Kjo është karakteristika kryesore e të gjithë njerëzve në pushtet që kam njohur. Kuptimet e fjalëve përcaktohen nga interesi i tyre personal. Paqja është luftë nëse nuk janë ata në pushtet!

Më 10 Tetor, 1930, u lind dramaturgu, skenaristi, regjisori dhe aktori i madh britanik Harold Pinder. Në vitin 2005 fitoi çmimin Nobel për Letërsi si dhe çmimin Franz Kafka. Kjo është një intervistë e tij dhënë gazetarit grek Thanasis Lala, viti1997.

A ekziston një dëshirë juaja që nuk është përmbushur deri më sot?

Oh! Nuk e prisja këtë pyetje. Nuk e kam menduar!

Përgatiteni përpara se të jepni një intervistë? I merrni me mend pyetjet dhe u përgjigjeni?

Jo, jo! Thjesht nuk mund t’i përgjigjem kësaj pyetjeje. Ndoshta sepse kurrë nuk e kam pyetur veten.

A ka pyetje pa përgjigje?

Po. Si thoni ju?

A i mundojnë njerëzit këto pyetje?

Ndoshta. Këto pyetje dëshmojnë se nuk ka zgjidhje për gjithçka! Këto pyetje shërbejnë gjithashtu si një alibi për vuajtjet e njerëzimit.

Cili është shkaku kryesor i këtij mjerimi të njerëzimit?

Vjen, mendoj, nga manipulimi masiv! Mjerimi i njerëzimit është për shkak të demokracive “të mëdha”! Ose më saktë; nga pushteti që e quan veten demokraci “e madhe”. Mjerimi i njerëzimit ka të bëjë me lakminë për pushtet në përgjithësi; dëshirën e amerikanëve për pushtet mbi Bankën Botërore, Fondin Monetar Ndërkombëtar dhe dominimin e etikës shumëkombëshe. Kështu të varfërit bëhen më të varfër dhe të pasurit më të pasur. Është e thjeshtë. Ky është ekuacioni që çon në mjerimin e njerëzimit kur të zgjidhet.

Me sa kuptoj, nuk keni marrëdhënie të mira me pushtetin!

Jo, a nuk është e natyrshme?

A keni qenë ballë për ballë me njerëz që përfaqësojnë pushtetin në kohën tonë?

Po sigurisht! (qesh)

Çfarë i dallon këta njerëz nga njerëzit e zakonshëm?

Të gjithë vuajnë nga kotësia e tmerrshme. Janë dinakë dhe të shëmtuar. Kjo është e gjitha për tani.

Kur thoni të shëmtuar, çfarë nënkuptoni?

I shëmtuar. I shëmtuar është lakmitari, ai që do të sundojë. “Masat” që trasmetojnë veprimet tona është bukuria jonë! Eshtë një vepër imja që mendoj se nuk është shfaqur në Greqi dhe që titullohet “Party Time”.

Po. Mendoj se është luajtur në Greqi. Sidoqoftë, nuk jam i sigurt.

Nuk ka rendesi. Thjesht mendova për të tani sepse ka një personazh atje. Nuk e di nëse ju kujtohet skenari. Gjithçka që ndodh në një apartament shumë elegant në qendër të qytetit. Disa njerëz po bënin një festë në rrugë ku dëgjoje zëra, tinguj helikopteri dhe në përgjithësi kishe përshtypjen, është e qartë do të thosha, se jashtë zhvillohej një protestë, një demonstratë. Disa njerëz arrestohen me dhunë nga policia! Brenda apartamentit ka disa njerëz që e dinë se çfarë po ndodh dhe disa madje janë shumë të përfshirë në atë që po ndodh atje! Një nga personazhet në shfaqje thotë në një çast: “Duam paqe dhe do ta kemi, por duam një paqe të patundur, …” (dhe u tregon të tjerëve grushtin e shtrënguar). Për të, paqja është e patundur, e mirë, e nevojshme, me kusht që pushteti të jetë në duart e tij, që ai ta mbajë pushtetin! Kjo është karakteristika kryesore e të gjithë njerëzve në pushtet që kam njohur. Kuptimet e fjalëve përcaktohen nga interesi i tyre personal. Paqja është luftë nëse nuk janë ata në pushtet!

Kur takoni njerëz me pushtet, grindeni me ta apo i përbuzni, i urreni?

Në varësi të sjelljes së tyre. Mbaj mend një grindje të guximshme me ambasadorin francez në Londër njëherë, në një tubim publik ose më mirë privat, i cili ndodhi një ditë pasi u hodh në erë anija e Greenpeace-t. A ju kujtohet ngjarja? Anija ishte hedhur në erë nga Shërbimet Sekrete Franceze. Nuk mund t’ju them të gjitha detajet tani, por kjo ishte në thelb tema e diskutimit tonë atë natë. Ky zotëri, gjatë diskutimit doli të ishte jashtëzakonisht arrogant. Unë këmbëngulja se ishte vrasje fakti që Shërbimet Sekrete e shpërthyen anijen dhe që një person të humbte jetën. Ai e mohoi, duke përfunduar: “Ju po më fyeni me çfarë po thoni dhe duke më fyer mua po fyeni Francën”! (qesh) Pastaj e mbylla bisedën duke iu përgjigjur: “Për të qenë të saktë, zotëri, nëpërmjet jush Franca na fyen të gjithëve dhe veçanërisht inteligjencën time!

A jeni në përgjithësi grindavec?

Kam një famë se shkaktoj probleme, veçanërisht vitet e fundit. Ndonjëherë e kam bërë, nuk e mohoj. Kishte raste kur i bëja njerëzit pranë meje të ndiheshin shumë në siklet. Në përgjithësi, më sfidojnë njerëzit që rastis të takoj dhe që kanë dinjitet “të rremë”. Kjo më acaron tmerrësisht: serioziteti i pozicionit zyrtar … Kjo më acaron më së shumti.

Vërtet, a keni pasur ndonjëherë grindje fizike me dikë? (qesh)

Çfarë më kujton tani? Kanë kaluar shumë vite. Ishin vitet 60-të. Isha në një bar dhe dëgjova dikë që fliste për Hitlerin. Në një çast e dëgjova duke thënë: “Dhe pak u bëri! Duhej t’u bënte më keq.” Sigurisht që po fliste për hebrenjtë. Ishte një burrë i veshur shumë mirë me kostum dhe kravatë. Kështu, papritmas, duke dëgjuar këto fraza, dëgjova automatikisht veten time që i thashë: “Mjaft the budallallëqe”. Ai u kthye, më pa dhe më tha: “Sigurisht që edhe ti je një hebre i ndyrë.” U ngrita, iu afrova dhe i thashë me zë të ulët: “Përsërite nëse guxon”! (qesh) Fatkeqësisht e përsëriti. E godita aq shumë sa që ende e mbaj mend gjakun në buzët e tij. E shoh para meje sa herë që e tregoj këtë histori dhe le të kenë kaluar shumë vite që atëherë. Sapo hëngri grushtin, u kthye në lokal dhe unë, me pijen në dorë, fillova t’i ligjëroja: “Kjo është e vërteta …”. Para se të mbaroja ligjëratën time, ma ktheu grushtin që sapo i kisha dhënë. Mund ta imagjinoni vazhdimin, shpresoj! (qesh) Ishte një katastrofë. U hodha mbi të aq egërsisht. Situata të kujtonte ferrin. Erdhi policia dhe na arrestoi. Tha se e sulmova, por ishte një dëshmitar që tha se më ofendoi. Një polic u kthye dhe më pyeti: “Të ka ofenduar?”. “Çështja nuk është se nuk më ofendoi mua, por mijëra njerëz përveç meje.” Atëherë polici iu drejtua tipit dhe i tha: “Po të isha në pozicionin tuaj, do ta harroja këtë rast dhe nuk do të bëhesha shqetësim publik”! Pas kësaj, tipi me gjak në këmishën e bardhë më afrohet dhe më thotë: “Çfarë t’i them për këtë njollë gruas sime?”. Unë ngrita supet pa u përgjigjur dhe ai vazhdoi: “Do të doja ta dija. A je hebre?” Unë i thashë: “Po”. “Oh, tani e kuptoj pse më godite. “Por pse më godite aq fort?” Nuk iu përgjigja pyetjes, jo sepse nuk kisha përgjigje për këtë pyetje, por sepse nuk doja ta vazhdoja bisedën me personifikimin e marrëzisë që kisha para meje.

Cila do të ishte përgjigja juaj?

Ai fyeu mijëra njerëz me një fjali saqë grushti im kishte indinjatën e të gjithëve! Që atëherë nuk e kam ngritur dorën përsëri ndaj asnjë njeriu, edhe pse nuk e fsheh se gati sa nuk e kam bërë disa herë.

Çfarë gjëje shkakton një reagim të dhunshëm te njerëzit?

Dhuna gjendet brenda njeriut. Por pas këtij episodi nuk e lejoj të dalë nga brenda meje. Kurrë nuk kam dalë në rrugë duke e ndjekur.

Nuk gjetët ndonjë gjë pozitive tek njerëzit me pushtet që keni takuar?

Ka shumë gjëra pozitive. Suksesi i tyre në përgjithësi është një gjë pozitive.

A mendoni se njerëzit me pushtet janë të suksesshëm?

Po. Të suksesshëm në shtypjen e njerëzve dhe në fitimin e parave. Kjo është një gjë pozitive, por nuk ka fare, më lejoni të përdor termin, fare vlerë morale ky akt i tyre, edhe pse ata vetë pretendojnë se bëjnë gjithçka duke pasur një perceptim moral. Por ky është maskimi i tyre që përpiqet të na bindë se gjithçka që bëjnë e bëjnë për të mirën tonë dhe jo për të mirën e tyre! Me fjalë të tjera, çdo qeveri “e mirë” nuk i ka borxh askujt, ne të gjithë u kemi “borxh”! Sigurisht, siç thashë më parë, karakteristika e pushterit është se fjalët e tyre nuk korrespondojnë me kuptimet e tyre ose, nëse dëshironi, fjalët e tyre nuk nënkuptojnë atë që thonë!

Pra bëjnë sikur po thonë të vërtetën.

Pikërisht. Po flasim për hipokritë të tmerrshëm, ky është thelbi i tyre, hipokrizia. Dikur shkuam për të takuar ambasadorin amerikan në Londër për Nikaraguan, kur Kongresi, nëse ju kujtohet, vendosi nëse do t’u jepte më shumë para kryengritësve Contras. Ishte Regani president në atë kohë. Në bisedën tonë pati një qetësi fajtore që arriti nivelin e parodisë. Në një çast, një anëtar i komitetit tonë, i cili ishte prift që punonte në Nikaragua, i tha ambasadorit: “Gjatë vitit të fundit, zoti ambasador, ka pasur një lloj armëpushimi për një ose dy muaj. Në atë kohë, Contrasët sulmuan disa infermiere, i përdhunuan dhe i vranë. Ka pasur mizori, po ju them, mësuesit dhe mjekët janë abuzuar, shkolla ​​janë hedhur në erë, janë vrarë fëmijë. “Nëse u jepni më shumë para Contrasve, krimet do të vazhdojnë.” Ambasadori po dëgjonte dhe kur mbaroi prifti, tha me zërin e tij të thellë, shumë të thellë: “Atë, më lejo të them diçka. “Në luftë, njerëzit e pafajshëm vuajnë gjithmonë!” Të gjithë e pamë të tronditur. E vërteta ishte se nën këtë deklaratë fshihej një vrasës. “Po e shikonim të tronditur dhe ai me kënaqësi mendonte se po na tregonte një të vërtetë të madhe.

Sa larg është gënjeshtra nga e vërteta?

Gënjeshtra më e rrezikshme është gënjeshtra bindëse. Gënjeshtra bindëse është aq e thellë sa që edhe gënjeshtari mendon se po thotë një të vërtetë të madhe.

A mendoni se ka njerëz të mirë dhe të këqij?

Jam i sigurt se ka shumë më tepër njerëz të mirë.

A janë “të mirët” dhe “të këqijtë” çështje pozicioni, perspektive?

Kjo është një pyetje shumë e vështirë sepse nuk kam besim fetar, nuk jam person fetar. Qëndroj mjaft praktik për të mësuar kur dikush bën diçka për të mirën e tjetrit ose të tjerëve dhe kur vetëm për veten, për të ruajtur pushtetin e tij ose për të ndëshkuar ata që kërcënojnë pozicionin e tij të pushtetit. Njeriu që ka qenë në pushtet duhet ta dijë se i frikësohet pushtetit më shumë se të gjithë ne, sepse ai e di se ku mund të shkojë etja për pushtet për të vazhduar të jetë i palëkundur, ndërsa ne të gjithë thjesht hamendësojmë dhe nëse nuk reagojmë, nuk mund t’i dimë kurrë synimet e vërteta të pushtetit.

A ka një person apo njerëz që admironi?

Po. Vërtet i admiroj jezuitët. Janë të admirueshëm, janë një grup njerëzish tepër guximtarë dhe admiroj punën që bëjnë në të gjithë botën. Duket se nxjerrin kuptim të vërtetë dhe janë shumë praktikë. Ky libër këtu (më tregon një libër që ka në tavolinën e tij) titullohet “Vdekja e shpallur”. Me siguri që nuk e keni lexuar.

Jo.

Pra, flet për vdekjen e gjashtë jezuitëve në El Salvador dhe është një histori e frikshme. Këta gjashtë njerëz të mëdhenj kujdeseshin vetëm për t’u bërë mirë të tjerëve, për të mbrojtur dhe për të siguruar respektin, dinjitetin dhe të drejtat e njeriut. Besonin, natyrisht, se kjo ishte detyra e tyre e krishterë. Kështu e perceptonin krishtërimin. E kuptoj si detyrë njerëzore atë që bënë. Në emër të saj u vranë! Dhe nuk u vranë vetëm nga një bandë banditësh, por nga ushtria zyrtare e El Salvadorit, nga të ashtuquajturat Forca të Zgjedhura, të trajnuara në Shtetet e Bashkuara, kështu që SHBA-të morën përsipër ta mbulonin historinë. Dhe ngjarja nuk mbaron me vrasjen e gjashtë jezuitëve, por edhe me vrasjen e guvernantes së shtëpisë dhe të vajzës së saj që ishin dëshmitaret e vetme të vrasjes. Kjo grua pa ushtarët që hynë në shtëpi, dëgjoi zhurmën e armëve të tyre, i pa të largoheshin nga dritarja pas krimit. Qëndroi e fshehur atje për orë të tëra dhe sapo u sigurua se nuk rrezikohej, doli nga vendi ku ishte fshehur dhe pa brenda shtëpisë kufomat e priftërinjve, njëri prej të cilëve madje ishte goditur me thikë të madhe. Ua tha jezuitëve dhe ata u përpoqën ta nxirrnin nga vendi. Kur ishte gati të largohej nga kufiri, u kap nga amerikanët dhe u dërgua në një hotel në Miami me burrin dhe fëmijën e saj. E mbajtën për shumë ditë në izolim. U mor në pyetje për katër ditë. Nuk ishte një grua shumë e arsimuar dhe as shumë e fortë. Ishte një grua e thjeshtë, një fshatare që ishte dëshmitare e një krimi. Fillimisht i thanë se burri i saj ishte rebel, se ishte terrorist dhe më pas u akuzua për marrëdhënie seksuale me priftërinjtë jezuitë. E quajtën prostitutë derisa u shemb dhe rrëfeu se nuk kishte parë asgjë atë ditë. Pra, kjo është fuqia e madhe “demokratike” e quajtur Shtetet e Bashkuara. Vendi i madh “demokratik” që lufton për “të mirën” e njerëzimit! Sigurisht që nuk them këtë që them vetëm për SHBA-të. Fatkeqësisht, besoj se e njëjta lojë ”demokratike” luhet nga Britania, Franca dhe Gjermania.

Mendoni se në botën e spektaklit “e keqja” i tërheq njerëzit më shumë? Me fjalë të tjera, a janë heronjtë “e këqij” më tërheqës në teatër, letërsi dhe kinematografi?

Nuk mendoj.

Si ndiheni kur vini një “të keq” në një shfaqje? Si ndiheni kur shkruani fjalët që thotë?

Nuk mendoj se kam shkruar ndonjëherë një personazh plotësisht” të keq “ose një karakter plotësisht” të mirë” Nuk shkruaj kështu. Më pëlqen që heronjtë e mi të zhyten në “të mirë “dhe” të keqe”, kjo është mënyra e vetme për të pasur një dialog midis të dyve!

A janë gazetat burim frymëzimi për ju?

Epo, jo aq shumë. Zakonisht nuk shkruaj kështu. Pa mohuar se gazetat kanë fuqinë të depërtojnë në ndërgjegjen e secilit prej nesh… Edhe pse tani që më kujtohet, “Kohët e Vjetra” është një vepër që kam shkruar ose më mirë ideja për ta shkruar, ideja origjinale, më erdhi ndërsa isha i shtrirë në divan duke lexuar gazetën. Papritmas diçka më vetëtiu në mendje… Por ajo që vetëtiu nuk kishte asnjë lidhje me gazetën dhe me çfarë po lexoja… Kishte të bënte më shumë me divanin… (qesh) Sigurisht që nuk kishte të bënte me gazetën. (qesh) Vrapova, mbaj mend, në dhomën e sipërme, mbërrita e pranoj si rrufe dhe shkrova dy fjalitë e para të veprës.

Kam një mijë pyetje për t’ju bërë dhe ndërsa flisni më lindin pyetje të reja. Çfarë duhet të pyes së pari? Pyetjet po më vërtiten nga brenda… Vërtet, më parë, teksa po bisedonim, më thatë: “Nuk jam besimtar … nuk besoj”. Pse?

Jam hebre, por jam hebre vetëm me prejardhje. Kurrë nuk kam qenë fetar… Nuk besoj në Zot dhe kjo i bën gjërat të vështira.(qesh)

A besoni, pra, se nuk ka Perëndi? Dhe nëse po, çfarë është ajo që i mashtron njerëzit, që besojnë në ekzistencën e tij?

Nevoja e tyre për të pasur diçka mbi ta bëhet e vërteta e tyre. Por për fat të keq është një gënjeshtër! Një shpikje është Zoti në rastin më të mirë! (qesh)

Nevoja për të shpjeguar të pashpjegueshmet ndihmon në këtë shpikje?
A mendoni se njerëzit që besojnë në Zot vërtet ndihmojnë për të shpjeguar të pashpjegueshmet?

Nuk e di nëse ndihmojnë, por me siguri mendojnë se kështu e shpjegojnë.
Nëse besojnë në Zot, a besojnë se Zoti është përgjegjës për të gjitha mjerimet dhe tmerret në botë? A e pranojnë se Perëndia ka një përgjegjësi personale për çfarë na ndodh? Sepse nëse Zoti ka vërtet fuqi dhe ekziston, çfarë dreqin bën ai kaq gjatë dhe nuk i vë gjërat në vendin e tyre? Vetëm nëse Zoti është vicioz dhe dëshiron të na lërë të zhytur në mjerim!

Por ata që besojnë në Zot e konsiderojnë të pamëkat…

Nuk e di nëse Zoti është i pamëkat, por ajo që nuk di është se çfarë loje po luan Zoti…

Kur pushuat së besuari në Zot?

Kurrë nuk kam besuar. Kur isha fëmijë u rrita në një familje mjaft normale hebraike. Njerëzit e mi nuk ishin shumë fetarë, por i bënin nderime Zotit! Ishim shumë pranë njëri-tjetrit. U pagëzova në moshën 13 vjeç dhe kjo ishte… për sa i përket këtij rasti.

U pagëzuat i pafe dmth (qesh).

E kuptuat… kjo ishte.

Ku jeni rritur?

Në Londrën Lindore.

A na bën krijues e shkuara?

Mendoj se bëj atë që bëj sepse ndoshta jam i vetëdijshëm për rëndësinë e së tashmes në jetë! Me fjalë të tjera, me kalimin e viteve ndihem gjithnjë e më shumë që e shkuara nuk është e shkuar, nuk ka patur kurrë të shkuar. Ekziston vetëm e tashmja!

Dhe cila është e ardhmja?

E ardhmja është diçka që do të ekzistojë gjithmonë. Nuk shteron kurrë.

Pra, e tashmja është ajo që kemi përjetuar deri më tani?

Po. E vetmja herë që mund të dal nga kjo ndjenjë e së tashmes është kur kam ndonjë aktivitet fizik. Atëherë me të vërtetë harroj… Çdo çast tjetër përqendrimi im në të tashmen është absolut. Çështja e kohës, rezonancat dhe kuptimet e saj të mundshme më thithin me të vërtetë gjithnjë e më shumë! Por nuk dua të di se nga vjen gjithçka që më shqetëson për çastin! Nuk e di nëse më kuptoni.

Plotësisht.

Për fat të mirë … Sepse më duhet t’ju them se kjo është një nga arsyet kryesore që nuk më pëlqejnë intervistat.

Çfarë doni të thoni?

Nuk kam asnjë problem të vërtetë të flas me një person që mendon. Problemi im është se në një intervistë gjërat thuhen dhe pastaj shtypen në gazetë dhe kështu do t’i kesh për pjesën tjetër të jetës para teje. Por ajo që themi tani varet nga mënyra se si ndihemi në atë ditë të veçantë… Unë mund të them diçka krejtësisht të ndryshme në një pyetje tuajën nesër. Kjo është arsyeja pse nuk dua të më mbajnë mëri njerëzit të cilët i refuzoj të më intervistojnë. (qesh) Zakonisht në intervista themi gjëra krejt qesharake, përfshirë edhe veten time… Sigurisht që nuk e shoh të arsyeshme pse gjithçka që them në këtë çast duhet të ketë interesin më të vogël. Nuk e ndaj problemin e lexuesit që e konsideron të nevojshme sepse meqë je shkrimtar duhet të jesh edhe profet. Kështu që e siguroj lexuesin tuaj se nuk jam profet, por jam shkrimtar.

Mendoni se shfaqjet tuaja janë autobiografike?

Ka të bëjë me jetën time. E di që këto personazhe janë pjesë e jetës sime. Nuk i njihja më parë, por tani i njoh … Ekzistojnë! Do të ishte e gabuar të them që shkruaj për gjëra që i kam përjetuar personalisht. Mendoj se shkruaj për gjërat që u kanë ndodhur të gjithëve!

A ka ndonjë kujtim që do të thonit se ju përcaktoi si njeri?

Po, periudha e Luftës së Dytë Botërore që kam jetuar.

Gjatë luftës u dërguat si të gjithë fëmijët jashtë Londrës për të shmangur bombardimet?

Po, por nuk qëndrova gjatë. Vetëm një vit. Kam kaluar shumë kohë në Londër gjatë luftës. U largova vetëm vitin e parë.

Ishte kjo një përvojë traumatike?

“Ishte shumë traumatike. Isha 9 apo 10 vjeç në atë kohë. Më mungonin prinderit. Babai im ishte oficer i mbrojtjes civile për sulmet ajrore në Londër. Një ose dy herë erdhi në Cornwall për të më parë. Disa vite më parë takova përsëri një fëmijë me të cilin ishim në Cornwall atëherë. Jetonim në një kështjellë. Prindërit dhe motra e tij e vogël u vranë të gjithë së bashku gjatë një bombardimi të Londrës. Mbaj mend që isha me të kur i thanë lajmin e keq. Ishte shumë e vështirë atëherë të kuptoje se çfarë ishte vdekja… E vetmja gjë që mund të them se ndjeva nga koncepti i vdekjes gjatë luftës, ishte ndjenja e çlirimit që provova pas luftës, me përfundimin e saj. E dini, jetova Anglinë në luftë, por edhe Anglinë e pasluftës e cila u karakterizua nga një lloj vitaliteti dhe optimizmi. Anglia pas luftës nuk ka të bëjë me sot. Tani është e zymtë, e humbur, e fshehtë, agresive, në ankth.

Vërtet, pse u bëtë artist dhe jo politikan? (qesh)

Jam njeri i mobilizuar, por në asnjë rast nuk mund të jem në anën e pushtetit.

A nuk është arti një formë pushteti?

Jo, sepse arti ka qenë gjithmonë dhe mbetet shpjegues, ndërsa politika asnjëherë nuk ka qenë shpjeguese.

A është ky roli i artit? Të shpjegojë?

Teatri për të cilin mund të flas ka qenë gjithmonë shpjegues. As Sofokliu nuk e dinte se çfarë do të ndodhte gjatë shkrimit. Kërkonte një zonë të pashkelur. Teatri është art kritik. Ka një ndjeshmëri më të gjerë ndaj shoqërisë në të cilën jetojmë dhe kërkon të pasqyrojë dhe dramatizojë gjetjet e tij. Si shkrimtar nënshtron veten dhe shoqërinë në të cilën jeton në një kërkim kritik.

Pra, shkrimtari është eksplorues, apo jo?

Sigurisht. Nuk fillon me këtë gjendje, por në fund të udhëtimit të tij ka zbuluar disa gjëra.

A është shkrimi për ju edhe shpengim?

Nuk do të përdorja një term të tillë. Por patjetër do të thosha që për mua është një akt lirie dhe festimi! Çfarëdo që të shkruaj është festë për mua. Eshtë një vizitë në një vend tjetër. Kur isha 13 vjeç dhe isha kthyer në Londër gjatë luftës me nënën dhe babanë, u zgjuam papritmas një natë pasi dëgjuam sirenën e sulmit ajror. Hapëm derën e pasme të shtëpisë, ku kishte një kopsht të vogël për t’u strehuar dhe pamë gjithçka të mbështjellë në flakë. Gjithçka digjej. Kishin hedhur bomba ndezëse. Duhej të merrnim çfarë të mundnim nga brenda shtëpisë sepse do të digjej. Unë mora dy gjëra me vete: shkopin e kriketit dhe disa shkrime që kisha!

Çfarë shkruanit atëherë?

Isha dashuruar në mënyrë të dëshpëruar me një vajzë dhe i shkruaja poezi! Kam shkruar sepse kam qenë i dashuruar, por nuk shkruaja fjalë erotike triumfuese!

Pra, nuk shkruajmë për çfarë po ndodh në shpirtin tonë, por…

Jo, gjithmonë shkruajmë për realitetin.

Kur thoni “shkruajmë për realitetin”, çfarë nënkuptoni? A e keni qartësuar brenda jush se çfarë është e vërtetë dhe çfarë imagjinare?

Burokracia është një realitet, për shembull. Kjo është arsyeja pse merremi me të. Me fjalë të tjera, shkruajmë për pasojat e burokracisë te njerëzit. Nëse je në radhë dhe do të takosh një person të sigurimeve shoqërore, le të themi, të gjithë të trajtojnë si “mut”! Dhe askush nuk mund të të shpjegojë pse je “mut”! Si përfundim shkruajmë për natyrën njerëzore. E dini këtë varg të mrekullueshëm, mendoj se është nga Milton-i, “sjellja çnjerëzore e njeriut ndaj njeriut bën mijëra të panumërt të mbajnë zi”. Prandaj mendoj se shkruajmë, për këtë të pashpjegueshme të natyrës njerëzore! (Pauzë.) Si përfundim, tani që mendoj përsëri për çfarë thamë më parë, arrij në përfundimin se fëmijët që kanë jetuar gjatë luftës janë të ndryshëm nga të tjerët që jetojnë periudha të gjata paqeje.

Ku ndryshojnë?

Kanë ndjerë pasigurinë e jetës, rrezikun e realitetit. Kanë ndjeshmëri të tjera, shumë më të mëdha.

A është shkruar historia e njerëzimit nga grupe apo individë?

Ah (psherëtin) Zoti im! Mendoj se në fund të fundit është shkruar nga masat, sepse në fund masat vuajnë, masat lëndohen. Dhe historia e vërtetë është një plagë e hapur, një histori e përgjakshme.

E mbani mend librin e parë që keni lexuar në jetën tuaj?

Jo. Por mbaj mend që kam lexuar që në moshë të re. Imagjinoj që për vite kam lexuar libra të ndryshëm për fëmijë, por autori i parë që më kishte mbetur në mend ishte Hemingway, kur isha 13 vjeç.

Çfarë e bën një shkrimtar klasik si Shekspiri për shembull?

Shekspiri është më i madhi, askush nuk mund ta prekë Shekspirin. Ndoshta kjo është arsyeja pse është klasik. Na ka të gjithëve në distancë. Distancë admirimi dhe dobësie. Ai është aq i madh saqë askush prej nesh nuk mund ta imagjinojë që do ta arrijë, aq më pak ta tejkalojë.

Më thoni një shkrimtar që do të kishit, dua të them, librat e tij nën jastëkun tuaj?

Joyce. “Uliksi” i Joyce-t është një libër që sa herë që e hap është sikur ta lexoj për herë të parë. Gjithmonë ka diçka më shumë për të më thënë. Eshtë libri i vetëm që nuk mbaron kurrë, nga ata që kam lexuar, natyrisht.

Ju falënderoj.

Edhe unë!

Përktheu: Shpendi Shakaj