hajmalitë e mia: përdorimi i shkronjave,
erudicioni i mugët, mësimi i fjalëve që përdori Veriu i ashpër
për të kënduar detet dhe shpatat e tij,
miqësia e pastër, galeritë e bibliotekave, gjërat e thjeshta,
zakonet, dashuria fëmijërore e sime mëje, hija luftarake e të vdekurve të mi,
nata e pakohë, shija e ëndrrës?
Të jem apo të mos jem me ty, është përmasa e kohës sime.
Tani shtamba thyhet në gurrë, tani njeriu me zërin e shpendit ngrihet,
tani ata që këqyrin nga dritarja janë hijesuar, por hija nuk e sjell paqen.
E di, dashuria është: ankthi dhe qetësia që të dëgjoj zërin tënd,
pritja dhe kujtesa, tmerri i të jetuarit në të pastajmen.
Është dashuria me të sajat mitologji, me të sajat të vogla magji të kota.
Është një kryqëzim ku s’marr guximin të kaloj.
Tani ushtritë më rrethojnë, hordhitë.
(Kjo dhomë nuk është reale; ajo nuk e ka parë)
Më kallëzon emri i një femre.
Në gjithë trupin më dhemb një femër.Përktheu: Erion Karabolli
Bisedë me aktivistin Klodi Leka mbi letërsinë dhe politikën.
Ai është anëtar i Organizatës Politike prej pesë vitesh dhe si i tillë e sheh të pandarë artin nga politika.
Leka rrëfen disa detaje tronditëse në fillimet e viteve të tij studentore ku u formësua nderëgjegjia e tij sociale dhe politike:
Kur zbarkova në Tiranë si student, gjëja e parë që bëra ishte mbërritja te greva e urisë e të përndjekurve politikë. Aty pashë dikë të digjej dhe njëzet metra më tej, në tryezat e një qebaptoreje buzë rrugës, njerëzit kullufisnin qofte të pashqetësuar. Kjo ishte dëshpëruese, por për habi nuk ma preu rrugën e angazhimit. Më herët isha përfshirë në demonstratën e 21 Janarit. Gjuaja gurë, hipa në kangjellat e kryeministrisë dhe pashë Ziver Veizin të jepte shpirt nën këmbët e mia. Ishte njeriu i parë që shikoja tek vdiste. Dridhej, sytë iu zbardhën dhe një culluf flokësh në gjak. Të nesërmen ime më erdhi në Tiranë të më merrte me vete në qytezë. Në furgonin e linjës sundonte lufta civile, por e heshtur.
Për letërsinë thotë: Atje jashtë, në rrugë, shkruhet letërsia e vërtetë. Jetë, personazhe, narrativa. Secila ka mundësinë për t’u bërë kryevepër.
E kur i duhet të përshkruajë mënyrën armiqësore me të cilën e kanë pritur mediat servile të politikës, ai rrëfen se:
Një spiker famoz i aksh emisioni mëngjesi, na ftoi në studion e tij për të pështyrë mbi ne dhe gazetën tonë në pikun e protestave, pa na dhënë kohë për të shpjeguar idetë tona. Kjo është pjesa komike e perversitetit me të cilën jemi hasur.
Ndërsa atmosferën poetike të kryeqytetit, Leka midis të tjerash e përshkruan kështu:
Zukama histerike prej mize, provincialiteti i “kullerave”, të qënit qytet pa lidhje, të punuarit si kalë për të paguar qeranë, të shtypurit si qen nëpër autobusë, kafenetë me muzikë teneqeje dhe arredim absurd, shumë seks në ajër dhe hiç në praktikë, shërimi i dhimbjes me snobizëm, të njëjtët njerëz që i ndesh kudo, forma sterile, depresion pink, rënie në përsëritje dhe kotësi, të mos pasurit të një jete underground, ferri i vitrinave dhe reklamave, të gjitha këto e bëjnë Tiranën qytet të mërzitshëm. Ama, nuk bën të jem vetëm mohues i kësaj krijese të shpërfytyruar. Ka disa raste kur shëmtia më josh më tepër se çdo bukuri.
Bisedoi: Arlinda Guma
Arlinda Guma: Cili ka qenë ai çasti kur keni ndjerë se koncepti juaj për ekzistencën dhe të drejtat e individit në shoqëri do të shprehej më mirë nëpërmjet aktivizmit social e politik? Po çasti kur keni hasur për herë të parë filozofinë e Marksit? Ku u pikëprenë për ju këto të dyja?
Klodi Leka: Mbërritja te pikëpamjet e tanishme konceptuale dhe politike nuk ka qenë rrjedhojë e një akti të vetëm, siç ishte tronditja e Shën Palit rrugës për në Damask, por një rrugëtim i gjatë dhe i mundimshem plot kthesa, thyerje dhe tjetërsime. Përvojat e para politike i kam që herët. Familja nga ana e mamasë ishte e majtë në një qytet radikalisht të djathtë dhe kjo u shoqërua me pasoja. Mbaj mend dy ngjarje që do të mbeten të pashlyeshme në kujtesën time. Në vitin 1997, në oborrin e shkollës “Migjeni” të qytetit të Mamurrasit, mbahej një miting i së majtës dhe isha aty bashkë me mamanë dhe tezet e mia. Një çast, sikur të kishin mbirë nga hiçi, disa huliganë me hunj kapërcyen murin rrethues të shkolles dhe nisën të shpërndanin me dhunë njerëzit e mbledhur aty. Kaos dhe britma. Atë ditë shumë njerëz u rrahën. Edhe ata në tribunë. Ngjarja tjetër ndodhi gjatë zgjedhjeve të vitit 1998, kur im atë, me të cilin ecja në qendër të qytezës, u arrestua dhunshëm për shkak të një letre politike, ndersa unë mbeta duke qarë në mes të qytetit, deri sa një grua fqinje rome, erdhi, më ngriti në krahë dhe më çoi në shtëpi. Asokohe isha 6 vjeç.
Pastaj në jeten time hyri krishtërimi dhe nacionalizmi. Krishtërimin e kisha trashëgimi nga familja e tim eti kur shkoja për vizitë tek gjyshërit në Veri, të cilët kishin libra fetarë me ilustrime në shtëpi. Më mbeten edhe sot në kujtesë historitë e Jezuit me fëmijët. Kishën në Mamurras e kisha pothuajse ngjitur me shkollën dhe çdo ditë kapja meshën e orës 7:30, pastaj shkoja në mësim. Prehja në kishë dhe ideja e Zotit më falte paqe shpirtërore. Mirpo disa ngjarje fatkeqe në familjen tonë u bënë shkas për thyerjen e pakthyeshme midis meje dhe krishtërimit. Zoti i tyre heshtte dhe kjo qe e padurueshme. Prisja trokitjen e Krishtit në derë në netët e trazuara të besimit, siç thoshin edhe fabulat fetare, por ai nuk trokiti kurrë. Të them të drejtën, do të doja që Zoti të ekzistonte, pavarësisht se logjika nuk ma rrok ekzistencën e tij, që të kisha mundësi të bëja një bisedë pa dorashka me të. Dhe pse ateist, vijoj të mendoj se jeta e Krishtit është interesante dhe shpalos disa parime të ngjashme me bindjet e mia.
Nacionalizmi u shfaq në periudhën e pubertetit. Konsumoja me orë e orë muzikë dhe shkrime të dobëta nacionaliste, aq sa më kaplonte histeria. Historia dhe letërsia ishin te vetmet lëndë ku shkëlqeja, ndërsa në lëndet e tjera, sidomos në shkencat ekzakte, mbetesha nxënës tepër i dobët. Atë kohë nisa të shkruaja poezi. Ishte nevojë e tmerrshme për të shprehur frustrimet mbi lavdinë tonë të humbur. I kushtoja vjersha çdo ngjarjeje dhe personazhi historik. Aq sa, teksa ia lexoja një kushërire të rritur, ajo m’u gjegj me jo pak shpoti: “Ti nuk je veteran lufte, çuno, shkruaj për jetën dhe dashurinë!” Dhe nuk m’i pëlqeu poezitë. Kjo ishte tepër tronditëse. Kisha shpenzuar kohë dhe emocione me to. Pathosi i nacionalizmit shkoi me zbehjen e pasionit për historinë. Në histori gjithkush ka pikëpamjen e tij për gjithçka, asgjë nuk ishte ekzakte dhe kjo më lodhi, më acaroi tej mase. Pastaj nisa të lexoja letërsi dhe të bija në kontakt me gazetën “Gazeta” dhe kureshtja ime nisi të orientohej majtas, tashmë disi më i vetëdijshëm se ç’ishte e majta.
Përvojat politike të rinise ishin po aq traumatike sa të fëmijërisë. Kur zbarkova në Tiranë si student, gjëja e parë që bëra ishte mbërritja te greva e urisë e të përndjekurve politikë. Aty pashë dikë të digjej dhe njëzet metra më tej, në tryezat e një qebaptoreje buzë rrugës, njerëzit kullufisnin qofte të pashqetësuar. Kjo ishte dëshpëruese, por për habi nuk ma preu rrugën e angazhimit. Më herët isha përfshirë në demonstratën e 21 Janarit. Gjuaja gurë, hipa në kangjellat e kryeministrisë dhe pashë Ziver Veizin të jepte shpirt nën këmbët e mia. Ishte njeriu i parë që shikoja tek vdiste. Dridhej, sytë iu zbardhën dhe një culluf flokësh në gjak. Të nesërmen ime më erdhi në Tiranë të më merrte me vete në qytezë. Në furgonin e linjës sundonte lufta civile, por e heshtur. Një zotëri i sertë tha se nëse i biri do të ishte pjesëmarrës në atë demostratë rrugeçërish do ta dorëzonte vetë në polici. Aty nisi një zënkë e ashpër, saqë shoferit iu desh të ndalonte buzë rrugës që të rikthente rendin. Kthimi i zemërimit në lot varrimi qe tepër zhgënjyes. Më largoi përgjithnjë prej opozitës zyrtare dhe më shtyu fuqishëm drejt Organizatës Politike.
Përvoja e aktivizmit në Organizatën Politike, thurur me kujtesën mbi rrënjët e mia klasore dhe solidaritetin e treguar nga aktivistët më të hershëm për të riun e periferisë, më ka ndërtuar si njeri. Shpesh e mendoj se cila mund të ishte rruga ime përtej aktivizmit. Ndoshta në burg, si shumë shokë të qytezës dhe fëmijërisë. Ose njeri i cekët, kollarexhi i vockël, që mezi mbijeton dhe beson se Vetting-u e ambasadorët do të sjellin drejtësinë në vend. Ideja e burgut më josh, por mundësia e dytë më krijon neveri. Organizata Politike ka qenë një shkollë jete dhe teorie për mua dhe shumë të rinj të tjerë. Aty gjeta literaturë, besim, miq për kokë dhe mundësinë që të merja nën kontroll frenat e fatit tim. Aty njoha Marksin, Sartrin, Majakovskin, Xhek Keruakun, kinemanë franceze dhe italiane, por edhe protestat, dhunën ekzistenciale të t’folmes në publik, veten dhe botën në qelitë e ndyra të komisariatit 2 & 3, ankthin dhe guximin, cilësi këto që i japin brendi dhe kuptim njeriut. Gjithë kjo përvojë dhe përmasë shpesh kthehet në akuzë për aktivistët e organizates, duke i baltosur përse nuk janë si të tjerët, individë famozë pa organizatë ose militantë të ndonjë partie.
Arlinda Guma: Jeni autor i një libri (të pabotuar) me poezi dhe tregime. Përse nuk e keni botuar ende? Ju kanë kërkuar pará botuesit? A janë këto krijime “të angazhuara”, apo angazhimin tuaj politik e mbani veç letërsisë?
Klodi Leka: Siç e permenda më sipër poezi kam nisur të shkruaj që në stinën e pubertetit. Poezi për heronjtë, të cilat nuk e di se ku ndodhen, si shume poezi të mëvonshme të lara në lavatriçe. Fletoret me poezi për jetën dhe ndjenjat janë aq fataliste dhe patetike sa kam frikë t’i lexoj përsëri. Pastaj poezia e pesëvjeçarit të aktivizmit. Shumica e gjërave që kam shkruar në adoleshencë nuk më pëlqejnë. Përmbajtje, por pa formë. Poemën e mësova shumë vonë. Ama, mendoj se poezitë e periudhës së aktivizmit politik janë dukshëm më të arrira. Ritmike, të pasura në gjuhë dhe shprehi. Poezi polisi dhe erosi. Janë ca çaste të marra letrare, ku edhe bejtexhiu më i dobët i fshatit mund të nxjerrë rubaira prej lumit që rrjedh befasisht në zemrën e tij.
Për sa i përket publikimit të një vëllimi me poezi, së pari është çështje dileme: nuk e di nëse dua të botoj. Poezia për mua nuk është tendencë arti për art dhe nevojë për t’u konfirmuar në rrethet e reja letrare, por shprehje e brengës dhe zemërimit. Poezia duhet të jetë molotov i mbushur me ankth, kujtesë dhe zjarr. Nëse ajo nuk është e rrezikshme, nuk është poezi. Remboja i shkruante mësuesit se kërkonte të çrregullonte të gjitha kuptimet. Nëse në poezinë time një kamarier njëzetvjeçar dhe një grua shtëpiake nuk gjejnë jetët e tyre, por veç metafora të erreta dhe ndjesi të pakapshme, nuk kam asnjë arsye t’i publikoj. Për fat të keq, arti në Tiranë është i kufizuar midis grupeve të ngushta që i bëjnë qokë njëri-tjetrit. Arti duhet të jetë kritik dhe të masivizohet. Kjo është sprova e momentit. Së dyti, nuk kam pará dhe nuk di kujt t’i drejtohem për të botuar librin me poezi.
Pastaj, shikoni vërdallë ç’po ndodh. Realiteti e ka kapërcyer dramatikisht letërsinë. Një mëngjes, teksa ktheja me nxitim filxhanin e kafesë dhe miku im në karrigen ngjitur kafshonte i lumtur brioshin me çokollatë, sytë më vajtën tek ekrani. Trupa fëmijësh të stivosur me lëkurën që kish’ marrë ngjyrë vdekjeje dhe buzët që u shkumëzonin. Sytë i kishin akoma hapur. Aushvici në televizor. Ç’tmerr! Ora tetë e mëngjesit. Ku shkoi tërë ajo letërsi dhe kinema humaniste mbi krime të tilla? Kronika në vijim. Bomba bërthamore. Një grua fluturon nga pallati. Një tjetër hipën në vinç. Babai i tetë fëmijëve mbetet në korrent. Një minatori në Bulqizë i vjedhin vdekjen. Kryqëzimet plot me fëmijë që lypin dhe shesin. Atje jashtë, në rrugë, shkruhet letërsia e vërtetë. Jetë, personazhe, narrativa. Secila ka mundësinë për t’u bërë kryevepër. Por për fat të keq deri më tani janë histori të humbura, sepse letrarët tanë as që tentojnë t’i kapin këto realitete në letër. Kështu nuk kemi asgjë. As këngë, as letërsi dhe as historizim të vetëvetes. Kemi vetëm lazdrime të vogla vetjake në kopshtin e dijes.
Arlinda Guma: Mendoni se duke u përqendruar vetëm në pasojat (sektorë të caktuar si Reformimi i Universitetit apo të drejtat e punëtorëve) keni mbetur disi në plogështi me adresimin ndaj shkakut të këtyre pasojave; qeverisjen e keqe aktuale? (Meqënëse unë kam shkruar dikur të “Gazeta”, pres të ma kundërshtoni bindshëm këtë konstatim.)
Klodi Leka: Jo rrallë, kur më duhet të shpjegoj me gjuhë të thjeshtë zhvillimet politike, them se raporti i qytetarit me qeverinë është ai i Roki Balboas i vënë në këndin e ringut duke ngrënë grushte si gomari. Në kësi situate ndodhet edhe populli ynë. I shtyrë në kënd, qeveria po e shkatërron me dhunë dhe skandale çdo tri ditë. Sapo mbaron njëri, nis tjetri, si një qark vicioz që s’ka rrugëdalje. Ashtu si njeriu nuk ka mundësi të reflektojë pas çdo grushti, edhe ne nuk kemi fuqi të mobilizohemi për gjithçka, por mbajmë një pozicion të qartë që në çastin e dhënë, njëjtë sikur Roki, të shmangemi dhe të hidhemi në ofensivë. Nga njëri grusht tek tjetri. Thellim, jo shpërhapje. Arsimi dhe puna janë dy brinjët ku mund të kapet demi i tërbuar i korrupsionit, privatizimit dhe varfërisë. Studentët dhe punëtorët janë dy shtresa të mëdha me fuqinë për ta ndryshuar shoqërinë.
Por ne jemi aktivizuar edhe në çështje të tjera. Si për shembull, jemi vënë në mbrojtje të hapësirave publike te Parku i Liqenit, si dhe tek Parku i Autobusëve, ku jemi përballur ashpër me policinë dhe jemi proceduar penalisht. Në betejën kundër importit të mbeturinave, jemi arrestuar për shkrimin e emrave të deputetëve në koshat e mbeturinave, nismë që u përhap në çdo qytet. Kemi organizuar protestë para Bashkisë së Tiranës kundër rritjes së çmimit të biletës së autobusëve dhe vdekjes në punë të Ardit Gjoklajt. Po kështu, kemi dalë rregullisht në protestat e romëve dhe grave të dhunuara.
Nëse me politikë s’kuptohet mbrojtja e interesit publik dhe komunitar, por lufta formale parlamentare mbi Vettingu-n, negociatat dhe atletet e kryeministrit, atëherë “jo, faleminderit!”, ne nuk meremi me politikë. Sipas gjykimit tonë, politika aktuale e ka fshirë prej ligjërimit publik diskutimin mbi punën dhe pagat, shkollën dhe spitalin, pensionet dhe varfërinë. Të pasurit në parlament nuk kanë interes për to. Ata e kanë kriminalizuar politikën. Kudo klithet për drogë dhe krim dhe çdo bisedë mbi idetë apo alternativat është flakur jashtë skenës. Për ne aktivizëm politik do të thotë të rikthejmë demokracinë pjesëmarrëse dhe shoqërinë e mirëqenies në rendin e ditës. Jashtë kësaj rrezeje ka vetëm antipolitikë.
Arlinda Guma: Keni dokumentuar shfrytëzimin që u bëhet punëtorëve nëpër fabrika apo Call Center-a. Ku do të shkojnë më pas këto prova? E them këtë sepse këtu nuk ka një klimë të mirë për sa i përket sindikatave. Kemi gjithashtu një kryeministër i cili u thotë biznesmenëve të huaj me një krenari dhe mendjelehtësi të çuditshme: – Ejani se këtu nuk ka sindikata!
Klodi Leka: Përmes dy studimeve që kemi kryer mbi punëtorinë në industri dhe në bujqësi kemi përshkruar me furgonë fshati dhe në këmbë shumë nga qoshkat e padukshme të shfrytëzimit dhe skamjes. Në Bulqizë, bashkë me një aktiviste jemi futur në minierë për të inspektuar kushtet e punës. Jemi takuar ilegalisht duke hipur në furgona me gratë e fabrikave në Shkodër, Kamëz dhe Durrës, ku kemi rrezikuar edhe të rrahura. Në kantjeret e Fierit jemi takuar me punëtorët e ndërtimit, të cilët ndërtonin blloqe banimi fantazmë dhe vetë ndoshta nuk kishin banesë. Kemi shkuar në fshatrat e Lushnjës, Korçës dhe Sarandës për t’u takuar me gratë që punonin në bujqësi. Pra, kemi përshkuar shumë territore dhe popullata të Shqipërisë. Kjo ka qenë një eksperiencë sa e trishtë aq edhe e jashtëzakonshme për të kuptuar se ç’është vendi dhe populli ynë.
Shumica punojnë keq dhe jetojnë edhe më keq. Dëshirat e tyre janë të prekshme, si shkollë për fëmijët dhe paqe për familjen, por për shkak të pagesës qesharake; vegime të pambërritshme. Gratë janë më të izoluarat. Përveç shfrytëzimit kapitalist, ato vuajne edhe shtypjen patriarkale. Pronari italian, supervizori shqiptar dhe burri në shtëpi, janë shtyllat e turpit ku shfrytëzohet trupi i saj. Ne kemi takuar një punëtore në Shkodër që ishte 21 vjeçe, me fëmijë, me arsim tetëvjeçar, pa shpresë për edukim dhe ngritje profesionale, e cila do t’i gdhijë ditët më të bukura të jetës në fabrikë dhe në furgonin burg që nuk i lë të dalin në qytet. Këto janë gratë punëtore. Dhe nuk janë pak. Janë me qindra mijëra. Sot në Shqipëri numërohen 400 fasoneri ku punojnë 100 mijë njerëz, 90% e të cilëve janë gra. Klasa punëtore ekziston, por nuk ka zë publik. Ne po përpiqemi të bëhemi megafonë për ta.
Rezultatet e hulumtimit i kemi prezantuar publikisht, por organet kompetente vijojnë të heshtin edhe kur njerëzit helmohen masivisht në fabrika. Sidomos Inspektoriatët e Punës. Por për fat të mirë, ne nuk i varim shpresat tek institucionet. Me kontaktet e ndërtuara gjatë takimeve për studimin mbi punëtorinë, kemi organizuar protestë në Bulqizë pas shumë e shumë kohësh. Me naftëtarët kemi kordinuar protesta; si në Ballsh, si para Kryeministrisë. Më 1 Maj mbajtëm manifestim në Kombinat, aty ku qindra gra robëtohen në industrinë tekstile. Aktiviteti ynë me punëtorët është i përditshëm, pavarësisht vështirësive dhe mungesës së traditës sindikaliste. Krahas Lëvizjes Studentore, në të ardhmen mund të kemi edhe lëvizje punëtore. Veç sindikalizmi do ta shpëtojë punëtorin prej keqpagimit dhe do ta bëjë kapitalizmin më pak barbar në vendin tonë.
Arlinda Guma: Cili është qëndrimi i Organizatës Politike mbi çështjen e shembjes së Teatrit Kombëtar? (Nëse ka një të tillë…)
Klodi Leka: Për sa i përket çeshtjes se teatrit, si fillim ia vlen të theksoj faktin se aktivistët e Organizatës Politike janë ndjekës të rregullt të shfaqjeve teatrale. Edhe prej faktit se teatri është hapësira më e lirë kulturore në Tiranë. 300 deri në 500 lekë të reja mjaftojnë të kridhesh në botën magjike të Shekspirit, Molierit, Euripidit. Kjo është diçka fantastike. Zakonisht shkojmë edhe tek Akademia e Arteve ku kemi miq dhe aktorët e rinj japin shfaqje falas. Herën e fundit isha tek “Arturo Ui” i Bertolt Brehtit, ku aktrimi ishte mbi nivelin e zakonshëm, paçka se aktorët s’kishin kostume dhe skena ishte sajuar me bukë peshku. Nëse teatri një ditë do të jetë falas dhe kreativ, ne do te shikonim çdo shfaqje aty. Pas mbarimit të shfaqjes e kemi për zakon të ulemi në ndonjë kafene aty afër dhe të diskutojmë mbi narrativen, aktorët, arritjet artistike, etj.
Përpos abonimit në teater kemi shkruar disa artikuj kritikë në blogun tonë rreth shfaqjeve teatrale, por edhe mbi lojen e ndyrë qe po lozet me godinen historike dhe truallin publik të Teatrit Kombëtar. Kemi mbajtur qëndrim në faqen e Organizatës Politike ku themi se ky eshte pazar i hapur i politikës me biznesin, prandaj ne vihemi në përkrahje të aktorëve. Dolëm të gjithë në tubimin drejt Presidencës dhe jemi stacionuar do kohë rregullisht tek oborri i Teatrit. Kemi mbajtur fjalime dhe kemi ndenjur në këmbë, paçka se shpesh retorika rrëshqiste në patetizma dhe paragjykime. Një ditë dikush tha me përçmim se jemi qytetarë dhe jo “mamurrzakë”. Isha aty, mamurrzak, artdashës, aktivist, dhe nuk e kuptova se ç’faj kishin mamurrzakët dhe se ç’teatër kishin shembur ata. Pavarësisht gjithçkaje, mbrojtja e vlerave historike të qytetit dhe pronës publike janë çështje të drejta dhe ne jemi në mbështetje të plotë të kauzës së Teatrit.
Arlinda Guma: Kush e financon Organizatën Politike? Disa zëra (le të themi dashakeqës) aludojnë se ajo financohet nga Partia Socialiste. (Pres të ma kundërshtoni bindshëm edhe këtë.)
Klodi Leka: Kjo pyetje aq sa më acaron, aq më bën edhe të gajasem. Arlinda Guma: defekt-teknik.com mirëpret përgjigjet e acaruara…(qesh) Klodi Leka: Ata të PD-së na thonë se jeni të PS-së. Ata të PS-së se jemi të PD-së. Ca të tjerë se jemi pjesë të komplotit çifut dhe mezi presin t’u jepet rasti të na shajnë si komunistë, në mënyrë që të mirëmbajnë klishetë në kokat e tyre boshe. Një biçim regjisori i të drejtave të njeriut [hah, ç’ironi!] na akuzoi në gazetë si bolshevikë të etur për gjak që dhunojnë qafën e mjelmët të një gruaje ëngjëllore dhe porosiste policinë të merrej me ne. Ai po masturbohej publikisht me kokën e zonjës Nikolla dhe nuk e dinte këtë. Ishte edhe pronar universiteti privat. Një spiker famoz i aksh emisioni mëngjesi na ftoi në studion e tij për të pështyrë mbi ne dhe gazetën tonë në pikun e protestave, pa na dhënë kohë për të shpjeguar idetë tona. Kjo është pjesa komike e perversitetit me të cilën jemi hasur.
Pjesa shqetësuese e kësaj balte është treguesi se diskutimi publik ka rënë në nivelin e konspiracionit, akuzës pa asnjë fakt, linçimit si praktikë politike dhe mosbesimit më të thellë. Më shqetëson fakti se ata që tregtojnë moral në gazeta dhe ekrane, nuk besojnë se disa njerëz me vullnet të lirë dhe ide krejt të tjera mund të bëhen organizatë.Jo, ty dikush të ka blerë, kujt i shërben ti, ti je vegël qorre e këtij apo e atij. Një biçim avokati shkoi deri aty sa rrethoi kokat tona me të kuqe dhe lëshoi kushtrimin për të na rrahur. Ata nuk e pranojnë dot se rebelimi ynë është kundër gjithë klasës politike dhe oligarkëve që kanë privatizuar Shqipërinë. Ata nuk e kanë kapacitetin intelektual, përveç linçimit dhe retorikës boshe, për ta kuptuar situatën e përgjithshme të vendit.
Sepse spekulimi dhe përbuzja mbi baza sociale janë po ashtu shprehje e moskuptimit të proceseve, nëpër të cilat po kalon shoqëria jonë. Disa përpiqen ta lidhin shëmbjen e Teatrit me Sorosin. Ca të tjerë me orientimin seksual të kryebashkiakut dhe çrregullimet psiqike të kryeministrit. Do e shikojnë si akt të veçuar korruptiv dhe shkelje ligji dhe aq, pa kuptuar se partneriteti publik privat është procesi i tretë dhe më i ashpër i privatizimit të pasurisë publike në Shqipëri. E gjithë ekonomia në dhjetë vetë. Kur ecim në rrugë, kur blejmë në supermarket, kur ndezim televizorin, ne shtojmë zerot bankare të Samir Manes dhe Çet Kastratit. Përveç pronave, ata kanë përvetësuar edhe punën dhe paratë tona. Na shembin qytetin, por vetë jetojnë në Rolling Hills. Më vjen keq, por kjo është luftë e klasave. Shiko kë rreh, burgos dhe vret shteti! Dhe shiko kë mban me pará dhe prona publike.
Për sa i përket financimit, Organizata Politike financohet nga paratë e aktivistëve që punojnë sipas parimit: “Kush ka te ardhura më të larta jep më tepër për organizatën”. Me këto financa arrijmë të mbajmë në këmbë, jo pa vështirësi, Qendrën Sociale “Logu i Shkëndijës” dhe aktivitetin tonë politik. Për të na ndihmuar në hulumtimin sistematik të strukturës dhe situatës sociale kemi ngritur “Institutin për Kritikë dhe Emancipim Shoqëror”. Për kauzën e arsimit publik, IKESH ka publikuar një gazetë studentore me tirazh të kufizuar dhe ka kryer dy studime të rëndësishme mbi gjendjen e punëtorisë urbane dhe rurale si kundërvënie ndaj territ informativ dhe ekzekutimit simbolik të punëtorëve të mendjes dhe të krahut. Financimet janë nga fondacione të majta evropiane dhe bashkë me botimet i gjeni në faqen virtuale të IKESH-it.
Arlinda Guma: Mund të më flisni pak për angazhimin tuaj në Shkollën Verore? A ka ndonjë lëndë mbi aktivizmin në këtë shkollë?
Klodi Leka: Shkolla verore në Mamurras ishte ideim dhe eksperiment i guximshëm i dy të rinjve të kësaj qyteteze; aktivistë të dy, të cilët menduan se janë përgjegjës ndaj njerëzve dhe vendit të tyre, ish-gërmadhës industriale të pagëzuar si qytet i mimozave, por sot e lënë në ngecje dhe papunësi prej atyre që u shërbeu në paqe dhe në luftë civile. Si herë e parë shkoi goxha mirë, por ne nuk ndalemi këtu. Në shkollë u mbajtën leksione dhe diskutime mbi letërsinë, kinemanë, të drejtat e njeriut, artin e rrugës dhe angazhimin komunitar. Aty ligjëruan aktivistë me njohuri dhe përvojë në këto fusha. Pjesëmarrësit shprehën habi dhe pesimizëm ndaj nismës, por edhe dëshirën e drojtur për t’i përqafuar në të ardhmen ato. Në fund folëm për nevojën e një pedagogjie tjetër në shkollat publike dhe bëmë graffiti në qytet kundër dhunës ndaj grave.
Arlinda Guma: Cilët janë shkrimtarët tuaj më të dashur? A organizoni lexime në grup në Organizatën tuaj?
Klodi Leka: Leximi është pjesë e pandashme e një aktivisti. Këto kohë për shëmbull, po lexoj “Autobiografinë e Malkolm X”, të cilin ma huazoi një shok që lexon. Pothuajse të gjithë librat që kam lexuar së fundmi ose m’i kanë huazur ose m’i kanë dhuruar si “Shënime nga bodrumi” të Dostojevskit, “ Kujtimet” e Mustafa Gërblleshit ose “Orientalizmin” e Eduard Said. E bukura e të qënit pjesë e një organizate është se të gjithë po lexojne diçka, literaturë të ndryshme, e cila qarkullohet me ligjërata në Qendrën Sociale, shkrime në blog dhe diskutime ditore. Përveçse individualisht, ne lexojmë edhe kolektivisht. Sapo kemi përkthyer “Domethënia e marksizmit” të Paul D’amato-s, teoricien i ri që e ka thjeshtëzuar marksizmin për publikun e gjerë. Për mendimin tim, marksizmi mbetet, pavarësisht retorikes dominuese, qasja më e rëndësishme, jo vetëm në filozofi, por edhe në sociologji, ekonomi, histori, antropologji, kritikë letrare, etj.
Në furnizimin me literaturë na kanë ndihmuar goxha librat e rrugës dhe bibliotekat e njëri-tjetrit, ngaqë botimet e reja shpesh janë të papërballueshme ekonomikisht. Për këtë u falënderohemi të gjithë atyre bukinistëve anonimë si dhe djemve të “Libra të vjetër dhe të përdorur”. Po kështu shtëpisë botuese “Pika pa Sipërfaqe”, që është më cilësorja në shqipërime dhe më e aksesueshmja në çmime. Ligjërata e fundit në Log ishte mbi romanin “Ferdydurke” të pionerit të ekzistencializmit Witold Grombowitz. Përveç letërsisë, aktivistët janë të dhënë edhe pas kinemasë. Në Log kemi shfaqur disa vite rresht, pothuajse çdo të premte, filma dhe dokumentarë dhe deri vonë kemi patur kurs mbi kinemanë. Kinemaja është antibiotik kundër mërzisë dhe formë mjaft interesante edukimi.
Arlinda Guma: Si janë pushimet verore e një të riu te Organizatës Politike? Apo më saktë, si ndihet një aktivist i kësaj Organizate përballë fotove të të rinjve të tjerë nëpër shkuma party apo në resorte luksoze? Si e shohin këta të rinj angazhimin dhe aktivizmin tuaj?
Klodi Leka: Pushimet verore të një të riu të organizatës janë zakonisht gjetja e një pune për të siguruar paratë e qerasë kur të rinisë shkolla ose kthimi në shtëpinë e prindërve. Ndryshe nga ata që punojnë në det ose në zhegun kapitës të kryeqytetit, ne që kthehemi në shtëpi kemi luksin ta vrasim vapën përmes leximit, filmave dhe eksplorimeve jashtë qytetit. Ne nuk shpenzojmë asnjë sekondë duke i xhelozuar dhe quajtur dele të rinjtë, e sidomos ata të kampeve verore partiake, siç bëjnë disa. Ne përpiqemi të kuptojmë arsyet përse ata shkojnë aty. Për disa verbëria e luksit. Për shumicën varfëria dhe kërkimi i një pune. Një ditë këta të rinj do të bashkohen në luften kundër të korruptuarve dhe oligarkëve. Arsimin, sindikatën, pagën e larte dhe perspektivën e dëshirojnë te gjithë.
Por prapë, paçka se nuk kemi mundësitë ekonomike të shkojmë në bregdet, përpiqemi ta bëjmë jetën sa më interesante. Dy javë më parë vizitova një kishë arbërore mbi qytezën time, shumë shekuj e lashtë, ekzistencën e së cilës e zbulova fare vonë. Qe e mrekullueshme. Një kështjellë gjysmë e rrënuar që shikonte gjithçka nga Kruja në Lezhe. Poshtë saj, vreshtat dhe ullishtet bleronin ne tarracat e socializmit. Kjo kishë ishte pjesë e Abacisë së Arbrit, e lidhur me një rrjet kishash të tjera. Banorët muhamedanë të fshatit i ruanin si sytë e tyre rrënojat e saj. Ndërsa një shoqe e imja me lajmëroi së fundmi se kishte zbuluar në Rrugën e Barrikadave shtëpinë e Sali Shijakut. Në këtë vilëz të kthyer në kafene, me kopshtije të krijuara me kujdes dhe lirinë për të soditur punimet e piktorit, kafja kushtonte veç 60 lekë. Përtej luksit artificial, vendi ynë ka nevojë të zbulojë përmasën e tij shpirtërore. Në çdo rrugë dhe qytet ka një histori për të zbuluar. Kombinuar me dijen, këto qoshka të vogla provokojnë ndjesi të këndshme intelektuale.
Arlinda Guma: Më jepni një detaj të Tiranës, i cili ju është i dashur. Një detaj, te cilit ndoshta mund t’i keni kushtuar edhe ndonjë poezi…
Klodi Leka: Ah, Tirana.. Të jem i sinqertë, ky qytet, përveçse në mbrëmje dhe në mëngjes, kohën e mbetur të njëzetekatërorëshit jo që nuk të shtie në ngasje, por ta vret në zemër atë pak dell poetik. Zukama histerike prej mize, provincialiteti i “kullerave”, të qënit qytet pa lidhje, të punuarit si kalë për të paguar qeranë, të shtypurit si qen nëpër autobusë, kafenetë me muzikë teneqeje dhe arredim absurd, shumë seks në ajër dhe hiç në praktikë, shërimi i dhimbjes me snobizëm, të njëjtët njerëz që i ndesh kudo, forma sterile, depresion pink, rënie në përsëritje dhe kotësi, të mos pasurit të një jete underground, ferri i vitrinave dhe reklamave, të gjitha këto e bëjnë Tiranën qytet të mërzitshëm.
Ama, nuk bën të jem vetëm mohues i kësaj krijese të shpërfytyruar. Ka disa raste kur shëmtia më josh më tepër se çdo bukuri. Për shembull, kur eci në këmbë rrugëve të djersitura të muzgut, duke takuar rastësisht njerëz me të cilët s’jam këmbyer prej kohësh ose me biçiklete, në mbrëmje, nxitueshëm për t’u takuar me ndokënd, duke tribluar egot e shoferëve mbi kafshët e tyre metalike dhe autobusin portokalli të Kombinatit që buçet si lokomotivë e punëtorëve përmes Rrugës së Dibrës. Një qytet mbi të gjitha e bëjnë njerëzit e tij. Prandaj dhe Tirana, më shumë se lokalitet i thjeshtë territorial, është kujtesë emocionale. Gjeografi e shpirtit. Njeriun e bën njeriu. Çdo rrugë, çdo kafene, çdo lagje nuk ka kuptim në vetvete, pa atë që i japim ne.
Te 21 Dhjetori, për shembull, kam shumë kujtime. Aty kemi pasur për shumë kohë Qendrën Sociale dhe kishim krijuar një raport emocional e njerëzor me atë pjesë të qytetit. Bukinisti ku rrëmonim për libra, gruaja e dyqanit ku blinim gjërat, gjarpërimi nëpër rrugicat e pallateve të socializmit të kthyera në geto, ku të rinjtë tymosin ditë e natë “sherebelë”. Kafe “Epiri” në Pedonale, kati i parë i së cilës është plot me kalecë, ndërsa i dyti cyt me dashnorë. Astiri i ankthit të qerasë. Fusha e Aviacionit ku ca kohë dilja të shikoja turma njerëzish dhe të shkruaja gjësend rreth tyre. Një kafene te Parku i Autobusëve ku e gdhija duke lexuar “Krim dhe ndëshkim” dhe duke kuptuar nihilistët që sorollateshin aty: garipë, prostituta, pijanecë. Trotuaret me tezga plot fruta-perime dhe dyqane rrobash të përdora ku gumëzhinin njerëzit si grerëzat. Mejhane tek dhomë buzë rrugës ku mizërojnë romët kanaçembledhës dhe proletarët old school me xhinse blu e flokë kaçurrela. Kjo mund të duket si fantazi për Tiranën e kullave dhe hapësirave të rruara urbane, por është reale.
Për krijime letrare, qyteti i vogël është më i përshtatshëm se metropoli. Aty koha rrjedh shumë ngadalë. Gjërat nuk lëvizin aq shpejt. Njerëzit janë dramatikë. Bota shfaqet e ngrirë. Në qytezë ti i njeh të gjithë, ua di jetën, historitë, veset, virtytet dhe ka material letrar me bollëk. Këtu gjej rrënjët. Këtu nuk ndihem tollumbac, por trëndafil i egër. Këtu janë njerëzit me të cilët jam rritur. Në pamje të parë ky duket si provincializëm melankolik, por jo. Njeriu gjysmëurban është subjekti më interesant i kohës sonë. Tek ai reflektohet klasa, kurbeti, dhuna e shtetit, kërkimi i ujit në shkretëtirë dhe një ekzistencë thellësisht dramatike. Njeriu postmodern i Tiranës është metafizik, ndërsa njeriu i qytezës imanent. Metafizika është arrati. Imanenca ballafaqim. Prandaj mendoj se ky subjekt do të bëjë letërsi dhe politikë radikale në të ardhmen.
____
Shënim: Shkrimet e defekt-teknik.com nuk janë për gazetaret pa ide të Gazetës “Mapo”. Edhe pse përpiqemi ta mirëkuptojmë me sa mundim koeficientin e tyre të ulët të inteligjencës, si dhe koeficientin e tyre të lartë të mediokritetit, u bëjmë me dije t’i mbajnë duart larg kësaj faqeje!
Plani i gruas në foto ishte të hidhej e t’i jepte fund jetës, por i doli diçka e papritur rrugës…
Këta policë e penguan në realizimin e projektit që kishte aq për zemër. Kështu ajo harroi se për ku ishte nisur dhe filloi të kacafytej me “sabotuesit” që u përpoqën t’i shpëtonin jetën…
Njërit i rrëmbeu edhe kapelen.
Kur nuk të lënë as të vdesësh…
Dokumentet që duhen zhdukur– Dino Buzzati
Jane letra dashurie?
Fotografi të ndyra?
Poezi rinore?
Është një pako e madhe.
T’i djeg, po ku?
Ai i hedh në banjë, duke i bërë copë e çikë.
Kalon kohë…
Të nesërmen e shoqja hyn në studion e tij gjithë duke gulçuar:
– Je ti që ke hedhur… je ti, apo jo ?
Ai zverdhet dhe hesht
Me zë të shuar:
– Çfarë ?
Ajo:
– Kanë ardhur këtu punëtorët, duhet të shembin murin, tubi ka ngelur i bllokuar, thonë se…
Ai:
– Çfarë? Çfarë? Çfarë?
– Ca copa mishi, thonë, të përbrendshmet. Një vajzë e therur e bërë copa-copa…
Përkthimi: Dritan Çela
Baladë-Frederik Rreshpja
Ikën notari i vetmuar nëpër lumë
Asnjëri nuk e kupton që s’është më në jetë
U buzëqesh të gjithëve se buzëqeshja s’i ka vdekur ende
As bukuria ende s’i ka vdekur.
Të gjithë çuditen sa i bukur është.
