Author

Admin - page 148

Admin has 1813 articles published.

Më fal e dashur! (Fragment)-Tasos Livadhitis

in Letërsi/Përkthim/Tharm by

Më fal e dashur! (Fragment)-Tasos Livadhitis

Dije të jepeshe e dashur.
Jepeshe e gjitha
dhe nuk mbaje për vete asgjë,
veç merakun a ishe dhënë e gjitha.
Gjithçka mund të bëhej në botë, e dashur,
atëherë kur më buzëqeshje.
Sepse para se të vije në jetën time,
kishe jetuar kohë në ëndrra, e dashur.
Por çfarë mund të thotë dikush…
Kur bota është kaq e shndritshme 
dhe sytë e tu kaq të mëdhenj.
Çastin më të vogël me ty,
jetova gjithë jetën time
Do të takohemi një ditë 
dhe atëherë gjithë mbrëmjet e gjithë këngët do të jenë tonat.
Do të doja të thërrisja emrin tënd, dashuri,
me gjithë fuqinë time.
Ta thërras kaq fort, e të mos flejë asnjë ëndërr në botë,
asnjë shpresë të mos vdesë.
Zot, sa e bukur ishte!
Si një pemë e ndriçuar një natë Krishtlindje të dikurshme.
Më fal, e dashur, që jetoja para se të të njihja!
Urrej sytë e mi, që më nuk pasqyrojnë buzëqeshjen tënde.
Do të të dëgjoj si një i verbër që qan,
duke dëgjuar nga larg tingujt e një feste të madhe.
Do të të kërkoj si i verbri që kërkon të gjejë dorezën e derës
në një shtëpi që mori zjarr.
Që të lindje ti dhe të të takoja unë,
për këtë u bë kjo botë…

Përktheu: Alma Braja

You might be interested in

Çuditë e kujtimeve për Lasgushin-Granit Zela

in Letërsi by

Granit Zela

Kujtimet për Lasgush Poradecin janë moda më e fundit që ka kapur ethshëm të gjithë ata që i kanë shkëmbyer dy-tri fjalë me poetin sa qe gjallë. Kështu, duket se po i lajnë duart një herë e mirë me famën që të japin kujtimet për një poet të shquar. Po të shohim shumicën e kujtimeve për Lasgushin, në të gjitha ato thuhet se Lasgushi e vlerëson së tepërmi shoqërinë e shkronjësve, humanizmin e tyre por, mbi të gjitha vlerën e veprës së tyre, e cila, thënë shkoqur prej Poetit, qëndron më lartë se e tija.

Libra të tillë ngjajnë si imitime librash kalorësiakë ku Poeti është Don Kishoti dhe Shkronjësi Sanço Panço që e ndjek me këmbëngulje dhe besnikëri të pashoqe në udhëtimin e tij nëpër katet e Kullës. Ekzagjerimi që bëjnë këta shkruestarë, arrin në irracionalitetin e vet deri aty sa edhe të nisin luftën kundër sho-shoqit, formojnë aleanca,  shkruajnë artikuj kundër njëri-tjetrit duke i hedhur poshtë si të pabesueshme ato që sivëllai Sanço ka shkruar, duke mbështetur “kujtimet” e një sivëllai tjetër. Ja një fragment nga një luftë e tillë prej sançopançosh:

“Me një mllef që i buronte nga thelbi i zemrës e hodhi librin dhe tha: – Gënjen gënjeshtarja! Lasgushi me mua rrinte më shumë, me mua i qante hallet dhe ma hapte zemrën si të më kishte djalin e tij”.

Kështu shkruhet në një artikull polemik për një libër kujtimesh tjetër për Lasgushin, duke cituar zhgënjimin e një fqinji të Lasgushit për këtë libër. Po në këtë artikull vijohet me argumentet që verifikojnë gënjeshtrat. Gjatë gjithë librit në fjalë, ka faqe të tëra ku, duke folur për jetën e Lasgushit, argumentohet se kë ka pasur mik të vërtetë Lasgushi, dhe kë nuk ka pasur, ku hyn ndonjë shkrues rival i cili ka thënë të njëjtën gjë në librin e vet.

E kështu, sipas këtyre librave del se Lagushi i tyre ka qenë gjatë gjithë kohës i rrethuar nga miq e shokë, madje, edhe miq komunistë, të cilët, megjithëse në libër e shprehin hapur se kanë qenë të bindur dhe besnikë të rregjimit, në të njëjtën kohë kanë qenë edhe miq për kokë të Lasgushit dhe besnik të Poetit.

Vazhdojmë me xhevahirët e polemikave të shkruestarëve për Lasgushin:

“Po u rikthehem edhe një herë deklaratave tuaja se i “paske mbajtur gjallë me ushqimet që i paske çuar. Vetë menuja që ju tregoni, nuk ndodhej as në kampin e pushimit të qytetit, apo mos e kini fjalën se këtë menu ia paski plotësuar juve? Ju deklaroni se i paski dhënë poetit mish viçi, bërxolla derri, mish dashi, peshk, salçiçe, kopanka zhabe, si dhe gatime brumërash si petanik me fasule, qullnik, petulla, kek, pilaf me gjalpë, madje edhe pjeshkë, mollë e dardha, etj.

Ju kundërshtoj i bindur se gënjeni… Ai kaurdisej me dhjamin e vet, – siç thotë populli. E kishte tmerr qylin. Donte të ishte gjithnjë i barabartë me të tjerët. – Po s’më erdhe të ma pish kafenë, as unë nuk ta pi, – thoshte jo rrallë herë. Efigjeni, Frosa, Eftelija e shumë gjitonë e të afërm të poetit të bindin për krenarinë e tij. Eftelija, kushërira e tij, tregon: – I thashë njëherë Llazarit, jemi tanët more Llazar, ulu njëherë në sofër dhe ma provo kafshoren e bukës. Ai m’u përgjigj:- Që jemi gjak moj Efteli e di edhe bufi, po nuk mbahet shpirti me kulaçka prej kishe. Faleminderit, tjetër herë!

Lexuesi mund të mendojë se krahasimi i këtyre shkruestarëve me Sanço Pançon mund të duket i tepërt por, pavarësisht se mund të duket e pabesueshme, në një nga memuaret  e fundit për Lasgushin, faqe të tëra përshkruajnë poetin që u turret buteve të verës në qilaret e autorit, i cili, megjithëse shef i Partisë për Kulturën, ia ofron ato me një bujari të pashoqe, nën dritën e qiriut, sikur të ishin në një nga romanet kalorësiake që përshkruan Servantesi. Ja edhe një fragment tjetër nga “kryeveprat”e serisë “Memuare për Lasgushin”.

“I afrova me të shpejtë gotën dhe i thashë ta mbushte me dorën e tij e të pinte sa t’i donte qejfi. Por ai më kërkoi kalenicën, atje, dua ta shtije “Gjakun e Krishtit”- tha. Si e pashë që po rrinte në këmbë, i thashë nëse donte t’i sillja një stol që të ulej. Por ai ngriti qiririn lart që të më shikonte mirë dhe më tha: – Mato, e ke parë veprën madhështore të Shekspirit: “Gratë gazmore të Uinzdorit”? Si e pinin verën terakinjtë? Të ulur mbi bute. Ashtu duam ta pimë ne me kushëririn tënd, Todin. Aman, i ulni butet poshtë! I ulem poshtë, i pastruam nga pluhuri dhe Llazari hypi i pari: – A më lejohet të lëshoj verë në dorën time?

– Zoti Llazar, buti është tëndi, e ke lejen me pashë të bësh çfarë të duash, – i thashë unë. I ngashëryer më shqiptoi me një ton mirënjohës: – Mato, më fute në borxh! Më lejo t’i lutem Perëndisë para butit: – O Zot! Dëbo çdo shpirt të keq e të ndyrë që Demoni ka fshehur në themelet e kësaj shtëpie, dhe dërgoi engjëjt të blatojnë vetëm gëzim dhe lumturi në këtë shtëpi!

E pas kësaj vijonë rrëfimet aventureske me kulaçë, dyqane mishi, nderet që kërkon poeti të miku i tij kur është në ngushticë ekonomike, vramendjet e mikut për t’ia lehtësuar vuajtjet poetit në mënyrë kaq të detajuar dhe shprehëse sa, më së mbrami, ne kemi një portret psikologjik, fizik, shpirtëror, botkuptimin, dilemat, vuajtjet për të shfaqur altruizëm e shumë virtyte të tjera të…autorit të “kujtimeve”!

Meqenëse është bërë kaq e lehtë të fantazosh për Lasgushin, më duhet që të lajmoj lexonjësin e memuareve, se pas një tundimi fort të madh për t’u marrë me memuaristikë, edhe unë vendosa të shkruaj një libër të këtillë. Për për të qenë brenda modës së kohës, kujtimet do të jenë bash për Lasgushin.

Do të pyes këndonjësi se pse për Lasgushin, si kanë qenë takimet me të, kam qenë unë një i njohur i afërt i tij apo thjesht e kam parë ndonjëherë rrugëve të Pogradecit, ç’më ka çuar në Pogradec në atë kohë, mos kam qenë persekutor i tij dhe si i paskam pasur unë lidhjet me regjimin e kohës, etj., etj.

Pyetje të këtilla do ta vramendin lexonjësin tonë por, në një të këtillë rasë nuk është e nevojshmë asfare të bëhen, sikur nuk ka qenë gjithmonë kur janë bërë botime të kësisojta, por, për të qenë i sinqertë me këndonjësin e kënduar, duhet me thënë se Lasgushin as e kam takuar ndonjëherë, e as e kam parë as në Pogradec e as në Tiranë, ndërsa lidhjet e mia me regjimin e kohës, thuajse nuk ekzistojnë fare se kur ishte gjallë Lasgushi unë kam qenë nxënës në tetëvjeçare duke lexuar “Vdekjen e Nositit”.

Mirëpo, fakti se nuk e kam takuar asnjëherë Lasgushin, nuk do të thotë se nuk mund të shkruajmë një libër kujtimesh për të, pasi megjithëse të konkurrosh me fantazinë e këtyre librave, prapëseprapë them se imagjinata do të më ndih bukur mirë sikurse na mësojnë këto soj memuaresh.

Kësisoj jam duke shkruar një skenë ku unë i jap Lasgushit të më lexojë një poezi timen dhe ai, pasi e lexon me endje, i tronditur dhe pak si i përlotur më thotë se “mirë e  paske qëndisur! Kjo poezi është një perlë e rrallë. Pas leximit të kësaj poezie kam droje të shkruaj më…” do të thotë duke psherëtirë me keqardhje poeti.

Pasi të përshkruajë tronditjen dhe sidomos përlotjen e tij të beftë, besoj se do t’i servir lexuesit, krejtësisht sikur në memuaret për Lasgushin edhe “kujtime” të tjera, ku unë lë kokën për të, nuk më zë gjumi ngase mendoj se ku e zë dita e ku e zë nata, si e ka Cucin, a ndjehet i vetmuar dhe në të gjitha “bisedat” tona, unë dal një mbështetës i pikpamjeve të tij antikonformiste…

Por, ndryshe nga përmbajtja se çfarë do të shkruaj brenda, më shumë më shqetëson kopertina e librit dhe blloku i fotografive në fund të librit, ku do të vë një fotografi të montuar në kompjuter dhe në sfond do të jetë liqeni i Pogradecit dhe pak anash do të jetë i vendosur me anë të teknikave dixhitale Mali i Thatë. Kjo, për të respektuar përpikërisht “kujtimet” që janë shkruar dhe po shkruhen në këtë moment për Lasgushin.

Në njërën nga faqet e kujtimeve të mia, do të thuhet.., epo le ta pranojmë, në memuaret që po shkruhen për të, është Lasgushi që pi verë por, janë autorët që dehen. E kur dehet, njeriu e ngatërron menunë duke servirur pamje dreka e darkash, e sigurisht duke vazhduar me epitetet më të vrazhda për autoren e një ditari për Lasgushin, duke e akuzuar se ajo ka gënjyer për të marrë famë për veten e saj. Mirëpo kjo s’mund të lejohet se fama, sikurse tokat duhet të ndahet me të gjithë komshinjtë apo të afërm të tjerë, se nuk është e drejtë…

E kështu reagimet, protestat për poetin, vjedhje çelësash për të marrë shënime të tij, histori që i tejkalojnë rrëfimet aventureske të Servantesit, marrin kah fundi i njërit prej këtyre librave karakter tërësisht policor, ku bashkëqytetarë të ndryshëm “dëshmojnë” për historitë e Lasgushit, duke hedhur poshtë një version historie dhe duke dhënë versione të kundërta. Në këtë libër marrim vesh se në një të përditshme shqiptare paska qenë realizuar  edhe një “Dossier” ku ditë pas dite pasqyroheshin këto “dëshmi”, thashetheme, opinione për karakterin e Lasgushit.

Meqë “dëshmitë” e “Dosssierit” bombastik dhe sensacional, nuk mundëm t’i lexojmë për shkak të renditjes allasoj të fjalëve në jerm, por, si një shembull të “majës” që ka arritur kjo memuaristikë, për lexuesin po sjellim një poezi që e paska shkruar poeti për një mik. Shijojeni!

Të madhit Thomaq 

O ti që të kam thënë shok

Që zemrën e shpirtin i kemi tok

Thomaq, o zemër e kulluar

Artist i lartë e i adhuruar 

Kur të kujtoj Thomaq që larg

Më rrjedhin ndjenjat varg e varg

Rrethojnë plot me përmallim

Thomaqin tim, Thomaqin tim 

Për t’u mos u zgjatur më tej me çuditë e memuareve për Lasgushin (të cilat vetëm për Lasgushin nuk janë, por për autorët e tyre), dhe menunë e çoroditur që ato të afrojnë, mund të themi pas e tepruar se sipas modeleve që po na jepen nga “kujtimet”, sot, kushdo mund të shkruajë një memuar për të, thjesht me pak këmbëngulje dhe fantazi prej shkruestari mediokër. Kështu, memuaristika shqipe, do të arrijë në zenitin e vet me kujtimet për këtë poet të varrosur për së gjalli, por, kemi drojën se po të ngjitet shumë lart, mund t’i merren mendtë e të thyejë qafën në rrokullimën e shkrimeve bajate që shpenzojnë pa kursim letër dhe shkronja.

____

Shkrimi u botua për herë të parë në gazetën Tema. – Nr. 2665, 14 Maj, 2009, f. 14. Pastaj u botua në gazetën letrare “Albania e Vogël”, në 30 Mars, 2018 dhe në gazetën “Drita” në 20 Prill, 2018.

You might be interested in

Çdo guralec-Leonard Cohen

in Letërsi/Përkthim/Tharm by

Çdo guralec-Leonard Cohen

Çdo guralec ëndërron vetveten
Çdo gjethe ka një planimetri
Dielli prej dëshirës është i drejtuar
udhëtimit përpos në ndritshmëri
Humbjet akoma nuk kanë vjelë
bekimin paqësor të zemrës sime
sepse ëndërroj aty ka shpresa
ëndërroj aty ka ende shpëtimie

Ia thashë këtë një të burgosuri
i cili vrau njeriun që urrej
Ia thashë minatorit që gërmon
të artën pjatë timen të gjejë
Prandaj jetoj në ferr
të ëndërroj çka ferri është

Trupin tim ëndërroj ndajnate
Universin ëndërroj
ëndërroj, ëndërroj për mijëra vjet
me prova aktoreske ëndërroj
shtatëditëshin e mrekullisë mendore
kur bares nëpër mjegull
Isha një i veshur me lakuriqësi
në ekzistencën e vuajtjes i kredhur

Sikur dhuroja këngë ëndërroja
prova ime e vetme ti
e vërteta që ndërton fole me ty
as në dysheme, as në çati
as nëpër dritare për të parë jashtë
as në pasqyra për të parë brenda
as tek kënga si përjashtim
as tek vdekja si fillim

Fëmija im kjo është ëndrra njerëzore
që gjumi njerëzor ndërsjell
mos u përpiq kaq fort të kacavirresh
për çka tingëllon kaq thellë
E dua ëndrrën që sapo ke filluar
përpos gjelbërimit tim
I dua guralecët edhe diellin
gjithçka bota përfshin

E mbi të gjitha po të them
agut kur drita fillon e ndrin
Të ofroj veç ditë të rreckosura
që grisen nën tënden psherëtimë
Nuk e di se sa e sa të tjerë
do kaptojnë epokat në lëkundshmëri
gjithçka kjo këngë kërkon të lërë
është gjuha e krijesave në pritshmëri

Montreal,1978

Përktheu: Flurans Ilia

You might be interested in

Pse nuk nënshkruan?Letër nga Kampi i internimit të Bialoleka-s, 1982- Adam Michnik

in Letërsi by

Adam Michnik

 

Miku im i dashur,

Gjeneral Jaruzelski ka shpallur se ata të internuar që ndërpresin aktivitetet “kundër ligjit” do të lirohen. Dhe kështu lria është një hap larg. Disa shkarje të penës mbi letër për të deklaruar bensikëri do të mjaftojnë…

Miqtë dhe të afërmit po më pyesin:“Kështu, kur do t’i japësh fund këtyre gjesteve të pakuptimta?”

Është kaq e lehtë në të vërtetë, ta shkëmbesh dritaren me hekura me pamjen e qartë të një teli me gjemba pas saj për “lirinë”. Dyert e çelikta të Bialoleka-s do të hapen para teje, dhe në vend të oborrit të burgut do të shohësh rrugët e vendlindjes, plot me patrulla ushtarakësh dhe tanke që lëvizin nëpër to. Do të shohësh njerëz të cilëve u kërkohet një mjet identifikimi, makina që ndalohen për t’u kontrolluar bagazhet, agjentin e sigurimit me sy vigjilent që heton fytyrat e njerëzve në turmë për të kapur ata individë “që cenojnë ligjin e gjendjes së luftës”. Do të dëgjosh fjalë të Luftës së Dytë Botërore që deri atëherë i ke ditur vetëm nga librat e historisë:“arrestime në masë”, dhe fjalë që ua kanë hequr tisin fisnik të një herë e një kohe dhe janë rivënë në funksion të ri kërcënues. Do të dëgjosh për arrestime të reja, për njerëz që po kërkohen nga policia ndaj fshihen, për dënime drakoniane.

Dhe nëse je i aftë të marrësh vendime në interesin tënd, atëherë arsyeja e parë e mos-nënshkrimit është: Nuk ia vlen! Këtu askush nuk mund të të japë masën e “arrestimit të përkohshëm”. Këtu, s’ke pse të kesh frikë asgjë. Është paradoksale, e di, por nëse një mëngjes zgjohesh sepse janë duke t’i rënë me forcë derës nuk ke frikë nga mysafirët me uniformë, ka ardhur burgosësi yt që do të kalojë kohën e kafes së mengjesit duke u marrë me ty. Këtu. Nuk ka pse të kap paniku nga përballja me këta tipat cinik me sy të çakërdisur, informatori i burgut nuk përbën kërcënim. Bialoleka është një luks moral dhe oaz dinjiteti. Është gjithashtu simbol i dallueshëm i kundërshtimit dhe nderit tënd. Meqë je një i internuar, autoritetet të marrin seriozisht.

Nganjëherë do të përpiqen të të frikësojnë. Një mikut tim, punëtor nga Varshava, i thanë se e prisnin pesëmbëdhjetë vjet në burg; një tjetri i thanë se e priste gjyqi për spinuazh, një tjetër u mor në pyetje rusisht, një tjetër e nxorën nga qelia e i thanë se do ta shpinin mu në zemër të Rusisë, ku edhe e dërguan për një grafi mushkërish. Por e gjitha kjo është e durueshme. Unë në të vërtetë besoj se këtu është më e lehta ta përballosh gjendjen, krahasuar me gjendjen e ndërlikuar në anën tjetër përtej telit me gjemba. (“Ndoshta është më e lehtë të jesh në burg se të jesh i lirë”, – më shkruajti një mik i mirë. “Jashtë, kanë vërshyer ujërat dhe po shkumëzojnë, dhe llum i zi ka dal në sipërfaqe.”

Kryepeshkopi i Polonisë e ka dënuar aktin e shtrëngimit të njerëzve për të nënshkruar deklaratën e bensikërisë. Papa e ka quajtur hapur këtë dhunim të ndërgjegjes njerëzore dhe krim. S’ke si të mos biesh dakord me këtë përkufizim. Duhen dënuar ata që marrin me dhunë deklarata të tilla, ata që përdorin këto mënyra çnjerëzore të degradimit të dinjitetit njerëzor. Një grua e re, gruaja e një aktivistit të Solidarnos-it, u burgos pasi u tërhoq zvarrë duke e shkëputur nga fëmija e saj jetim, i cili, siç i thanë, do të çohej në jetimore. Ajo nënshkroi deklaratën. Një miku im u nda nga nëna, e cila jetonte e vetme dhe pret vdekjen nga kanceri, dhe iu tha se “asnjë shpirt njeriu nuk do të lihet të bëjë as edhe jë kafe për nënën tënde të vogël”. Ai e nënshkroi deklaratën. Nuk ka kuptim të të sjell raste të tjera për mizorinë e disa njerëzve, gjendjen e pashpresë të disa të tjerëve, dilemat tragjike dhe shantazhet e poshtra. Të gjithë kemi parë e dëgjuar për reagimet e ndryshme të njerëzve përballë këtij presioni. Kryepeshkopi i Polonisë e la të hapur çështjen nëse duhet të nënshkruajnë mësuesit apo jo.  Sipas mendimit të tij, në mënyrë që mësuesit të ruajnë dinjitetin e tyre dhe të jenë në gjendje të japin mësim janë njëlloj të rëndësishme. Zgjedhja gjithmonë i përket individit, zërit të ndërgjegjes së tij ose të saj, askush s’mund të dënojë zgjedhjen e tjetrit. Tëhuatja (izolimi) i tyre çon ujë në mullirin e atyre që janë në pushtet, sepse është pikërisht ajo që ata duan, të thyejnë qëndresën e qytetarëve dhe solidaritetin e njerëzve duke krijuar ndarje mes tyre. Të tolerosh dhe të kuptosh, megjithatë, nuk është të vendosësh që akti i nënshkrimit të deklaratës është një veprim ndaj të cilit mund të rrish moralisht indiferent. Nuk mundesh. Çdo deklaratë besnikërie është gjë e keqe, dhe një deklaratë e cila të është marrë me forcë është një e keqe që të kanë detyruar ta bësh, megjithëse, ka mundësi që nganjëherë të jetë e keqja më e vogël. Pra, ky veprim, nganjëherë duhet të kuptohet gjithmonë duke shfaqur dhembshuri, por jo ta lavdërosh. Ka të paktën disa arsye për këtë. Së pari, dinjiteti s’ta lejon.

Pafuqia përballë së keqes së armatosur është ndoshta më e keqja e poshtërimeve njerëzore. Kur gjashtë hundëleshë të shtrijnë përtokë, je pa asnjë shpresë. Por ti nuk do të heqësh dorë nga e drejta jote natyrore për dinjitet. Ti s’do të bësh marrëveshje me këta rrufjanë, nuk do t’u premtosh asgjë. Kur të marrin nga shtëpia, të rrahin me gjithë fuqinë e tyre, t’i djegin sytë me gaz lotsjellës, shkallmojnë derën e shtëpisë me levë dhe t’i bëjnë copë e çikë mobiljet mu përpara familjarëve të tu, kur në mes të natës të çojnë tek stacioni i policisë të lidhur me pranga dhe të urdhërojnë ta nënshkruash deklaratën, atëherë instikti yt i zakonshëm për vetëmbrojtje dhe ndjenja jote themelore e dinjitetit do të të bëjë të thuash JO.

Sepse edhe nëse këta njerëz janë duke e bërë këtë në emër të kauzës më të mirë dhe më fisnike, ata po e shkatërrojnë atë kauzë me veprimet e tyre kriminale.

Deri në këtë pikë, prapseprapë pak di. Vetëm kur, pak orë më vonë, të nisin me makinë në drejtim të Bialoleka-s (do të shohësh rreth e rrotull me kureshtje, sepse ke kaluar më parë në këtë rrugë deri në burgun e Mokotow-s) do të dëgjosh në radion e makinës së burgut, ndërsa dhëmbët të kërcëllijnë nga të ftohtët (këto rrethana më pas do të quhen “gjendje njerëzore”) kjo luftë është shpallur ndaj kombit tënd. Është shpallur nga njerëz të cilt në emër të këtij kombi qeverisin shpallin, nënshkruajnë marrëveshje ndërkombëtare, të njëjtët njerëz që publikisht zgjasin dorën e pajtimit në mënyrë të fshehtë lëshojnë urdhra për të na gjuajtur neve në mes të natës.

Përktheu: Granit Zela

You might be interested in

FJALË QË NA I THOSHTE HESHTJA-Alfred Mehmeti

in Letërsi/Tharm by

FJALË QË NA I THOSHTE HESHTJA-Alfred Mehmeti

 

Nga gjithë bisedat tona disaorëshe

mbaj mend ato fjalë që na i thoshte heshtja,

fjalë të pathëna, por që ende çuditërisht i mbaj mend.

 

Fjalë të mençura, fjalë të rralla,

fjalë të palindura ende në alfabetet e kohës,

fjalë të çmuara, perla në thellësinë e detit,

që shfaqeshin vetëm atëherë kur unë dhe ti,  

unë dhe ai, ne dhe ne, ne dhe ata,  

u ngjanim ca brigjeve ku janë fashitur të gjitha erërat,

fjalë si ca diamante në fytin e nëntokës  

që ti e sheh që ato janë aty,

vetëm që ti nuk i nxjerr dot në dritë.

 

Nga gjithë bisedat tona disaorëshe

mbaj mend vetëm ato fjalë që na i thoshte heshtja,

fjalë të pathëna që ende i mbaj mend,

por s’mund të t’i them dot,

sepse ende nuk jam memec,  

por edhe në t’i thënça,

as ti s’mund t’i dëgjosh dot,

sepse ende shurdh nuk je…

You might be interested in

GJURI I JANARIT-Arben Velo

GJURI I JANARIT-Arben Velo Gjuri i nënës sime,është janar,theu kockat,në oborrin ku rreh dielli.Nga flokët e bardhë,i ranë sytë si

Ëndërr e zmadhuar-Klara Koli

Ëndërr e zmadhuar-Klara Koli Zmadhohet ëndrra imepër të kthyer atë që nuk kthehet,bëhet më e madhe se shkretëtira.Sikur ta dija

Shënime për Iliadën-Erlind Sulko

in Tirana Review by

Për Veil, çasti i hirësisë shfaqet kur mbreti Priam shkon te çadra e Akilit për t’iu lutur që t’i rikthente trupin e vdekur të djalit të tij. Dhe mes këtij ballafaqimi midis mbretit Priam dhe Akilit, shohim diçka që është krejtësisht e ndryshme nga pjesa tjetër e Iliadës, nga dëshira për hakmarrje, nga dëshira për të fituar dhe nga etja për lavdi. Në atë çast të papritur, vetë natyra njerëzore ndryshon; armiqtë bëhen miq, aty vjen mëshira ndaj tjetrit, aty vjen kuptimi i tjetrit dhe i vetvetes, aty vijnë lotët në sytë e të dyve. Përkohësisht, mbreti Priam dhe Akili njëjtësohen dhe kthehen në bashkëvuajtës.

Erlind Sulko

Në sprovën me titull “Variacionet Homerike”, kushtuar krahasimit të përkthimeve të ndryshme të Homerit, Borges shkruan se leximi i veprave të mirënjohura është përherë një lexim i dytë, pasi ne fillojmë t’i lexojmë ato duke pasur një kuptim paraprak të tyre. E vërteta është se rikthimi te veprat e mëdha është përherë një çrrënjosje e atij parakuptimi sipërfaqësor që ne kemi për to. Para se t’i lexoja kisha një siguri të jashtëzakonshme se për çfarë fliste Iliada, Don Kishoti apo Prometeu. Por është pikërisht pasi i lexova kur kuptova se ato nuk kishin të bënin aspak me atë kuptimin e gjithëpranishëm që ato kanë brenda kulturës sonë. Leximi i parë shërben për të shkatërruar parakuptimin e sigurt të të palexuarit. Pa u futur në detaje për sa i përket veprave të tjera të mëdha, dua të them se leximi i kujdesshëm i Iliadës ishte në fakt një rizbulim i Iliadës. Kanë kaluar mijëra vite këndimesh, leximesh dhe interpretimesh, e prapë ka diçka të re brenda Iliadës sa herë që rilexohet. Ka diçka përherë të pazbuluar më parë.

Veprat e mëdha krijojnë një gjithësi; ato përmbajnë një botëkuptim brenda vetvetes. Ai krahasimi klishe midis shkrimtarit dhe Zotit e ka një gjysmë të vërtete; të jesh shkrimtar do të thotë të krijosh një botë nga asgjëja. Të krijosh një botë do të thotë të krijosh marrëdhënie midis çdo gjëje brenda një tërësie të caktuar. Në këtë kuptim, letërsia arrin të shprehi gjithësinë dhe frymën.

Nga leximet e mia të shumta, ndonjëherë do thosha edhe të tepërta, kam dalë në përfundimin se veprat letrare kanë vetëm një parim të domosdoshëm për të qenë të mira; ato duhet të kenë diçka të fshehtë që ta lidhin atë vepër në një tërësi. Një vepër që nuk është e ngjizur në një tërësi të bashkuar është si një tavolinë e montuar gabimisht; gozhdët janë ngulur keqazi, ca këmbë janë vënë shtrembazi në syprinën e tavolinës e ca këmbë të tjera janë vënë poshtë syprinës. Me pak fjalë, një tavolinë e tillë e ka të pamundur të qëndrojë dhe të kryejë qëllimin e caktuar. I rikthehem përherë parimit të ngjizjes së veprës në një tërësi të bashkuar në kritikat e mia letrare, pasi mendoj se është ky i vetmi parim letrar që duhet zbatuar, pavarësisht gjuhës, kohës apo modës. Gjëja që e lidh veprën është pikërisht ajo që Aristoteli e pagëzon te libri Poetika si “mythos”. Gabimi i Aristotelit qëndron te fakti se ai e shqyrton mythos-in si të pandashëm nga rrjedha rrëfimtare. Mendoj se mythos-i ka një zbatim më të gjerë; veprat letrare mund të bashkohen në mënyra të ndryshme. Rrjedha vijëdrejtë e rrëfimit është vetëm një mënyrë për të bashkuar veprën në tërësi. Rikthimi i imazheve, metaforave, motiveve është një bashkim tjetër.

Tani për t’u rikthyer tek Iliada, duhet të shtrohet pyetja: Çfarë e bashkon Iliadën? A ka Iliada një mythos që e ngjiz atë në një tërësi të bashkuar? Këtu përgjigjia bëhet më e ndërlikuar, pasi Iliada nuk ka një vijë lineare rrëfimi. Iliadën nuk e bashkon zhvillimi vijëdrejt i kohës. Tek Iliada, hasim kalime dhe rikthime në kohë. Zhvillimi i kapitujve nuk përkon me zhvillimin e kohës brenda veprës.

Dua t’i mëshoj mendimit se Iliadën e bashkon një besim thelbësor metafizik. Pa këtë besim thelbësor metafizik, të cilin do ta shtjelloj më poshtë, vepra shndërrohet në disa këngë të ndara tërësisht nga njëra-tjetra.

Në sprovën e saj “Iliada; sprova e forcës”, Simon Veil thotë se Iliada është një ndërmarrje e gjatë dhune, tmerri dhe lufte. Por, mes qindra faqesh vuajtjesh dhe luftrash, shfaqet e papritura, e pamenduara; çasti i hirësisë. Askush nuk e priste këtë çast hirësie, në veçanti mes atyre betejave të përgjakshme. Për Veil, çasti i hirësisë shfaqet kur mbreti Priam shkon te çadra e Akilit për t’iu lutur që t’i rikthente trupin e vdekur të djalit të tij. Dhe mes këtij ballafaqimi midis mbretit Priam dhe Akilit, shohim diçka që është krejtësisht e ndryshme nga pjesa tjetër e Iliadës, nga dëshira për hakmarrje, nga dëshira për të fituar dhe nga etja për lavdi. Në atë çast të papritur, vetë natyra njerëzore ndryshon; armiqtë bëhen miq, aty vjen mëshira ndaj tjetrit, aty vjen kuptimi i tjetrit dhe i vetvetes, aty vijnë lotët në sytë e të dyve. Përkohësisht, mbreti Priam dhe Akili njëjtësohen dhe kthehen në bashkëvuajtës.

Pajtohem me shumë gjëra që Simon Veil thotë për sa i përket Iliadës. Diçka thelbësore shfaqet tek Iliada, jo në ato qindra faqe të mbushura me dhunë dhe luftë, por në ato pak faqe ku libri shkon përtej dhunës. Pavarësisht kësaj, mendoj se thelbi bashkues i Iliadës nuk është as dhuna e as çasti i pamenduar i hirësisë, por qëllimi kryesor që e shtyn dhunën dhe luftën tek Iliada. Ka një shtysë metafizike që përligj vuajtjet, tmerrin dhe luftën. Ka një parim që i jep kuptim vuajtjeve dhe që e lidh veprën plotësisht; ky është ritualizimi i vdekjes.

Akili dhe grekët u shtynë drejt luftës jo nga paraja, as nga nderi, as nga dëshira për pushtim, por nga parimi hyjnor se vdekja e njeriut nuk mund të plotësohet po nuk u ritualizua. Kur vdekja ritualizohet, vdekja plotëson vetveten dhe bëhet e pranueshme. Prandaj dhe Akili nuk pushonte së luftuari deri sa vdekja e Patroklit të ritualizohej, deri sa vdekja e tij të qahej. Fakti që Patrokli kishte vdekur nuk ishte arsyeja e mërisë së tij. Mëria e Akilit qëndronte se trupi i Patroklit nuk po lihej që të vdiste plotësisht. Sërish, e njëjta gjë qëndron edhe për Trojanët. Ata u nisën të etur për luftë e vuajtje vetëm pas vdekjes së Hektorit. Trupi i tij nuk po lihej që të vdiste plotësisht, pasi ishte rrëmbyer nga grekët dhe Akili. Trojanët ishin gati të vetëflijoheshin për të ritualizuar vdekjen e Hektorit, ishin gati të vdisnin, të bëheshin gazi i botës, ta shembnin vetë atdheun e tyre. Në këtë pikë, grekët dhe trojanët janë të njëjtë; për të dy ata, gjëja më e hyjnishme është ritualizimi i vdekjes. Iliadën do e ndaja në dy pjesë. Pjesa e parë është lufta e grekëve për të rikthyer trupin e vdekur të Patroklit dhe për të ritualizuar vdekjen e tij. Pjesa e dytë është lufta e trojanëve për të rikthyer trupin e vdekur të Hektorit dhe për të ritualizuar vdekjen e tij.

Të vdesësh është e lehtë. Por të vdesësh i pavajtuar, i pavarrosur, si një gjethe që rrëzohet dhe zhduket e pandjerë, është një rëndesë shumë e madhe. Dhe kjo është diçka e papranueshme. Ky motiv i madh në qendër të Iliadës, rikthehet sërish tek Antigona e Sofokliut. Antigona e quan rikthimin e trupit të të vdekurit dhe nevojën për ta qarë vëllanë e saj si gjënë më të hyjnishme.

Pyetja që duhet të shtrohet është; nga vjen kjo rëndesë e vdekjes së pavajtuar? Pse është kaq i rëndë pranimi i zhdukjes së pafjalë dhe pazë? Përgjigjia është se njeriu që vdes i pavajtuar, njeriu që vdes i pavarrosur, nuk është askund. Nuk është as në këtë botë dhe as në botën e përtejme. Vdekja e paritualizuar e zhduk njeriun si nga jeta ashtu edhe nga vdekja.

You might be interested in

NJË SEKONDË MË SHUMË-MARIO LAMO JIMENEZ

in Letërsi/Përkthim/Tharm by

MARIO LAMO JIMENEZ

Këto ditë, e vetmja gjë që duket në shtyp, janë lajmet e këqija. Mjafton të hapim gazetën dhe fjalët plot njolla gjaku na ndotin e na i shajtojnë edhe sillën. Veç këtë mëngjes, dreqi e di pse, midis gjithë asaj supe farmak, ishte një lajm që më bëri të ndihem mirë. Njoftonin se për të kompensuar, nuk e di se çfarë por e di se kur, do t’i shtonin edhe një sekondë vitit. E merrni dot me mend?! Edhe një sekondë më shumë në ekzistencën tonë, dhe pa e lypur hiç! Menjëherë iu futa punës për të bërë plane se qysh do ta përdorja këtë sekondë ekstra të jetës sime. Ma kishte thënë e shkreta nënë: «Bir, në jetë nuk duhet të të shkojë dëm asnjë sekondë». Kësisoj, i kalova nja pesë orë të mira, duke menduar se si do ta përdorja këtë sekondë që më kishte dhuruar fati, por sado llogari që bëja, nuk gjeja dot asgjë me vlerë që ta fusja në një sekondë të vetëm. Mund të vrisja një mizë, mirëpo vrasja e një mize kërkon njëfarë përgatitje. Së pari duhet të armatosesh me një revistë të vjetër, duhet ta palosësh atë, duhet të lokalizosh mizën dhe pastaj t’i japësh goditjen me revistë. E prapëseprapë, nuk ke garanci se do ta vrasësh mizën dhe procesi të paktën do 30 sekonda, gjë që del me një deficit 29 sekonda. Përfundimisht, jo, kjo puna e mizës është pesë me hiç. Sigurisht ky ishte një shembull për të mos e përdorur ashtu sekondën time ekstra. Dikush më këshilloi që gjatë asaj sekonde të përpëlitja një herë sytë. Po pse ta harxhoja sekondën time për diçka që unë, në mënyrë të pavetëdijshme, e bëj tërë kohës? Kështu kaluan orët, duke bërë një listë gjërash që do të mund t’i kryeja gjatë asaj sekonde të çmuar, veç asnjë nuk ma mbushi syrin: mund të bëja një kërcim dhe, njëherazi, të nxirja edhe gjuhën apo të godisja me një domate fqinjën zevzeke matanë gardhit, mund t’i shkulja një qime maces apo të shikoja tek kalonte një zog duke fluturuar, mund të pëlcisja një flluskë apo të kapja pulitjen e një ylli; në fund, asgjë ku në të vërtetë t’i shtoja një sekondë të plotë ekzistencës sime.Një miku im që vizitohej te mjeku për idiotësi më rekomandoi që të vrisja veten gjatë asaj sekonde, sepse, sipas tij, për të tërhequr këmbëzën mjaftonte vetëm një sekondë, gjë që e kundërshtova aty për aty: askush nuk të garanton që vetëvrasja do të përfundojë me sukses dhe, veç kësaj, objektivi im ishte ta gëzoja veten gjatë asaj sekonde dhe jo të vdisja. Më në fund, pasi e mendova thellë, vendosa ta ruaj atë sekondë, për ta përdorur kur të më nevojitej dhe jo ta harxhoja atë natë. Kështu, në vend që ta prisja Vitin e Ri, si gjithë të tjerët, në dymbëdhjetë e një sekondë, do ta prisja një sekondë më përpara: në dymbëdhjetë fiks, siç e kisha pritur gjithmonë.

Njëzet vjet më vonë:

Në qetësi të plotë, isha ulur mbi një poltron dhe po gjerbja një gotë verë e po lexoja një libër interesant, kur dikush u ul pranë meje. Ishte një femër e bukur, nga ato që i shohim vetëm në filma, kishte një trup gjithë linja të buta por edhe të rrezikshme dhe me ca vështrime tejet tunduese. E pashë i befasuar dhe vetëm arrita ta pyes:

– Po ti, kush je?

Më buzëqeshi dinakërisht dhe m’u përgjigj:

– Huvenal, erdha të të marr, të ka ardhur ora.

– Mos më thuaj se je vdekja, – u hodha përpjetë nga habia dhe frika. – Ajo vjen si një plakë e vjetër veshur me të zeza dhe me një kosë në krah, apo jo?

– Kohët kanë ndryshuar, Huvenal. Edhe vdekja duhet të modernizohet. Hë, a je gati?

Më erdhi keq që nuk arrita ta mbaroj romanin me mistere, që po lexoja. A thua të ishte Filipi vrasësi? Dhe isha gati të dorëzohesha e të më merrte ajo gjasme femër, kur fap u kujtova për sekondën e bekuar ekstra.

– Një moment, – i thashë. – A ju kujtohet ajo sekonda ekstra e jetës, të cilën nuk e kam harxhuar në 31 dhjetor, qysh nga një mijë e nëntë qind e gjashtëdhjetë e…

– Sigurisht qëmë kujtohet, – tha, duke shtrembëruar turinjtë, dhe fytyra e saj u ashpërsua aq shumë sa gjithë ajo bukuri që pati shkoi e vajti. – Hajde, përdore menjëherë dhe eja të ikim.

– Sigurisht, nuk do të vonohem. Por nuk duhet të harroni se një sekondë për çdo vit, që nga vitet gjashtëdhjetë, tani është bërë shumë dhe, po t’i shtojmë kësaj edhe taksën e interesit që normalisht merr Fondi Monetar apo Banka Botërore, na del që…, – thashë, dhe nxora nga xhepi makinën llogaritëse, – që kjo sekondë tani është baras me 236 milionë e 520 mijë sekonda, ose, për të qenë më të saktë, shtatë vjet e gjashtë muaj…

Vdekja u tërbua nga inati; femrës së bukur tashmë i kishte dalë fare boja dhe unë atëherë pashë fytyrën e vërtetë të saj: një plakë me kosën e përhershme, më e shëmtuar se asnjëherë, që ishte gati të më hidhej në fyt. Por, duke qenë se nuk ka vdekje që t’ia dalë matematikës dhe interesit të përbërë, e pashë të largohej duke turfulluar, dhe në dalje, nga xhindosja, me kosën që mbante në dorë, gati ia hoqi kokën maces.

Dhe ja ku jam ulur, duke bërë një listë të gjatë për gjithë gjërat që mendoj të bëj gjatë këtyre shtatë vjetëve e gjysmë ekstra që më kanë mbetur nga jeta, dhe e vërteta është se nuk kam për të çuar dëm asnjë sekondë.

Përktheu: Bajram Karabolli

You might be interested in

PASIONI-KRISTINA PERI ROSSI

PASIONI -KRISTINA PERI ROSSI Dolëm prej dashurisësi nga një katastrofë ajroreKishim humbur rrobatletratmua më mungonte një dhëmbty kuptimi i kohësA

Ç’GJUMË POSHTË SHELGUT!-RAFAEL RUBIO

Ç’GJUMË POSHTË SHELGUT!-RAFAEL RUBIO Eh, ç’gjumë nën një shelg buzë lumit,blerimi i gjetheve të fut në ëndërrim.Isha era, zhurmërimi, përshkënditjae

Nata e fundit në Romë-Gatitja/Ovidi

in Letërsi/Përkthim/Tharm by

Nata e fundit në Romë-Gatitja/Ovidi (Poemat e ekzilit)

Kur mësyn në mendje më i trishti kujtim,

i asaj nate, ora e mbrame në qytetin tim,

kur e kujtoj at’ natë kur u nisa e lashë gjithçka pas

më të shtrenjët, edhe tash lotët m’rrëshqasin sysh.

Ja po soste ajo ditë kur Çezari pat dhënë urdhër

Të degdisesha përtej brigjeve më të largëta të Italisë.

S’kishte kohë as dëshirë të gatiteshe e niseshe

Ç’të merrje e ç’të lije, zemra ish’ mpirë nga ajo pritje.

S’mendoja hiç për skllevërit a kush vinte me mua,

Teshat a të tjera nevoja në ekzil.

Isha trandur si njeri, më gjuajti Jovi me rrufe,

Bash ai që çon një jetë të panjohur për ne.

Por kur vetë pikëllimi m’i largoi retë e zeza të mendimit,

dhe më së fundi shqisat nisën të japin shenja jete,

Ua thashë dy fjalë miqve të trishtuar në prag të largimit,

S’ishin shumë si kaherë, atyre pak të mbeturve

Sakur e dashura grua në krahë shkrehej në vaj,

E lotët i shkisnin pa pushim faqeve të saj pa faj

Ime bijë n’ato brigje të Libisë së paskaj

S’dinte gjë për fatin e atit të saj.

Kahdo të çapiteshe, n’trishtim e hidhërim ziplot,

A thua brenda mureve gatiteshin për përshpirtje

Gra, burra, bashkë me fëmijët më qanë për së gjalli

S’kish vend në atë shtëpi që s’u la me lot.

Nëse krahasimi lejohet me ma të mëdhajat ndodhí

Kjo ishte f’tyra e Trojës kur u bë shkrumb e hi

Tani britmat e njerëzve dhe të qenve heshtnin

hëna në kup qiellës pa natën që u thye.

E lau me dritë dhe e shndriti Kapitolin,

ndanë shtëpisë sime, porse kjo s’kishte rëndësi,

U luta: ju fuqi që zotëroni këto toka kësoane,

O ju faltore, s’do t’u shohin më kurrë me sy

O zota të qytetit madhështor të Kuirinusit[1]

S’pranoj kurrsesi t’ju lë lamtumirë të përgjithjetshme

Ani se e ngre mburojën shumë vonë, i plagosur,

liroje këtë dëbim nga barra e urrejtjes,

dhe i shpjegoja atij njeriu-zot çfarë më gaboi,

asisoj s’mendon se faji im është krim,

asisoj autori i dhimbjes time e di atë që di ti.

nëse zoti është i kënaqur, ashtu duhet të jem edhe unë .”

U fola zotave me një lutje si kjo,

gruaja ime edhe më shumë, qante me gulshe mbyturazi.

U lëshua para Larit[2], me floknajën kërleshur,

me buzët që i dridheshin vatrën e ftohtë preku,

U blatoi lutje Penatave,[3] gjithsesi

Anise s’i ndihnin bashkëshortit të saj shortzi.

____

Përktheu: Granit Zela

[1] Kuirinusi ishte perëndi e shtetit të Romës.

[2] Lari-perëndi shtëpiake

[3] Penatat-pernëdi shtëpiake

You might be interested in

Për poezinë e Azem Shkrelit-Erlind Sulko

in Tirana Review by

Më mëso vetëm t’i bie Kitares,

më mëso të vdes i bukur Azem Shkreli

Erlind Sulko

Kështu shkruan poeti i madh Azem Shkreli në një nga poezitë e tij më të mrekullueshme. Të vdesësh i bukur është një nga besimet kyçe në veprën poetike të Shkrelit. Ky besim në vdekjen e bukur rishfaqet në disa poezi të tij. Por para se ta shikojmë se si ky besim themelor zhvillohet në veprën e Shkrelit dua të shtroj disa pyetje: Çfarë do të thotë të vdesësh i bukur? Çfarë do të thotë të vdesësh i bukur në një kohë kur të mendosh për vdekjen është, më së pakti, një tabu? Çfarë do të thotë të vdesësh i bukur në një kohë kur ai që flet për vdekjen mendohet të ketë probleme mendore dhe duhet mbytur me ilaçe? Çfarë do të thotë të vdesësh i bukur në një kohë kur njerëzit janë të frikësuar nga plakja? Çfarë do të thotë të vdesësh i bukur në një kohë kur njerëzit mendojnë se mund ta shtyjnë vdekjen pafundësisht nëpërmjet teknologjisë? Çfarë do të thotë të vdesësh i bukur në një kohë kur njerëzit vdesin lidhur me tuba nëpër shtrate spitalore? Çfarë do të thotë të vdesësh i bukur në një kohë kur njerëzit vrasin veten?

I shtrova këto pyetje për të treguar se besimi në vdekjen e bukur është bërë i huaj për ne. Ne mund ta vështrojmë këtë besim, por vetëm për së largu. Të ndarë. Prandaj, dhe ky besim ka nevojë për t’u shtjelluar. Por, mbase pikërisht kur një besim nuk gjallon më mes njerëzve, kur ai kthehet në një relike e vdekur e së shkuarës, e denjë për ta kundruar në muzeun e mendimit njerëzor, mbase pikërisht atëhere kuptimi i saj i njëmendtë bëhet i mundur. Vetë vdekja e besimit kthehet në parakushtin e kuptimit tërësor të tij.

Të kërkosh të vdesësh i bukur nënkupton pranimin tërësor të vdekjes. Ti e di që do vdesësh. Zgjedhja nuk është midis të vdesësh apo të mos vdesësh. Zgjedhja është midis mënyrës se si do të vdesësh. Vdekja, në këtë botëkuptim, është e pashmangshme. Prandaj, dhe shtyrja e vdekjes është e pakuptimtë. Nëse nuk do vdesësh sot, do vdesësh nesër ose pasnesër. Por, vdekja kërkon zgjedhje nga ne. Ajo që duhet zgjedhur është mënyra se si duhet të vdesësh. Dhe mënyra që duhet zgjedhur, sipas këtij botëkuptimi, është të vdesësh i bukur.

Të vdesësh i bukur, – jo i mirë. Kjo gjë ka shumë rëndësi. Në këtë kuptim, bukuria është ngritur mbi moralin. Dëshira nuk është të vdesësh si njeri i mirë, si një njeri që i ka bërë mirë vetvetes dhe të tjerëve. Por, mendoj se vetë dëshira për të vdekur nuk mund të jetë asnjëherë etike. Etika, pavarësisht nëse është Aristoteliane, Kantiane apo Utilitariane, përherë bazohet tek besimi se të sillesh në një mënyrë të caktuar do të përmirësojë jetën në përgjithësi. Por, të dëshirosh vdekjen do të thotë të kërkosh zhdukjen e jetës dhe, si e tillë, ajo asnjëherë nuk mund të jetë etike. E bukura nuk është vetëm e ndarë nga e moralshmja, por është tërësisht e kundërt. E bukura kërkon vdekjen. E moralshmja kërkon jetën.

Gjithashtu, duhet të theksuar se besimi është që të vdesësh i bukur, jo i vërtetë, as i besueshëm e as i ditur. Bukuria është ngritur jo vetëm mbi të moralshmen, por edhe mbi të vërtetën dhe dijen. Përballë vdekjes, dija dhe e vërteta është e tepërt dhe e pakuptimtë. Asnjë nuk e ka shprehur më mirë këtë kotësi të dijes përballë vdekjes se sa Niçja në një sprovë të tij të hershme të quajtur “Mbi të vërtetën dhe gënjeshtrat në një kuptim jomoral.” Ja si fillon sprova e Niçes: “Na ishte një herë e një kohë, në një cep të largët të gjithësisë e cila shpërndahej në pafundësi sistemesh diellore, aty na ishte një yll në të cilën përbindësha të zgjuar shpikën dijen. Kjo ishte minuta më mendjemadhe dhe më e rreme e “historisë botërore,” por gjithsesi, ishte vetëm një minutë. Pasi natyra mori disa herë frymë, yjet u ftohën e u mpiksën dhe përbindëshat e zgjuar duhet të vdisnin. Dikush mund ta shpikte një rrëfenjë të tillë dhe ai ende nuk do mund ta shpërfaqte mjaftueshëm sa e trishtuar, sa e turbullt dhe kalimtare, sa e paqëllimtë dhe e paarsyeshme duket dija njerëzore mes natyrës. Ka pasur përjetësi të tëra kur ajo nuk ka qenë.” Përjetësi të tëra pa dije njerëzore para se ne të lindnim. Përjetësi të tëra pa dije njerëzore pasi ne të vdesim. Kujt i duhet dija njerëzore kur ne mos të jemi më? Dheut? Ujit? Apo pemës?

Të vdesësh i bukur do të thotë ta tejkalosh vdekjen duke e pranuar tërësisht vdekjen. Ta tejkalosh vdekjen, jo duke gënjyer veteveten se nuk do vdesësh, por ta tejkalosh vdekjen duke e parë atë sy më sy, duke e përjetuar atë deri në thellësi dhe të arrish të çlirohesh prej saj nëpërmjet një vullneti hyjnor që e shpërfill vdekjen. Dhe gjithë kjo për hir të bukurisë; asaj që shkëlqen si rrezet e agimit dhe kuptohet pa shpjegime. Bukuria është si shakaja; të ngazëllen vetëm po u kuptua vetvetiu. Ajo ndriçon. Diku. Për pak.

Bukuria në këtë kuptim do ishte shtysa e vetme që udhëheq jetën, – jo e mira e as e vërteta. Por sa kundër nesh është ky botëkuptim sot? Ne që pranojmë çdo kënd të ketë kuptimin vetjak të bukurisë? Ne që në hierarkinë e besimeve subjektive dhe vetjake, përjetimin e së bukurës e vendosim mu në fund? Të vdesësh i bukur do të thotë të pranosh se e bukura është përtej dhe mbi gjithçka; diçka e hyjnishme që duke vdekur e tejkalon vetë vdekjen.

Ja çfarë thotë Azem Shkreli në një poezi tjetër të titulluar “Kënga që s’deshi të shkruhet”:

Një ditë prej ditësh
Në shtarë e gjeta, në gjurmë të kalit

I mëkova drithmat
Vesë i mola, qumësht zogu

U rrit e bukur, e zezë
Kënga që s’deshi të shkruhet

Në veçanti dua të theksoj dy vargjet e fundit:

u rrit e bukur, e zezë

Kënga që s’deshi të shkruhet

Lidhja midis vdekjes dhe së bukurës këtu shfaqet nëpërmjet pamundësisë për t’u shqiptuar plotësisht, pamundësisë për t’u shkruar. T’i qasesh jetës nëpërmjet lidhjes së ngushtë midis vdekjes dhe së bukurës, siç edhe jam munduar të shtjelloj në këtë shkrim, është një marrdhënie e mëveçme me gjithësinë. Dhe në dy vargjet e mësipërme të Shkrelit nuk duhet të na çudisë kjo ndarja që ai krijon midis vdekjes së bukur dhe shkrimit. Ta konceptosh jetën si një shtysë drejt një vdekje të bukur është marrdhënie tërësisht e drejtpërdrejtë me gjithësinë, gati-gati një lloj marrdhënie jo e ndërgjegjshme. Kur njeriu është gati të flijojë gjithçka që ka, pra edhe vetë jetën e tij, ai përherë është nën një shtysë jo të ndërgjegjshme. Por shkrimi nuk është i tillë. Shkrimi   krijon një marrdhënie të tërthortë me gjithësinë; ti je i veçuar nga bota, e shikon gjithçka nga larg. Shkrimi është deridiku pasqyrim dhe pasqyrimi nuk mund të jetë asnjëherë plotësisht i drejtpërdrejtë.

Një lloj vdekjeje të bukur jo intelektuale, një lloj vdekje jo të ndërgjegjshme, vdekje parake, shohim pikërisht edhe në një poezi tjetër të Shkreli: “Vdekja e malësorit”.

Asnjë kokë përkulur
Se ja rrëxoni lisat

Asnjë gjëmë mësa guri
Se ja shembni majet
Asnjë lot asnjë
Se ja shteroni krojet

Në sytë e tij vetëm
Harroi prendimin dita

Ç’mendim i vrugët
Ç’mendim i ftohtë ndër vetulla
Lum ky çfarë vdekje

Vdekja e bukur kthehet në veprën e Shkrelit edhe vetë qëllimi i një poeti të mirëfilltë. Pikërisht këtë gjë shohim të thotë në poezinë: “Katër Këshilla Vetes”:

“mos u bëj poet nëse s’mund të vdesësh
për secilën varg, të vdesësh për secilën fjalë.”

Detyra e poetit është të vdesë në emër të fjalëve të bukura. Por, çfarë është e bukura? Shkreli nuk na jep askund ndonje përkufizim të së bukurës. Dhe shumë mirë që nuk e jep sepse çdo përkufizim i së bukurës që kam hasur është qesharak dhe lyp mijra kundërshembuj. E bukura shikohet, ndriçon, shfaqet dhe më pas ikën, zhduket menjëherë, vdes. Kur t’i do ta kapësh, ajo përherë të rrëshqet nga duart.

Një lloj pikturimi të tillë të së bukurës shohim në poezin “Liqeni” të Shkrelit.

Flas me ty,
ti hesht e luan me valë.

Ti s’je më syri
im as loti i saj.

Flas me ty,
ti shikon pulëbardhat.

Për Shën-Naumin
paske zemër t’gjerë.

Flas me ty,
ti kotesh mrekullie.

Më vjen të zbres në fund t’fundit,
të vdes i gjelbër me alat.

Ai flet me të bukurën dhe e bukura hesht. Ai flet, e bukura kotet. Shkreli nuk mundohet ta përkufizojë të bukurën, as nuk mundet ta përshkruajë. Ai i flet të bukurës, por ajo është si ndonjë fëmijë që nuk ka mësuar ende të flasë. Marrdhënia e Shkrelit këtu me të bukurën është tërësisht e kundërt me atë të Lasgush Poradecit. Poradecit bukuria e liqenit i flet:“Ay ndaj fundesh u perflak /Posi me zjarr e me flori”. Por, tek Shkreli, bukuria e liqenit është një bukuri që hesht, një bukuri që luan me vetveten, një bukuri që kotet. Shkreli nuk e përshkruan të bukurën për së largu, siç mund ta përfytyrojmë lehtazi Lasgush Poradecin duke kundruar liqenin i mallëngjyer nga një cep buzë liqenit. Vdekja e bukur tek poezia e Azem Shkrlit është marrdhënie e drejtpërdrejtë; ai do të zhytet tek e bukura, do të vdesë në të.

You might be interested in

1 … 146 147 148 149 150 … 182
Go to Top