Shkëputur nga romani “Shansi i Dytë” i autorit Erjus Mezini
Kapitulli 7
Ditën që Tomas dhe Franc Shnajder u nisën për në Aralsk, Asylbubu Baglani u vendos me njerëzit dhe kafshët e tij në bregun e Sirdarios në juglindje të Tashkentit. Ai kishte kaluar tridhjetë-e-pesë vjet në Tian Shan dhe tani kishte vendosur se fushat ishin më të mira sesa malet. Asylbubuja do të donte të hynte në luginën Fergana, por për bela ai kishte ecur në perëndim, ndërkohë që duhet të shkonte nga lindja. Tani atij i ishin zënë rrugët dhe po pyeste pemët se nga duhet të mbante. Vetëm se atë ditë vere endacaku do ndeshte dhe një fatkeqësi tjetër; retë. Ai i pyeste pemët, por pemët nuk komunikonin me diellin. Nga jugu Sirdario i kishte zënë rrugën. Nga verilindja ndodhej Tian Shani, por Asylbubuja ishte betuar në hënë se nuk kthehej më në mal. Nga perëndimi ishin qytetet dhe ai ishte betuar në diell se nuk i shkelte qytetet. Ai po priste t’i flisnin pemët, por pemët vranësira i kishte vënë në gjumë. Edhe nëse pemët i flisnin, atëhere do t’i thoshin të hidhej në lumë ose të shkonte në një qytet që të gjente një urë. Asylbubuja pasi i shau retë se nuk i lejonin pemët të hapnin gojë, u kërkoi ndihmë fëmijëve të tij. Kur dëgjoi të atin duke kërkuar ndihmë, i trembëdhjeti shkëputi buzët nga gjiri i mamasë dhe vuri të qarat.
“Nuk e kishte me ty babi”, i foli Asylbubuja, por foshnja nuk pushonte.
Kur u kthye nga dymbëdhjetë fëmijët e tjerë, burri vuri re se ata ishin futur të gjithë në lumë; nga kureshtja ktheu kokën edhe nga kafshët, por ato po hanin bar. Gruaja iu dhimbs, sidomos tani që foshnja nuk pushonte së qari. Kështu babai ia nisi punës vetë. Ai ngriti një tendë prej dhjetë metra katrorësh, ku do flinin ai dhe familja e tij. Në vazhdim, nguli gjashtëmbëdhjetë drunj në veri të tendës, ndanë disa gropave të mbushura me ujë nga shiu.
“Kafshët nuk janë njerëz”, murmuriti Asylbubuja, teksa po mundohej të krijonte sa më shumë hapësirë për to. Burri mori tre litarë nga dyzet e tetë metra secili; njërin ua përshkoi drurëve në rrëzë, te dytin e lidhi në mes dhe tjetrin në pjesën e sipërme të çdo druri. Ai la një boshllëk midis dy drurëve që drejtoheshin nga çadra. Pasi ua preu kullotjen në gjysmë kafshëve, i fishkëlleu Abait që po pllaquritej me dymbëdhtjetë fëmijët; futi kafshët në vathë dhe porositi qenin që të mos linte asnjërën që të dilte jashtë. Si mbaroi punë me shtazët, mori gruan në çadër dhe pas njëzet minutash doli me fustanin e saj në duar. “Hm”, do vriste mendjen Asylbubuja. “Djathtas kemi malin, përballë kemi kafshët, mbrapa është tenda. Anëtarët e një familjeje nuk mbajnë sekrete midis tyre”, përfundoi ai dhe me një shkop nguli fustanin e gruas nga ana e majtë, andej nga ishin qytetet. Me një copë druri zuri të gërmonte tokën duke ndërtuar kështu një nevojtore të vogël që kishte vetëm një anë të mbuluar, anën perëndimore. Pasi vatha, streha dhe banja e familjes Baglani ishin ndërtuar brenda dy orësh, atij iu duk shtëpia bosh. “Shko thirri kalamajtë”, do urdhëronte gruan.
Bubuja u çua në këmbë, bëri dy hapa, nxori kokën nga hyrja e çadrës, ndërsa këmbët i mbajti brenda që të mos bëheshin pis, dhe iu dha fëmijëve lajmin e mirë.“Babai nuk do më ndihmë”, iu tha ajo dhe ata me të dëgjuar fjalët e mamasë erdhën të gjithë me vrap.
Bubuja iu dha fëmijëve nga një patate të gjithëve, kurse vetë hëngri gjysmë misri. Babait i dha pak misër dhe pak patate, mirëpo ai nuk ngopej. Kështu i shtoi njëçikë mëlçi të pjekur, pak djath, gjysmë qepe, një kastravec, dy domate, një spec, tre vezë të ziera dhe pak bukë. Më në fund ishin ngopur të gjithë.
Dymbëdhjetë fëmijët, pasi u ngopën me nga një patate, zunë cepat e çadrës dhe u mbuluan me çfarë të gjenin. Babai, mamaja, dhe i trembëdhjeti zunë qendrën e çadrës dhe pritën që të flinin të tjerët.
* * *
Kaluan gjashtë ditë dhe pemët nuk i kishin treguar akoma endacakut se nëse nuk donte të shkonte në mal ose në qytet ai duhet të hidhej në lumë. Ditën e shtatë Asylbubuja doli nga çadra dhe u gëzua që dielli kishte nxjerrë më në fund kokën.
“Eh”, po fliste burri me vete, “mos një ditë, tjetrën, pemët do më thoshin se nga bie jugu”.
“Urdhëro?” Gruaja kishte zbritur fundin në banjën me një faqe dhe kujtoi se po e kërkonte i shoqi.
“Nuk e kisha me ty”, iu përgjigj Asylbubuja dhe u kthye nga e djathta, ku ndodheshin edhe pemët.
Ai po iu afrohej pemëve dhe ato nxirrnin tinguj të çuditshëm. Burri hapi veshët mirë që të kuptonte se çfarë ishte dhe atij iu dëgjuan trokitje potkonjsh.
“Jo nuk është e mundur,” murmuriti. Endacaku iu afrua ngadalë pemëve dhe nuk po shikonte mbrapa, ngaqë donte të kuptonte seç ishin ato trokitje. Vetëm kur papritmas do i fliste një zë.
“Ej! Kush jeni ju atje?”
Me të dëgjuar fjalët, Asylbubuja ngriu në vend me zërin që e zuri në befasi.
Ndërkaq gruaja e tij uli fundin, u çua në këmbë, bëri një hap mbrapa, dhe kur faqja e majtë e nevojtores nuk e mbulonte më, ajo iu foli e para të panjohurve. “Jam Bubuja”.
Pasi bëri një kthim prej njëqind e tetëdhjetë gradësh, burri i hodhi një vështrim qortues gruas së tij ngaqë i foli të panjohurve dhe sepse mori rolin e të zotit të shtëpisë njëkohësisht. “Mos ia vini veshin kësaj”, foli ai, “se një copë grua është. Unë jam i zoti i shtëpisë. Më quajnë Asylbubu Baglani. Po ju kush jeni?”
Tre të panjohurit me të dëgjuar këto fjalë u shkrinë aq shumë së qeshuri, saqë njëri ra nga kali.
Asylbubuja u çudit me këta njerëz. I habitur, ai po shikonte gruan e tij.
“Mirë ta bënë”, i tha Bubuja, duke menduar se të panjohurit qeshën nga mënyra sesi burri i sillej një femre.
“Më quajnë Dimitri Dimitrov”, foli më i vjetri. “Unë jam ofic”, i mbeti atij fjala në gojë , teksa po zgërdhihej me të madhe. “Unë jam oficer i kadastrës. Po si thatë ju? Si thatë? Njërin e quajnë Asylbubu dhe tjetrën Bubu? Haha!” Oficeri qeshi sërish me të madhe.
Kësaj radhe u habit edhe Bubuja. Në gjuhën e saj Bubu kishte kuptimin e zonjushës, kurse Asylbubu donte të thoshte fisnik, megjithëse ky endacak kirxhiz nuk ishte aspak fisnik me gruan e tij. Rrjedhimisht, ajo nuk e kuptonte këtë reagim. As ajo nuk e kishte dëgjuar më parë emrin kristian me kuptim pagan të rusit, por nuk u soll si oficeri. Ndonëse e pashkolluar, asaj nuk i erdhi aspak për të qeshur me emrin Dimitri Dimitrov. “Pse Dimitri dhe shokët e tij po qeshin me emrat tanë?”, pyeste gruaja veten.
Teksa Bubuja dhe Asylbubuja po vrisnin mendjen me këta të huaj, qeni nuk duroi shumë dhe filloi të lehte ndaj pushtuesve.
“Pusho Abai”, i foli Asylbubuja qenit dhe e urdhëroi gruan që të futej në shtëpi.
Të huajt u shkrinë së qeshuri prapë, kësaj radhe për shkak të emrit Abai. Tani as Asylbubuja nuk kuptonte se çfarë dreqin donin këta njerëz. Ai qenin e shikonte si një kujdestar, prandaj edhe e quajti Abai. Në gjuhën e tij abai ishte dikush që tregonte kujdes. Për Asylbubunë, njerëzit, kafshët edhe pemët kishin shpirt. Ai të njëjtin respekt që tregonte për njerëzit e tregonte edhe për natyrën. Njeriu nuk mund të rronte pa kafshët dhe natyrën, prandaj edhe ai zgjidhte emra njerëzish akoma edhe për kafshët. Çdo gjë kishte shpirt për të dhe çdo gjë kishte një shkak që ndodhej në univers. Sendet, trupat dhe shpirtrat lidheshin në një mënyrë të mistershme në botën e këtij endacaku. “Çfarë doni ju lutem”, pyeti ai këta të huaj që vinin nga perëndimi, ku ndodheshin edhe qytetet.
Oficeri, i cili kaq orë ishte shkrirë duke qeshur, tani mblodhi veten dhe i hyri punës. “Unë jam oficer i kadastrës dhe këta të dy janë asistentët e mi. Kujt i takon kjo tokë Asylbubu?”
“Cila tokë”, pyeti kirxhizi i hutuar.
“Toka ku po rri dhe po ha”, vazhdoi Dimitri.
“Ah toka e kishit fjalën”, iu përgjigj nomadi. “Nuk e di kujt i takon toka. Por e di që ne i përkasim tokës. Ushqimin nga toka e marrim dhe ushqim për tokën do bëhemi”.
Tre punonjësit e kadastrës panë njëri-tjetrin me habi dhe ia krisën së qeshurit nga e para.
Pas disa sekondash, Dimitri ngriti dorën që asistentët e tij të pushonin talljen. Pasi mbyturazi u tha dy shoqëruesve se nuk do ta linte një kirxhiz t’ia hidhte kaq kollaj, ai zbriti nga kali dhe shkrydhi këmbët që i ishin mpirë. Kur u sigurua se këmbët nuk i bënin më miza, iu afrua Asylbubusë dhe dorën ia kaloi mbi qafë. “E shikon atë shkëmbin atje”, pyeti endacakun, duke i treguar me gisht andej nga kishte ardhur së bashku me punonjësit e tjerë të kadastrës.
“Po”, iu përgjigj nomadi.
“Andej është perëndimi”, do i rrëfente Dimitri. “Ajo rruga që shkon midis shkëmbit dhe lumit të shpie në qytetet e turqve dhe deri në Tashkent. Këtu mbrapa nesh është jugu dhe ky lumë quhet Sirdario”.
Kur e mori vesh Asylbubuja se udhëtimin e tij drejt jugut e pengonte Sirdario, u pikëllua në shpirt. Megjithatë nuk e bëri veten përpara oficerit.
Dimitri u drejtua nga lindja dhe vazhdoi t’i shpjegonte Asylbubusë pikat e horizontit. “Këndej nga kjo e përpjeta bien malet Tian Shan dhe ne atë anë e quajmë lindje, sepse andej lind dielli, si edhe të këqiat e botës”.
“Të drejtë keni”, i tha Asylbubuja, kur iu kujtuan vuajtjet që kishte kaluar në male.
“Sigurisht që kam të drejtë”, vazhdoi Dimitri. “Po ato pishat atje në fund i shikon?”
“Po”, foli Asylbubuja.
“Atje fillon një pyll i madh dhe atë anë ne e quajmë veri”.
“Mirë bëni”, e përforcoi kirxhizi.
“Një minutë të lutem”, e ndërpreu oficeri. “Nga ai pylli në veri deri te ky shkëmbi në perëndim tërhiq një vizë të drejtë me mendjen tënde”.
“E bëra”, tha Asylbubuja.
“Bravo”, vazhdoi Dimitri. “Tani, rruga mbrapa çadrës tënde, mali në lindje edhe pylli janë kufij natyralë. Gjithë kjo tokë është pothuajse tetëdhjetë dynymë”.
“U, po! Ke të drejtë”, iu përgjigj endacaku, i cili tani kishte filluar ta kuptonte tokën me metra. “Faleminderit që ma the, se nuk e dija më parë”, iu rrëfye Asylbubuja dhe bëri të ikte nga vatha që të lironte kafshët.
“Ku shkon?”, e ndërpreu punonjësi i kadastrës. Duke e kapur nga fustani i kuq, ai e tërhoqi kirxhizin nga vetja përsëri. Rusi, pasi i hodhi dorën në qafë sërish Asylbubusë, i foli nga e para. “Kjo sipërfaqe nuk mund të rrijë pa u shfrytëzuar. Në perandorinë tonë asgjë nuk rri pa u shfrytëzuar. As njerëzit, as kafshët, dhe as z”, e ndërpreu rusi fjalën përmes, nga frika se mos ndillte ndonjë fuqi të mistershme.
“Bravo! Ashtu duhet! Shfrytëzojini edhe këta tetëdhjetë dynymë që të mos ju mbeten mangut”. Asylbubuja po sforcohej që të ikte drejt vathës dhe të lironte kafshët që nuk bënin hap para nga frika e Abait.
Dimitri e shtrëngoi për qafe këtë endacak, megjithëse ai i urrente kirxhizët për vdekje, dhe i afroi gojën në vesh. “Cari ju ka zgjedhur juve. Cari dëshiron që këtë tokë ta merrni ju”.
Bubuja, që kishte kaq orë që përgjonte nga çadra, sapo dëgjoi që burrit të saj iu ofrua diçka, nxori kokën me vrap. “Merre! Merre Asylbubu!”
Rusi e pa gruan me simpati dhe i tha nomadit se duhet ta dëgjonte të shoqen.
Kur dëgjoi Dimitrin, gruas iu rrit vetëbesimi dhe ngriti tonin. “Mos u çmend burrë! Dëgjoje këtë njeri të mirë! Nëse nuk e merr ti tokën, do ta marrë dikush tjetër”.
Me të dëgjuar këto fjalë, Asylbubusë iu ngritën nervat dhe filloi t’i vërsulej asaj femre verbalisht. “Të thashë grua, rri atje brenda dhe mos dil. Nuk ka ç’të duhen ty muhabetet e burrave”, e kritikoi ai Bubunë. “Nuk u çmenda unë. Ti u çmende. Ty nuk të lë tafmaja rehat. Si t’i marrim ne këta tetëdhjetë dynymë kur nuk na takojnë? Toka nuk u takon njerëzve. Njerëzit i takojnë tokës. Kush i do këta tetëdhjetë dynymë le t’i marrë. Unë jam njeri i lirë. Unë i përkas botës. Nuk mund të më mbylli dikush në një burg prej tetëdhjetë dynymësh. Nëse unë e marr këtë tokë, unë do e kaloj gjithë jetën këtu. Do izolohem nga një shkëmb, një mal dhe një lumë. Akoma edhe varrin këtu do ma hapin. Unë e kam shpirtin e lirë. Nuk do ta ndëshkoj shpirtin tim për pak tokë”.
Gruaja, pasi dëgjoi burrin të përmendte shpirtra dhe varreza, u tremb aq shumë, saqë u bë pishman që kishte folur. Ajo tërhoqi perden dhe u mbyll në çadër sërish. Bubuja nuk donte të dëgjonte më asgjë.
Dimitri, që për kaq minuta peshonte me fodullëk krahun e tij mbi këtë njeri malesh, ngriu për një çast. Sytë e rusit shikonin nga veriu, teksa mundoheshin të dallonin shpirtin e tij midis një pylli me pisha. Ai puliti sytë në një çast, ndërsa kokën e tundi lehtë. Kur u përmend, oficeri vuri re se kirxhizi ishte liruar nga krahu i tij dhe kishte hyrë në vathë; u mërzit shumë kur e kuptoi se endacaku kishte preferuar kafshët nga njerëzit. Duke përdredhur buzët me përçmim, rusi u kthye nga dy shokët e tij. “Ikim. U lodha me kafshët”, i murmuriti Dimitri punonjësve të tjerë dhe futi këmbën e majtë në yzengji. Burri i gjatë i hipi kalit dhe u bë gati të ikte.
Punonjësit e kadastrës ishin lodhur me këta njerëz malesh, mirëpo ata kishin një mision. Ndonëse atyre nuk u pëlqente të merreshin me kirxhizët, kazakët dhe nomadët e tjerë, punonjësit kishin marrë urdhër që të ndanin sa më shumë toka. Asgjë nuk duhej të lihej pa u shfrytëzuar në perandorinë e carëve.
Dimitri shtrëngoi litarin. Ndërsa bëhej gati të tërhiqte frerin e kalit, atij i erdhi një mendim; duhet të bënte patjetër diçka që ta jepte diku atë tokë. “Dëgjo o njeri”, provoi oficeri t’i fliste sërish. “Nuk po të burgos askush me këtë rrip toke. Ne thjesht jemi zyrtarë të perandorisë dhe bëjmë regjistrimin e trojeve, banesave, dhe njerëzve, si e si që cari të ketë një ide të plotë se cilët janë subjektet e tij dhe çfarë kapaciteti kanë. Ty nuk të detyron kush që ta marrësh këtë pronë. Megjithatë të jesh i sigurtë që dikush tjetër një ditë do e marrë. Nëse nuk e marrin nomadët, ne do t’ua japim turqve. Nëse nuk e marrin as turqit, ne do sjellim rusë nga Evropa dhe do i ngulitim këtu. Politika duhet të bëjë punën e saj. Duhet që njerëzit të fillojnë të mendojnë se ata janë subjekt diku. Pronat do të ndahen që të krijohet një lidhje ligjore midis shtetit dhe personit. Ti nëse nuk e pranon këtë tokë si diçka tënden, dikush tjetër do ta pranojë. Një ditë çdo gjë do të kontrollohet nga dikush. Ti duke mos qenë pronar nuk do të jesh i lirë. Sidomos kur ti edhe soji yt do të viheni nën rrezikun e shumicës që mendon si padrone. Ata do ndajnë zotërimet me njëri-tjetrin dhe marrëdhëniet e tyre do i bazojnë mbi pasurinë. Padronët njerëzit si ty as që do t’i përfillin. Nëse ti nuk ke tokë, do të jesh i pavlerë për ata. Vlera jote është prona jote. Ty sot këto fjalë mund të të duken ekzagjerime. Përderisa politika jonë ka mangësira financiare, ne për momentin nuk e mundësojme dot cilindo që dëshiron që të ngulitet këtu. Por një ditë do ta bëjmë edhe atë. Mos e nënvlerëso fuqinë tonë. Unë si një mik i juaj dhe një punonjës i shtetit njëkohësisht, të këshilloj ta marrësh këtë tokë. Ti bëhu pronar sot dhe nëse nuk të pëlqen, je i lirë ta shikosh botën me sytë e tu. Ti vazhdo jetën që ke bërë gjithë këto vite dhe gjezdis ku të duash. Por të jesh i sigurt se me kalimin e viteve rrugët do të mbyllen për ty. Çdo trualli do i dalë dikush për zot. Kur çdo arë të jetë privatizuar, ne do privatizojmë pyjet, lumenjtë dhe malet. Për sa kohë që njerëzit do të jenë mbi tokë, asgjë nuk do të mbetet pa u shfrytëzuar. Prandaj mendoje mirë! Ti sot ndihesh i lirë. Por kjo liri nuk do të zgjasë gjithmonë. Pyete veten seriozisht se ku do të jesh atë ditë kur çdo gjë do të ketë një pronar! Mendoje thellë se çfarë do bësh atë ditë kur pasuria do të jetë e vetmja vlerë që njeriu njeh! Cila do të jetë pozita jote në të ardhmen, nëse ti nuk ke asnjë zotërim?”
Asylbubuja pasi dëgjoi me vëmendje oficerin, mbështeti shpinën e tij te hyrja e vathës. Ngriti supet dhe rrudhosi ballin, ngaqë ishte i pavendosur. Atij ia mori mendja që oficeri i kishte thënë diçka serioze dhe se fjalët e rusit duhet t’i merrte në konsideratë, mirëpo endacaku nuk kuptonte gjithçka. Oficeri kishte kaq kohë që i fliste në kazakisht, gjuhën që ai kishte mësuar në akademinë e Aralskut për t’u marrë vesh me nomadët. Por kazakishtja, megjithëse ishte motër me kirxhizishten, nuk kuptohej plotësisht nga një analfabet.
Kirxhizi u bë gati të nxirrte fjalë, megjithëse i pasigurt, kur një nga ndihmësit e Dimitrovit do të ndërhynte.
“Asyl”, i shkurtoi punonjësi emrin, “duhet të shikosh anën pozitive. Kjo luginë është tepër piktoreske. Edhe Ivan Ajvazofski do ta kishte zili këtë peizazh. Ku i dihet, një ditë ti mund të ndërtosh një bujtinë këtu midis malit dhe lumit dhe mund të bëhesh një hanxhi i suksesshëm. Duhet të mendosh si tregtar Asyl. Nëse je me fat, edhe Aleksandër Aleksandroviç mund të bujë në hanin tënd”, përfundoi asistenti; ndërkaq oficeri i hodhi një shikim të shtrembër, sikur të donte t’i bënte vërejtje vartësit.
Endacaku, që kaq orë nuk po kuptonte se ku donin të dilnin këta burra, ndërhyri pasi dëgjoi atë emër të çuditshëm. “Kush është ky Alekasndër Aleksandroviç”, pyeti nomadi rusët.
Punonjësi civil i hodhi një vështrim eprorit dhe pasi hapi dy duart e tij në shenjë befasie i tha Asylbubusë se Aleksandër Aleksandroviç ishte njeriu më i fuqishëm i Rusisë.
Asylbubuja nuk e kuptoi sërish se ku e kishte fjalën ky i huaj kur thoshte se një person me mbiemrin Aleksandroviç ishte njeriu më i fortë i perandorisë. Rrjedhimisht punonjësi e sqaroi sërish se ai njeri nuk ishte cilido, ai ishte cari i Rusisë.
“Vërtet”, e pyeti kirxhizi asistentin e Dimitrovit. “Po pse thoni që cari është burri më i fortë?”
“Sepse në Rusi çfarë thotë ai realizohet. Askush nuk i shkon carit kundra”.
“Vërtet”, përsëriti pyetjen Asylbubuja. “Po retë i lëviz cari?”
Me të dëgjuar pyetjen, rusët ia krisën së qeshurit, ndërsa Asylbubuja vazhdoi në të tijën.
“Bej Yllgeni”, do u thoshte, “me sytë e tij tërheq retë nga mali në fushë. Kur Bej Yllgeni kërcet dhëmbët, retë shkunden në shi mbi tokë. Kur dielli avullon ujin, Bej Yllgeni me hundën e tij thith hënën nga perëndimi në lindje dhe errëson tokën. Askush nuk është më i fortë se Bej Yllgeni”.
Pasi pushuan së qeshuri, punonjësi i tretë, që kishte kaq orë që nuk fliste, do të vazhdonte gallatën me këtë endacak. “Dëgjo Rrasyl”, iu drejtua ky i fundit. “Retë dhe hënën i lëviz vetëm perëndia. Por cari lëviz njerëzit. Perëndia kontrollon qiellin. Cari kontrollon tokën. Burrat dhe gratë në Rusi bëjnë çfarë të dojë Aleksandroviçi. Ai burrat i bën ushtarë. Gratë i bën dashnore. A e kupton çfarë force ka ai njeri? Sa ushtarë ka Bejevgjeni? Po dashnore ka Bejevgjeni?”.
Asylbubuja mbeti i shtangur me pyetjet e rusit. Atij i kishin thënë shumë gjëra për Bej Yllgenin, por nuk i kishin përmendur as ushtarë dhe as dashnore. Ai për më tepër u interesua për dashnoret e carit tani. Nëse cari kishte vërtet dashnore, Asylbubuja do kishte dëshirë të mësonte çdo hollësi. “Sa dashnore ka cari”, vazhdoi kirxhizi debatin.
“Pesëdhjetë”, e gënjeu oficeri.
“Pesëdhjetë”, pyeti Asylbubuja i shtangur. “Jo, nuk është e mundur”.
“Për atë diell po”, u përgjigj një rus.
Asylbubuja kruajti me gishtin e tij tregues ballin dhe nisi të dilte nga vatha. Ai shkundi sandalet që ishin ngjyer me bajga dhe filloi të arsyetonte si një tregtar dhe qejfli njëherësh.
“Po më thoni pak ju lutem”, vazhdoi nomadi. “Kur cari shkon të bujtë diku, a i merr dashnoret me vete?”
“Për atë hënë po”, ia bleu mendjen oficeri.
Me të dëgjuar këtë përgjigje pozitive të oficerit, Asylbubusë iu bë zemra mal. “Më thoni çfarë duhet të bëj tani”, pyeti ai punonjësit civilë.
“Çfarë të bësh?”, ia kthyen ata pyetjen.
“Kishit të drejtë zoti Dimitrov”, vazhdoi Asylbubuja. “Unë kam lindur pronar. Vetëm pasuria të jep lirinë që do. Më thoni ju lutem çfarë duhet të bëj që ky truall të bëhet i imi?”
Dimitrovi u shtang me kërkesën e këtij endacaku. Atij i doli një lot nga syri kur dëgjoi Asylbubunë. Oficeri kishte pesëmbëdhjetë vjet që merrej me kazakët, uzbekët dhe kirxhizët, por asnjëherë nuk kishte arritur t’ua mbushte mendjen që të beheshin pronarë. Faktikisht shumë njerëz që flisnin këto gjuhë ishin bërë pronarë, por vetëm pasi ishin turqizuar. Turqit ua kishin blerë mendjen më mirë se rusët këtyre njerëzve. Ata iu jepnin në fillim Kuranin dhe pastaj iu ndanin pronat; rusët ishin të mendimit se pasuritë duhej të ndaheshin përpara Biblës. Ata që nuk pranonin Kuranin zakonisht nuk pranonin as pronat, por ata që pranoin Kuranin e dinin se Muhamedi kishte qenë tregtar dhe rrjedhimisht tregtia nuk u dukej më si një gjë e keqe që nuk i përkiste natyrës së njeriut. Vetëm se sot kishte ndodhur diçka tjetër. Një endacak që nuk kishte pranuar as Kuranin dhe as Biblën, kishte pranuar të bëhej tregtar për hir të dashnoreve. Kjo ishte një mrekulli, prandaj dhe Dimitrit i doli një lot nga syri. Falë ndihmësve të tij, ai e kuptoi se me dashnoret do mundej të blente këtej e tutje mendjen e këtyre njerëzve të egër. Dimitri hapi dorën e djathtë drejt ndihmësit të tij, që po ashtu kishte ngrirë me kërkesën e një endacaku për t’u bërë pronar. Ai e tundi pak asistentin që nuk po përgjigjej, ndërsa vetë oficeri nuk e hiqte shikimin e tij me entuziazëm drejt Asylbubusë. “Regjistrin, e marrtë dreqi”, i foli ai me nerva asistentit të tij në rusisht, ngaqë kishte frikë se endacaku do ndërronte mendje nga vonesa e punonjësit civil.
Asistenti i mahnitur do të reagonte vetëm pas lëkundjes që i shkaktoi oficeri. Ai me kujdesin më të madh dhe profesional nxori nga çanta regjistrin; teksa i dridhej pak dora nga kjo mrekulli, do t’i jepte dokumentin e kadastrës eprorit.
Dimitri Dimitrov nxori dy stilografë nga xhepi dhe ia drejtoi regjistrin nomadit. “Eshtë shumë e lehtë zotëri”, i foli ai endacakut duke buzëqeshur dhe duke i evituar emrin, nga frika se mos ngatërrohej. “Vendos firmën tënde në këtë faqe dhe për të tjerat kujdesemi ne”.
“Bubu! Bubu! Hajde këtu menjëherë”, i thirri Asylbubuja gruas pas drejtimeve që i dha oficeri.
Bubuja po u jepte mëngjes fëmijëve në çadër, ndërsa po mundohej që të mos dëgjonte bisedat e burrave për shkak të vërrejtjeve që i kishte bërë i shoqi disa minuta më parë.
“Prisni një minutë”, i tha kirxhizi rusëve, të cilët u trembën se mos po ndryshonte mendje. Asylbubuja hyri në tendë, mori gruan dhe urdhëroi kalamajtë të mos nxirrnin gëk. Kur doli jashtë, me të shoqen prej krahu iu afrua punonjësve të kadastrës. Krahët e gruas i mbështeti te shala e kalit të oficerit, ndërsa vetë qëndronte mbrapa saj. Dorën e tij të majtë e vendosi midis shpatullave të gruas, duke ia shtyrë atë pjesë të trupit drejt kalit; ndërkaq me dorën e djathtë shtrëngoi belin e Bubusë, duke u munduar ta drejtonte sa më mirë nga vetja.
“Çfarë po bën? U çmende”, e pyeti gruaja e trembur.
“Mos më fol se jam i zënë”, e urdhëroi ai me një ton prej padroni. Asylbubuja mori dy stilografët dhe mbështeti regjistrin e rusit mbi shpatullat e gruas. Me stilografin e kuq, ai vizatoi një kësulë me majucë të gjatë; me stilografin e zi, pikturoi brenda kapelës një kokë cjapi me brirë dhe një yll me gjashtë cepa. Kur mbaroi pikturën, shtyu gruan e tij mënjanë dhe i dorëzoi regjistrin oficerit.
“Çfarë është kjo”, pyeti Dimitrovi, i hutuar me atë pikturë që kishte zënë gjysmën e faqes.
“Është simboli i Baglanëve, burrave më të fortë që kanë shkelur ndonjëherë Tian Shanin”, u përgjigj Asylbubuja, i cili tani luante pëllëmbën e tij me gjeste rrëzë qafës dhe vështronte me stil nga Bubuja.
“Kjo domethënë është firma jote”, pyeti sërish oficeri, i cili nuk e kishte kuptuar plotësisht domethënien e fjalëve të nomadit.
“Po, Dimitri!”
“Në rregull”, ia ktheu oficeri.
“Tani ti je një pronar. Ruaje tokën tënde si dy sytë e ballit dhe mos lejo askënd të ta prekë. Pa pasuri nuk ka liri”, ishte këshilla e fundit e Dimitrovit i cili, i vetëkënaqur me arritjen e tij profesionale, u bë gati të ikte andej nga kishte ardhur.
Ndërsa oficeri po kthente kalin e tij nga perëndimi, Asylbubunë diçka e gërryente nga brenda. “Jo”, po murmuriste ai. “Nuk mund ta lë këtë njeri të ikë kështu. Pas asaj që ndodhi, diçka duhet të bëj”. Kirxhizi shtrëngoi grushtin e tij dhe me plot guxim vendosi veten përpara kalit. “Prisni ju lutem”, i foli ai oficerit.
“Si është puna”, pyeti Dimitri, ndërsa me shikimin e tij ndiqte ndihmësit që ishin nisur përpara.
“Ja”, filloi endacaku me një gjysmë zëri. “Siç e shikon Dimitri, neve na mungon edukata e qytetit. Megjithatë na bëri përshtypje pse ju u tallët aq shumë me emrat tanë. Unë dhe gruaja ime nuk kemi shkuar asnjëherë në shkollë dhe as e kishim dëgjuar ndonjëherë emrin Dimitri Dimitrov. Por neve nuk na erdhi për të qeshur. Ju pse qeshët aq shumë me ne? Të lutem, më shiko në sy dhe më fol burrërisht!”
Oficeri u prek disi nga kërkesa. Sytë e tij që shikonin në horizont i uli nga Asylbubuja. Pasi i hodhi një shikim njerëzor këtij njeriu, me një buzëqeshje të çiltër do t’i përgjigjej pyetjes. “Pikërisht Rrasyl Baba”, i ngatërroi oficeri emrin, “ai është problemi me ju. Ju nuk keni shkuar ndonjëherë në shkollë dhe prandaj nuk e kuptoni këtë gjë”. Mbasi tha fjalët e fundit, oficeri i ra kalit dhe u largua me nxitim.
Asylbubuja shikonte tre të huajt që largoheshin drejt qyteteve, ndërsa filloi të pëshpëriste vetëm. “Më gënjeu qerratai”, po thoshte endacaku. “Si t’i besoj dikujt që më ndryshoi emrin?” Asylbubuja u hidhërua me ndjenjën e zhgënjimit nga një lëkurëbardhë, por, në fakt, oficeri i kishte thënë atë që mendonte.
Kapitulli 8
Asylbubuja atë natë dukej si një njeri tjetër. Ai tashmë dukej më i bukur, më i fortë, më i gjatë dhe me flokë të dendur. Edhe fjala e tij tingëllonte ndryshe. Zëri i nomadit nuk kishte ndryshuar në lartësi, mirëpo gjuha që ky njeri përdorte tani dukej më e rëndë. Fjalët e tij ishin të prera dhe të matura mirë, ato e dallonin këtë person të pjekur nga banorët e tjerë të tendës. Brenda ditës gjithçka kishte ndryshuar mbi këtë njeri, ai ishte bërë pronar. Ai ishte bërë më burrë se kurrë.
Bubuja e kishte vënë re këtë ndryshim radikal mbi të shoqin dhe nuk mund t’i rezistonte. Megjithëse po ushqente fëmijët, mendja e saj ishte tek Asylbubuja. “Si do të shtrihem në të njëjtin krevat me këtë të huaj”, po vriste mendjen gruaja. “O e zjarrta Otë, sa burrë që duket sot! Si do t’i rezistoj këtij pronari?” Gruaja u mori sahanët e zbrazur fëmijëve dhe filloi t’u shtronte që të flinin. Me duart e saj u mëshonte shilteve, që gungat të mos u vrisnin fëmijëve shpinën. Sakaq këmbët i dridheshin, pak nga mendimi i një padroni brenda tendës. Tani ndihej sa inferiore, po aq dhe e pushtuar nga ky mashkull. Ata një jetë kishin qenë të barabartë. Kur burri kulloste kafshët, gruaja ushqente fëmijët. Kur burri sillte ushqim, gruaja e gatuante. Kur ai pastronte vathën, ajo rregullonte shtëpinë. Megjithatë kjo barazi kishte marrë fund tani. Asylbubuja ishte shumë më i lartë sesa e shoqja sot. Ai ishte bërë pronar, tani ishte edhe burrë edhe i lirë, ndërsa gruaja e tij nuk kishte asgjë të vetën përveç atyre trembëdhjetë pjellave. Liria dhe pasuria e saj ishin burri i saj, prandaj Bubuja ndihej e pushtuar sot. Ky burrë padron do ta sundonte në trup edhe në shpirt.
“Hajde shtriu”, e urdhëroi Asylbubuja të shoqen që po zvarritej me fëmijët.
“Si urdhëron imzot”, iu përgjigj gruaja; pa u zgjatur me fjalë, zbehu kandilin dhe iu drejtua burrit. Rrobdishani i qëndisur me tulipanë rrëshqiti lehtë nga krahët e femrës, ndërsa ajo nxitoi të futej poshtë jorganit.
Bubuja do të fërkonte ballin e të trembëdhjetit, i cili ndodhej midis asaj dhe burrit, kurse Asylbubuja do të prekte me delikatesë këmbët e gruas. Ai ishte i vetëkënaqur me suksesin e sotshëm dhe ishte i gatshëm të shpërblente në një farë mënyre veten e tij, ngaqë ishte treguar aq burrë. Ndërkaq, i trembëdhjeti e kuptoi se diçka nuk po shkonte mirë me babain. Foshnja nisi të qarat duke i prishur të atit rehatin e natës. Asylbubuja u detyrua të përkedhelte ballin e djalit, me dorën që më parë lëmonte kofshët e mamasë; nga halli filloi të sillej si baba. “Si do ia ngjisim emrin këtij”, e pyeti gruan.
“Timur”, i tha ajo.
“Timur”, përsëriti i shoqi atë emër plot habi.
“Timur si hekuri. Timur si mbreti”, i mëshoi gruaja, teksa i kujtoheshin legjendat që kishte dëgjuar nga gjyshi i saj për perandorin Tamerlan.
Asylbubuja, i cili deri në atë moment po shikonte foshnjën, ngriti shikimin nga gruaja e tij. Iu dhimbs në shpirt ajo qenie; e pa plot dashuri gruan që trembëdhjetë lindjet dhe gjashtë dështimet nuk kishin arritur t’i prishnin bukurinë. Tek shikonte sytë e saj të vegjël, nuk pushonte së lavdëruari këtë femër me mendjen e tij. “Gruaja”, po gjykonte endacaku, “të shtron bukë dhe të ngroh krevatin. Por jo vetëm aq. Gruaja të bën mbret. Gruaja të bën komb. Gruaja të jep trembëdhjetë fëmijë. Nëse ata bëhen të hekurt si Timuri, unë jam mbret. Nëse ata bëjnë secili nga trembëdhjetë të tjerë, unë dhe gruaja ime bëhemi një fis. Nëse njëqind-e-gjashtëdhjetë-e-nëntë nipërit e mi arrijnë nga njëqind-e-gjashtëdhjetë-e-nëntë nipër secili, mua dhe gruan time do na thërrasin komb. Por edhe nëse stërnipërit një ditë do na harrojnë, prej meje dhe gruas time jetën do gëzojnë. Gruaja krijon jetë. Gruaja të bën pjesë të njerëzimit. Por a më mjafton vetëm kaq”, do pyeste Asylbubuja në fund veten. Atë e zuri disi sikleti me këtë pyetje dhe tani ata sy të vegjël kafe sikur po i ndiznin keqardhje, në vend të dashurisë. I ktheu shpinën dy pjesëtarëve të familjes dhe drejtoi fytyrën e tij nga ana tjetër. “Gruaja të bën njeri. Por mua nuk më mjafton vetëm kaq”, do të vendoste Asylbubuja. “Unë dua të jetoj çastin. Po! Po! Çastin! Si çastet që cari ndan me dashnoret e tij”.
Teksa babai mendonte këto, të voglin e kishte zënë gjumi. Bubuja pasi u sigurua që Timuri i saj po flinte, zgjati dorën për të fikur kandilin, e kaloi foshnjën me kujdes nga ana e majtë e shiltes dhe gjoksin e saj puthiti te shpatullat e Asylbubusë. Ajo tani nxirrte fuqishëm oksigjenin nga goja e saj, si e si që fryma e ngrohtë të përkëdhelte qafën e të shoqit; më pas zuri t’i ledhatonte kokën burrit. Megjithëse nuk kishte dëshirë që të bënte dashuri sot, në një çast asaj i kishte kaluar mendimi se i shoqi kishte arritur diçka të madhe. Ai ishte bërë pronar dhe, rrjedhimisht, duhej shpërblyer. Ajo vazhdoi së ledhatuari të shoqin, kur një moment ai ia hoqi dorën, sikur t’i tregonte se nuk interesohej. Nuk ishte se ai nuk e donte gruan e tij. Po ja, në një cep të globit një car kishte pesëdhjetë dashnore. Pse t’i kishte cari kaq dashnore dhe jo ky endacak? Ata burra ishin që të dy, të njëjtën punë kryenin.
Asylbubunë e brengoste thellë kjo pyetje dhe kishte filluar të vriste mendjen për dashnoret. “Dashnorja nuk është si gruaja”, po mendonte ai. “Dashnorja nuk ka as të shkuar, dhe as të ardhme. Ajo që bën me dashnoren nuk mbetet në kohë. Është thjesht një përvojë. Është një moment. Ti e di që me të as mbretëri dhe as kombe nuk do ndërtosh. Po ja, është dëshira e çastit. Një instikt të cilin do ta mbash sekret. Një sekret të cilin legjendat nuk do ta përmendin. Një instikt si i kafshës. Një moment që nuk ia vlen të mbahet mend. Kush e mban mend sa herë kryqëzohen kafshët”, do pyeste Asylbubuja me vete, ndërsa e zgërdhira e tij në mes të errësirës çuditi gruan e pafajshme. Asylbubusë i ishte krijuar kjo dilemë midis gruas dhe dashnoreve dhe dukej i pavendosur. Ai e dinte se dashnoret nuk do të mbeteshin në histori, mirëpo njerëzit vdisnin për sekrete. Ai kishte gjetur kaq përçmime ndaj dashnoreve, por prapë i donte. Dashnoret ishin mortale, në kundërshtim me gratë që jetonin te fëmijët, dhe endacakut filluan t’i dhimbseshin. “Gruaja të bën të pavdekshëm”, vazhdonte ai të përbluante në mesi të natës. “Gruaja të bën njeri. Dashnorja të bën të vdekshëm. Dashnorja të bën kafshë. Të jesh njeri apo të jesh kafshë”, pyeti veten. Pasi i buzëqeshi lëkurës së tendës, Asylbubuja arriti më në fund të nxirrte një konkluzion. “Shumë të bukura janë të dyja”, do ta vendoste ai, “edhe njerëzillëku edhe kafshëria”.
