Admin - page 155

 Jack Kerouac

Vagabondi amerikan sot e ka të dhimbshme për ta shpënë drejt jetën e tij endacake me kryqëzimin e mbikqyrjes që policia ushtron në rrugë, në stacione, në plazhe, buzë lumenjve e shpateve, dhe në njëmijë-e-një vrima në të cilat fshihet nata industriale. Në Kaliforni, endacaku, ky tip i vjetër dhe origjinal, që shkonte mbë-udhë nga një qytet në tjetrin me gavetat e jetës dhe batanijet e rrulosura mbi shpinë; tipi i «vëllezërve pa strehë» praktikisht është zhdukur, në të njëjtën kohë kur miu i vjetër i shkretëtirave, kërkuesi i floririt endej rrugëve, me zemrën e mbushur plot shpresa, duke kaptuar qytezat e perëndimit amerikan të cilat, jetonin me zgrip asokohe dhe tash, kaq janë zhvilluar sa nuk e dëshirojnë më rreckamanin e pjerdhur. «Plako, nuk dun mo endacakë knej, edhe pse ishin endacakët që e themelun Kaliforninë», thotë një plakush që lëpihet me një kuti fasulesh, afër një zjarri indian, në bregun e një lumi, përqark Riversajdit, në Kaliforni. Të mëdhajat kërcënuese vetura të policisë, të paguara nga taksapaguesit (me prozhektor jo shaka!) riskojnë t’ia mbërrijnë, nga çasti në çast, dhe të bien plumb mu mbi endacakun që nis e ikën, ikën në kërkim të idealit të vet: lirisë, kodrave të qetësisë së bekuar dhe shën mëvetësisë. Nuk ka asgjë më fisnike sesa të shtriqesh mbi ndoca telashe të sikletshme siç janë për shembull gjarpërinjtë dhe pluhuri për të përftuar një liri absolute. Kam qenë edhe unë doravetë një vagabond, por i një tipi të veçantë, siç edhe e keni vërejtur, sepse e dija që një ditë përpjekjet e mia letrare do të dëmshpërbleheshin nga përkujdesi i shoqërisë. Me thënë të drejtën unë nuk isha një endacak i vërtetë nga ata që nuk ushqejnë asnjë shpresë, përveç kësaj shprese të përjetshme e të fshehtë që mund të ndijosh vetëm kur fle nëpër rimorkiot e boshatisura të kamionave që ngjiten luginës së Salinasit, në një ditë të ngrohtë e të ndriçuar nga dielli i janarit, përmbushur nga një përjetësi dritëpërçuese, duke udhëtuar në drejtimin e San Hozesë, aty ku lypës që s’ta mbushin syrin na vështrojnë, me gojë gërnjare, na japin për të pirë e për të ngrënë përgjatë shtegëtimit bash mu në buzë të lumit, në Guadalupe. Ëndrra origjinale e endacakut ndodhet në një poezi të shkëlqyer cituar nga Duin Godardi, në biblën e tij budiste, që është e shprehur si më poshtë: «Oh po, për kët’aventurë të rrallë unike dhe fisnike/ Me qejf do t’i jepja dhjetëmijë napolona t’arta/Një feste në kokë dhe në shpinë një thes/Në dorë shkopin, erën e lirë mbi gjoks, dhe hënën mbi krye». Në Amerikë gjithmonë jemi të gatuar (e vini re besoj tonin veçanërisht uitmanian të këtyre vargjeve, që ka shumë gjasa të jenë shkruar po nga Godardi) nga një ide e veçantë dhe e mbarështruar e lirisë, e cila krahasohet me peligrinazhin në këmbë qysh nga koha e Xhim Bridxherit dhe Xhoni Apëllsajdit, dhe që është akoma e lëvduar sot nga një grup i rrëgjuar pa pushim njerëzish të guximshëm, të ngjitur tëpkë tek kjo traditë, dhe që i shohim akoma shpesh herë mbi një rrugë të shkretinës, në pritje të ndonjë autokerri që t’i shpjerë gjer në qytezën fqinjë ku shkojnë të lypin (apo punojnë hamallçe) dhe të hanë një kafshatë; ose teksa nisen drejt lindjes, duke bujtur nëpër organizata bamirëse, teksa shkojnë qytet-mbë-qytet, shtet-më-shtet, drejt pikëmbëritjes finale; ngecin në cektinën e karakatinave të qyteteve të mëdha bash at’herë kur këmbët i kanë braktisur. E megjithatë, nuk ka shumë kohë, në Kaliforni, më ka zënë syri për këta dy sy (përfund një gryke, afër hekurudhës, jo larg Sant Hozesë, mçefur përmes gjetheve të ekualipseve, mu në gjirin e harresës së bekuar që kuvendon me vreshtat) një grup barakash me çati dhe dysheme, një natë; në ballinën e njërës prej tyre ishte ulur një plak që thithte nga llullëza e tij një erzëz kokrre të shtypur tip duhani greinxher, të blerë për dy aspra. Malet e Japonisë janë dingas me kësi lloj barakash e njerëzish të lirë dhe kësi pleqsh, të cilët fjalosen duke gjerbur çajin e luludhkave të rrënjëve, dhe presin Ringjalljen e Madhërishme, në të cilën nuk mund të hysh dot’ po qe se nuk kridhesh me kokë kohë-pas-kohe në një vetmi totale. Në Amerikë, kampingu në natyrë konsiderohet si një sport i shëndetshëm për çunat e bukur të mamit, por trajtohet si një krim social kur është i praktikueshëm nga të rritur që e kryejnë si një prirje. Varfëria është e konsideruar si një veti e natyrshme tek shumica e kombeve të qytetëruara – në Amerikë, ju mund të kaloni gjithë natën e perëndisë duke i rënë violinës, po qe se je me fat dhe nuk të kanë dhënë ndonjë shkelm bythëve, pa ia mbërritur për të mbledhur ndonjë dyshkë (hera e fundit ka pas qenë vërtet një dyshkë, Zot o Zot, kushedi sa do jetë çmimi i tanishëm?). Në epokën e Brygelit, të miturit vallëzonin rreth-e-qark vagabondit; ky është i mbathur me zhele të shumta dhe vështron gjithmonë drejt-e-përpara, indiferent ndaj fëmijëve; familjet e asaj kohe i linin fëmijët të luanin me endacakun; ishte njimend e natyrshme për atë kohë. Por sot nënat i mbajnë të shtrënguar pas vetes fëmijët kur vagabondi kapton qytezën mes-për-mes, vetëm e vetëm si pasoj e asaj çka gazetat thashethemnojnë për vagabondin amerikan; ai i përdhunon, i mbyt, i ha fëmijët. Shmanguni nga i huaji i panjohur, ai ju dhuron karamele të helmatisura. Megjithëse endacaku i djeshëm i Brygelit është po ai endacak i sotëm, fëmijët janë të ndryshëm. Ku është vagabondi çaplinesk? Vagabondi i vjetër i Komedisë Hyjnore? Vagabond është Virgjili, ishte i pari mbi të gjithë. Vagabondi bën pjesë në botën e fëmijëve (sikurse në tabllonë e famshme të Brygelit që paraqet një endacak trupmadh që përshkon vetmitar fshatin sqimatar, qentë angullijnë përgjatë hapave të tij, fëmijët gajasen së qeshuri, pupërlinë… pupërlinë…); por sot, bota jonë është një botë të rriturish, nuk është më një botë fëmijësh, (pupërlinë… ). Sot, e kemi harruar vagabondin e zhdukur, bërë pluhur pëlhurë pupërlinë e përhumbur në hiç – e gjithë bota admiron verbtazi proceset policeske të policëve heroikë në televizion. Benxhamin Frankli ka përshkuar një ekzistencë prej vagabondi në Pensilavni; përshkoi mes për mes Filadelfian me tre batanije të bëra rrul nën sqetull dhe një gjysmë-kacidheje të shtetit Masaçuset, mçefur nën kapelë. Xhon Muiri ka pas qenë një vagabond që ka përshkuar malet me xhepat e mbushura me krodhe buke të thatë të cilat njomeshin ndërsa kapërcente lumenjtë. I madhërishmi poet Uollt Uitmani e trondiste shikimin e fëmijëve të Luizianës kur endej mbi rrugët qendrore të qyteteve të jugut. Po vagabondi fytyrmbuluar me kapuçin e zi? Një vetmitar i maleve të jugut? Një hajdut pulash? Një njeri që s’i qendron bytha në një vend dhe nuk lë dy gurrë bashkë? Vagabondi kapuçzi i jugut, është mveshja e fundit e endacakut të Brygelit, fëmijët e respektojnë, e vështrojnë me admirim pa bërë asnjë koment. E shihje teksa mbinte nga toka me një thes të papërshkrueshëm. Mbartte vallë kokopisha? Mbartte lepuj të vjedhur në atë thes? Askush nuk e di se çfarë mbart në të vërtetë në trastën e tij. Njeriu i vitit ’49, fantazma e fushnajave, plaku Zakatekan Xhak, Shën Endacaku, gjeologu, shpirti dhe fantazma e të gjithë vagabondëve, tash të zhdukur – por këta tipa (gjeologë) dëshiruan në dëshirore t’i mbushnin plotë flori trastat e tyre zhelamane të papërshkrueshme. Ted Rusvelti, politikan vagabond. Veshal Lindsi, rapsod vagabond, endacak i mitur, sa hapa të hedhura lart e poshtë i ka kushtuar një nga poemat e tij? Vagabondi jeton në Disney-land, në një botë-përrallore, në tokën e kafshëve-endacake, ku të gjithë janë veç shpirtra-luanë në një trup-njerëzor, njerëz të teneqeve, qen lunatik me proteza plastike dhe dhëmbë kaoçuku, gardhe ngjyrë-portokalli, kështjella smeraldesh që shfaqen si luanë, filozofë babaxhanë që bëjnë filozofinë e shtrigave. Asnjë fantazmë prej shtrige nuk është kapur asnjëherë pas ndonjë vagabondi. Vagabondi mbart me vete dy sahate ndër duar, të cilat nuk mund t’i blesh dot, as tek “blloku” as tek “gabi”; ka një sahat me akrepa dielli, dhe një tjetër me akrepa hëne, dy duart e tij janë krijuar nga vet qielli. Epoka e avionëve reaktiv e kryqëzoi vagabondin; e si mund të udhëtojnë më mçeftasi këta të fundit të pavarur nga një avion spiun? Henri Mileri doravet i lejonte të laheshin në pishinën e shtëpisë së tij. Sot vagabondit i duhet të fshihet, ka gjithmonë e më pak vende të fshehta, policët e kërkojnë. Zhan Valzhani, i ngarkuar me trastën e tij të zemërdlirësisë, duke i thirur personazhit në rrugë: «Voilà ton sou, ton sou!»… Bethoveni ishte një vagabond që i gjunjëzuar dëgjonte dritësinë e hënës, një vagabond i shurdhët që nuk mund t’i dëgjonte qurravitjet e vagabondëve të tjerë. Ainshtajni, vagabond, me pulovër të leshtë. Bernard Barushi vagabond pa iluzione, i ulur në një stol lulishteje publike me një aparat plastik në vesh, për të kapur zërat; ishte duke pritur Xhon Henrin, priste dikë që e kishte humbur tërësisht arsyen, priste epopenë e persëve. Sergei Esenini ishte një vagabond kokorosh që përfitoi nga revolucioni rus për të bredhur nga një cep në tjetrin, duke pirë ujin e bekuar të patateve, votkën, nëpër fshatrat e humbura të Rusisë (poezia e tij më e njohur titullohet Rrëfimi i një endacaku); është ai që ka thënë, në çastin e mësymjes mbi pallatin e carit: «N’kët’ ças’ kam fort dëshinë me pshurr prej frëngjije ballas hëne».  Është vagabondi pa ego që i dha jetë lindjes së një fëmije. Li Poja ishte një vagabond i fuqishëm. Ego-ja ishte më i madhi i vagabondëve. Tung Ego vagabondi! Ti që si përmendore do të kesh një ditë veç një kuti teneqeje gjigande kafeje. Jezu Krishti ishte një vagabond i çuditshëm që ecte mbi ujë. Buda ishte një vagabond që nuk i kushtonte asnjë rëndësi vagabondëve të tjerë. Shefi i lëkurkuqëve të amerikës Shiu-në-Fytyrë, akoma edhe më mëngjarash. Endacaku është biri i krenarisë, nuk i përket asnjë komuniteti; nuk ka vend në këtë tablo veç për figurën e tij, dhe endacakëve të tjerë si ai vet, ndoshta edhe ndonjë qeni që i vjen rreth-e-rrotull. Në mbrëmje, vagabondët, afër shinave të trenit, vënë mbi zjarr të panumërtat kanoçe, ibrikë dhe xhezve të kafesë. Kryelartë ka pas qenë mënyra se si një endacak kapërcente qytetin, duke kaluar në hyrje nga pas qendrave të shërbimit, pas shtëpive, aty ku shputat e këmbëve çmpiheshin në prag të dritareve; endacaku ishte një i gërbulët mendor, nuk kishte nevoj të lypte për të ngrënë, amvisat plaka të perëndimit amerikan e njihnin nga mjekra e zvjerdhur dhe nga duhma e rraqeve. «Hajde biro, hajde, eja të hash një çap bukë!» Sado krenar që të ishin, disaherë ata krijonin probleme kur amvisat u thërrisnin “hajde, biro, hajde”, të dalë jashtë kontrolli lëshoheshin shpesh, dhjetë apo njëzet frymë së bashku, çka ishte e pamundur t’i ushqeje të gjithë; shpesh nuk ishin të sjellshëm me njeri-tjetrin, por jo gjithmonë, dhe kur ndodhte ky fenomen do të thoshte se e kishin humbur dinjitetin e endacakut, krenarinë e vagabondit, dhe ishin shndëruar thjesht në lypsarë langaraq pa dinjitet. Vagabondi amerikan ka emigruar nga Boeria e Njy Jorkut, nga sheshi Skolai në Boston, nga rruga Prat në Baltimorë, nga rruga Medison në Çikago, nga e Dymbëdhjeta Rrugë në Kansas Sitit, nga rruga Larmier në Denver, nga jugu i Bulevardit Qendror të Los Anxhelosit, nga pjesa qendrore e Rrugës Tre në San Françisko, nga rruga Skaid në Siatëll (edhe sot një lagje e mallkuar!). Boeria është azili i vagabondëve, të cilët kanë ardhur në qytetin e madh për të “grumbulluar dëngje parash” duke shtyrë kartona në karrot e tërhequra me krahë. Shumë endacakë të Boerisë janë skandinavë; dallohen qashtër sepse pinë shumë. Kur dimri troket në portë, endacakët pijnë një pije të quajtur “tymi”; është alkool druri përzier me një shije jodi farmaceutik dhe lëkurë limoni; e rrëkëllejnë me një frymë dhe hop! Hyjnë në dimërimin dimëror për të mos u kapur gafil nga i ftohti dhe sëmundjet, sepse nuk kanë banesë, përjashta në qytetin e tejskajshëm bën ftohtë. Nganjëherë vagabondët flenë në krahët e njëri-tjetrit, për t’u ndier ngrohtë në trotuarë. Punonjësit e ndihmës sociale thonë se vagabondët e alkoolizuar nga birra janë më agresivët ndër të tjerë. Në institucionin Fred Bunx gjendet “Houard Xhonson” e endacakëve – kjo gjelltore ndodhet në adresën 277 të Boerisë në Nju Jork. Menuja e gjellëve është e shkruar me sapun mbi xham. Aty sheh radhën e zgjatuar të endacakëve me heshtjen e dy asprave për të gëlltitur pahçe koke me tru derri, tre aspra për një gulash patatesh me salcë, duke çmpirë këmbët pas vaktit, i sheh të veshur me këmisha të holla pambuku në një natë të ftohtë Nëntori, për t’u zgjatuar nëpër Boerinë hënore, me një copë shishe të thyer, në ndonjë rruginë ku qëndrojnë në këmbë të mbështetur pas ndonjë muri, sikur djelmoshat rrugaçë. Më të shumtit kanë kapela aventurierësh të lagura ndën shi, të cilat i kanë mbledhur ndanë hekurudhës në Hago të Koloradosit, apo çizme me thumba, të hedhura nga indianët përgjatë plehrave të Huarezit, apo rroba të andruara prej panaireve të ndyra të ekspozimit të fokave dhe peshqve. Hotelet sociale të endacakëve i kanë muret e veshura me pllaka të bardha nga dyshemeja gjer në tavan, e thënë ndryshe, ngjajnë me nji llaf, si hale publike. Në Hollandë vagabondi nuk është i lejuar; e njëjta gjë duhet të jetë në Kopenhagen. Por në Paris, ju mund të jeni një endacak. Po, në Paris, endacakët trajtohen me shumë respekt dhe ndodh shumë rrallë që t’u rrefuzohet ndonjë dyshkë. Ka shumë kategori endacakësh në Paris. Endacaku pasunar ka një qen dhe një qerre ku mban të gjitha rraqet e veta, të cilat përbëhen kryesisht nga numra të vjetër të gazetës France-Soir, tuba, rrecka, kuti konservash, shishe të boshatisura, kukulla këmbëshqyera, figurina krahëkëputura. Ky tipi ka ndonjëherë edhe dashnore, e cila e ndjek nga pas gjithandej. Endacakët e klasës më të ulët nuk kanë brek-n’bythë; qendrojnë thjesht të ulur në bregun e Senës dhe kruajnë hundën duke parë kullën Eifel. Në Angli, endacakët flasin dialektin anglez – çka i duket e çuditshme amerikanëve. Endacakët nuk i kuptojnë në Gjermani. Amerika është atdheu i vagabondëve. Vagabondi amerikan është një qenie që shkon drejt zhdukjes dhe do vazhdojë të jetë drejt ikjes për aq sa sherifët operojnë në rrugë, bash siç e ka thënë edhe Luis-Ferdinand Selini: “një herë për një krim dhe nëntë herë për një natë”, sepse s’kanë asgjë për të bërë mu në thelb të natës, në orën kur e gjithë bota fle, arrestojnë të parën qenie njerëzore që shohin të shkojë mbë-udhë. Ndërhyjnë duke ndërprerë puthjen e të dashuruarve tek stoli në park. Nuk dinë hiç ç’të bëjnë brenda kësaj veture policie që kushton sa qimet e kokës, me aparate radiomarrëse dhe sinjaldhënëse, veç të arrestojnë gjithçka që lëviz, natë e ditë, gjith’ çka shfaqet sikur lëviz, një armatë e tërë që lëviz me naftë dhe benzinë, armata e policisë. Siç ju thashë pra, edhe unë doravetë kam qenë një vagabond, por në kthim të vitit 1956 u detyrova ta braktis këtë lloj fiksimi. Jam ndaluar nga tre autokerra policie në Takson, Arizona, në ora dy pasmesnate. Ecja buzërruge me çantën mbi shpinë për të kaluar një natë të ëmbël në shkretaninë e hënës ngjyrërozë:

– Ndal! Ku je tu shku?

– Për me fjet, plako.

– Ku?

– Mbi ronë.

– Pse?

– Sepse kom me vete batanije.

– Pse?

– Sepse studioj jetën në natyrë, o robo.

– Kush je ti bre? Dokumentat.

– Kom kalu beharin si rojtar pylli.

– A të kanë pagu?

– Po mër’ plak m’konë pagu.

– Po mir’ pse nuk shkon n’hotel?

– M’pëlqen ajri i pastër i notës n’qiell t’hapët plako, dhe ësh’ pa pare.

– Pse?

– Sepse po boj një studim mbi endacakët.

– A do t’japi ndonji pare ky studiiimiii?…

Donin që t’u shpjegoja përse mbartja dhe mbarështroja në vetvete një ekzistencë prej vagabondi. Do bënin mirë sikur të më fusnin në birrucë atë natë, por mëdyshës, duke kruar kokën më thanë: «Rrapatush, po qe se don me ba ktë, hajde bre, gric bithën, mbathja.» Nuk më propozuan t’i përshkonim ato të shtatë kilometra që na ndanin nga shkretëtira së bashku me veturë. Dhe në qoftë se sherifi i Koshisë pak më tej më la të fle mbi argjilën e ftohtë të shkretanisë në Arizona, kjo ndodhi vetëm e vetëm se i shpëtova kryqëzimit të vrojtimit të tij. Në ditët tona ndodh një gjë e çuditshme, ju nuk mund të jeni më totalisht vetëm qoftë edhe në “zona primitive” (siç i thonë) apo “zona të egra”, sepse gjithmonë ka një helikopter që vjen dhe ju survejon nga lart, dhe ju duhet të kamufloheni me gjethe të egra. Për sa më përket mua, tash-e-tutje, e vetmja gjë që ka mbetur është të mbyllesh në një dhomë e të behesh dru duke pirë dhe ta braktisësh idenë e kampingut dhe vagabondazhit, sepse nuk është një zabit i vetëm apo një i vetëm rojtar pylli në asnjë nga Shtetet e Bashkuara, që do t’ju lerë të piqni mbi druçka ndonjë zoçkë pylli thellë-thellë në luginë, askund tjetër, harroje. E gjithë kjo armatë mbikqyrësish ka veç për detyrë t’i fusë hundët në çdo gjë që lëviz në natyrë mbi këtë tokë. Por, nuk po këmbëngul më mbi këtë temë… jam i kënaqur të shkoj në një tjetër botë. Vagabondët e Amerikës që munden akoma të udhëtojnë në një mënyrë të shëndetshme duke mbartur njëfarë vitaliteti; mund të shkojnë e fshihen mu tek varrezat për të pirë verë të kuqe ndërmjet varreve, për të pshurrur dhe fjetur mbi kartona dhe thyer shishet e verës mu mbi varre, pa u bërë merak për të vdekurit, pa pasur frikë, gjithë seriozitet dhe humor përgjatë natës që i mbron nga policia, të vetëkënaqur, i braktisin në ag të ditës kartonat dhe letrat e lyrshme zhulamane të piknikut të tyre midis pllakave gri të mermerta të vdekjes së parapërfytyruar, duke nëmur për ato që besojnë se me të vërtetë janë ditët e të vërtetës mbi vdekjen! Po lypsari i getove, çfarë ka si ankim?! Fle aty, poshtë hajatit të vogël tek porta e jashtme e shtëpive, me shpinën pas murit, kokën e nderur mbi gjoks, me pëllëmbën e dorës së djathtë kthyer nga qielli për të kapur lëmoshën e natës; dorën e majtë të konsoliduar dhe mbledhur grusht, si grushti i Xho Luisit, patetik, të shndëruar si të tillë veç si pasojë e kushteve të pashmangshme – dora  e një lypësi është e tendosur, gishtat parashtrojnë atë që meritojnë të kapin, lëmoshën, e formulojnë lëmoshën ende pa mbërritur, gishti është gjuha syhapët e lypsarit syperënduar që flet sikur në delir ëndërrimtar: «Përse më kanë kushtëzuar? Përse nuk mund të jem në paqen dhe ëmbëlsinë e shtratit tim të munguar, përse jam i ulur mbi këtë tokë të lagësht? Por duhet të jem. Duhet të jem i ngulur këtu gjersa rrugët e qytetit të fillojnë e lëvrijnë nga frymë njerëzish. Nuk dua ta zgjas dorën time drejt jush veçse kështu, sikur në delir ëndërrimtar, e kam të pamundur ta bëj kur jam i qartësuar e syzgjuar, atëherë përfitoni o njerëz për t’i hedhur një sy lutjes sime, jam i vetëm, jam i sëmurë, jam i trishtuar për vdekje – shikojeni dorën time, të hapët drejt jush, aty është i gjithë sekreti njerëzor i zemrës time, më jep një kacidhe, një dyshkë, ma jep dorën tënde, më shpjer tek malet e smeraldeve, jashtë qytetit, më shpjer në një vend të sigurt, ji i mirë me mua, ji i bukur me veten, ji njerëzor, buzëqesh, qesh… Jam i lodhur nga e gjitha kjo tash, më mjafton, po ja mbath sërish, po iki, iki, do vete e do hyj mu në shtëpinë time, atje ku do të jem i sigurt, brenda, më çoni atje ku gjithçka është paqe dhe miqësi, drejt familjes së jetës sime, nënës, babait, motrës, gruas time, dhe drejt teje vëllai im, miku im – por asnjë shpresë, asnjë shpresë, asnjë shpresë të vetme, asnjë të vetme shpresë; Me qejf do t’i jepja një-milion-dollarë për të qenë veç mbi shtratin tim – O Perëndi, më shpëto!» Mbi rrugët e mbrapshta pas çisternave të naftës, aty ku qentë histerikë të dëftojnë kërcënueshëm dhëmbët pas gardheve, makinat e policisë kërcejnë me hov si qerre aratie. Prejardhja e tyre buron nga një krim sekret, më kobëzi nga çka fjalët mund ta shprehin. Pyjet janë të mbushura me rojtarë burgjesh.

_____

* Xhak Keruak është prototipi i shkrimtarit që përzien veprën me jetën e vet. Jeta e tij është bërthama e teksteve që ka shkruar. Si personazh dhe shkrimtar njëherazi është i pranishëm (pothuajse) në të gjithë librat e tij. Në realitetet e shpalosura, kujtimet, ëndrrat, meditimet, imazhet, vizionet, i gatshëm për të shpërfaqur një stil dhe mendim të shkruari tërësisht individual mbi jetën. Me origjinë franko-kanadeze, Jean-Louis Lebris de Kerouac është i lindur në Massachusetts të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, në vitin 1922. Kalon vringëllimthi një periudhë të breftë studentore, përkushtuar kryesisht ndaj futbollit amerikan, përpara se t’i braktisë të gjitha dhe të marrë vendimin të jetojë si njeri i lirë në lojën e çuditshme të jetës. Për të jetuar, ushtron të gjitha zanatet; zjarrfikës, mbledhës pambuku, detar, hamall… Për të përqafur jetën sipas mënyrës së tij, ashtu si ai dinte të dashuronte, përshkon një përvojë krejt të pavarur si: “pijetar legjendar”, poet i “poemave orale” (një pjesë e të cilave kanë humbur pa u regjistruar në “kujtesën e letrës”) dhe “shkrimtar endacak” në kohën e të vetëndierit i lirë. Kështu fillon të ndjekë legjendën e vetë personale si njeri dhe artist me shpirt po të lirë. Në fatlumin vit të 1944-ës, në New York bie në kontakt me Allen Ginsberg dhe William Burroughs, me të cilët së bashku njëherazi pagëzohen në kaden e errët të jazz-it amerikan, alkoolit, drogës, delirit poetik dhe seksit. Në vitin 1947 takon shpirtin e vet binjak: Neal Cassady. Ky tip do të hyj në art si personazh i Din Moriartit në romanin “Në rrugë”. Keruak dhe Kasadi fillojnë t’i bien kryq e tërthor Amerikës. Shkrimtari i ardhshëm frymëzohet nga kjo përvojë për të hedhur në letër në jo më shumë se tri javë, poshtë një tende-lëvizëse-provizore, një teknikë krejt të re të shkruari. E ashtuquajtura “letërsi e çastit” shfaqet në udhën e letërsisë duke befasuar lexuesin e kohës, më tej: Romani “Në rrugë” gjen dritën e botimit në vitin 1957. Suksesi është i menjëhershëm dhe vepra e Keruak bëhet manifest i Beat Generation – Brezit Grushtdhënës! Në vitet e mëpastajme legjenda e tij jetësore (si shkrimtar) vazhdoi të jetë ende e gjallë me vepra të tjera, çka në natyrën e tyre të mirfilltë përfshijnë po të njëjtin stil të shkruari brenda kontureve të “letërsisë së çastit”. Ndër librat e tij vijnë në vështrimin tonë si lexues plot pathos personazhe me shpirt të lirë, beatniks (grushtdhënës) të revoltuar, të shkatërruar nga alkooli dhe droga, e mbi të gjitha personazhe antikonformistë ndaj një shoqerie puritane amerikane të kapur në ngërç ndaj ndryshimit. Xhak Keruak, sikurse personazhet e tij, tretur nga alkooli dhe droga, vdes në Florida, në moshën dyzeteshtatë vjeç.

 E gatiti në shqip: © Flurans Ilia