Këshilla për shkrimtarë dhe poetë aspirantë nga rubrika në gazetë e një fitueseje të Çmimit Nobel.

WISŁAWA SZYMBORSKA

Në gazetën polake Jeta Letrare, poetja fituese e Çmimit Nobel, Wislawa Szymborska, u përgjigjej letrave të njerëzve të zakonshëm që donin të shkruanin poezi.

Për Heliodor-in nga Przemysl: “Ti shkruan: ‘Unë e di që poezitë e mia kanë shumë gabime, e çfarë pastaj, unë nuk do ndalem dhe t’i rregulloj.’
Oh pse kështu, Heliodor? Ndoshta sepse ti e konsideroni poezinë tepër të shenjtë? Apo ndoshta ngaqë e konsideron të parëndësishme? Të dyja mënyrat e trajtimit të poezisë janë të gabuara, dhe ç’êshtë më e keqja, ato e çlirojnë poetin rishtar nga nevoja për të punuar me vargjet e tij. Është e këndshme dhe shpërblyese t’u tregojmë të njohurve tanë se fryma bardike na kapi të premten në orën 2:45 të natës dhe filloi të na pëshpëriste sekrete misterioze në vesh, me një zjarr të tillë që nuk po gjenim kohë t’i deshifronim. Por në shtëpi, pas dyerve të mbyllura, ata poetë korrigjonin me ngulm, u hiqnin viza dhe i rishikonin ato thënie të botës tjetër. Shpirtrat janë të mirë dhe të shkëlqyer, por edhe poezia ka anën e saj prozaike.”

Për H.O. nga Poznan-i, një përkthyes i mundshëm: “Përkthyesi është i detyruar t’i jetë besnik jo vetëm tekstit. Ai edhe duhet të zbulojë bukurinë e plotë të poezisë, duke ruajtur formën e saj dhe duke ruajtur sa më të plotë frymën dhe stilin e epokës”.

Për Grazyna-n nga Starachowice: “Po sikur t’i heqim krahët dhe të përpiqemi të shkruajmë në këmbë, si thua?”

Për Z. G. Kr. Nga Varshava: “Të duhet një stilolaps i ri. Ai që po përdor bën shumë gabime. Duhet të jetë i huaj.”

Për Pegasus-in [sic] nga Niepolomice: “Ti më pyet me rimë nëse jeta ia vlen. Fjalori im përgjigjet negativisht.”

Për Z. K.K. nga Bytom-i: “Ti e trajton vargun e lirë si të lirë për të gjithë. Por poezia (çfarëdo që mund të themi) është, ishte dhe do të jetë gjithmonë një lojë. Dhe siç e di çdo fëmijë, të gjitha lojërat kanë rregulla. Pra, pse e harrojnë të rriturit?”

Për Puszka-n nga Radom-i: “Edhe mërzia duhet përshkruar me dëshirë. Sa gjëra ndodhin në një ditë ku asgjë nuk ndodh?”

Për Boleslaw-n L-k. nga Varshava: “Dhimbjet e tua ekzistenciale vijnë shumë lehtë. Kemi patur mjaft dëshpërim dhe thellësi të zymta. “Mendimet e thella,” thotë i dashuri Thomas (Mann, sigurisht, e kush tjetër), “duhet të na bëjnë të buzëqeshim.” Duke lexuar poezinë tënde “Oqeani”, ne e gjetëm veten duke u shllapuritur në një pellg të cekët. Ti duhet ta mendosh jetën tënde si një aventurë të jashtëzakonshme që të ka ndodhur. Kjo është këshilla jonë e vetme për momentin.”

Për Marek-un, gjithashtu nga Varshava: “Ne kemi një parim që të gjitha poezitë për pranverën skualifikohen automatikisht. Kjo temë nuk ekziston më në poezi. Ajo vazhdon të lulëzojë te vetë jeta, natyrisht. Por këto janë dy çështje të ndara.”

Për B.L. pranë Wroclaw-it: “Frika nga të folurit e drejtë, përpjekjet e vazhdueshme dhe të mundimshme për të metaforizuar gjithçka, nevoja e pandërprerë për të provuar se je një poet në çdo varg: këto janë ankthet që pushtojnë çdo bard të ri. Por ato janë të shërueshme, nëse kapen në kohë.”

Për Zb. K. nga Poznan-i: “Ti ke arritur të shtrydhësh në tre poezi të shkurtra më shumë fjalë të larta nga sa arrijnë shumica e poetëve gjatë gjithë jetës: “Atdheu“, “e vërteta“, “liria“, “drejtësia“: fjalë të tilla nuk janë si mallrat e lirë. Në to rrjedh gjak i vërtetë, i cili nuk mund të falsifikohet me bojë.

Për Michal në Nowy Targ: “Rilke i paralajmëroi poetët e rinj kundër temave të mëdha gjithëpërfshirëse, pasi ato janë më të vështirat dhe kërkojnë pjekuri të madhe artistike.” Ai i këshillonte ata të shkruanin për atë që shihnin përreth tyre, si jetojnë çdo ditë, çfarë kanë humbur, çfarë kanë gjetur. Ai i inkurajonte ata të sillnin në artin e tyre gjërat që na rrethojnë, imazhe nga ëndrrat, objekte të kujtuara. “Nëse jeta e përditshme të duket e varfër”, shkroi ai, “mos fajëso jetën. Vetë ti e ke fajin. Thjesht nuk je një poet i mjaftueshëm për ta perceptuar pasurinë e saj.’ Kjo këshillë mund të të duket e zakonshme dhe e kotë. Por kjo është arsyeja pse ne thirrëm në mbrojtjen tonë një nga poetët më ezoterikë në letërsinë botërore – dhe thjesht shiko sesi ai i lavdëroi të ashtuquajturat gjëra të zakonshme!”.

Ula-s nga Sopot-i: “Një përkufizim i poezisë me një fjali – hëm. Ne dimë të paktën pesëqind përkufizime, por asnjëri prej tyre nuk na duket i saktë dhe mjaftueshëm i fuqishëm. Secili shpreh shijen e epokës së vet. Skepticizmi i lindur na pengon ta provojmë dorën. Por ne kujtojmë aforizmin e bukur të Carl Sandburg-ut: ‘Poezia është një ditar i mbajtur nga një krijesë detare që jeton në tokë dhe dëshiron që të mund të fluturojë.’ Ndoshta do t’ia dalë me të vërtetë në një nga këto ditë?”

Për L-k B-k nga Slupsk-u: “Nga një poet që e krahason veten me Icarus-in ne kërkojmë më shumë sesa na përshfaq poezia e gjatë e bashkangjitur. Z. B-k, ti nuk arrin të marrësh parasysh faktin që Icarus-ii sotëm ngrihet mbi një peizazh të ndryshëm nga ai i kohëve të lashta. Ai sheh autostrada të mbuluara me makina dhe kamionë, aeroporte, pista, qytete të mëdhenj, porte të gjerë modernë dhe realitete të tjerë të tillë. A nuk mund t’i kalojë ndonjëherë te veshi ndonjë një avion?”

Për T.W., Krakov: “Në shkollë nuk harxhohet kohë, mjerisht, për analizën estetike të veprave letrare. Temat qendrore theksohen së bashku me kontekstin e tyre historik. Një njohuri e tillë është sigurisht thelbësore, por nuk do të mjaftojë për këdo që dëshiron të bëhet një lexues i mirë dhe i pavarur, e lëre më për dikë me ambicie krijuese. Korrespondentët tanë të rinj shpesh tronditen që poema e tyre për rindërtimin e Varshavës së pasluftës ose për tragjedinë e Vietnamit mund të mos jenë të mira. Ata janë të bindur se qëllimet fisnike e bëjnë formën. Por nëse do të bëhesh një këpucar i denjë, nuk mjafton të entuziazmohesh për këmbët e njeriut. Ti duhet të njohësh lëkurën tënde, veglat e tua, të zgjedhësh modelin e duhur, e kështu me radhë… Kjo vlen edhe për krijimin artistik.”

Për Z. Br. K. nga Laski: “Poezitë e tua në prozë përshkohen nga figura e Poetit të Madh që i krijon veprat e tij të shquara në një gjendje euforie alkoolike. Mund të bëjmë një hamendësim të ashpër se kë keni parasysh, por nuk janë emrat ata që na shqetësojnë në analizën e fundit. Përkundrazi, është bindja e gabuar se alkooli lehtëson aktin e të shkruarit, trimëron imagjinatën, mpreh zgjuarsinë dhe kryen shumë funksione të tjera të dobishme në nxitjen e shpirtit bardik. I dashur zoti K., as ky poet, as ndonjë prej të tjerëve, të njohur personalisht nga ne, as ndonjë poet tjetër, nuk ka shkruar ndonjëherë ndonjë gjë të madhe nën ndikimin e pastër të pijeve të forta. E gjithë puna e mirë u ngrit nën një maturi të mundimshme, të dhimbshme, pa ndonjë gumëzhimë të këndshme në kokë. “Gjithmonë kam ide, por pas vodkës më dhemb koka”, tha Wyspianski. Nëse një poet pi, është mes një poezie dhe tjetrës. Ky është realiteti i zymtë. Nëse alkooli do të promovonte poezinë e madhe, atëherë një në tre qytetarë të kombit tonë do të ishin të paktën Horacë. Kështu ne jemi të detyruar të pëlcasim një legjendë tjetër. Shpresojmë që ti të dalêsh i padëmtuar nga poshtë rrënojave.”

Për E.L. në Varshavë: “Ndoshta ti mund të mësosh të duash në prozë.”

Për Esko-n nga Sieradz-i: “Rinia është me të vërtetë një periudhë intriguese në jetën e dikujt. Nëse vështirësive të rinisë dikush u shton ambiciet për t’u bërë shkrimtar, duhet të ketë një konstrukt jashtëzakonisht të fortë për t’ia dalë mbanë. Përbërësit e tij duhet të përfshijnë: këmbënguljen, zellin, leximin e gjerë, kuriozitetin, vëzhgimin, distancën ndaj vetes, ndjeshmërinë ndaj të tjerëve, një mendje kritike, një sens humori dhe një bindje të qëndrueshme se bota meriton a) të vazhdojë të ekzistojë dhe b) fat më të mirë se ai që ka patur deri tani. Përpjekjet që ke dërguar sinjalizojnë vetëm dëshirën për të shkruar dhe asnjë nga virtytet e tjera të përshkruara më sipër. Ti e ke bërë punën tënde të ndarë nga vetja jote.”

Për Kali-n nga Lodz-i: “”Pse” është fjala më e rëndësishme në gjuhën e këtij planeti, dhe ndoshta edhe në atë të galaktikave të tjera.”

Për Z. Pal-Zet nga Skarysko-Kam: “Poezitë që ke dërguar tregrojnë se nuk ke arritur të perceptosh një ndryshim kryesor midis poezisë dhe prozës. Për shembull, poezia e titulluar “Këtu” është thjesht një përshkrim modest në prozë i një dhome dhe i mobiljeve që ajo ka. Në prozë përshkrime të tilla kryejnë një funksion specifik: ato caktojne skenën për veprimin që do të vijë. Në një çast do të hapen dyert, dikush do të hyjë dhe diçka do të ndodhë. Në poezi duhet “të ndodhë” vetë përshkrimi.
Gjithçka bëhet domethënëse, kuptimplote: zgjedhja e imazheve, vendosja e tyre, forma që marrin nëpërmjet fjalëve. Përshkrimi i një dhome të zakonshme duhet të bëhet para syve tanë zbulimi i asaj dhome dhe emocioni që përmban ai përshkrim duhet të ndahet me lexuesit. Përndryshe, proza ​​do të mbetet prozë, sado fort të punosh për t’i ndarë fjalitë në vargje. Dhe ç’është më e keqja, asgjë nuk ndodh më pas.”

Përktheu: Arlinda Guma