Author

Admin - page 156

Admin has 1813 articles published.

UNË NUK E DI NËSE HISTORIA PËRSËRITET- Yehuda Amichai

in Letërsi/Përkthim/Tharm by

UNË NUK E DI NËSE HISTORIA PËRSËRITET- Yehuda Amichai

 

Unë nuk e di nëse historia përsëritet,

por e di që ti… jo. 

Më kujtohet që i përçarë qe qyteti,

jo vetëm ndërmjet arabëve dhe hebrenjve,

por edhe ndërmjet meje dhe teje,

kur bashkë ne ishim.

Një gji rreziqesh u bëmë ne. 

Ndërtuam një shtëpi prej luftërash vdekjeprurëse,

si njerëzit e Veriut të largët,

që një shtëpi të sigurt e të ngrohtë ndërtojnë 

prej akullit vdekjeprurës.

Qyteti u bashkua

por ne bashkë nuk qemë atje.

Veç tani unë e di

që historia nuk e përsërit veten

ashtu si gjithmonë e kam ditur që edhe ti… jo.

 

Përktheu: Eraldo Hatija

WELCOME TO ROSKOVEC INTERNATIONAL UNIVERSITY-Granit Zela

in A(rt)ktivizëm/Letërsi by

Bar Kafe “Doktoratura”

   Granit Zela

E di se të gjithë herët a vonë, do të më pyesin se si është e mundur që unë, një kamerier i thjeshtë isha “doktor shkencash” dhe duhej me durim të nisja e t’u rrëfeja për Akademik Profesor Doktor Shemsedin Shatrapatrën, shkakun e vetëm pse i hyra kësaj valle dhe pse lokali ku unë shërbej mban një emër të tillë. Shemson e kisha patur dikur në lagje. Atëherë ai nuk shquhej për ndonjë gjë, për të mos thënë se ishte gjithmonë në hije, edhe në lagje, edhe në familjen e tij, edhe në shkollë ku nuk para njihej si nga ata që lexonin libra. Mirëpo, kjo periudhë e “errët” në biografinë e tij mori fund aty nga vitet dymijë, në të kthyer të shekullit njëzetë, kohë kur ai mori me radhë të gjithë titujt shkencorë dhe një ditë të bukur u shfaq në lokalin tim.

– Mirë se erdhe Shemso! – I thashë me mirësjellje por pashë se nuk u kënaq nga ajo që i thashë.

– Ti more djalë, – m’u kthye vëngër, – duhet ta dish se unë i kam disa tituj shkencorë, dhe etika akademike e kërkon që kur të më adresohesh mua t’i përdorësh ato tituj që i kam fituar me djersën e ballit duke lëçitur libra ditën dhe natën – tha ai gjithë pathos.

Nga sa kuptova nga ligjërata e tij ai donte që unë t’i thosha, “Mirëserdhe i nderuar Akademik Profesor Doktor Shemsedin Shatrapatra – por megjithëse një përshëndetje e thjeshtë nuk ishte mirë të më merrte kaq shumë kohë, nuk ia prisha. Sa herë e pyesja nëse donte kafe, i thoja: -Mos deshët të porositni kafe i nderuar Akademik Profesor Doktor Shemsedin Shatrapatra? – dhe ai shumë i kënaqur më përgjigjej me  një “po” shkencore duke nënkuptuar tashmë që ajo duhej të shoqërohej gjithmomë me një dopio raki.

Pasi zinte vend në cep të lokalit, akademik Shemsoja e mbulonte tavolinën dhe karriget me shumë libra, blloqe, shënime, dhe një lap-top nga këta të fundit që ia kishte sjellë djali emigrant në Greqi. Nuk e di se si po i shpjegoja një ditë se sa mbrapsht dukeshin nganjëherë gjërat në Shqipërinë e kësaj kohe dhe shtova përvajshëm: – Ah more profesor, jemi bërë si këmbët e dhisë!” – kur akademik Shemsoja brofi nga karrigia sikur ta kishte pickuar gjarpri.

– Çfarë the? – më pyeti, – çfarë the?

– Si këmbët e dhi… së, – thashë unë me gjysmë zëri.

– Hajde të të puth në ballë, more djalë, – bërtiti ai, ndoshta pak edhe nga përndezja që i shkaktonte dopjoja e tretë e rakisë.

– Si këmbët e dhisë!”thuaje, thuaje pa drojën se po bën gabim shkencor. ‘Si këmbët e dhisë”- thotë populli, “si këmbët e dhisë” -thua edhe ti, se edhe ti je bir i këtij populli, dhe mëkohesh nga gurra e pashtershme e pasurisë sonë folklorike.

– Po dëgjo, tashti more djalë, – më tha. – Po presim një lajm të madh, ta dish. Sapo të miratohet nga Ministria ti do të nisësh doktoraturën në degën e folklorit. Dukesh që ke kënduar shumë libra dhe ke frazeologji të pasur kur llafosesh me njerëzit. Të kam ndjekur me vëmendje gjatë bisedave që bën me klientët. Madje kam mbajtur edhe shënime të shprehjeve popullore që t’i përdor, si të themi, kështu, duke shënuar idiomat që njerëzit thonë, edhe pi kafe e raki e duke bërë punë shkencore.

Nuk po u besoja veshëve. Shemsoja mbante shënim bisedat e mia e thoshte se bënte punë shkencore… Po ky është spiunllëk… desha t‘i them, por ai ma preu hovin sepse më shpjegoi se çfarë është metodologjia e kërkimit shkencor dhe se si mund të përdoreshin njerëzit si “kampionë” studimi. Ky paska shkalluar, thashë me vete por dhe nuk isha shumë i bindur. Akademik Shemsoja mbante në një çantë goxha të madhe shumë libra dhe dukej se lexonte. I hapte tre katër libra njëherësh dhe lexonte diçka te njëri, diçka te tjetri dhe mbante shënime. Po mirë, le të bëjë ç’të dojë, thosha me vete, po me mua çfarë ka, mua pse më spiunon?

Ashtu vazhdoi ato muaj akademik Shemsoja kur një ditë e pashë duke ardhur me vrap drejt lokalit. More, thashë me veten, larg qoftë po u pengua kund ka për të rënë si balenë në mes të lokalit por për fat të mirë nuk ndodhi gjë, por kur mbërriti në lokal, erdhi me vrap drejt meje për të më puthur në ballë.

– U miratua, u miratua! – bërtiste si i marrë Akademik Profesor Doktor Shemsedin Shatrapatra. Bërtiste e më përqafonte duke më penguar t’u shërbej klientëve por dhe ata u habitën nga kjo skenë dhe dukej se ishin më të interesuar të merrnin vesh se çfarë ishte miratuar sesa për kryerjen e porosisë së tyre.

Akademik Profesor Doktor Shemsedin Shatrapatra mori frymë thellë. U ul diku në një karrige që gjeti bosh dhe na dha sihariqin për miratimin e doktoraturave për “RIU”, një universitet që ishte hapur asokohe kur në Shqipëri u hapën universitete private në çdo qytet dhe qytezë, madje edhe në zona deri diku të izoluara dhe me jo shumë banorë.

– Është një fitore historike, – tha i ngazëllyer Akademik Profesor Doktor Shemsedin Shatrapatra, duke fshirë djersën e ballit. Pastaj Akademiku nisu të shpjegojë të gjithëve në lokal se si në Shqipërinë tonë kishte ardhur më në fund koha dhe ishte realizuar më në fund profecia e imzot Nolit për universitetin e Reskovecit, një nga universitet lider në lëmën e arsimit të lartë, ligjëroi ai, ndërkohë që unë nuk u besoja veshëve.

Ore, thashë me vete, është në vete ky apo, jo? S’ka mundësi që të jetë hapur një universitet në Roskovec? Kisha dëgjuar që në Tiranë ishin hapur rreth tridhjetë universitete por Tirana i kishte kapur një million banorët dhe hajde po themi se ka studentë që vijnë edhe nga qytezat e tjera, por në Reskovec s’ka mundësi. Jo më shumë se dy ditë më parë në gazeta kishte pasur një debat nëse duhet të hapet një universitet në krahinën e Medetit, kur dihej se të gjithë të rinjtë e kësaj krahine kishin emigruar në Angli. Gjithë mëdyshje shova tek banaku dhe në kompjuterin e lokalit shtypa “RIU” duke besuar që Akademik Shemso përfundimisht kishte rrjedhur nga trutë dhe nuk dinte çfarë fliste por….

Ja, para meje u shfaq “WELCOME TO ROSKOVEC INTERNATIONAL UNIVERSITY” (RIU). Po ç’të lexoj…

Megjithëse kishte një vit që ishte hapur, RIU kishte organizuar pesë konferenca ndërkombëtare shkencore me pjesëmarrës nga e gjithë bota. Ata ofronin diploma “Bachelor”, “Master professional” “Master shkencor” si dhe studimet e doktoraturës. RIU ishte e lidhur direkt me tregun e punës dhe nëntëdhjetë e pesë përqind e të diplomuarve aty ishte puënsuar. RIU kishte tre fakultete, tetë departamenete, një qendër të kërkimit shencor, tre cikle studimi, 13 programe studimi “Bachelor”, 24 programe studimi Master, tre programe studimi doktorature, një shtëpie botuese. RIU kishte njëqind e gjashtëdhjetë anëtarët të personelit akademik, tetëdhjetë profesorë me kohë të plotë, tetëdhjetë e shtatë profesorë me kohë të pjesshme, nëntëmbëdhjetë profesorë doktorë, tetëmbëdhjetë me gradën doktor, tetëdhjetë e dy lektorë, katër kërkues shkencorë, njëzet klasa me tridhjetë e pesë karrige, dhjetë salla leksionesh me njëqind e tridhjetë e pesë karrige, një sallë opere me dyqind karrige, një librari me njëqind karrige dhe një biblotekë me mbi një mijë tituj… Kurse tek fjala e rektorit e cila ishte në anglisht “Rector’s Word” mu shfaq fotoja mbresëlënëse e vetë Akademik Profesor Doktor Shemsedin Shatrapatrës…..

Mbeta i pataksuar. Mos isha në ëndërr?…

Gjithë ai rektor dhe vinte si njeri i thjeshtë në lokalin tim? Si i zënë në faj, shkova kokulur drejt tij, si cjapi te kasapi siç thotë populli, dhe ai pasi më qortoi që kur i adresohesha nuk e përdorja edhe titullin “Rektor”, më parashtroi mikrotezën e kërkimit shkencor që duhej të kryeja në RIU ku ai më kishte regjistruar tashmë dhe unë thjesht duhej të paguaja këstet, sipas Ligjit të Arsimit të Lartë.

– Nuk është puna tek paratë, – i thashë po a e kryej dot unë një studime në nivel doktorature?

– E kryen, – ma përplasi ai në fytyrë menjëherë përgjigjen. – E kryen sepse do të kesh një udhëheqës që të të udhëheqë në çeljen e udhëve dhe hullive në kërkimin tënd shkencor. Unë do të jem udhëheqësi yt shkencor more djalë, më tha ai duke më zgjatur mikrotezën. E mora me mosbesim. Thashë se po bënte shaka kur ç’të lexoj….

Universiteti Ndërkombëtar i Roskovecit

Mikrotezë doktorature.

Tema: Për inat të sime vjehrre, shkoj e fle me mullixhinë!

Ore mendova, është në rregull ky apo jo? Si mund të shkruaj një studim shkencor për këtë… por ai vijonte më tej me arguentimin shkencor të tezës së doktoraturës, duke u ndalur kryesisht tek frazeologjia e cila shihej si krijim kryesisht popullor e historik e si e tillë ajo mbartte tregues të psikologjisë e të mendësisë së popullit, të historisë e të kulturës së tij. Njësia frazeologjike, si një shndërrim i figurshëm i sintagmave të lira sillte pasurim e zgjerim të mjeteve të shprehjes, por edhe vlera më të mëdha në përmbajtje e në ngjyrimin emocionues, sillte nuanca të holla kuptimesh e përdorimesh, gjykimin e popullit për gjërat e për njerëzit.

Sipas Rektor Akademik Profesor Doktor Shemsedin Shatrapatrës kishte studiues që frazeologjinë e shihnin si atë fushë të studimeve gjuhësore që në një shkallë më të lartë shprehte lidhjen mes gjuhës e kulturës. Kjo për arsye se njësitë frazeologjike lidheshin me imazhe, tradita, zakone, të cilat janë karakteristike për një kulturë të caktuar. Më pas ai kalonte tek diskutimi shkencor i proverbave, fjalëve popullore, dhe idiomave. Pastaj hidhej tek “Për inat të sime vjehrre shkoj e fle me mullixhinë” si pikënisje e e një studimi të gjatë ku hidhej dritë në të gjitha aspektet e kësaj idiome. Përballë saj, shtonte ai, duhet të rrimë shtrembër e të flasim drejt, pasi inati i kësaj nuseje ngjan me inatin e Akilit të Homerit dhe akti i saj rebelues ndaj figurës së pushtetit (vjehrrës) na lejon të heqim paralele me kryengritjen e engjëllit Luçifer ndaj Krijuesit të botës…

I shushatur, lashë diku mikrotezën e kërkimit shkencor dhe u mora me klientët e lokalit. Vendosa ta heq mendjen nga kto marrëzira. Në djall të vente Rektor Akademik Profesor Doktor Shemsedin Shatrapatra, Universiteti Ndërkombëtar i Roskovecit, nusja, vjehrra dhe të gjitha ato gjëra që nuk lidheshin me punën time të kamerierit të thjeshtë në një lokal të Tiranës.

Çuditërisht, pronari i lokalit më kishte thënë se klientela ishte shtuar pasi në lokalin tonë ishte shfaqur Shemsoja. – Njerëzve u duket tip i çuditshëm, tërheqës, si një kafshë prehistorike e cila të vjen në lokal duke të kursyer vajtjen tek muzeu – më tha ai me ton këshillues duke më lënë porosi që të miqësohesha me Akademik Shemson dhe mundësitë që ai të kalonte sa më shumë kohë në lokalin tonë për hir të mbarëvajtjes së biznesit. Sigurisht që në fund do të kisha ngritje rroge.

– Ashtu? – pyeta i habitur. Kjo do të thotë që duhet ta shkruaj atë punimin…

– Cilin punim? – pyeti pa më kuptuar pronari.

– Ah, asgë, asgjë, do ta kem parasysh atë që më the. Patjetër! – e sigurova dhe ika në shtëpi.

Në studion time modeste, ku kisha shumë libra, sidomos letërsi artistike. Hapa kompjuterin dhe pasi bëra një kafe në kuzhinë, thashë te shtiresha sikur unë isha Rektor Akademik Profesor Doktor Shemsedin Shatrapatra dhe po shkruaja një punim shkencor. Për ta bërë sa më të vërtetë atmosferën mora dhe një dopjo raki dhe solla ndërmend gjithë kohën kur Akademiku  rrinte në lokalin tim; çfarë bënte, çfarë fliste mbyturazi ose me zë të lartë, referencat ndaj librave që kishte lexuar, stilin e paragrafëve që më lexonte serioz me zë të lartë, lexime që ishin vëret argëtuese për klientelën e lokalit dhe për pronarin.

I zhytur në këto përsiatje nisa të shkruaj…

Është një luftë e cila nuk ishte regjistruar nga kronikanët e historisë nëpër shekuj, nuk ishte shfaqur aq sa duhej në letërsnë e kultivuar aq sa në atë popullore dhe nuk ishte qëmtuar sa duhej nga shkenca. Nuk kishte patur një luftë të parë, të dytë po të tretë botërore të kësaj lufte, ajo ishte luftë e gjithkohshme, e pandalshme, me rrënjë në antikitet dhe me vazhdimësi në bashkëkohësi, lufta nuse-vjehërr… Sa net janë derdhur lot në heshtje, dhe sa mallkime janë shqiptuar po në heshtje nga të dyja palët ndërluftuese, natën ndërkohë që të dyja marrin pjesë në një shfaqje ku secila luan rolin e të lumturës në një familje ku mbizotëron harmonia… Sa herë kanë menduar të hakmerren ndaj njëra-tjetrës, të nxjerrin shigjetën nga harku… për të goditur mu në zemër të kundërshtarit të përjetshëm, kur ja… për inat të sime vjehrre, shkoj e fle me mullixhinë! Jehona e këtij kumti kalon shekull pas shekulli si një dilemë e pashkoqitshme… Kujt po ia thotë këto fjalë nusja? Fshatit? Vetes? Enigma është e plotë. Dhe ja… nusja që ngrihet nga shtrati… shfaqet para syve të vjehrrës për t’i dhënë të kuptojë hakmarrjen e saj të pakthyeshme, hap derën dhe niset me rroba nate drejt mullirit të fshatit… Ka një dramë që ndodh në këtë copë kohe. Vjehrra e di ku po shkon nusja por ajo s’flet dot. Ajo nuk mundet të shkojë e t’i tregoj të birit sepse nusja di për të një sekret rrënues që ia lidh gojën. Aq rrënues është ai sekret sa vjehrra mbetet si mumje përballë deklaratës arrogante të nuses se po shkon të flejë me një burrë që nuk është djali i saj? Cili është ky sekret? Mos vallë vjehrra, pikërisht ajo, në të ritë e saj ka shkuar me mullixhinë ose me të atin e tij dhe i biri ndoshta hedhim argumentin shkencor është vëllai i mullixhiut?… Dramë.

Por ja, kemi në këtë dramë, një personazh pa asnjë lloj ngarkese dramatike, porse fund e krye erotike, mullixhiu, ky fatlum të cilit i vjen një dhuratë nga qielli, apo le të jemi më të saktë në përdorimnin e termave shkencorë, nga vjehrra, flaka e inatit që ajo ka ndezur tek ajo… Roli që ka mullixhiu është i thjeshtë në dukje, ai duhet të flejë me një nuse e cila është shumë e inatosur me vjehrrën. Për të, në apsektin erotik kjo s’përbën ndonjë ndryshim të madh, mendon ai. Ai kishte fjetur me femra të inatosura më parë por ato të gjitha kishin qenë të inatosura me burrat, me mungesën e vëmendjes së duhur ndaj nevojave të tyre fizike, kurse kjo nuse, kishte një inat tjetër, ajo ishte inatosur me vjehrrën dhe ua thoshte të gjithëve që do të flinte me mullixhiun. Po këta ‘të gjithë” kush ishin? A ishin ato të gjitha nuset e fshatit që ndoshta kishin ëndërruar të flinin qoftë edhe një herë me mullixhiun dhe shihnin tek ky veprim i nuses realizmin e dëshirës së tyre të kahershme?  Dhjetëra nuse që ëndërrojnë të flenë me një mullixhi dhe një nuse që faqe botës niset t’ia japë trupin e saj për ta përmbushur këtë dëshirë. Një mullixhi që pret në heshtje në ritmin e trokashkës së mullirit që një nuse ta shpjerë në parajsën e kënaqësisë poshtë të cilës gugullon një lum urrejtjeje për një grua tjetër që është nëna e burrit me të cilin ajo zakonisht fle.

Nëse një kapitull i punimit do të ishte për nusen, një do të ishte për vjehrrën, një për fshatin dhe kontekstin e marrëdhënieve bashkëshortore në aspektin historik, ndërsa një kapitull i takonte mullixhiut. Një kapitull do ta shkruaja për erotizmin në këngët folklorike por nuk isha i sigurtë nëse duhej t’i kushtoja një kapitull të veçantë burrit të nuses tradhëtare? Burri, gruaja e të cilit kryente një akt seksual me një burrë tjetër, në dijeninë e të ëmës dhe disa njerëzve të tjerë, përveçse ishte zhytur në injorancë totale, ai nuk shfaqej fare, sikur të kishte vdekur. Me besim të plotë tek nëna, burri ishte rënë në një letargji të thellë, ishte kthyer në një i verbër që nuk shihte luftën që kryhej ditë pas dite mes të ëmës dhe nuses mu para syve të tij. Si i verbër, ai vente sa tek nëna – sa tek nusja, duke mos kuptuar asgjë për pragun e tragjedisë që pritej të ndodhte. Ndoshta ai po luante kumar, si gjithmonë.

Por ja, nusja i afrohet mullirit… Mullixhiu del tek pragu… Nusja hyn brenda… Ajo e sheh në sy… Sytë e nuses shkëndijojnë… Kam ardhur të fle me ty… belbëzon ajo… sepse kam një inat… brenda… Do të fle me ty për inat të sime vjehrre…

Ka dy skenarë si mund të ketë ndodhur ngjarja.

Versioni i parë i historisë mund të jetë që mullixhiu nuk e ka mendjen fare tek fjalët që i thotë nusja. I frikësuar se mos nuses i bie inati ai nis menjeherë “e  fle” me të. Natyrisht këtë ngutje ai e paraqet si dëshirë njerëzore për ta ndihmuar nusen të hakmerret ndaj vjehrrës. Madje që kjo hakmarrje të jetë e plotë ai i propozon nuses që të flejë me të gjatë gjithë natës në mulli dhe vetëm të nesërmen në mëngjes të kthehet në shtëpinë e saj. Nusja është e turbullt. Ajo i jepet duke menduar për vjehrrën, tmerrin që ajo po përjeton në ato çaste kur ajo është lakuriq me mullixhiun.

Po të ishim në kohën tonë, në kohën e portaleve elektronike, fshatarët, të pajisur të gjithë me smartphone, do të lexonin këto tituj:

“Nusja: Ju rrëfej natën time me mullixhiun”

“Seks me mullixhiun si ndëshkim për vjehrrën”

 “Mullixhiu: Një Kamasutër në mullirin tim!”

Ndërsa shkruaja këto, ndieja që fryma e Akademik Profesor Doktor Shemsedin Shatrapatrës po hynte plotësisht në trupin tim. Shkruajta si i marrë deri në mëngjes, dhe pastaj më zuri një gjumë i thellë. Të nesërmen shkova në punë si një qen i rrahur dhe ia rrëfeva të gjitha Rektorit të RIU-së.

– Eh more bir – më tha ai gjithë dhembshuri. – I ka shkenca këto… Por një pyetje kam: Kur ti po shkruaje studimin tënd shkencor, a i kërkove ndihmë Doktor Gugëllit?

– Doktor Gugëllit? – përsërita i habitur.

– Po pra. – Doktor Gugëlli i ka dhënë një hov të madh shkencor dijes njerëzore në epokën tonë të informacionit. Përdor “Gugëll”, referoju Uikipodias… Ka disa rryma mendimi sot që duan të vendosin kufij. Unë i quaj “pranga shkencore”, të cilat thonë mos cito këtë, por cito atë. Asnjë prangë se pranojmë! Citim! Citim! Më në fund të citojmë të lirë! Shkenca s’njeh tabu…

Kështu, Rektori i RIU-s më udhëhoqi në shigjet e punimit tim shkencor, që unë e shkruaja si i marrë darkave në shtëpinë time. Ai ishte i kënaqur sidomos me qasjen time krijuese ndaj fakteve shkencore. Më sugjeroi që pyetja shkencore e këtij punimi të ishte: – A pati orgazëm gjatë aktit seksual të nuses me mullixhiun? Sipas Rektorit të RIU-së, përgjigja duhej të dilte në fund të punimit. Nëse kishte patur, atëherë inati i nuses ndaj vjehhrës kishte qenë alibi që ajo të bënte seks më mullixhiun, i cili duhej të kishte qenë dashnori i saj. Nusja e kishte kthyer në këtë mënyrë një çështje vejtjake, intime mes saj dhe një burri, në çështje sociale, duke bërë pjesë të kësaj historie vjehrrën dhe njerëz të tjerë. Nëse nuk kishte pasur, atëherë konflikti nuse-vjehër ishte një konflikt social dhe ishte shoqëria, mendësia, kultura materiale dhe shpiërtërore e asaj epoke ajo e cila shpjegonte engimën. Shkurt, nusja dhe vjehrra nuk duhej të jetonin në të njëjtën shtëpi. Nuses duhej t’i ofrohej ndihma e një psikologu dhe një banesë nga komuna. Po burri i nuses dhe djali i vjehrrës a është dakord? Si e përjetoi ai gjithë këtë histori dhe a ndikoi ai në marrëdhënien e tij me këto dy gra të rëndësishme të jetës së tij? Nga anoi peshorja e tij emocionale? A pati dëbim të nuses apo jeta e tyre bashkëshortore në përgjithësi, dhe seksuale në veçanti, vazhdoi sikur asgjë të mos kishte ndodhur? Po nusja, a pati ndonjëherë tundimin të shkonte përsëri tek mullixhiu edhe pse inati për vjehrrën u fshi dhe ato bënë armëpushim? Po mullixhiu, a pati ngjasjen që duke pirë raki me shokët t’u tregonte atyre një histori që kishte përjetuar një natë kur një nuse e inatosur sikur të kishin hipur xhindet i kishte kërkuar t’ia hipte…? Ja, në vërshimin e këtyre pyetjeve shkencore isha, kur unë, një cope kamarieri, u përballa me Akademik Profesor Doktor Shemsedin Shatrapatrën, Rektorin e RIU-s i cili ishte gjithë ngutje.

– Dëgjo, – më tha,- më jep një kafe e një raki, se nuk kam kohë. Punimin duhet ta mbarosh këtë muaj që muajin tjetër të bësh mbrojtjen e doktoraturës.

– Mbrojtjen e kujt…? – pyeta i habitur.

– Të doktoraturës, pra, – më tha duke më parë në sy. – Të punimit shkencor që ke bërë mor djalë. Printoje dhe ma sill në lokal që t’ia paraqes Këshillit të Profesorëve. Do të kesh edhe një Oponent që do të kundërshtojë atë që ke bërë, por ti mos ke merak se të gjithë janë shokë të mi. Pastaj unë kam besim tek aftësitë e tua shkencore. Me pagesat ke qenë shumë korrekt, ndaj mos më zhgënje!

– Po kaq shpejt? – iu ankova.

– Po kaq shpejt, – ma preu shkurt. – Paraqitu para Komisionit Shkencor dhe mbrohu mor djalë! Mbroje punën që ke bërë… Normal që do të kesh sulme nga Oponenti. Ay atë punë ka por ti vazhdo në tënden se kështu e kanë këto punë….

Një muaj më pas, i mora borxh një kostum një shokut tim të fëmjërisë që kishte qenë dikur emigrat në Itali dhe u paraqita në mjediset akademike të RIU-së. Ishin disa magazina që dikur kishin shërbyer për kooperativën e Roskovecit, por tani ishin lyer e ngjyer sa nuk i njihje fare. Kishte shumë studentë kudo, hynin e dilnin nëpër klasa pa teklif, një zhurmë e paparë andej e këndej e s’e merrte vesh qeni të zonë si i thonë, por udhëheqësi im shkencor e përligji këtë kaos me lirinë akademike që RIU e kishte të shenjtë. Udhëheqësi im lexoi një referat për vlerat e punimit tim shkencor, kurse unë bëra një prezantim të shkurtër të linjave kryesore të studimit.

Pastaj foli Oponenti, i cili vuri në dukje vlerat e studimit tim shkencor, qasjen risuese, siç e quajti ai, për një temë e cila me thënë të drejtën nuk është cekur nga studimet tona folklorike. Ai ishte një studim që më nderonte mua, nderonte udhëheqësin tim shekncor që ishte edhe Rektor i nderuar i këtij universiteti, por kishte vlera që shkonin edhe më tej në nivel ndërkombëtar. Megjithëse kjo nuse, kjo vjehrrë, dhe ky mullixhi, nuk njihen me emër theksoi ai, përgjatë këtij studimi ata bëhen kaq të afërt për lexuesin, sa thua se janë njerëz me të cilët ne kuvendojmë përditë. Kjo është meritë e këtij studimi por unë desha të shtoj, shtoi Oponenti im shkencor, që meritë tjetër është edhe guximi shkencor që ky shkencëtar i ri ka shfaqur due thyer çdo tabu, duke u përqendruar tek pika kryesore e marrëdhënies mashkull-femër, siç është orgazma, si çelësin e pyetjeve shkencore të ngritura në këtë hulumtim. Në fund të kumtesës sime, përfundoi ai, më lejoni që të bëj një gjest aspak akademik, ta përqafoj këtë djalë dhe ta falënderoj për kontributin e tij shkencor për pasurimin e fondit të artë shkencor të IRU-së. Kur Oponenti u sul drejt meje, e dija se do të më puthte në ballë, siç kishte bërë shumë herë udhëheqësi im shkencor, dhe ndoshta mendova puthja në ballë është një standard që këta e kanë vendosur, por urova që të mos më puthin të gjithë anëtarët e Komisionit Shkencor, lutje e cila për fatin tim të keq nuk u pranua nga Botëkrijuesi.

Kur dola jashtë për të ikur, udhëheqësi më kapi për krahu dhe nuk më lëshoi.

– Dëgjo mor bir, – më tha ai si me lutje. – Ti sot more titullin “Doktor i shkencave”. – Nuk është detyrim, por nëse ti ke dëshirë që tek lokali jot të vijë Komisioni Shkencor dhe ti t’u japësh një drekë unë nuk jam kondra… Jo po që ta dish, asnjë kundërshtim s’ke nga ana ime si udhëheqës shkecnor. Kjo nuk e cenon integritetin akademik, por është një gjest njerëzor nga ana jote si shkencëtar i ri…

U zura gafil. Nuk e  kisha menduar këtë.

– Po le të vijnë, – i thashë. – Në gjashtë pasdite kam turnin. – Le të vijnë atëherë.

– Mirë, po dua t’u shërbesh për merak… siç di ti, – më porositi ai duke më shkelur syrin. Unë u largova i kënaqur që s’më puthi në ballë. Po ia bëj hallall të gjitha thashë me vete, vetëm të mos më puthte mor aman se e kisha bezdi.

Në gjashtë pasdite Komisioni Shkencor zuri vend në lokal dhe porositi një menu të bollshme, për t’u patur zili. Ia shtruan për shtatë palë qejfe, por të rrimë shtrembër e të flasim drejt, ata më uronin gjithë dashuri për arritjet e mia akademike dhe njëri prej tyre pati idenë gjeniale që diplomën e doktoraturës ta varja në lolkal dhe lokalit t’ia voja emrin Bar-Kafe “Doktoratura”. – Do të jetë tërheqëse për njerëzit, dëgjomë mua, – këmbëngulte ai. – Një pjesë e madhe e populllatës e ka marrë këtë titull dhe ti do të jesh përfaqësuesi i tyre në biznesin e vogël, dëgjomë mua, – më porositi ai.

Pronari qe dakord dhe ashtu u bë. Pas kësaj, klientela e lokalit u shtua. Sipas pronarit, janë njerëz që kanë qejf të duken intelektualë, ndaj në lokailn tonë vijnë nga të gjitha shtresat shoqërore, porosisin një kafe e raki dhe nisin diskutimet për çështjet globale. Por bumi ekonomik që patëm ne si lokal e kishte një disavantazh të vogël: të gjithë herët e vonë do të më pyesnin se si kishte mundësi që isha “doktor shkencash” dhe unë duhej me durim të nisja e t’u rrëfeja për Akademik Profesor Doktor Shemsedin Shatrapatrën., udhëheqësin tim shkencor që e kishte tavolinën e tij gjithmonë të rezervuar. Aty ai linte herë pas here botime të reja që bënte në fushën e shkencës dhe një ditë hapa pa lejen e tij një libër që kishte lënë mbi tavolinë. Ishte një studim i frazeologjizmave popullore që Akademiku kishte qëmtuar në lidhje me gomarin, këtë kafshë punëtore dhe të dashur për fshatarin tonë, siç shprehej ai në parathënie. Në ballinën e librit, ishte shkruar si moto e studimit thënia: JEPI GOMARIT ATË QË I TAKON GOMARIT” dhe unë gjithmonë lexoja aty-këtu ndonjë gjë që kishte shkruar me pasion akademiku, ndërsa prisja ardhjen e tij që unë t’i jepja më në fund kafen dhe rakinë e përhershme, të cilat, sipas porosisë së pronarit, për arsye biznesi, duhej të paguheshin gjithmonë me bujari nga Bar-Kafe “Doktoratura.”

EPITAFI I POETIT-Oktavio Paz

in Letërsi/Përkthim/Tharm by

EPITAFI I POETIT-Oktavio Paz

Provoi të këndonte,

të këndonte që të harronte

jetën e tij të vërtetë prej gënjeshtrash

dhe të kujtonte

jetën e tij të gënjeshtërt

prej të vërtetash

Përktheu: Eraldo Hatija

Fragment nga romani “Tre veta në një barkë (pa përmendur qenin)”- Jerome.K.Jerome

in Letërsi/Përkthim/Tharm by

Jerome.K.Jerome

Ne ishim katër shokë: Xhorxhi, Uilliam Samuel Harrisi, unë dhe Montmorensi. Po pinim duhan në dhomën time dhe po flisnim për gjendjen tonë copë e çikë, dua të them përtokë nga pikëpamja mjekësore, merret vesh.

Ishim të gjithë zemërlëshuar dhe kjo gjendje kishte filluar të më cyste nervat. Harrisi po thoshte që hera-herës i merrej aq shumë mendja sa thuajse nuk merrte vesh ç’bënte, dhe Xhorxhi tha se edhe atij i vinin mendtë rrotull e se edhe ai zëre se nuk merrte vesh ç’bënte. Ndërsa unë kisha melçinë copë-copë dhe e dija që ishte punë mëlçie, sepse kisha lexuar kohët e fundit fletushkën e ilustruar të disa hapjeve për mëlçinë, ku përshkruheshin hollësisht shenjat nga të cilat njeriu mund ta kuptonte në e kishte të sëmurë mëlçinë apo jo. Unë i kisha të gjitha.

Është një gjë e jashtëzakonshme, por nuk ka qëlluar kurrë të lexoj reklamën e një prodhimi farmaceutik dhe të mos më mbushet mendja se vuaj nga një semundje në trajtën e saj më virulante.

Më kujtohet që një ditë shkova në Muzeun Britanik se mos gjeja derman për një sëmundje që sapo më kishte çikur, një rrufë alergjike nga bari (kështu më duket se quhet) e mora librin nga anëcaku dhe e gjeta atë që po kërkoja; por pastaj, duke mos e patur mendjen aty, e shfletova dhe u hodha një sy si kot sëmundjeve të ndryshme. Nuk më kujtohet për cilin shqetësim nisa të lexoja së pari, ishte një sëmundje e tmerrshme që bënte kërdine, por para se të mbërrija në gjysmë të shenjave paralajmëruese, më ishte mbushur mendja top se më qe ngjitur.

Ndenja njëfarë kohe ulur i ngrirë nga llahtaria, pastaj si një njeri që e ka bjerrur vetëdijen nga dëshpërimi, ktheva edhe një faqe tjetër, mbërrita te kapitulli “ethe tifoide”, lexova shenjat e tyre; mora vesh se më kishin mbërthyer, se kisha një muaj që më kishin mberthyer pa e ditur unë dhe vrava mendjen se mos kisha dhe ndonjë sëmundje tjetër; shkova te pjesa që fliste për sëmundjen e tokës, dhe, siç parashikohej, mora vesh se e kisha dhe atë. Nisa të  shqetësohesha për gjendjen time dhe t’u hidhja një sy të gjithë zërave, nga i pari tek i fundit. Fillova t’i këqyrja simbas radhës së alfabetit, lexova ç’thuhej për malarjen dhe mësova se më kishte mbërthyer vendçe dhe se faza e saj më e acaruar do më fillonte mbas nja dy javësh. Ndjeva një lehtësim në shpirt kur mësova se semundjen e Brajtit e kisha kaluar të lehtë dhe se, për atë sëmundje mund të jetoja sa të duash. Murtajën e kisha, me ndërlikime serioze, dhe sa për skarlatinën, duhej të kisha lindur me të. Vijova me zell e me vëmendje nëpër të njëzet e gjashtë germat e alfabetit dhe mbërrita në përfundimin se e vetmja sëmundje që nuk më kishte zënë ishte gjuri me kallo.

Në fillim nuk më ardhi mirë; deri-diku më dukej si një fyerje. Pse të më ndodhte ky përjashtim i padëshiruar? Por mbas do kohe e fituan davanë ndjenja më pak lakmitare. Meqë i kisha të gjitha sëmundjet e tjera që njiheshin nga farmokologjia, mund edhe të isha më pak makut dhe i dhashë karar se mund të jetoja edhe pa kallo në gju. Me sa merrej vesh, cerma, në trajtën e saj më të ligë më kishte mësyrë dhe unë nuk isha kujtuar; dhe nga Zimoza vuaja qysh në kohë të adoleshencës. Mbas Zimozës nuk kishte më sëmundje të tjera dhe e mblodha mendjen se nuk kisha gjë tjetër.

Ndenja ulur dhe u mendova. Sa rast interesant duhej të isha nga pikëpamja mjekësore! Studentët nuk do të kishin me nevojë për praktikë nëpër spitale po të më kishin mua në dispozicion. Unë isha një spital lëvizës. Ata nuk duhej të bënin gjë tjetër veçse të më vinin rrotull dhe të diplomoheshin.

Pastaj desha të dija dhe sa kohë do jetoja. U përpoqa t‘i bëja një kontroll mjekësor vetes. Mata pulsin. Në të parë nuk ia dilja të dëgjoja asnjë rrahje, pastaj papritmas u duk sikur nisi të punonte. Nxora sahatin nga xhepi i vogël dhe kronometrova të rrahurat. Njëqind e dyzet e shtatë rrahje në minutë. U përpoqa të mbaja vesh rrahjet e zemrës. Nuk më rrihte. Më vonë u binda se edhe asaj dite kishte qenë në vend të vetë dhe punonte, por për këtë nuk mund të dëshmoj prerazi. Shkova duke prekur gjithë të përparmen e trupit, që nga ajo pjesa e vogël që quhej bel, deri te koka dhe u shtyva pak anash, madje pak edhe në pjesën e poshtme. Por nuk ia dola as të ndiej dhe as të dëgjoja gjë prej gjëje. Desha të këqyrja gjuhën, e nxora sa më shumë që pata mundësi, mbylla një sy dhe vërejta me syrin tjetër. Munda t’i shihja vetëm majën dhe nuk u binda në e kisha apo jo skarlatinën.

Në atë sallë leximi kisha hyrë si njeri i shëndoshë dhe i lumtur. Po dilja duke zvarritur mbas vetes një rrëzall të kalbur.

Shkova te mjeku im, e kam mik të vjetër dhe më kontrollon pulsin, pa më sheh gjuhën dhe më flet për kohën, të gjitha xhaba dhe pa pagesë, në një kohë që unë mendoj se jam i sëmurë; mendova se do t’i bëja një nder të madh po të shkoja tek ai në gjendjen në të cilën ndodhesha. Mjekët kanë nevojë për praktikë, mendova. Ja ku më ka. Do të ketë rast të bëjë më shumë praktikë me mua sesa me një mijë e shtatqind të sëmurë të zakonshëm çfarëdo, gjithsecili me disa sëmundje në trup. Prandaj s’e bëra të gjatë dhe u sula në studion e tij.

– Pa me thuaj çfarë ndjen? – Më pyeti ai.

– Nuk dua të të bëj të humbasësh kohë, mik i dashur, – i thashë, – duke të të rrëfej se çfarë ndiej, jeta është e shkurtër dhe mund ta dredhim e të degdisemi në botën tjetër, para se unë të kem mbaruar, por do të të them çfarë nuk kam. Nuk kam gjurin me kallo. Nuk di të ta them pse nuk e kam, por puna është që s’e kam. Ndërsa gjithë sëmundjet e tjera i kam.

Atëherë më kontrolloi me vesh dhe me këqyri grykën, pastaj më mbërtheu kyçin e dorës dhe, kur unë nuk e prisja aspak – poshtërsisht them unë – më sëlloi në kraharor, dhe fill pas kësaj më goditi në kokë. Pastaj u ul dhe shkroi një recetë, e palosi dhe ma zgjati. Unë e rrasa në xhep dhe dola.

Pa e hapur për të parë ç’kishte shkruar shkova te farmacisti dhe ia dorëzova.

Më tha se nuk i kishte ato artikuj.

E pyeta: – Pse nuk jeni farmacist ju?

– Jam farmacist. Po të kisha një dyqan bakalli dhe një pension të vogël për familjen edhe mund t‘ua kisha plotësuar kërkesën. Po s’kam ç’t’ju bëj; jam vetëm një farmacist.

Lexova receten. Ishte shkruar:

1 bërxollë treqindgrameshe me

1 bardhak birre gjysmëlitersh çdo gjashtë orë

1 shëtitje dhjetëmiljesh çdo mëngjes

1 gjumë të thellë çdo mbrëmje në orën 11fiks.

Dhe mos mbush kokën me gjera që nuk i merr vesh.

I zbatova këto udhëzime dhe nga pikepamja ime ua pashë hairin, sepse e shpëtova jetën dhe çaj përpara dhe sot e kësaj dite.

Përktheu: Amik Kasoruho

Ç’do t’i thoshit ju Gjergj Kastriotit? DITA E TRETЁ-Kujtim Drishti

in Në kohërat e kolerës by

Bisedë mbi alibinë e Tolerancës

   Kujtim Drishti

Arritëm përpara skenës së vendit, Gjergj, aty ku shikohet vepra.

Vështroje Tiranën, Kryeqytetin tonë të sotshëm. Ajo është bërë e bukur.

Bukurinë Gjergj ia ka dhënë Lulja egoiste e fëmijërisë së shqiptarëvë, ajo për të cilën sfida është vetëm individuale. Tirana është bukur më kulla e më të papunë, me kulla e me lypësa.Ti  qëndron mbi kalë.

Ti reziston mbi kalë nga thellësitë e subkoshiencës së kombit. Këtë unë e them më vete, për njerëzit që kujtojnë se ti ke mbetur i vetëm në këtë shesh.

Deri dje prapa teje ngriheshin në ekuilibër dy simbole të historisë së shpirtit të shqiptarëvë, ai më i  riu, i Lindjes, më një minare që na lanë turqit dhe ai më i vjetri, i Perëndimit, me orën e stilit venecian. Pak më larg, në sfond, ky ekuilibër sa shpirtëror, aq edhe gjeografik, u prish. Tani janë ngritur edhe katër minare të tjera që ndriçojnë, aq të mëdha sa do kujtojnë 500 vjet të pushtimit marrafrymës që na i la këto minare. Edhe ato të ortodoksisë, edhe ato të krishtërimit, janë të zvenitura përpara minareve të Sulltanit të ri.

Sigurisht ato u futën në skenën tonë ashtu siç nuk ka ndodhur në asnjë vend të botës.

Popujt e tjerë i kanë ndërtuar vetë kishat dhe xhamitë, ndërsa ne na i sollën  si dhuratë. Disa janë dhurata Sulltani, disa janë dhurata Uliksi.

Pushtetmarrësit tanë u justifikuan me nevojën për ushqimin e shpirtit, sipas formulës:«Ne jemi gati të hamë bar, veç shpirtin të mos e lëmë pa ushqim.» Dhe ushqimi i fesë u paraqit në radhë të parë si mësim i tolerancës. Dhe «ushqimi» u erdhi si dhuratë më lejën e tyre, shpërblimin e së cilës vëtëm disa xhepa e njohin.

Toleranca? A ka mësim më të parë, më të përhershëm, që shqiptari ka mësuar gjatë historisë së jetës së tij? Feja do të na edukonte tolerancën? Neve që i kemi toleruar fetë e pushtuesit  duke i dhënë vetë fesë mesimin më të mirë të tolerancës?

Pasi populli kish dhënë provat më të larta të njerëzimit në tolerancë, gjatë pushtimit otoman dhe gjatë diktaturës komuniste, cila do te ishte toleranca që kish mbetur  e panjohur  nga ky popull, kampion i tolerancës?

Vështroje Gjergj dekorin e Shqipërisë! Vështroji Gjergj fushat e lëna djerrë, pyjet e prerë dhe pyjet e djegur! Kullat e larta të qyteteve, ndërkohë që njerëzit nuk kanë punë e rrinë gjithë ditën në kafene, ndërkohë që qytetet mbushen me lypësa dhe pushtetmarrësit e pasuruar me politikë të tregtueshme sepse janë bërë “Prijësa”, ndërkohë që në jetën e përditshme nuk kishte ujë ose drita dhe spitalet vuanin më shumë së të sëmurët,  u ndërtuan kishat e xhamitë. Këtu duhej edukuar tolerancë e re, e huazuar nga toleranca e mrekullueshme e popullit midis feve. Toleranca e re ishte ulja e kokës përpara padrejtësisë  së pushtetmarrësve.

Të besosh tek Zoti, Gjergj, ose tek Zotë të ndryshëm, është një nëvojë e natyrshmë, e pazëvendësueshme, e patundshme në lirinë e njeriut. Por për sa kohë që një popull i ndërton kishat e xhamitë me vullnetin dhe djersën e ballit të tij, për sa kohë që midis njeriut dhe Zotit nuk futen ndërmjetësit, çdo gjë shkon mirë. Çfarë më shqetëson janë pikërisht ndërmjetësit, sepse ata janë njerëz me po aq mëkate sa edhe ato të popullit, e ndonjëherë më shumë akoma përballë këtij kombi.

Ti i ke njohur shumë mirë ndërmjetësit. Mëkati kryesor i tyre është politika në emër të Zotit. Politika që vendos fenë mbi kombin. Politika që frymëzoi serbët e grekët kundra shiqiptarëve  si popull mysliman.

Pushtimi i shpirtit realizohet tek popuj naivë ose tepër tolerantë.

Shqiptarët nuk janë naivë. Nuk mund të jetë naiv ai që ka vuajtur, ashtu siç nuk ka vuajtur asnjë popull tjetër në Europë. Ata nuk janë naive, as përpara ish-armiqve, as përpara pushtetmarrësve të tyre.

Ata janë thjështë tepër tolerantë, tolerantë ndaj padrejtësisë, ashtu si dikur i ka dashur otomani dhe diktatori, por në tolerancën e tyre populli pëson ndryshimin që nuk e pret as vetë; Tirana zgjohet çdo mëngjes nën lutjen arabisht, Gjergj!

Ti qëndron mbi kalë i heshtur dhe na vështron me rreptësi.

– Ndal! Nuk kam nevojë të di më shumë!

 – Më thuaj si ia tregon ti historinë e shqiptarëve nipit tënd?

Ah, Gjergj! Më në fund ti fole… Sepse kuptove në pak kohë, atë   që mua më është dashur një jetë për ta kuptuar, e kjo më gëzon.

Ti nuk më pyet për fëmijët e mi. Ti më pyet për nipërit. Sepse ti e di se gabimet që bën babai tek fëmijët, do t’i korrigjojë tek nipërit.

Aq sa e zgjuar është pyetja jote, po aq ajo më befason, Gjergj!

Unë të fola për punë burrash, por ti, që e di se burri mban brenda vetes fëmijën që ka qenë, kërkon të hedhësh vështrimin më thellë, për të parë më larg, shumë më larg.

Arsyeja e pyetjes tënde do më lërë në mendim për kohë të gjatë…

Historia e shqiptarëve?

Historia e shqiptarëve është historia jote pa lavdinë tënde.

Është historia e mbretërve, midis mbretërve të përçarë, në  hapësirat midis të cilave është futur gjithnjë armiku, në luftë dhe në paqe, e pasojat mbeten të njëjta.

Rinia, duan akoma të ikin, sepse në ëndrrat e tyre nuk po shikojnë më shpresë në vend. E kjo më dëshpëron, po aq sa ata janë të dëshpëruar. Largimi e nënshtrimi me dhembje ka qenë pjesa më e madhe e historise së tyre, ashtu siç ishte pjesa e parë  e jetes tënde. Në këtë etapë të pjesës së parë të jetës tënde kanë mbetur akoma shqiptarët. Fitorja e tyre nuk eshte e sigurt sepse nuk është e përbashkët.

Ata shpesh herë u revoltuan, shpërthyen zemërimin e tyre, deri sa shkuan e i vunë  gjoksin topit të armikut në një heroizëm vetmohues. Ata mbrojtën veten, por ata nuk u bashkuan kurrë si në kohën tënde, sepse u mungoi përunjësia e pjekurisë dhe shkolla e saj. Ata  kujtuan se fitorja jote erdhi vetëm nga forca e strategut ushtarak. Ata nuk e kanë kuptuar akoma se forca më e madhe e jotja ishte forca e zgjuarsisë dhe e pjekurisë për të bashkuar shqiptarët rreth një qëllimi, një qëllimi të përbashkët.

Shqiptaret kur u tregojnë fëmijëve për historinë e tyre, e fillojnë nga ty, por nuk e mbarojnë me ty, sepse e vërteta i pengon, sepse fëmijët duan të dinë gjithçka, edhe për të sotmen; pse po lënë vendin? Pse kanë lënë gjyshërit? Pse po u iken vëllai dhe motra?

Këtë të vërtetë shpesh ne ia fshehim fëmijëve tanë për t’u evituar plagën, për të evituar që të jetojnë plagën që ti njohe që në fëmijëri. Dhe në vend të tyre ne u mësojmë të vërteta që nuk u prekin zemrën. E pastaj ata krenohen se njohin shumë të vërteta.

Por asnjë e vërtetë nuk mund të përvetësohet pa kaluar nga zemra. Kështu njeriu bëhet i pavërtetë. Prandaj shumë prej nesh nuk mund të jenë të vërtetë.

Kur u ndava nga Gjergji, me mbeti në mendje pyetja mbi nipin, Ai foli vetëm një herë. Edhe atëherë foli vetëm për fëmijën. A thua se sekreti i githçkaje vjen nga fëmija? E pse jo?

Ai kishte të drejtë sepse tek fëmija ndodhet fillimi i çdo historie njerëzore. Një histori e e madhe fillon tek plaga e thellë e një  gjeniu të vogël. Kjo është e vërteta që përçmon të gjithë  historianët që e fillojnë studimin e historisë nga fundi i saj.

Pa e kuptuar fillova të imagjinoj çastet kur atë fëmijë e morën për ta çuar larg, shumë larg, në dhé të huaj, në mes atyre që kishin vrarë e prerë vendin. Ata qëndronin para tij dhe përreth ishin të gjithë; prindërit e tij, gjyshërit, të afërmit, por askush nuk bënte gjë për ta ndalur largimin e tij. Askush nuk mund ta shpëtonte.

Imagjinova lotët e tyre dhe fëmijën që shikonte nënën dhe babain, turbullt nëpërmjet lotëve të tij, e nuk dinte çfarë duhej të bënte, çfarë mund të bënte. Imagjinova zemrën e tij të vogël që po shkundej e ndrydhej nga ngashërimi si kurre deri atë ditë. Imagjinova tërheqjen e tij me forcë prej duarsh të huaja. Imagjinova pikërisht këtë çast fëminor si fillimin e historisë së tij sekrete, fillimin e planit të heshtur për arratisjen më të bujshme e më të zgjuar të historisë. Besova që ai fëmijë në ato çaste i  betohej vetes, ashtu siç do bënte një i rritur, sepse e kuptoi që vetëm vetvetja i kish mbetur. Vetja si rrugëzgjidhje, të mund ta shpëtonte atë, njerëzit e tij dhe tokën e njerëzve të tij. Çmimi i  burrit është përgjegjësia. Ky ishte zbulimi i parë i tij; vetja ishte kondita e parë dhe e vetme për të dalë në liri. Burrëria e tij po hidhte hapat e para që në moshën 12 vjeçare.

Ai fëmijë iu betua vetes në heshtje, pa fjalë, se do të bënte gjithçka që të kthehej përsëri tek mali i tij i Krujës dhe fusha e saj. Asgjë nuk do ta ndalte dot kthimin e tij në një ditë të ardhme. Ai ndoshta mendoi se kjo ditë do të vinte shpejt, edhe pse me kohë kuptoi se do t’i duhej shumë më tepër derisa të vinte ora për ta përjetuar çlirimin. Ёshtë e rrallë që një fëmijë të ketë aq forcë sa t’i mbajë fjalën vetes deri në realizimin e saj të plotë. Duhej që e vërteta të mbahej nga zemra për të shpërthyer një ditë në atë histori që tronditi Perandorinë Osmane dhe Europën. Duhej që zemra të ruante në heshtje e brenda lotëve, vetëm e vetëm një të vërtetë; lirinë fitmitare të popullit të tij, që  ajo të dilte e pastër e të ndriste kombin në shekuj.

E vërteta  e fëmijës që ne e harrojmë, por që zemra tij nuk e harroi kurrë.

DALLËNDYSHET-ALFONSINA STORNI

in Letërsi/Përkthim/Tharm by

DALLËNDYSHET-ALFONSINA STORNI

Lajmëtare të ëmbla të trishtimit janë…
janë zogëza të zeza, të zeza si nata.
Oh, të zeza, si vetë dhimbja!
Të ëmblat dallëndyshe që në vjeshtë ikin
që braktisin folenë, duke e lënë vetëm
për të kapërcyer detin!
Sa herë i shoh, ndiej një të ftohtë brisk…
Oh, të zezat zogëza, zogëzat me brengë,
dashnoret e prillit!
Oh, të shkretat dallëndyshe që si emigrantët
ikin e marrin dherat e huaj,
për një copë bukë!
Dallëndyshe ku jeni? Dallëndyshe, ejani!
Ejani ju pranverore, me krahë zije,
ejani vrap drejt meje!
Merrmëni në krah… Merrmëni dhe kapërceni
me një fluturim të vetëm, të pasosurën
pafundësi të detit…
E di si shkohet deri në vendin e diellit?…
E di ku gjendet pranvera e përjetshme,
burimi i dashurisë?…
Merrmëni, dallëndyshe! Merrmëni! Mos u trembni!
Edhe unë jam një boheme, një boheme e mjerë.
Çomëni aty ku shkoni!
Nuk e dini, dallëndyshe endacake, nuk e dini
që e kam shpirtin të sëmurë sepse s’mundem dot
të iki edhe unë duke fluturuar?
Dallëndyshe, ejani! Ku jeni, dallëndyshe?
Ejani ju pranverore! Me krah zije
Ejani pranë meje!
Mbërritët? Merrmëni dhe mua, fatin të provoj!…
Sa keq, vogëlushe, që nuk i keni krahët
të endura me të kaltër!

Përktheu: Bajram Karabolli

Ç’do t’i thoshit ju Gjergj Kastriotit? DITA E DYTЁ-Kujtim Drishti

in Në kohërat e kolerës by

Kujtim Drishti

DITA E DYTЁ

Bisedë mbi Lulen e fëmijërisë dhe çështjen kombëtare

Kur bëhet fjalë për papjekurinë e një njeriu, atë e pëson vetë njeriu ose rrethi tij i vogël.

Kur bëhet fjalë për papjekurinë e Prijësit atëhere atë e pëson kombi dhe shoqëria.

Për të struktuar këtë pjekuri të shoqërisë kish ekzistuar Gjergj shumë shekuj më parë, Kanuni, por ai  kufizohej në zgjidhjen individuale të problemeve shoqërore.

Kanuni mbështetej vetëm në autoritetin e Babait, të Fisit, të Besës dhe të Nderit, të cilën e gjykonte vetë burri ose plumbi mbi të. Në kanun nuk flitej për kombin.

Një shekull para se ti  Gjergj  të dilje në dritë, në vitet 1300, kish filluar të lindëte ajo që më vonë u quajt Europë. Europa po shkruante për qytetet Statuset, kushtetutat e saj të para. E ndër të parat në Europë ishin edhe ato të Shkodrës e Durrësit. Ndryshe nga kanuni që drejtonte shoqërinë nëpërmjet individit, Statuset  e qyteteve, të  dala si domosdoshmëri të jetës në bashkësi të mëdha njerëzish, drejtonin individin nëpërmjet shoqërisë. Këtë fat nuk e pati lulja e pjekurisë së shqiptarit. Qytetet e lindura po krijonin ligjet e qytetërimit.

Një javë para së ti të ngriheshe në qiell, u shkruan në Katedralen e Drishtit Statuset e fundit.

Të fundit Gjergj, sepse këto filiza të para të qyteterimit modern që do të zhvilloheshin më vonë nën idenë e shtetit-komb nuk mundën të përhapen. Ne nuk e patëm këtë fat sepse Ata erdhën Gjergj, dogjën çfarë gjetën përpara dhe vendosën organizimin e plaçkitjes në shekuj.

Në këto kondita të pushtimit otoman, shqiptarët vazhduan rregullimin e jetës së tyre me Kanunin që vinte nga thellësia e shekujve, por shtyllat e tij i përgjigjeshin vetmisë e izolimit të shqiptarit nëpër male, shtyllat e tij nuk u ngritën asnjëherë në nivelin e kombit dhe ligjit  të shtetit, sfidë të cilën e kishin filluar Statuset.

Për herë të parë, në fund të historisë 500 vjeçare të pushtimit otoman, ndërgjegjen kombëtare mbi bazën e gjuhës sonë e rilindën në një periudhë të lavdishmë Rilindasit tanë, të dalë nga mendimi i thellë që u kish dhënë shkolla dhe historia jonë. Kështu jehona e pushkëvë të tyre e çau heshtjen e shqiptarëve, dhe shumë më bukur akoma, jehona e shkrimeve të tyre zhveshi popullin nga harresa dhe i zgjoi idenë e kombit në zemrën e tij. Në saj të tyre kombi po shikont më në fund agimin e tij.

Por ata nuk arritën të ndërtonin shtetin shqiptar ende.

Shteti shqiptar u krijua vonë, pas shpalljes së pavarësisë nga turqit. Ai vuajti një shekull dhe po vuan ende për shkak të lules së fëmijërisë së prijësve. Ata nuk arritën të bashkojnë forcat e të gjithë shqiptarëve në interes rë kombit.

Gjatë 100 vjeçarit, pas fillimit të jetës në pavarësi, populli kaloi kryesisht në dy duar Pushtetmarrësish. Të dy patën të përbashkët faktin që i zhduknin kundërshtarët.

Por i dyti shkoi më larg akoma.

Lulja e fëmijërisë së tij ishte tepër e plagosur, prandaj ai dha shembullin e shkatërrimit në histori, që mund të sjellë kjo lule në jetën shpirtërorë dhë matëriale të një populli. Ai e fshehu lulen e fëmijërise së tij nën idenë e Kombit për ta mbrojtur më mirë. Dhe për të shëruar plagën e saj ai nisi të ndalonte çdo lule tjetër të lulëzonte e pavarur. Ai ndaloi fjalën e lirë. Fjala kundra tij kish marrë një peshë shumë të rëndë. Sa më e rëndë ishte ajo për të, aq më shumë burgosej apo vritej njeriu. Kjo kish ndodhur vetëm në kohën e inkuizicionit. Njerëzit mbetën të varfër. Ata ishin të ndaluar të dilnin e të shikonin Europën, sepse kështu do të konstatonin varfërinë e  tyre. Kur ai vdiq, njerëzit të uritur e të veshur keq lanë vendin në një numër më të madh se ata që ikën pasi ti ndërrrove jetë Gjergj. Ikën të tmerruar nga ideja e kthyer në fe, në fe të kombit, të cilën asnjeri nuk kishte të drejtë ta vinte në dyshim. Ata kishin marrë tmerr nga dogma e nuk donin më të binin në pushtetin e dogmës. Ikën dhe  drejtimin e morën jo nga Lindja, sepse e dinin se prej andej u kishin ardhur të gjitha fatkeqësitë. Ata morën  drejtimin e natyrshëm të Perëndimit, i cili kish krijuar sistemin ku të gjithë kundërshtarët duhej të mblidheshin në një kuvend për vendin e tyre.

Zgjedhja e Perëndimit ishte një Referendum de facto, politik dhe moral.

Ky ishte Referendumi i paguar me sakrificën e çrrënjosjes, referendumi më i dhimbshëm i historisë sonë dhe të Europës  që do t‘i rikthehrt mbi kokë prijësve që ëndërrojnë Lindjen, referendumi që bëri më shumë bujë së çdo referendum tjetër; ishte në favor të Europës, e cila për arsye të aleancave me kombe fqinje, nuk kishte asnjë ndjenjë respekti për ne. Por edhe Pushtetmarrësit e mbetur në vend, edhe  Europa që luante  qorren, nuk deshën të shikojnë sinjalin pozitiv të këtij Referendumi, sepse shkaku negativ i tij  i shërbente më mirë egoizmit të pushtetit të tyre.

Vetëm Ata,  vëtëm Ata  e kuptuan,  e u nxituan të vijnë e të ndryshojnë dekorin e skenës dhe prapaskënën sonë.

Kur ne kujtuam së Ata kishin ikur përgjithmonë, Ata erdhën përsëri.

Ata nuk kërkuan falje, por na dërguan si dhuratë xhamitë që ne të falim. Ose të kujtonim miqësinë e  vëllazërinë e tyre në 500 vjet robëri shkatërruese, gjakpirëse dhe zakonet e saj të vjetra, si një alibi që anullon këtë Referendum, që bota të mos mendonte se ne shqiptarët jemi europianë, e as të mos u shkojë mendja se ne kemi lidhje të ngushta me Homerin.

Ata erdhën pa kërkuar falje, e as ne, nuk e kërkuam një gjë të tillë. Pushtetmarrësi i asaj kohë, më keq akoma, sikur ne të mos kishim 100 vjet pavarësi, hoqi bustin tënd në vendin e takimit me delegacionin e tyre. Ata kishin mbjellë farën e tyre midis nesh.

Bashkë me ta erdhën dhe fqinjët tanë.

Ata, të cilët kanë urryer dëshminë e nëntokës dhe gjuhës sonë,  Ata, të cilët, të pangopur  me gjakun tonë e me tokat tona, erdhën për të ndyshuar dekorin e shpirtit tonë. Ata rifilluan  luftën e tyre, këtë herë në paqe, me ndihmën e Tregtarëve të tregtisë pa komb, të cilët përkëdhelën lulen egoiste të Pushtetmarrësvë tanë.

Kështu çështja kombëtare mbeti akoma e përsëri në dorën e një njeriu të vetëm dhe në qejfin e lulës së tij të fëminisë. Për shkak të pushtëtit të saj, sa të lavdishëm aq dhe mizor, lulja e pjekurisë nuk arriti akoma të krijojë Virtytin,  as për prijësit, as për kombin.

 Bisedë mbi Lirinë kaotike dhe përmbysjen e Vlerave.

«Virtyti nuk është fantazi» 

Kështu  Gjergj, u the ti trimave të tu përpara së të ndërrosh jetë. Dhe i lajmërove se tradhëtarët do të sulmojnë një ditë, pikërisht këtë ide dhe do të thonë që «virtyti është një fantazi».

Ti e kishe parashikuar këtë rrezik.

Dhe ne jemi futur sot në një pjesëz të historisë ku virtyti është deklaruar  de facto si fantazi. Ndërkohë që realiteti është lidhur pazgjithshmërisht  me paranë si virtyt, virtyti u sendëzua në pará. Influenca e Republikes së Romës Antike, ku nderi dhe fjala e dhënë përbënin bazën e atij civilizimi, po fiket ngadalë në të gjithë botën

30 vjetëve më parë, të dalë nga koha e ndalimit të fjalës së lirë, ne  iu gëzuam vetëm fjalës së lirë. Euforia që shkaktoi ajo luajti rolin e hipnozës, ku njerëzit të paralizuar nga fjalët shpresëdhënëse  të pushtetmarrësve pësuan operacione për së gjalli në shpirtin e tyre;  të cilat ndryshuan sitemin e vlerave…

Gjergj,  ti jetoje në një epokë lufte, e në kohëra lufte vlerat dhe kufijtë e tyre bëhen të qarta me shpejtësi. Në luftë koha  ngushtohet midis fjalës dhe veprës. Në kohë lufte dallohet shumë mirë kush i shërben kombit e kush nuk i shërben.

Në  këtë kohë paqeje, ideja e shërbimit të kombit e ka humbur  qartësinë e saj,  ashtu siç ka humbur kombi ushtrinë e tij.

Sot mbretëron ideja e lirë zyrtare se nuk kemi më armiq, se të gjithë ish-armiqtë na janë bërë miq dhe më shumë akoma, vllezër. E kjo shkon më larg; miqve dhe vëllezërve u kemi dhënë të përqendruara pikat strategjikë të ekonomisë sonë. Vendi po gatuan me miellin e huaj. Ky është mendimi i përgjithshëm, i paraqitur si e vetmja zgjidhje per shoqëritë moderne.

Por ndryshimi i vlerave shkoi akoma më larg;«ata që kanë  luftuar pushtuesit, kanë  ndihmuar në shkatërrimin e kombit», thotë një mendim i lirë, pra kanë qenë tradhëtarë, sepse i kanë dhënë mundësi armikut të na shkatërrojë. Ndërsa «ata që kanë bashkëpunuar më armiqtë paskan parë edhe interesat e largëta të vendit dhe kanë qënë patriotë të vërtëtë », dhe unë habitem përse ata akoma flasin shqip.

Po Skëndërbeu?

Edhe ai ka bërë gabim.

Këtu Gjergj u ça mali.

Mali që dikur ndante heronjtë nga antiheronjtë, lartësinë nga humnera, skllavin nga i liri, të mirën nga e këqja, të zezën nga e bardha, virtytin nga mëkati. Bota u bë shesh. Vorbulla që shkaktoi këtë shpërthim rrëmbeu e vuri në krye Pushtetmarrësit,  por me kokë poshtë e këmbë sipër. Kështu u përmbysën dhe vlerat për ata që kishin këmbët në tokë. Kështu dhe ideja për kombin dhe mbrojtjen e dinjitetit të tij u përmbysën. Kombi mbeti vetëm një fjalë. Një fjalë abstrakte pa objekt në kohën që çdokush ishte i zënë me shqetësimin e mbiekzistencës. Dhe në këtë garë, të parët  ishin pushtetmarresit tanë.

Bisedë  mbi Tregtinë e lirë dhe fjalën e lirë

Një erë e fortë dhe e egër tregtare po fryn sot mbi rruzull. Era e Tregtisë së Lirë.

Në ekstazën e fjalës dhe tregtisë së lirë, vetë fjala mori dy kuptimet e saj moderne; edhe në kuptimin politik, që askush nuk kishte të drejtë ta burgoste, edhe në kuptimin tregtar, nga fjala me çmim të shtrenjtë, deri tek çmimi i lirë i fjalës, madje deri tek fjala pa vlerë.

Fjala më çmim të lirë iu  la popullit e ky i la fjalën më çmim të shtrenjtë «prijësve».

Që fjala me çmim të shtrenjtë e Pushtëtmarrësvë të meritonte çmimin e saj, do të duhej të vendosej mbi dy këmbë; atë të Drejtësisë dhe atë të Punës për kombin, për t’i dhënë fund njëherë e pergjithmonë varfërisë së tij.

Por buqeta e shpirtit të tyre, pa lulen e pjekurisë, atë që pranon  përgjegjësinë e lartë përpara popullit dhe kombit, bëri që ata të merren më fjalë e të shajnë njëri-tjetrin ashtu si kurrë shqiptari nuk kish mundur të shante shqiptarin në një kuvend burrash.  Por ky akt i skenës fshehu veprën e tyre egoiste; kthimin e politikës në tregti.

Në mungesë të krijimit të punës me vlerë për popullin dhe kombin, fjala e pushtetmarrësve ra poshtë nën çmimin e fjalës së lirë të popullit, sepse pas sharjeve të rënda asgjë nuk ndodhte  në emër të lirisë së fjalës. Në emër të lirisë së fjalës, fjala u shumëzua në pafundësi e u bë e pavlerë.

Strategjia më e bukur për armikun tonë ishte zënia më fjalë dhe lënia e njerëzve pa punë e hambarëve bosh.

Para tridhjet vjetësh ne i kishim hambarët bosh. Me teknikën iluzore të së ardhmes, duke u marrë me të kaluarën, ne i kemi hambarët  më shumë se bosh, i kemi me borxhe, me miellin e huaj. Kështu perspektiva i ktheu kurrizin së ardhmes me metoden më dinake që ka prodhuar eksperienca e pushtetmarrësve egoistë në botë.

Paqja na solli epokën tregtare. Dhe tregtaret gjetën rastin më të bukur për të blerë, blerë e blerë gjithçka, e midis tyre dhe prijësit tanë të lirë. E me çmim akoma më të lirë.

Liria e të qenit burrë u kthye në lirinë e të qënit burrë i shitur ose i blerë.

Në kohën tënde fjala prodhontë vepër. Sot ajo prodhon ëndërr ose gënjeshtër; të dyja  blihen e shiten nëpërmjet fjalës së lirë.

Në epokën tënde  burrat mblidheshin për Besë, por fjala  Besë ishtë fjalë e shtrenjtë në vlerën e saj, sepse duhej të prodhonte medoemos veprën.

Por veprën e blenë tregtarët, përpara se te vendosej Drejtesia  e shtetit të së drejtës.

E ç’na duhet historia kur kemi tregtinë?

Ç’na duhet virtyti kur kemi paranë?

Kjo është era që fryn sot. Ndërgjegjia e kombit po na blihet nga tregtia nepërmjet lojës e qejfit të lules fëminore të tij.

KRYETAR BASHKIE- Yehuda Amichai

in Letërsi/Përkthim/Tharm by

KRYETAR BASHKIE- Yehuda Amichai  

 

E trishtë,

kryetari i Bashkisë së Jeruzalemit të jesh.

Është e tmerrshme.

E si mundet njeriu, një qytet të tillë të drejtojë?

Çfarë të bëjë ai me të?

Do të ndërtojë ai dhe do ndërtojë e ndërtojë.

Teksa natën

prej kodrave rrethuese, gurë

rrëshqanthi do të lëshohen tejposhtë,

drejt të shtëpive gurë,

porsi ujqër avitur

qenve për t’u ulërirë,

që në skllevër të njerëzve janë kthyer.

 

Përktheu: Eraldo Hatija

Mbase filozofia duhet të aspirojë që lumturisë t’i japë një konotacion të saktë, në mënyrë që ideologjitë sunduese të mos e përdorin më atë si mjet për t’i mbajtur njerëzit të nënshtruar/Bisedë me aktivistin Enriko Peçuli

in A(rt)ktivizëm/Biseda/Letërsi by

Bisedë me aktivistin Enriko Peçuli, mbi letërsinë, filozofinë dhe aktivizmin e tij në Lëvizjen Për Universitetin.

Ai e gjen poezinë edhe në Komisariatin nr. 2., nuk beson se lumturia ekziston (“filozofia e faktorizon menjëherë lumturinë si të rrejshme”, thote ai) ndërsa shton midis të tjerash se aktivizmi i ka formësuar jetën. Ne protestojmë për ata që na duan e na mbështesin, por edhe për ata që na urrejnë e na mallkojnë. Edhe atyre do t’u mësojmë se lufta më e madhe nuk bëhet mes popullit, por mes të shtypurve dhe shtypësve.”

Si student i filozofisë dhe si dikush që shkruan poezi, ai filozofinë dhe letërsinë i koncepton si të pandara dhe komplementare:

Hemingway dhe Petro Marko luftonin mes zjarreve të lumit Ebro në Spanjë, ndërsa Nicolas Sparks rri në kolltuk me lap top dhe pi “Starbucks”. E ç’është kjo letërsi kështu, pa i prekur skutat më të thella të natyrës njerëzore? Nëse me të shkruarit letërsi ti nuk rrezikon asgjë, nëse nuk e vë natyrën tënde në dyshim, vetë qenien tënde ta përplasësh nëpër beteja, dhe kjo nënkupton direkt të bërit filozofi, atëherë ti nuk po shkruan letërsi.

   Bisedoi: Arlinda Guma

Arlinda Guma: Si ishte jeta juaj përpara se të takonit Lëvizjen për Universitetin? E qetë, e trazuar, indiferente? Si ndryshoi ajo pasi përqafuat aktivizmin?

Enriko Peçuli: Mbaj mend se kisha rreth një muaj që kisha ardhur në Tiranë. Qysh në takimet e para me këtë qytet, i gjithë iluzioni që kisha ndërtuar mbi jetën dhe gjallërinë e tij, ra siç kish rënë Roma shumë kohë më parë. Në ditët e para isha vetëm, vija rrotull në qytet me një palë kufje në vesh e me muzikë të tejkonsumuar që nga koha e gjimnazit. U ndodha në boshllëkun mes dy botëve; atë të periferisë, ku praktikisht nuk kisha asnjë përgjegjësi, dhe këtë metropolin e papërballueshëm, ku duhej të shndërroheshe në llogaritar preçiz të parasë, kohës midis dy semaforëve, apo rrugës nga konvikti deri në sallën e leksioneve, ku nuk kuptoja asgjë.
Nuk humba kohë dhe javën e dytë të vitit akademik u afrova në Lëvizjen për Universitetin. Aty gjeta shokë, prej të cilëve nuk të mjafton një jetë që të mësosh. Gjeta libra të harruar prej kohësh, dhe një botë, e cila lypej që të shpërthente edhe jashtë kufijve të asaj shtëpie modeste. Logu i Shkëndijës ishte paradhoma prej nga do filtronte shoqëria e re, dhe këtë e mendoj edhe sot, pas tre vitesh. Pa u bërë tepër patetik, po them vetëm se aktivizmi më ka formësuar jetën, me aksionet nëpër rrugë, librat e pafund, ndonjë natë në komisariat dhe përplasjet e ideve me studentë të tjerë nëpër auditore. Aktivizmi ka qenë ajo çka njeriu e kërkon me ngulm, një rrugë, të cilës nuk i dihen kufijtë dhe as fundi.

Arlinda Guma: Ju jeni student i filozofisë, por shkruani edhe poezi. Pse nuk i kam hasur askund poezitë tuaja?

Enriko Peçuli: Të shkruarit e poezive është pak më e hershme se fillimi i studimeve në filozofi. Kam qenë përherë i tërhequr kah letërsisë, dhe duhet ta them se filozofia nuk ka qenë një ndër zgjedhjet e para për të studiuar, por jetojmë brenda një sistemi, i cili të tregon qysh në fillim se duhet t’i nënshtrohesh pa kushte, dhe besoj se ideja që na serviret, e cila thotë se ti je i lirë të bësh çfarë të duash me jetën tënde, është një gënjeshtër e madhe. Lirinë nuk ta jep njeri si certifikatë një ditë të bukur. Ajo ndërtohet me përpjekje dhe dashuri të pakushtëzuar për jetën  si të tillë.
Deri tani nuk kam besuar se poezitë e mia janë në një nivel të tillë, që të përqafohen prej një publiku të gjerë, dhe ç’është e vërteta më pëlqen ky gjysmë anonimiteti, ku dikujt mund t’i bjerë ndonjë poezi e imja në dorë, pa iu dhënë mundësia për të më njohur. Poezitë i shpërndaj vetëm në rrethe të ngushta shoqërore, dhe tek-tuk e publikoj ndonjë në rrjetet sociale. Besoj se kam nevojë për një kritikë të mirëfilltë letrare të poezive të mia, në mënyrë që të mund të reflektoj mbi çka shkruaj dhe të përmirësoj ndonjë aspekt të shkrimit, sepse ndonjëherë më duket sikur shkruaj vazhdimisht të njëjtën gjë, duke ndryshuar veç fjalët.

Arlinda Guma: Mund të sillni këtu disa vargje prej tyre?

Enriko Peçuli: Po ndaj vetëm dy poezi, të cilat i kam shkruar se fundmi:

KARTOLINË.

Dielli po sillet prej vitesh i ndryshëm.

Ikën vitet, shokët nuk i gjen më si atëherë,
me mëngë të kthyera, nga bluzë e njollosur
me baltë topi,
e ikën edhe ata.
Ikën jeta, dhe rrugët janë po ato,
te njëjtët pallate, shkallë e mure.
Ikën valët, e deti u plak me të rrahur shuplaka mbi sqep të pulëbardhës,
që nuk di ç’kërkon,
se jeta u hodh matanë detit.
Mesuesit janë aty, por shkolla u shemb.
Fusha aty, po topi luhet tjetërkund.

Ika dhe unë, e megjithatë nuk ika!
Iku jeta , por jetë ka.
Vdiq jeta?
Epo, rroftë jeta o poet i valës!
Ti ike, dhe ja ku je;
shkëmb -o ré!

Himarë, 1998-2018.


* * *

Më vjen të qaj, se tim atë nuk e dua më,
dua atë dreq ideali, e prej tij i dua të gjithë etërit e varfër, si im atë.
Më vjen të plas, se keq nuk më vjen për nënën mbi varrin tim,
plas se varret u mbushën me eshtra bijsh që vdiqën me buzë në sisë të memes.

Oh, ndot më sjell, parfumi i tim vëllai te ngrehur prej dëshirash trupore,
e dua aromën e kurmit të vëllait Ardit, mbi mal plehrash,
që vdiq prej dëshirash për libra e këpucë.
Im vëlla vdiq!

Sytë në tjetër kah i kthej, e shokë të vjetër nuk dua.
Shokë të harruar kah parasë e mjekrave të krehura.
Shokun flokëlëshuar e shoh në sy, e vuaj me të burgjeve, rrugës e Logjeve.
I ri vjen ai çdo dite,
me bluzë të pandërruar e me poezi kuptimplota ndër xhepa.

Dashurinë e parë nuk e desha,
mëspari dua dashuritë e syve që ndesh në rruge, e ua njoh ndyrësitë e ndershme.
Revoltë ka në kokë, e flakë ndër shalë, kjo dashuria e përjetshme e idealit!

Dua, urrej, e vdes për ide, nga ide!
Dua, urrej, e vdes për dhunë, me dhunë!
Dua, vdes, e nuk do vdes kurrë, me poezi.

Arlinda Guma: Gjithmonë kam menduar se romani “Idioti” i Dostojevskit, u ka mësuar njerëzve mbi filozofinë shumë më shumë se vellime të tëra akademike të mbledhura bashkë. Si e mendoni ju këtë? Ku fiton epërsi letërsia mbi filozofinë? Dhe ku filozofia mbi letërsinë?…

Enriko Peçuli: Nuk jam vetëm unë që e them, por është një rreth i gjerë i filozofisë që pohon se Dostojevski është ndër themeluesit e ekzistencializmit në Rusi, dhe jo vetëm. Ai i ka dhënë letërsisë një natyrë të tillë filozofike, që shfaqte njeriun e mbërthyer në zinxhirë të dukshëm e të padukshëm. Megjithatë as ai nuk e kapërceu dot moralin e krishterë të të nënshtruarit, ku tek “Krim dhe Ndëshkim” e vë personazhin në pozita të tipit “kur të gjuajnë, kthe faqen tjetër”. Këtu unë nuk bie dakord me Dostojevskin, pasi mendoj se filozofia duhet të shërbejë për ta çliruar njeriun, me revoltë dhe jo me nënshtrim.
Për sa i përket lidhjes mes filozofisë dhe letërsisë, unë them se e vetmja ndarje që kanë është teknike apo stilistike, pasi në thelb, njëra nuk shkon pa tjetrën. Nëse më parë filozofinë e benin matematikanët dhe fizikantët, pamë se filozofia u bë më e prekshme për njerëzit atëherë kur letërsia mori barrën e të bërit filozofi. Nuk do kishte letërsi sot nëse Dante do të ishte bejtexhiu i hyjnores, apo Kamy-ja do të krijonte bestseller-a që lexohen nga adoleshentë të frustruar. Të bërit letërsi pa filozofuar, do të thotë të mos rrezikosh asgjë. Shkrimtarët e mëdhenj kanë kaluar, ca në turra të druve, e ca të tjerëve gjysmat e veprave ua kanë djegur a bërë karton. Hemingway dhe Petro Marko luftonin mes zjarreve të lumit Ebro në Spanjë, ndërsa Nicolas Sparks rri në kolltuk me lap top dhe pi “Starbucks”. E ç’është kjo letërsi kështu, pa i prekur skutat më të thella të natyrës njerëzore? Nëse me të shkruarit letërsi ti nuk rrezikon asgjë, nëse nuk e vë natyrën tënde në dyshim, vetë qenien tënde ta përplasësh nëpër beteja, dhe kjo nënkupton direkt të bërit filozofi, atëherë ti nuk po shkruan letërsi.
Mbase filozofia mban epërsinë e të qenit edhe pa letërsinë. D.m.th., se arrin të ekzistojë edhe pa letërsi, por letërsia është ajo që e bën filozofinë të prekshme për njeriun më të thjeshtë, dhe çfarë është filozofia pa njeriun?

Arlinda Guma: A i bën filozofia studiuesit e saj më pak të lumtur?

Enriko Peçuli: Së pari, nuk mendoj se ekziston diçka e tillë si lumturia. Të paktën si gjendje e qendrueshme apo koherente. Nëse ka lumturi, ajo është iluzion që krijohet nga qenia për ta ruajtur veten. Në psikologji do të interpretohej si mekanizëm mbrojtës, por për mua nuk bën sens fraza:“Jam i lumtur!”. Njeriu mund të jetë i kënaqur për sa i përket nevojave trupore ose i përmbushur për sa i përket nevojave intelektuale. Këtë bën filozofia, e faktorizon menjëherë lumturinë si të rrejshme. Nuk është se unë nuk e them kurrë frazën:“Jam i lumtur!”, pasi gjuha na ka krijuar ca kufizime, prej të cilave është e vështirë të dalësh, siç është fakti që thua:“O Zot!”, edhe pse ti nuk beson më në një Zot. Mbase filozofia duhet të aspirojë që lumturisë t’i japë një konotacion të saktë, në mënyrë që ideologjitë sunduese të mos e përdorin më lumturinë si mjet për t’i mbajtur njerëzit të nënshtruar. Lumturi ka kur ka injorancë, nënshtrim dhe dhunë të vazhdueshme.

Arlinda Guma: Mendoni se qëndresa juaj do ta rrëzojë ligjin mbi arsimin? Si e perceptoni solidarizimin në distancë të shqiptarëve? Jeni ndopak të zemëruar me ta që nuk janë të pranishëm edhe fizikisht me protestën tuaj?

Enriko Peçuli: Nuk mund ta them me bindje nëse qëndresa jonë do ta rrëzojë ligjin që e ka shkatërruar arsimin universitar, por kjo protestë vlen gjithashtu për të ngritur një kujtesë, një histori të shëndoshë revolte dhe reagimi ndaj kësi padrejtësish. Këto kohë kam njohur studentë që nuk kanë ndërmend ta braktisin këtë kauzë pa u rrëzuar ligji, dhe më beso se ata janë të shumtë në numër. Niveli i artikulimit gjithashtu ka qenë fantastik, dhe mund të pohoj se në kaq pak kohë proteste kemi mësuar më shumë se ç’mund të na mesonin tre vjet sorollatje nëpër salla leksionesh, duke mësuar përmendësh.
Sa për ata që nuk janë të pranishëm fizikisht në protestë, unë mund të them se kjo protestë nuk ka qenë vetëm e studentëve. Nuk ka qenë vetëm për universitetin gjithashtu. Ky ishte një leksion i fortë demokracie për këdo. Ne protestojmë për të gjithë ata që nuk e kanë mundësinë ta ngrenë zërin, për të gjithë ata që nuk u shkolluan dot. Ne protestojmë për ata që na duan e na mbështesin, por edhe për ata që na urrejnë e na mallkojnë. Edhe atyre do t’u mësojmë se lufta më e madhe nuk bëhet mes popullit, por mes të shtypurve dhe shtypësve.

Arlinda Guma: Jeni kërcënuar që t’i jepni fund protestës? Nëse po, nga kush?

Enriko Peçuli: Me sa di unë, nuk kemi marrë ndonjë kërcënim të drejtpërdrejtë nga persona fizikë. Por protesta e ka një kërcënim. Ne kërcënohemi nga mënyrat intimiduese të pushtetit, që kërkon ta devijojë apo ta shtypë forcën reaguese. Ne kërcënohemi nga skeptikët dhe indiferentët. Nga skeptikët sepse janë një potencial për t’u manipuluar nga pushteti, dhe nga indiferentët, sepse janë këta që qëndrojnë në “zonën gri”, pra që nuk kanë asnjë qëndrim për çështjen. Në një situatë të tillë, indiferenti është subjekti më parazitar, pasi ai kërkon të përfitojë nga të gjitha kahet, duke mos u pozicionuar kurrë. Kërcënimi është akut, por jo i drejtperdrejtë. Ne jemi shumë, dhe është e pamundur që dikush të përdorë forma të drejtperdrejta kërcënimi me një shumësi kaq të përbashkuar në qëllim.

Arlinda Guma: Cila është ajo gjëja që ju ka motivuar më shumë nga protesta dhe gjithashtu ajo që ju ka shkurajuar më shumë?

Enriko Peçuli: Duke e shmangur modestinë, unë jam ndër ata persona që i kam ndjerë krejt ato çka shkonin keq me universitetin kohë më parë, qysh prej kohës kur jam bërë pjesë e Lëvizjes Për Universitetin. Ka qenë e dukshme kohë më parë se universiteti në Shqipëri është i kalbur përmbajtësisht, dhe forcat që e udhëheqin atë nuk do të ishin kurrë të afta ta mbulonin këtë kalbësi, as me takime ekselentësh dhe as me fasada të tjera të këtij lloji. Kështu që, nuk ka asgjë nga kjo protestë që të më shkurajojë. Ajo çka ne kemi ndertuar është kurajoja e pamatë dhe përkushtim i pakushtëzuar për ta ndërtuar universitetin. Mbase një grimë shkurajimi e pata kur një pakicë e studentëve nuk e morën kurrë mundimin për të reflektuar mbi këtë gjendje, e as për të reaguar ndaj padrejtësive. Jam shkurajuar pakëz edhe nga zënkat e ashpra mes ne studentëve, atëkohë kur kishim të njëjtin hall, dhe përpiqeshim ta etiketonim shoshoqin si të X partie apo subjekti politik, pa e kuptuar kurrë se ne kemi më shumë gjëra të cilat na bashkojnë, se sa ato pak gjëra që na ndajnë. Megjithatë, aty ku nuk ka përplasje idesh, nuk ka as zhvillim, dhe kjo një ditë ka për t’u përkthyer në motivim akoma më të madh.

Arlinda Guma: A mund ta ndryshojë botën një njeri i lumtur?

Enriko Peçuli: Nëse bëhem cinik dhe e pranoj konceptin aktual të lumturisë, do ngre vetëm një pyetje, për t’iu përgjigjur po pyetjes: – A mund të jetë kush i lumtur, pa e ndryshuar më parë botën?

Arlinda Guma: Si do të ishte për ju një rend ideal politiko-social?

Enriko Peçuli: Në rendin aktual që mbizotëron botën e madhe e të rrëmujshme, ne kemi pabarazi të thella. Është një pakicë e vogël individësh, të cilët pasurohen në kurriz të shumicës së varfër. Janë një grusht tepër i vogël koorporatash, të cilat kontrollojnë gjithë tregun dhe krijojne iluzionin se tregu na qenka i lirë. Dhe është po ky treg i lirë, nga i cili janë të paktë ata që mbijetojnë pa dëme të mëdha financiare. Janë një pakicë njerëzish që kanë privatizuar të mira publike, deri në absurditetin e të privatizuarit të ajrit që thithim, dhe nga ana tjetër ka fshatarë pa tokë, të cilët vuajnë edhe për bukën e gojës. Ne kemi me miliarda vëllime librash, me miliona qendra mësimore, shkolla e universitete, por janë të paktë njerëzit të cilët kanë akses në këtë thesar dijesh, vetëm se nuk e kanë mundësinë ekonomike për këtë lloj aksesi. Monedha ka dy anë; është Rockfeleri që jeton 101 vite me aparatura të shtrenjta brenda vilash luksoze, jane edhe të rinjtë si Ardit Gjoklaj, që vdesin mbi male mbeturinash për të siguruar një çati dhe ca libra prej letre.
Prandaj unë dua dhe luftoj me aq mundësi sa kam si qenie mishtore, që njerëzit të mos ndahen në bazë të racës, kombit apo gjinisë. Luftoj që të gjithë fshatarët si gjyshi im të kenë tokë pjellore dhe të mos u duhet të flenë pa bukë netëve, vetëm se një feudal i zonës ka monopol mbi prodhimin bujqësor aty në fshat. Unë luftoj që minatori t’i gëzojë frytet e punës së vet, dhe askush të mos pasurohet në kurriz të tij. Unë luftoj që shokët e mi të kenë mundësi të arsimohen në bazë të meritës, dhe jo në bazë të xhepit të majmë. Unë luftoj që shoqet e mia të mos martirizohen vetëm sepse janë gra dhe vajza. Luftoj që çdo hapësirë që na i ka falur natyra të mos mbesë si pronë e një grushti njerëzish, por t’i gëzojë e gjithë popullsia. Luftoj që të mos kemi eprorë mbi kokë, por demokracia të funksionojë si pjesëmarrëse.
Them “luftoj”, sepse unë nuk jam askush që të ëndërroj një botë, pa luftuar për të më parë. Ka njerëz që thonë se jemi komunistë, e kësi gjërash. Po nëse komunizmi i përmbledh krejt ato për të cilat luftoj, atëherë qofsha komunist, se gjë më të bukur nuk paska.

Arlinda Guma: Nëse do të darkonit me një prej filozofëve apo shkrimtarëve më të mirë të botës, cilin do të zgjidhnit dhe ç’pyetje do t’i bënit?

Enriko Peçuli: Bota ka ndryshuar në mënyrë të ndjeshme që nga shekulli i XX, dhe këtë periudhë e kemi kapërcyer vetëm fizikisht, pa e kapërcyer dot konceptualisht. Ne nuk i kemi tejkaluar dot filozofët dhe shkrimtarët e shekullit të kaluar, dhe një prej tyre është dhe Erich Maria Remarque. Nëse ka njeri që do të doja ta takoja, është ai. Pikërisht sepse me Remarkun unë kam bërë kapërcimin nga letërsia limonatë, në letërsinë e thellë dhe të vërtetë. Remarku ka qenë ndër protagonistët e periudhës mes, dhe brenda dy luftërave botërore. E imagjinoj; unë me një dorëshkrim nga vepra e Petro Markos në xhep, ulem dhe i shtrëngoj dorën. Pyetjet: – Pse nuk e vrave Ludvigun, tek “Obelisku i Zi”? Kaq të vështirë e ka autori ta vrasë qenien e tij?
-Ti je i çmendur, i vrave gjithë dashuritë në kohë lufte. A ka mbetur njeri pa u dashuruar në luftë? -Tani vazhdo, më pyet ç’të duash…

Arlinda Guma: Keni ndonjë vend në qytetin tuaj të lindjes ku uleni dhe shkruani? Po këtu në Tiranë?

Enriko Peçuli: Kur rri vazhdimisht në një vend dhe shkruaj, më zë ankthi. Kam nevojë ta ndërroj përherë vendin ku shkruaj. Në Himarë kam një vend buzë detit, ku kryesisht verës ulem e shkruaj ose lexoj. E vështirë paksa, pasi ngado të kthehesh do gjesh horizonte të reja. Po iu drejtove detit, i ke kthyer kurrizin malit. Po iu drejtove malit, ke lënë pas detin me horizont të pamatë. Dhe më e keqja është kur rri kah qiellit, se toka ta përpin trupin. Natyra sa e bukur është, aq edhe ka nevojë për trupat tanë, ndryshe nuk mbijeton dot. Prandaj kur shkruaj nuk mendoj se i dhuroj diçka vetëm letrës, por i kam falur vetë natyrës një trup më shumë për të ngritur kujtesë historike.
Pak për Tiranën, pasi e kam me të lehtë të shkruaj kudo. Tirana është krejt njësoj, dhe mjafton frymëzimi, pa arrij të shkruaj edhe në ecje.

Arlinda Guma: A është poetike Tirana?

Enriko Peçuli: Aty ku ka jetë, ka edhe poezi. Këtu ka jetë, bashkë me gjithë rrëmujën dhe mish-mashin e njerëzve. Ka poezi brenda kabinave të urbanit, mbyllur në dhomat e ftohta të Komisariatit nr.2. Ka poezi në orët e vona kur dalin gratë që pastrojnë rrugët. Ka poezi në trishtimin e njerëzve që presin për punë te “Ushtari i Panjohur”. Ka poezi në thirrjen e kanaçembledhësit. Ka poezi Kombinati, Paskuqani, Lapraka, Sauku, dhe krejt periferia që po vdes duke jetuar. Edhe vdekja ka poezi në këtë qytet të qelbur. Po, ka jetë Tirana, dhe ka poezi gjithashtu.

1 154 155 156 157 158 182
Go to Top