Gjoni i Madh-Erjon Papagjoni
…Mes një kurore malesh madhështorë, mbuluar nga pyje bredhash të lartë, shtrihej një Luginë e gjerë, dhe mbi të, një fshat i madh. Legjendat rrëfenin se shekuj e shekuj më parë, në fillesat e njerëzimit, tamam në kohët kur majmuni u bë njeri, a thjesht zuri ta quante veten të tillë, ajo Luginë e martuar përjetësisht me malet rrotull saj, sundohej prej ca shpendësh të stërmëdhenj, kthetraçpues e sqepkthyer, pasardhësit e të cilëve, më të vegjël dhe më pak kryelartë se stërgjyshërit, njerëzit i quajtën shqiponja. Thuhej se kur ndodhte të mblidheshin tok, Lugina dhe qielli mbi të, atdheu i tyre asokohe, shndërrohej në skenën e një shfaqjeje që niste nga mesdita dhe vazhdonte gjer në perëndim. Teksa dielli i avitej kupës së qiellit, shqiponjat, të rreshtuara përgjatë kurorës, me ato pendët e tyre kreshpëruar mbi kokat e vogla dhe vështrimin ngulur drejt kreshtës më të lartë, dukej sikur prisnin një shenjë.
Kur dielli prekte majën e qiellit, prej shpellës në kreshtën më të lartë të kurorës, shfaqej mbretëresha e Luginës, një shqiponjë tre herë më e madhe se të tjerat. Thuhej se kishte katër sy, dy kokë, dhe një bisht me tridhjetë e dy pendë pis të zeza. Pasi rrinte një copë herë me krahët e hapur dhe të ngrirë, fluturonte e para drejt diellit gjersa arrinte në një pikë ku hija e vet i binte mu në zemër Luginës. Aty qëndronte e palëvizur, ndërsa të tjerat ngriheshin drejt saj në grupe që formonin rrathë gjithnjë e më të mëdhenj gjersa në fund e mbulonin krejt diellin.
Hëna, që atë kohë ndodhej në anën tjetër të rruzullit, brehej nga xhelozia kur mendonte se Lugina tashmë nxinte si në një eklips të plotë, gjatë të cilit, gjithë gjallesat ngrinin nga tmerri se mos, pas aq e aq pandehmash, kishte ardhur vërtet fundi i botës.
Për fatin e lepujve veçanërisht, që binin më lehtësisht në misticizëm, ky akt i parë i shfaqjes s’qe veçse një sfidë e sundimtarëve të Luginës, edhe ndaj diellit, edhe ndaj hënës, sikurse një provë force ndaj gjithë krijesave brenda dhe përtej Luginës. Ai zgjaste vetëm një copë herë. Rrathët hapeshin sërish, njëri pas tjetrit, e fundit zbriste mbretëresha.
Ajo, ulur hijerëndë buzë shpellës së vet koordinonte me një pamje solemne, si dirigjenti i një muzike të pazëshme, gjithë atë mizëri krahësh që flatronin tufa-tufa e mbushnin qiellin me ca figura të mahnitshme, aq sa edhe gjethet e pemëve dukej sikur shtynin njëra tjetrën për të mos humbur asnjë sekondë prej atij spektakli pa të dytë mbi rruzull, dhuratë e sundimtarëve të Luginës për gjallesat që e popullonin atë.
Çdo krijesë, që nga mamuthët leshatorë e deri te ketrat lozonjarë, ndihej fatlume të rronte aty. Shqiponjat i kishin përzënë të gjitha bishat gjakësore. Të parat u larguan hienat, të fundit, luanët. S’ishte faji i shqiponjave që Luginës iu largua këmbësori i saj më i hijshëm. Për çudi, ato s’i kishin ngarë kurrë luanët, ndoshta prej nderimit që iu ngjallte ajo krifa e tyre e fisme. Vetë ata, sedërmëdhenj siç qenë, nuk e duronin dot sikletin e përditshëm të të jetuarit në një vend, ku dukej në dritë të diellit se nuk ishin më mbretër. Të tjerët jetonin në harmoni mes pyjeve, mrizeve, përrenjve e livadheve, ku pas çdo pengese të hapej një peizazh i ri që të rrëmbente sytë. Edhe kur u duhej të ushqenin sundimtarët me mishin e tyre, s’iu vinte fort keq për veten. Vdekja avitej e bukur, i rrëmbente me kthetra të mprehtë që nguleshin thellë në mish dhe i shpinte lart e më lart, drejt kreshtave madhështore, ku sipas gojëdhënave që qarkullonin mes baritorëve, duhej të ishte parajsa.
Sapo vërenin ndonjërën prej shqiponjave që afrohej, të gjithë barngrënësit mblidheshin dhe sikur thërrisnin secili me gjuhën e vet, merrmë-merrmë, aq sa për shqiponjat gjuetia në Luginë ishte bërë shumë, po shumë e mërzitshme, pa pikë emocioni, herë-herë edhe komike (disa kishin vdekur madje nga mërzia, disa ishin vetëvrarë prej depresionit). Përveç të moshuarave ose dembeleve, të tjerat preferonin të gjuanin jashtë Luginës.
Pra, e begatë, e paqtë, rridhte jeta në Luginë, me njëfarë monotonie të ëmbël, gjer ditën kur, për fatin e atyre, që e gjithë kjo rehati iu dukej e mërzitshme për vdekje, Luginës iu shtua një banor i ri, dhe atëherë u hap një epokë e re përplot emocione të forta. Së largu, ende s’dihet saktësisht prej nga dhe se kur, majë kreshtave, u dukën ata, një lloj majmuni komik dhe i lezetshëm, domethënë, njerëzit. Me gojët e shqyera dhe mjekrat që u dridheshin, ata pulisnin ritmikisht qepallat si të marrosurit. Gjatë eksodit që kishte zgjatur për breza, sëmundjet, uria, sfilitja dhe të nxehtit, i kishin mësuar të mos iu besonin kollaj syve. Vetëm kur u bindën, të rinjtë zunë të klithnin e të kërcenin, fëmijët qeshnin, ndërsa ata më të vjetrit u ulën këmbëkryq, me kryet midis pëllëmbëve.
Duke vështruar Luginën që u shtrihej përpara, e bukur si një copë parajse, lot të mëdhenj u rridhnin faqeve të lerosura, rigonin e spërdridheshin qimeve të ashpra si gjemba, krijonin mëpastaj ca currila të hollë që spërkatnin shkëmbinjtë e thepisur dhe zbrisnin teposhtë, ndiqnin njëri-tjetrin dhe bashkoheshin si bija të dhimbjes dhe gëzimit, aty ku shputat e gërryera të maleve putheshin me buzët e fryra të Luginës. Thuhet se pikërisht prej atyre lotëve u krijua liqeni që gjendet ende sot në jug të Luginës.
Më së fundi, pas një rrugëtimi shekullor, ata kishin gjetur tokën e premtuar, atë copë tokë që Zoti, me sa dukej, e kishte taksur pikërisht për ta. Me një ndriçim kureshtar në sytë e zinj, shqiponjat soditnin këto qenie dykëmbëshe që po i shtoheshin faunës së pasur të Luginës. Kishin parë edhe më parë të tillë, bile edhe kishin ngrënë disa syresh, por vetëm të shtyrë nga uria e tepërt. Eh, kishin një mish me shije të hidhët këta dykëmbësha të çuditshëm, një mish që krijonte zhurma në bark e jashtëqitje të papërshtatshme për çdo gjahtar që ka sadopak respekt për veten.
Vërtet ashtu si derri edhe këta, mbanin erë të keqe dhe ishin qejflinj të mëdhenj, por ndryshe nga derrat, të cilëve iu qe dashur të largoheshin nga Lugina të parët, meqë sundimtareve s’iu pëlqente as mishi dhe as era e tyre, këto qenie dykëmbëshe dukeshin tepër zbavitëse.
Kishin mësuar të ecnin në kohën që mbi tokë u krijuan fushat me bar. Dhe atyre iu duhej që, tek kalonin nga një pyll në tjetrin, të ngrinin hera-herës ato kokat e tyre të lezetshme për të parë midis barit se mos i përlante ndonjë luan a tigër. Pa fushat dhe barin e lartë do ishin akoma majë pemëve. Por kjo është një histori tjetër. Lëshonin ca tinguj të çuditshëm, lloj-lloj, dhe herë pas here mblidheshin e tundnin gjymtyrët në mënyrë bizare. Një mbretëri pa palaço nuk ka seriozitet. Kështu menduan asokohe shqiponjat.
Pas këtij momenti legjendat nuk janë vetëm legjenda, por histori e shkruar përmes pikturave të shumta që mbulojnë edhe sot shpellat prehistorike Pra, njerëzit u mirëpritën dhe Lugina e Shqipeve ishte vendi më i përshtatshëm për t’u shtuar. Gjeje me bollëk ç’të doje, dhe sapo dukej se vapa zgjaste tepër, ia plaste shiu. Kasolle pas kasolleje ata pushtuan fushat, pastaj kodrat, zbutën kafshët, mbollën tokat. Gjuanin çfarë t’u donte zemra, hanin sa s’iu shpërthente barku. Njerëzit nënshtruan bimët dhe shtazët, ndërtuan kasolle dhe shtruan tokën, pushtuan kodrat deri afër kreshtave. Dhe ndërkohë shtoheshin.
Nga ato qindra frymë të parat, shpejt u dhjetëfishuan, u qindfishuan, si lepujt. Vetëm një gjë ua hidhëronte lumturinë. Shqiponjat, kryelartësia e tyre, gjithçka që u përkiste, kishte zënë të ngjallte zili mes njerëzve, një mllef që koha vetëm sa e shtonte. Ajo harmoni idilike që mbizotëronte në Luginë, e cila sikur rikthente dikur mbi atë copë tokë paqen e kopshtit të Edenit para kafshimit të mollës së mallkuar, s’mund të vazhdonte në përjetësi.
Kafsha egërsohet kur është e uritur, njeriu kur është i ngopur, është thënë dikur. Ajo që ndezi shkrepësen dhe i vuri flakën fitilit të urrejtjes ishte një shqiponjë e plakur, gati e verbër, dhe aq e matufepsur sa shpesh ngatërronte edhe folenë e vet. Thuhej edhe se pinte shume raki, një zakon që e kishte fituar vitet e fundit nga shoqëria me çobanët që jetonin në jug të Luginës. Një mbasdite iu sul një kopeje të imtash, dhe mes aq dhensh që kullosnin në livadhin ngjitur me fshatin, kthetrat e saj rrëmbyen pikërisht çobanin.
Djaloshi mbante hedhur krahëve një lëkurë dashi. Vetë shqiponja plakë u bë pishman disa orë më vonë. Barku i dhembte e zhurmonte aq sa zgjoi fqinjët, por ky është një detaj pa vlerë krahasuar me gjëmat që pasuan. Në mes të fshatit, rrotull nënës së çobanit që rënkonte ishin mbledhur shumë njerëz. Ata zunë të hedhin një valle me shpata e sëpata guri, kapeshin krah për krah, uleshin, ngriheshin e rrotulloheshin, pastaj ulërinin e sokëllinin me zërat e tyre të ndërsyer, duke iu rënë gjokseve fort me grushte aq sa u plaste gjaku.
Shqiponjat u zgjuan nga zhurma, ajo valle e çuditshme i bëri kureshtare, ato zbritën kreshtave për të ndjekur shfaqjen. Ia kishte vlejtur t’i pranoje këta palaço në Luginë. Disa të reja, më kureshtare, iu afruan madje rrapit degëgjerë në mes të sheshit për të parë më mirë. Një grup i madh burrash rrëmbyen harqet dhe një valë shtizash e shigjetash mbuloi sakaq rrapin, ajo më e vogla ra në tokë, tre të tjera me shigjeta nëpër krahë arritën të largohen duke klithur, shumë të habitura. Ishte hera e parë që dikush i sulmonte. Të plagosurës njerëzit iu sulën dhe nisën ta gjuanin me gurë e çfarë t’u zinte dora gjersa e bënë copë-copë. Në mëngjes e varën në degët e rrapit, kokën veç, krahët veç.
Tashmë ishte luftë. Një luftë e egër dhe e gjatë që i çoi të dy speciet në prag të shfarosjes. Kishte shumë histori të njerëzve për shkakun – jo po se shqiponjat i grabisnin, jo po se u hanin fëmijët e të tilla si këto, por e vërteta ishte se njerëzit, ata që dikur u pranuan si “palaçot” e Luginës, tashmë kërkonin të bëheshin zotët e saj. Si edhe në ditët tona, lufta për njerëzit kishte edhe karakter fetar, shqiponjat me atë spektaklin e tyre të përvitshëm përdhosnin madhështinë e diellit, perëndia e njerëzve asokohe. Të paktën kështu thoshin njerëzit, se diellin s’e pyeti kush në fakt.
Kryeplaku dhe shamanët përsërisnin çdo mëngjes se dielli kishte për të shkrumbuar fshatin në qoftë se vazhdonin të lejonin këto turpe dhe çdo vit, teksa vërenin me urrejtje dhe zili fikjen e diellit në mesditë dhe ndiqnin shfaqjen e shqiponjave, njerëzit betoheshin se ky ishte viti i fundit. Arsyeja e vetme që i mbante të palëvizur ishte frika. Por edhe kjo, s’mund ta mbante dot zap për shumë kohë njeriun.
Dhe kështu, midis dy specieve, për sundimin e Luginës, zunë të zhvilloheshin nga agimi e gjer në mbrëmje beteja të tmerrshme me vikama e gjak. Ata kacafyteshin keq e për dreq me një egërsi të pashembullt, gërriceshin deri në ashtë. Shqiponjat mbërthenin njerëzit, i ngrinin lart dhe i lëshonin shkëmbinjve. Fatlumët që mbijetonin krenoheshin për plagët e marra. I tregonin publikisht. Sikur i shenjtëronin e u jepnin fuqi magjike. Shpesh nëpër thonjtë e këtyre shpendëve mbeteshin copëra mishrash të përgjakur, sy, veshë, ose edhe herdhe të shkulura, që tundeshin në ajër midis kthetrave, si trofe lufte, ndërsa toka shurdhohej nga ulërimat e fatkeqit. Të dyja speciet ishin gati të vdisnin, por nuk pranonin kurrsesi ta lëshonin tokën që u takonte. Herë dukej se fitorja i buzëqeshte njërës palë, dhe herë tjetrës.
Lufta zgjati plot një shekull, por në fund njerëzit fituan. Ndonëse ishin dykëmbësha, kokën e kishin më të madhe se ato të dykrahësheve. Ata ia dolën të shpiknin armë, të sajonin kurthe me lloj-lloj dinakërish deri edhe strategji të mirëfillta luftarake. Vërtet ata ishin më të dobët se shqiponjat, s’mund të fluturonin dhe nuk kishin kthetra, por ndryshe nga shqiponjat, që ishin të ndara në familje dhe fise sipas formës së sqepit dhe ngjyrës së pendëve në fund të bishtit, njerëzit ishin të bashkuar, të organizuar. Ishte kjo forca e tyre.
Në këngët që dëgjohen deri sot, njerëzit i këndonin heroizmit të tyre, por do mjaftonte qoftë edhe syri i një studenti arkeologjie për të interpretuar historinë e asaj kohe, e gjitha e pikturuar nëpër shpellat e Luginës. Në të vërtetë ata fitoren ia detyronin më së shumti një metode aspak heroike. Ishte errësira, domethënë mungesa e diellit, aleati më i madh i njerëzve. Ditën kryesisht fshiheshin, por sapo binte errësira, njerëzit ngjiteshin majave, fëlliqnin foletë e shqiponjave, grabisnin ushqimet dhe u thyenin vezët, të cilat krejt rastësisht u zbulua se në të ngrënë ishin mjaft të shijshme. Gjithsesi, këto detaje kanë pak rëndësi tani, njerëzit fituan, dhe Historinë e bëjnë Fitimtarët.
Ditën që mbretëresha e shqiponjave me dy krerë shpalli kapitullimin dhe iu përul mbretit legjendar të njerëzve, ishte sigurisht dita më e madhe në prehistorinë e Luginës. Në kohën që mbretëresha shkuli një pendë nga bishti i vet, në shenjë nënshtrimi a përbetimi, gjithë të tjerat rrinin kreshtave dhe qanin nga hidhërimi, po aq sa ç’kishin qarë njerëzit kur erdhën për herë të parë në Luginë. Lotët u përzien me ato të njerëzve dhe liqeni u fry edhe më.
Për herë të parë, njerëzit u ngjitën kreshtave ditën, dhe i ndoqën me sy shqiponjat teksa fluturonin larg. Pastaj zbritën dhe ia nisën një feste që s’ishte e s’u pa më kurrë atyre anëve, te paktën deri në ngjarjet që trajton ky tregim. Tani ajo Luginë e mrekullueshme u përkiste e tëra atyre. Vetëm atyre. Më nisjen e sundimit të njeriut u kthyen edhe një pjesë e bishave të tjera, gjer edhe derri, mishi dhe era e të cilit nuk është se i bezdiste sundimtarët e rinj. Përkundrazi. Shekujt rrokulliseshin dhe dukej sikur shqiponjat kishin mbetur vetëm në këngët, vallet, përrallat, pikturat e shpellave si dhe në skulpturën e gdhendur mbi një shkëmb të madh në sheshin e fshatit, për nder të mbretëreshës së tyre, që thuhej se nuk ishte larguar kurrë nga Lugina. Por nuk ishte ashtu. Gjenet ishin ndërthurur, gjakrat ishin përzier, dhe teksa brezat zëvendësonin njëri-tjetrin, fytyrat e njerëzve morën pamje të egra, hundët iu kthyen si shkabat dhe në deje u vërshonte gjaku krenar dhe grabitqar i shqipeve.
Prandaj ai vend, rrethuar mes malesh quhej Lugina e Shqipeve, paçka se prej shekujsh të shkuar e të shuar në harresë, shqipe aty nuk kishte mbetur as edhe një për be. Pas disfatës së motmotshme, ku thuajse qenë faruar si specie, ato pak ekzemplarë që kishin mundur të shpëtonin teksa shtegtonin larg që andej, bashkë me puplat e errëta bartnin në trupin e madh edhe llahtarën prej atyre njerëzve. Tashmë shqiponjat s’i afroheshin assesi asaj Lugine, mbetur si një nostalgji e shuar, ku dikur mblidheshin të gjitha së toku, ngrohnin vezë për aradhet e reja dhe në çdo shkëmb ngrinin fole.
**********
“Dashuria Gjon, biri im, lind në frymë dhe pastaj zbret në mish. Kur lind në mish, kalbet bashkë më të. Kur lind në frymë, bëhet dritë si ajo. Ti duhet ta sjellësh dashurinë te sivëllezërit e tu. Bëje dritë dhe jepu dritë Gjon! Ky është amaneti im!…”
…Gjoni u zgjua. Trupi i ishte mbuluar nga djersa. Merrtë frymë thellë dhe shpejt. Mijëra herë e kishte parë këtë ëndërr me të atin, tiparet e të cilit i ngatërroheshin me ato të mbretit të legjendar të Luginës dhe mijëra herë dëgjonte po ato fjalë. Qëndroi një grimë herë i ngritur bythaz mbi krevat derisa ankthi iu shua. Nga dritarja e ngushtë e shtëpisë agu sa kishte filluar t’u jepte formë e cipëz maleve dhe drurëve të pyllit. Lugina ishte ende nën terr. Ende e ngrohtë nga avujt, fryma dhe psherëtimat e gjallesave nëpër gjumë. Gjoni e nguli syrin përtej dritares, në bosh, atje ku agu po ndeshej tinëz me errësirën…
**********
Edhe duke përtypur paninen e tij të preferuar, ton me kërpudha, Xhoni nuk ia hiqte sytë për asnjë çast monitorit. Puna në Ministrinë e Mbrojtjes nuk kishte qenë siç e priste, as luftëra, as aksione, as konspiracione, vetëm pritje të gjata përpara ekranit që transmetonte pamjet satelitore, të cilat falë teknologjisë ishin bërë aq të qarta sa mund të dalloje fare mirë edhe nishanet në fytyrat e njerëzve. Argëtimi i tij i vetëm ishte kur i qëllonte turni në kohën që sateliti bënte një kontroll nga Lugina e Shqipeve. Vend i vogël e i egër vërtet, por pikërisht aty thuhej se jetonte heroi i tij i librave me ilustrime, prej mishi e kockash, krejt i vërtetë, dhe Xhoni ishte plotësisht i bindur për këtë. Madje i dukej se e kishte gjetur.
Veç satelitëve, mbi Luginë shpesh fluturonin edhe dronë e avionë spiunë. Fotografimi nga lartësitë ishte menduar si mënyra më e mire për të mos marrë vesh askush, bëhej në fshehtësi të plotë dhe kishte siguri maksimale. Dhe këta dronë e avionë e kishin fotografuar shumë herë edhe heroin e rrëfimit tonë.
Xhoni, si edhe miliona e miliona të tjerë ishte i fiksuar pas librave me ilustrime. Dëshira për të identifikuar dhe fotografuar heroin e tij, veç një ëndrre që kthehej në realitet do ta bënte brenda pak ditësh edhe milioner. Pa asnjë dyshim.
Ej, Xhon, shih, po del heroi yt! – i tha kolegu me një nuancë të pafshehur talljeje në zë ndërkohë që Xhoni po hidhte në kosh letrën paketuese. Në ekran u duk një figurë burri trupmadh me një qeleshe të bardhë në kokë. Mund të jetë vërtet ai, – mendoi Xhoni për të satën herë duke ndjekur lëvizjet e njeriut. Zmadhoi figurën derisa u dukën ca shpatulla të gunguara dhe një kraharor i gjerë. Xhoni e ndiqte prej shtatë javësh këtë figurë dhe tashmë ia dinte gjithë lëvizjet dhe ritet. Ishte mëngjes. Ai po shkonte te pusi, pastaj do përkëdhelte qenin, do hapte gojën e madhe sa një ulluk dhe do lëshonte ato gogësimat e tij si rrapëllima, pastaj e ëma do…
Sot ishte e diel, dita kur heroi i tij me siguri do të dilte në treg.
Xhoni u ndërdysh një hop. Të ishte vërtet ai? Dhe nëse po, a i kishte bërë të gjitha ato heroizmat që përshkruheshin në serialin e preferuar të tij apo s’qenë veçse pjellë e fantazisë së autorit, që i shtyrë nga lakmia për të shitur sa më tepër kopje sajonte gjithfarë ngjarjesh të paqena. Xhoni e kishte takuar autorin e serialit pas shumë përpjekjesh në një panair dhe pyetjes së Xhonit ai i qe përgjigjur si në çdo intervistë, domethënë se e kishin rrëmbyer piratët e Luginës për dy vjet dhe aty kishte takuar e njohur nga afër edhe heroin e Luginës së Shqipeve, kishte qëndruar në kullën e tij dhe kishte qenë dëshmitar okular i mjaft bëmave që pat bërë.
Me siguri ky duhet të jetë, mendoi Xhoni. Si të gjithë superheronjtë, edhe ky i imi gjatë ditës maskohet me një profil të ulët, si çoban p.sh, pse jo, kurse gjatë natës kapërcen Luginën dhe shkon e vendos drejtësinë nëpër metropolet e mëdha të botës. Xhoni e përqendroi fokusin satelitor te heroi i tij, njëherazi edhe heroi i rrëfimit tonë, ndërsa ky i fundit, pasi kishte ngarkuar mushkat me dru, po ndahej nga e ëma…
