GJËRAT E VOGLA-Visar Zhiti
Vetëm me një gjethe
di të flas për pyllin
dhe vetëm një yll
të thotë se s’je vetëm
një këpucë e humbur
të zgjon rrugë pafund.
Ndize një cigare
nga paketa e Prometeut.
1972
DRITARETDritaret
janë britma ime që të braktiset
dhoma e errët e vetmisë.
Kultura e Anulimit i referohet tërheqjes masive e mbështetjes së figurave publike ose të famshme, që kanë bërë gjëra që nuk pranohen nga shoqëria sot.
Kultura e Anulimit ekziston sepse ekzistojnë identitete sociale. Ne i ndjekim të famshmit, pjesërisht, si një formë e vetëshprehjes dhe po ashtu në raste ekstreme edhe i “anulojmë” ata si një formë e vetëshprehjes.
Për të kuptuar plotësisht Kulturën e Anulimit, duhet të kuptojmë se si psikologjia e identitetit social formëson sjelljen tonë.
Ndjenja jonë e identitetit është e rrënjosur në vlerat dhe besimet tona thelbësore, këtu nuk ka të papritura. Teoria e identitetit social sugjeron se ndjenja jonë e identitetit formësohet nga grupet shoqërore të cilave ne u përkasim. Për shembull, nëse bën joga çdo ditë, identifikohesh me një grup jogistësh, etj.
Në botën digjitale, identitetet sociale përfaqësohen përmes emoji-ve specifike që nga ngjyra e lëkurës, flamujt, shenjave të zodiakut dhe shumë të tjerave.
Ne shprehemi duke ndjekur ata që mishërojnë identitetin tone sepse kjo është shprehja jonë e identitetit. P.sh.; nëse jeni një person që ju pëlqen shumë palestra dhe të ushqeheni shëndetshëm, ka më shumë gjasa të ndiqni ata që shijojnë të njëjtat gjëra. Nëse jeni krenarë për vendin, prireni të mbështesni ata që rezonojnë me ndjenjën tuaj të identitetit. Në mënyrë të ngjashme, nëse besoni se dikush përfaqëson bindjen tuaj politike dhe identifikoheni me luftën e atij për fuqizimin e partisë, ka një shans që do të dëshironit dhe të aprovonit statusin e atij personi dhe ta mbështesni atë person hapur. E të tjera si këto.
Pra, ndjekim dikë që ndan vlerat tona dhe e shprehim identitetin tonë duke u rreshtuar me të. Në fushën e mediave sociale, kjo do të thotë të pëlqesh publikisht dhe të rishpërndash publikimet e tyre. Duke bërë këtë, i themi botës: “Ky jam unë. Jam lloji i personit që e pëlqen filanin dhe vlerëson fuqizimin e grupit tim”.
Pra, gjithçka dhe këdo që citoni e ndani, postoni ose pëlqeni, do të jetë një mënyrë për të sinjalizuar identitetin tuaj social.
Po si ndikon disonanca (mospajtimi) konjitiv në sjelljen njerëzore?
Gjithçka është mirë e bukur, deri kur i famshmi dhe idetë me të cilat jeni në linjë me të, ndan gjithashtu vlerat tuaja.
Çfarë ndodh kur ai papritmas nuk e bën më këtë? Pra, çfarë ndodh, për shembull, kur ky personazh i famshëm që duam, bën diçka që shkel vlerat tona?
Imagjinoni sikur dikush që mbahet si ikonë e të drejtave për gratë, të dilte dhe të thoshte se gratë nuk duhet të kenë të drejtë vote, apo që gratë në disa raste e meritojnë dhunën që ushtorhet mbi to. Kjo do të krijonte një dissonance (mospajtim) të brendshëm. Nga njëra anë, e duam personin ikonë, por nga ana tjetër, vlerësojmë të drejtat e barabarta të votes dhe të drejtat e mosdhunimit. Këto deklarata hipotetike do t’i bënin këto dy elemente të papajtueshëm.
Teoria konjitive e disonancës përcakton se ne kemi një nxitje të lindur njerëzore për qëndrueshmëri. Ne nuk mund të jemi të gëzuar me këtë papajtueshmëri në mendje, prandaj DUHET ta zgjidhim këtë disonancë.
Dhe këtë e bëjmë në një nga dy mënyrat:
1- Duke qëndruar me personazhin e famshëm dhe duke ndryshuar vlerat tona.
2- Duke qëndruar me vlerat tona dhe duke ndryshuar besnikërinë tonë me individin.
Mendoni se cilin opsion zgjedhim zakonisht? Ky i dyti fiton në shumicën e rasteve. Dhe ky vendim është ai që nxit Kulturën e Anulimit.
Identitetet sociale janë shtytës të besueshëm të sjelljes, veçanërisht kur disonanca është në lojë. Disonanca njohëse e detyron trurin tonë të zgjedhë një nga dy mënyrat.
Sido që të jetë, një gjë është e qartë për personat publikë – Nëse ngatërrohesh me demin, do të presësh brirë. (Fjalë e urtë)
Romanca e verës-Emile Nelligan
Krenari e gjelbër e qeshura jetësore përzihet
O net të bukura të majit! Në kor zogjtë
Në zemër shpresat ripërtërihen
Formojnë preludin e tyre në guvën time
O net të bukura të majit! Mbrëmje të lumtura
Një organo shkrepëtin tej një të trishte melodie
Dhe rrezet e diellit, sikur shpata ngjyrëvjollcë
Çapojnë zemrën e ditës që vdes e parfumuar.
Jam krenar! Krenar jam! Brenda kristalit që këndon
Shtir, më shtjer verë! Mbushe akoma edhe çdoherë
Të mund të harroj trishtimin e ditëve
Nga krenaria e shpifur tallava e turmave!
Jam krenar! Krenar jam! Rroftë vera dhe Arti
Ëndrra kam të shkruaj vargje prej vërteti
Vargje të mbushura me muzikë funebër
Erërash vjeshtuke nëpër mjegull duke baritur.
Mbretëria e të qeshurës së hidhur dhe tërbimit
Të njohësh poetin dhe gjësendin e matur
Të njohësh zemrën dhe të mos jesh i kuptuar
Veç nga qartësia e hënës e muzgu portokalli.
Gra! Këtë dolli për ju kur qeshni te sokaku ku epshi
Më thërret duke hapur krahët si petale trëndafili
Këtë dollinë tjetër, për ju burra me balle të zymtë
Që dorën ma keni shtrirë e dinjitet më keni dhënë.
Ndërkohë që e gjithë e kaltra yjëzohet madhërisht
Dhe një himn merr zë në ndriçim të ri
Mbi kapitullimin e ditës për të cilën nuk qahem
Unë që eci në terr mbi rininë time ngjyrë gri.
Jam krenar! Krenar jam! Rroftë mbrëmja e majit!
Çmendurisht kryelartë, i dehur pa qenë aspak
Është gjithçka jam, lumturisht jetuar përfund.
A është shëruar duke dashuruar zemra ime?
Këndojnë kambanat flladin mbathur me ar
Ndërkohë vera buron me rrekëza lumturish
Jam krenar, në të qeshurën me zë të plotë
Kaq krenar, sa kam frikë të shpërthej në lotë.
Përktheu: Flurans Ilia
Dhjetë minuta ecje nga stacioni JR Makuhari dhe mund të betohesha se mund të ndieja aromën e njelmët të Paqësorit, sado që oqeani ndodhej akoma ca i larguar. Lisat tundeshin nga një erë e lehtë, ëndërrimtare, dhe duke i vëzhguar, s’kisha si të mos mendoja për fjalët e Hesse-së, kur thoshte se ata për të gjithmonë kishin qenë predikuesit më depërtues dhe sesi i ndillnin admirim të thellë. Asgjë s’ është më e shenjtë, thoshte ai, asgjë s’ është më shembullore, se një lis i bukur, i qëndrueshëm. Madje, i krahasonte lisat e vetmuar me Niçen e Bethovenin, që qëndrojnë fuqishëm edhe të vetëm, për dallim nga eremitët, që rrojnë larg njerëzve, shoqëruar me dobësi fizike e pëshpëritje.
Po mendoja për këto, tek po shihja vargun e lisave buzë autoudhës. Po shkoja drejt një restoranti familjar, që ka në menu opsionin e kafeve e çajit pakufi, parajsë për një të varur nga kafeina (si puna ime). E premte. Fundi i javës së punës. Ca kohë për veten. Kisha ndarë mendjen si do ta kaloja. Me ca kohë shqip.
Para, mbase, dhjetë vitesh, natën vonë, po dëgjoja një emision radioje me bazë në Prishtinë. E ftuar – ndoshta përmes lidhjes telefonike, ishte një grua shqiptare, nga Zelanda e Re. Rrëfente për një rajon atje, ku jetonin rreth 400 familje shqiptare, të larguara nga trojet e tyre gjatë periudhave të ndryshme, për arsye të ndryshme, ekonomike, sociale, luftra, politike e nga këto. Si një pol magnetik kishin gjetur njëri-tjetrin. Ishte surreale. Isha emocionuar, veçanërisht kur zonja tha se kohë pas kohe, Ministria e Arsimit, Kulturës e Teknologjisë së Kosovës u dërgonte pako me libra. “Kam pranuar abetaren shqipe dhe fëmijët e lexuan me shumë kureshtje”, thoshte gruaja, gjithë gëzim. Ishte kaq surreale të imagjinoje ato duar të vocrra fëmijësh, tek hapnin abetaren e shqipes në anën tjetër të botës. Rrugën e shkronjave rreth e qark globit, për të arritur tek ata. “A e madhe e shtypit, a e vogël e shtypit. A-a Abetare, A-a Atdheu”. Kështu i imagjinoja, dhe lotët më lagën faqet.
Po bën gjatë, dhe mbase nuk është vendi të rrëfej historinë time me shqipen, kur mësoja shkronja nga motra ime e madhe, në qytetin jug-perëndimor të Gjermanisë. Ajo i mësonte në një kurs për emigrantët shqiptarë. Kur mbusha unë moshën për të shkuar, kursi veçse ishte shuar, në mungesë financimi.
Sot, pra, lexova shqip. Shkrime nga revista online, Defekt-Teknik, që sapo festoi ditëlindjen e pestë. Nisa duke lexuar shkrimin e Arlinda Gumës me rastin e pesë vjetorit, ku përshkruan sfidat e revistës, kopjuesit e dobët, e këmbëngulësinë për të mbajtur kriterin e lartë letrar. Si person që ka një faqe personale, ku shkruaj kryesisht në anglisht, mu qesh fort me faktin se plagjiatorët ishin përpjekur që të kopjonin edhe kategoritë e faqes së Arlindës. Unë kam punuar vetë në krijimin e websit-it tim, kam përzgjedhur me kujdes kategoritë-muajin e parë i kam modifikuar vazhdimisht, dhe thashë sa gjë idioteske është të mos marrësh as mundin të gjesh sinonime për një fjalë.
Kam lexuar se Ali ibn Talip, paska thënë “I mjafton diturisë për nderim fakti se edhe ai qe nuk e posedon, thotë se e ka. Dhe i mjafton injorancës për përbuzje, fakti se edhe ai qe e posedon, nuk e pranon qe e ka”. Duke u përpjekur për ta kopjuar, këta shpirtra xhuxhë, në mënyrë morbide, po shprehnin, në fakt, admirimin e tyre për defektit-teknik…
KUNDËRUNGJILLI SIPAS JUDËS-Visar Zhiti
…dhe Juda tha: unë u ringjalla, deshi Djalli dhe u bë,
s’mund të më çonte në parajsë, ku s’ishte as vetë,
më shumë në qiell isha unë, i varur në degën e pemës,
e këputi me dhëmbë litarin dhe rashë mbi tokë.
Ngrihu, tha Djalli, shko dhe përhap gulçet e mia,
ja, ashtu si puthjen tënde, njëlloj janë. Thuaj
që Jezusi ishte një tjetër me emrin Jezus, i zakonshëm,
asnjë mrekulli s’ka bërë, as predikime, besoni
në mosbesimin tonë, as në burg nuk ka qenë, s’ka
qeli të tij, as Fjalë të tij, lavdëro Barabën që s’dinte
të shkruante, ngulmo që as holokaust nuk ka patur,
as kampe përqendrimi, Aushvic, Spaç, as kryq,
as pushkatime poetësh, mos harro të thuash që
më e mirë është mospoezia se poezia dhe zhduki,
kopjoi më parë dhe shpërndaji si të tuat. Nuk ka
ringjallje tjetër veç tëndes. Të harrohen kryqi, krimet
diktaturat, të zeza si shpirti im, të kuqe si fytyra jote,
kur puthe Krishtin, që të sundojmë ne dhe puth
sa më shumë, nëpër darka shko, puth pa frikë këdo,
puthjet e tua i shndërrojmë në kafshime dhe tortura,
i estetizoj për teatrin dhe filmat, i japim në televizione,
puthja jote është arma ime, ndryshe unë s’jam. Me
ulërimën time u bënë Lufta e Parë Botërore, por
dhe të tjera të para para asaj, lufta e dytë dhe të dyta
të tjera pas saj, murtajat, realizmi socialist, tërmetet,
eksodet, pandemitë… Ruaj puthjen tënde dhe përhape,
përhape, përhape Kundërungjillin tim, sipas Judës.
PËRPARA KRISHTIT-Visar Zhiti– Vazhdimi i një poezie të Naim Frashërit –
Fytyra jote mua më tregon*, o Krisht,
Gjithë njerëzinë si në pasqyrën qiellore.
Me Ty u nda bota mrekullisht,
U krijua e shkuara dhe e ardhmja e kohëve.
Kaq shumë dhunë ka në Biblën e Vjetër,
Vëllai i parë në botë
vëllait ia nguli thikën në shpinë.
Ti solle dashurinë me Biblën tjetër,
Me Biblën tjetër Ti solle dashurinë.
Të duam, the, dhe armikun ta bëjmë vëlla,
Me dashurinë nga vijmë,
kjo tokë duhet mbjellë.
Në mish të ngulën gozhdë të mëdha,
Kryqi që ngritën, të ngriti në Qiell.
Fytyra jote u bë Qiell nga të githa anët,
Me buzëqeshjet pafund të yjeve,
Prandaj dhe njeriu si kryq i hap krahët
Ti na le kryqin e përqafimeve.
Eja! E presim ardhjen Tënde si shpëtimin.
Eja! Të ndalet djalli dhe çdo fund djallëzor.
Eja! Agimet prandaj sjellin agimin,
Eja! Ardhjen Tënde afrojnë, o Hyjnor!
__________________________________
*) Varg i Naimit në poezinë “Përpara Krishtit”
Jeruzalem, Nëntor, 2022.
E bardha dhe e kuqja-Sueton Zhugri
Kjo është një pemë ku zogjtë vijnë të vdesin
Është një dallgë ku shkuma e thellësive
mbaron së qari
Një lëndinë ku hëna me dritën e saj
dhëmbëshkulet dhe mbyll sytë
Ngjyrë që plagosja braktis mbi dëborë…
Unë jam abazhuri i motçëm i ëndrrave
që e harron ndezur
lodhur me kokën mbështetur mbi libër
Qelqurin’e dridhur në oborr ku era tremb cicërimat e kujtimeve
Gjuha e kafshuar e mallit që përgjak
pavetëdijen
Balli i përplasur padashur pas komosë
Njolla e dhimbjes mbi jastëkun e pavdekësisë
Pluhuri i mëngëve pa duar
Pëshpërima e pathënë
në veshin e brendshëm të mëngjeseve
Ulur është lëvozhga e boshatisur e orëve
Mbeten dyert e zbrazura prej rrezesh dhe qerpiku
Aty ku s’varet më frymë… as shpresë…
8.5.2017Piktura: Elizabeth Magill – Magnolia, 2022
Sot revista defekt-teknik-Revolucioni nuk do të transmetohet bëhet pesë vjeç. Rastësisht ditëlindja e saj përkon me Ditën e Europës.
Më kujtohet ajo ditë e 9 Majit, 2018, kur, e mbushur me emocione, publikova në mediat sociale një prezantim të shkurtër për të, me titull “Rreth kësaj faqeje”. Më kujtohet pritja e ngrohtë prej lexuesit dhe një koment i përkthyesit gjerman Hans-Joachim Lanksch, i cili nënvizoi se revista kishte tiparet e mia anti-konformiste. Nuk e kisha menduar ndonjëherë këtë gjatë punës për ndërtimin e faqes. I vetmi shqetësim imi ato ditë ishte që paraqitja estetike e shkrimeve të ishte në lartësinë e brendisë së ideve të tyre. Në të vërtetë, në këto pesë vjet jetë të saj, jam munduar që kjo revistë të shprehë pikëpamje nga më të ndryshmet. (Sigurisht, jo domosdoshmërisht, duhet të shprehë vetëm qëndrimet e mia.) Pikëpamje të ndryshme, por jo të korruptuara siç ndodh rëndom në mediat shqiptare.
Më kujtohet gjithashtu dita intensive përpara 9 majit kur unë flisja në messenger me IT-në që krijoi faqen. Mënyra sesi përpiqesha t’ia shpjegoja atij djali idetë e mia “të çmendura” dhe obsesioni im i vazhdueshëm me estetikën, ngjyrat te kategoria a(rt)ktivizëm të cilat duhej të ishin të njëjtat si te stema televizive mbi pikën e i-së në fjalën teknik. Duhet ta kem lodhur shumë atë djalë, të cilin e falënderoj me mirënjohje, por punët e mira (së shumti në art) shpesh janë të lidhura me obsesionin dhe syrin e hollë për deri edhe detajet më të vogla.
Më kujtohet gjithashtu sesi ca kohë pasi unë e krijova këtë revistë, mbinë si kërpudha disa revista të tjera mediokre që përpiqeshin ta imitonin stilin e saj. Shihja sesi drejtuesit e tyre përpiqeshin të imitonin gjithçka prej saj; ilustrimet nëpërmjet imazheve dhe skicave, pyetjet e bisedave, madje dhe vetë emrin e kategorisë “Biseda”. Për të mos folur për paraqitjen grafike. Nuk di pse njerëz pa ide dhe tejet konformistë në çdo gjë që bëjnë, përpiqen të kopjojnë një revistë anti-konformiste që nuk di të qëndrojë nën zgjedhën e askujt, që nuk i bën fresk asnjë pushteti por që ka qenë gjithmonë kritikja më e ashpër e tij. Me të vërtetë që nuk arrij ta kuptoj. E si mund të kopjohet stili? Stili është i paimitueshëm. Ai është si kaligrafia e njeriut; e pakopjueshme.
Gjërat më të bukura në jetën time kanë lindur në muajin maj. Edhe kjo revistë… Ajo lindi nën një yll të mbarë dhe vazhdon të ecë e qetë dhe e sigurt në rrugën e saj.
Më duhet të përsëris vazhdimisht se çdokush është i mirëpritur të dërgojë shkrime për botim; kusht i vetëm është cilësia dhe një radaktim i kujdesshëm para publikimit. Dhe nëse ndonjë shkrim nuk publikohet pse nuk i përmbush standardet, kjo nuk do të thotë që dërguesi nuk duhet të tentojë sërish me një shkrim tjetër.
Ndodh që krijues të ndryshëm të më thonë disi të frikur “më mori inat X-i se shkrova në revistën tënde”. Në të vërtetë, revista nuk ka nevojë për oportunistë që nuk duan të prishin qejf me njeri e që shkojnë nga fryn era e klikimeve. (Nuk kam blerë kurrë asnjë ndjekës të saj me sponsored link siç ndodh rëndom me të tjerat.) Por nga ana tjetër, e gjithë kjo armiqësi, për mua është një lloj konfirmimi që revista është në rrugë të drejtë. Dhe paanshmëria dhe liria e saj janë mëse të dukshme.
Më ndodh shpesh që lexuesit të habiten kur unë u shpjegoj se për të mirëmbajtur këtë revistë nuk kam staf, revista nuk sponsorizohet dhe jam thjesht unë ajo që e çoj përpara. Natyrisht, të gjitha këto habi i kaloj me një buzëqeshje…
Një kujdes të madh në këtë revistë kam treguar ndaj denoncimeve për plagjiaturën, dhe do vazhdoj t’i jap hapësirë të veçantë çdokujt që ka guximin të denoncojë, sepse në këtë vend gjëja më aluçinante është që pasi të vjedhin, përpiqen edhe të të mbyllin gojën! Dhe gjithashtu një kujdes të veçantë do tregoj në të ardhmen për t’u informuar mirë e për të mos promovuar plagjiatorë!
Çdo mëngjes kur hyj në panelin e revistës për të parë statistikat e leximeve, arrij të shoh edhe se nga cili qytet i cili shteti ka hyrë lexuesi. Arrij të shoh shumë e shumë gjëra të tjera, madje tashmë jam sprovuar aq shumë saqë arrij të lexoj edhe qëllimet se pse disa njerëz kanë klikuar aty. Apo se çfarë kanë kërkuar ata në google dhe pse google i ka drejtuar aty.
Kështu, gjëja më interesante për mua është padyshim një lexues, që ka rreth pesë vite, qysh në fillim të krijimit të revistës, i cili kërkon në google kuptimin e fjalës “pirdhu” dhe nuk arrin ta gjejë dot. Kërkimi i tij është renditur në fjalët më të kërkuara. Ka raste kur mendoj të bëj enkas për të një shkrim, ku t’ia shpjegoj me hollësi kuptimin një herë e mirë. Ndoshta është fëmijë emigrantësh dhe nuk e kupton mirë gjuhën shqipe, ndoshta është ndonjë nga përkthyesit e rrallë të gjuhës shqipe në ndonjë gjuhë tjetër, por ngulmimi i tij për t’ia gjetur medoemos kuptimin kësaj fjale është me të vërtetë i habitshëm.
Shpresoj shumë që në këto pesë vite jetë, kjo revistë të ketë sjellë diçka të vlefshme për shoqërinë shqiptare dhe që kjo e fundit ta kuptojë më në fund se cilësia e artit nuk varet aspak nga numri i klikimeve. Sepse ka shkrime në këtë revistë që nuk kanë ndonjë numër dhe aq të madh klikimesh, por që për mua mbeten nga më cilësoret.
Kështu, në një përzgjedhje redaksionale të bazuar vetëm te cilësia dhe vetëm tek ajo, dua t’ju sugjeroj si vijon disa nga këto shkrime nëpër vite:
Bisedë me Arbër Zaimin:
Nga rubrika “Pse shkruaj?”, Arif Kryeziu:
http://defekt-teknik.com/pse-shkruaj-arif-kryeziu/
Dy përkthime të shkëlqyera të poezive të poetes Wislawa Szymborska nga Alket Çani:
http://defekt-teknik.com/qeshja-wislawa-szymborska/
http://defekt-teknik.com/nje-dashuri-e-lumtur-wislawa-szymborska/
Një përkthim imi i një poezie po e kësaj poeteje:
http://defekt-teknik.com/kampi-i-urise-ne-jaslo-wislawa-szymborska/
Dhe gjithashtu një shkrim imi për poezinë e saj.
http://defekt-teknik.com/per-poezine-e-wislawa-szymborskas-s-dhe-per-shenjestren-e-saj-prej-snajpere-te-rralle-arlinda-guma/
Një përkthim i shkëlqyer i Edon Qesarit i një poezie të Brecht-it:
http://defekt-teknik.com/per-m-bertold-brecht/
Një recensë e shkëlqyer e Kujtim Drishtit:
http://defekt-teknik.com/recense-mbi-tregimin-kepucet-te-arlinda-gumes-kujtim-drishti/
Një përkthim shumë i mirë i Herman Çukës i një poezie të poetes Carol Ann Duffy:
http://defekt-teknik.com/nudo-e-nje-gruaje-carol-ann-duffy/
Nga rubrika “Pse Shkruaj?, Krenar Zejno:
http://defekt-teknik.com/pse-shkruaj-krenar-zejno/
Nga dita e një violinisti, Florian Vlashi:
http://defekt-teknik.com/nga-dita-e-nje-violinisti-florian-vlashi/
Nga rubrika “A mund të bëhesh shkrimtar nëpërmjet kurseve të krijimit letrar?”, Visar Zhiti:
http://defekt-teknik.com/a-mund-te-behesh-shkrimtar-duke-ndjekur-kurse-te-krijimit-letrar-visar-zhiti/
Një përkthim i shkëlqyer i Meli Ajazit i një tregimi të Jeffrey Archer-it:
http://defekt-teknik.com/takim-qorr-jeffrey-archer/
Këto ishin vetëm disa prej shumë shkrimeve cilësore të revistës. Do më duhej një ditë e tërë për t’i përmendur të gjithë, ndaj shpresoj të më mirëkuptojnë emrat që nuk përmenda.
Një falënderim mirënjohës për të gjithë kontribuesit me shkrime dhe përkthime! Faleminderit që i dhatë disa nga ngjyrat tuaja kësaj reviste!
(Dhe një premtim të sinqertë për kërkuesin ngulmues në google që përpiqet të gjejë me çdo kusht kuptimin e fjalës “pirdhu”. Në të ardhmen do përpiqem t’ia shpjegoj nëpërmjet një shkrimi. Duhet një fytyrëz e buzëqeshur këtu…)
Sa për ata që klikojnë në këtë revistë për të përgjuar, për të vjedhur apo kopjuar, besoj se nuk është aspak e nevojshme që t’ua shpjegoj edhe atyre kuptimin e kësa fjale…
9 Maj, 2023
Emile Nelligan lindi më 24 Dhjetor, 1879, në Montreal. Në moshën 16 vjeç publikon poezinë e parë. I portretizuar si “fëmijë i mbyllur dhe i eklipsuar tërësisht nga poezia” është një nxënës me nota të dobëta në shkollë. Ndikimet e para janë klasikët Millevoye, Lamartine, Musset, derisa zbulon poezinë e Verlaine-t, Baudelaire-t, Rodenbach-ut. Pasi është përjashtuar nga një sërë seminaresh me disiplinë fetare, më në fund pranohet në Shkollën Letrare të Montrealit fal talentit të tij. Përgjatë adoleshencës së hershme është i portretizuar nga institucionet shkollore si “një tip i krisur”. Nga njëra anë fjalët e serta të babait “Ti nuk vlen për asgjë!”, duke ia hedhur në zjarr dhe djegur poezitë, edhe nga ana tjetër, zëri i nënës, duke e shndërruar frëngjishten gjuhën në të cilën përzgjodhi të shkruante në një imazh poetik. Përkundër mentalitetit të epokës “ky i ri i krisur përflitet se ka marrëdhënie me një zezake”. Asgjë nuk është e dokumentuar përveç karakterit idilik me të cilin gruaja ka hyrë në universin e tij poetik. Derisa me kërkesën e babait më 9 Gusht, 1899, në moshën 20 vjeç, poetin e mbyllin në azil psikiatrik me diagnozën “I degjeneruar mendërisht. Çmenduri polimorfe. Skizofreni e pashërueshme”. Nelligan-i kaloi 42 vite nëpër azile psikiatrike derisa vdiq më 18 Nëntor, 1941. Njësoj si në vargun i tij “Ku farëzohen dyshimet e porsaçelura të pemëve” rreth viteve 1960, interesi ndaj tij tërheq vëmendjen e krijuesve të rinj franko kanadezë, të cilët shohin te Nelligan-i “poetin që kreu kapërcimin e poezisë franko kanadeze nga forma klasike te ajo moderne”. Në vitin 1991, me rastin e 50 vjetorit të vdekjes, përmblidhet dhe botohet për herë të parë vepra e tij e plotë. Emile Nelligan-i, ashtu si Arthure Rimbaud-i, krijoi përgjatë viteve të rinisë së hershme, pjesa tjetër e jetës ngelet një luftë e vazhdueshme me demonët e tij. Konsiderohet si një nga lirikët më të mëdhenj të poezisë frankofone në Kanada.
Ç‘është e trishtë tetorit zëvjollcë
Ç ‘është e trishtë tetorit zëvjollcë
Muzgu
Varrimet e pagjasa të sendeve
Zymtësia
Në dhomën rozë e të bardhë prehet një virgjëreshë
E bardhë dhe rozë
Mullinjtë e fshatrave heshtin. Barinjtë kthehen
Mos harro
Nga hapat e maleve midis rrjedhës së burimeve
Të gurrave të tyre
Ditën tjetër me ta. Krye engjëjt bukolikë
O relike
E ëmbël e një fëmijërie të pagjasë! Dikush midis tyre hesht
Është Fritzi. Ndoshta ai
Dashi që prin kopenë, mbreti i vagabondëve
U prin dallgëve
Hejza. Që e bënë fatkeq! Njëherazi mburoja
Gurrë stralli
Kundër të cilit Koha e pat përdorur limën
Sublimen
Plaku loton vdekjen e vet si një lule dimri
Një kortezh
U formua. Dy krahë vitalë në famulli shpënë
Një lopatë
Në tokën e porsahapur arratia nga jeta
Që nuhat
Të gjitha hapat e dhimbshme. Kallauz në tokën
E vetmuar
Ndër ëndrra dëgjoj vajtimin mbi kambanat
E të afërmve
Në mbrëmje. Mbart për të një kujtim vëllazëror
Luftë e shtrenjtë
Me kohën tjetër. Tek unë, plaga nuk gjakon
Koriçkë ka zënë tashmë
Nga zjarri që përqafon sobën e kuqe
Shkarpat ndër krahë
Kam kaq ethe sa dua krejt botën ta pi
Dhe dallgët e saj
Dhimbje ngulur thellë si një lis mbi truall
I pafjalë
Ç ‘është e trishtë tetorit zëvjollcë
Mugëtira
Përktheu: Flurans Ilia
POEZIA NË BURG-Visar Zhiti
MALLKIMI
Të gjithë
të mos kthehen në shtëpi
mbrëmjeve…
Të mos kesh copën tënde të mbrëmjes,
dhomën tënde të mos kesh,
as rrugën, as kthimin.
Tmerrësisht njëlloj të jenë ditët,
pesë herë rresht e premte,
gjithmonë e martë ters,
asnjëherë e diel.
Të mos kesh më shqetësime të vogla
punë lotësh apo kujtimesh,
duke qenë shqetësimi më i madh në botë;
i burgosur!
27. 4. 84POEZIA E DËNIMIT
DIELLI I DYTË
Shumë gjak
është derdhur mbi këtë botë,
por ende s’e kemi krijuar diellin e gjakut.
Dëgjo, miku im,
këto fjalë që dridhen:
një diell i dytë do të lindë
nga gjaku ynë
në formën e zemrës.
Poezi e viteve ’70, për të cilat autori u dënua me 10 vjet burg. Thirrja për një diell në aktakuzë u “zbërthye” si thirrje për një sistem tjetër, sepse atëherë ishte dielli i socializmit”. (Shënim nga Robert Elsie në librin “The condemned apele” në SHBA, 2005)
1912-1991)
•••
Çdo portë ka si rojë një fjalë. (Fjalëkalim, fjalë magjike.)
*
Të flasësh për veten do të thotë gjithmonë t’i vësh pritë poezisë.
*
Ka qenie që, gjatë gjithë jetës, kanë mbetur njolla boje në fund të një fjalie të pambaruar.
*
Një ditë, poezia do t’u japë njerëzve fytyrën e saj.
*
Fytyra që shihet në pasqyrë nuk e shuan fytyrën paraardhëse.
*
Në rërë ka gjurmë heshtjeje që njeriu i fshin.
*
Gjumi është i vetmi shpërblim.
*
Të ndërtosh mbi ujë. Të ndërtosh mbi mermerin imagjinar.
*
Të vështrosh, shpeshherë do të thotë të shuash.
*
Ka një azil për fjalë të vjetra i ngjashëm me azilët e shumtë për pleqtë e botës.
*
Fjalia vdes me t’u ndërtuar. Fjalët mbijetojnë.
*
Fjalët kanë mikesha bukuroshe të vdekura, të cilave nganjëherë u zbukurojnë varret.
*
Kur njerëzit të bien në një mendje për kuptimin e çdo fjale, poezia nuk do të ketë më arsye të ekzistuari.
*
Një miqësi ndoshta s’është tjetër veç një shkëmbimi leksiku.
*
Kujtesë fjalësh. Fjalët e çmontojnë kujtesën.
*
Poezia ka vetëm një dashuri: Poezinë.
*
Poezia është shpata, muzika e së cilës është milli.
*
Seksi është gjithmonë një zanore.
*
Fjalët shpeshherë kanë moshën e atyre që i zgjedhin.
*
Arti i shkrimtarit synon t’i bëjë, pak nga pak, fjalët të interesohen për librat e tij.
*
Fjalët zgjedhin poetin.
*
Mendimi u mundëson fjalëve ardhjen në pushtet.
*
I çmenduri është viktimë e rebelimit të fjalëve.
*
Fletoret e fëmijëve janë të mbushura me qenie të paforma, gjymtimi i të cilave e ka origjinën nga një gabim drejtshkrimor.
*
Të shprehesh: t’i kthesh universit zërin e tij.
*
Falë ritmit, poeti ruan ekuilibrin që fjalët përpiqen t’ia marrin.
*
Vazhdimisht në dhè të huaj, poeti përdor poezinë si përkthyese.
*
Syri i gjilpërës nxirret nga një fill peri.
*
Uji i mbijeton filtrit.
*
Kur shqiptohet, fjala fluturon; kur shkruhet, noton.
*
Shembja e një fjale mund të marrë me vete krejt librin.
*
Nga një pus në tjetrin, etja hap mundimshëm një udhë.
*
Vjersha sjell me vete fjalë të panjohura, imazhe. I trembur, poeti forcon brigjet, ngre diga.
*
Fjalët kanë orekset e njerëzve.
*
Vetëm një i mbytur do mund të fliste për lumin.
*
Poeti i jep veprës emrin e tij. Lexuesi, imazhin e tij.
*
Dita i shumon pasqyrat. Nata i zhduk.
*
Një hije në shkretëtirë është sinonim i jetës.
*
Të gërmosh, do të thotë të ndjekësh udhën e territ.
*
Pafundësia është e zezë.
*
Një pohim është një nyje që e ndajnë më dysh; një pëshpërimë e trembur pasqyrash.
*
Poeti ngre mbi fletën e bardhë hapat e një valltari që, në ëndërr, ai i krahason me fjalët sipërane të rëna nga pena e tij.
*
Fjala kap mat dorën.
*
Shkronja vjedh fjalën që vjedh imazhin që vjedh.
*
Shkronja gënjen fjalën që gënjen fjalinë që gënjen autorin që gënjen.
*
Shkronja ëndërron fjalën që ëndërron fjalinë që ia realizon ëndrrën fjalës që ia realizon ëndrrën shkronjës.
*
Fjalia shmang fjalën që shmang shkronjën që shmang mungesën.
*
Shkronja shpenzon fjalën që shpenzon fjalinë që shpenzon librin që shpenzon shkrimtarin që rrënohet.
*
Ka fjalë që s’e kanë prekur kurrë tokën.
*
Fjalët që kërkojnë njëra-tjetrën kanë vështrimin e trishtë të dashnorëve të ndarë.
*
Syri i lexuesit rrezikon, në çdo rrokje, të ndezë një shkëndijë.
*
Fjala mbart në vetvete librin, si njeriu universin.
*
Terri i mërmërin territ udhën e fshehtë të ditës.
*
Bota jote dhe imja ndahen në sytë tanë.
*
Çdo dritare mbron peizazhin e saj.
*
Dëshirat janë të populluara me objekte që na gërmëzojnë.
*
Objekti dhe biruca e tij. Poeti sharron hekurat në terr.
*
Populli dhe vjersha kanë zërin e të vdekurve të tyre.
*
Si deti në çastin e mbytjes së anijes, historia ngre tonin në kapitullin e martirëve.
*
Përvoja e vdekjes së njeriut dhe të fjalës është në lartësinë e guximit të tyre.
Përktheu: Alket Çani
