Peter Pomerantsev

Fragment

Në cep të Pakrovkës, tri gra në moshë, që duket sikur janë mësuese apo mjeke, patrullojnë një bllok apartamentesh të stilit art-nouveau, rrethuar nga labradorët e tyre. Ato reagojnë me agresivitet kur ne afrohemi, pastaj çlirohen dhe përshëndesin Mozhajevin, të cilin e njohin. Këto banda të vogla vigjilentësh janë bërë të zakonshme në Moskë. Ato nuk janë aty për t’u mbrojtur nga hajdutët, por nga ndërtuesit, të cilët dërgojnë banditë për t’u vënë flakën ndërtesave dhe pastaj përdorin zjarrin si justifikim për të përzënë pronarët, duke pretenduar se shtëpitë janë rrezik zjarri. Motivimi është i madh; çmimet e pronave u rritën me mbi 400 për qind në dekadën e parë pas vitit 2000. Kështu që këto zjarre janë bërë të zakonshme në Moskë. Moskovitët tashmë e kanë bërë zakon të bëjnë roje te ndërtesat e tyre natën; banda me mjekë, mësues, gjyshe dhe gra shtëpiake, shikojnë ngultazi çdo kalimtar, a thua se të gjithë janë zjarrvënës. Është pa kuptim të thuash se ata duhet të marrin në telefon policinë; grupi më i madh i ndërtuesve janë miq dhe kushërinj të kryebashkiakut dhe anëtarë të qeverisë. Gruaja e kryebashkiakut është më e madhja prej tyre. Klasa e mesme ruse, e cila është pothuajse mitike, papritur ka zbuluar se nuk ka të drejta reale mbi pronën e vet dhe mund të nxirret jashtë dhe t’i vihet shkelmi si të ishte bujkrob në kohën e feudalëve.

Ne ndjekim Mozhajevin, ndërsa ai ngjitet te mbeturinat e një rezidence të rrënuar prej druri, e cila u dogj së fundmi nga një nga këto zjarret misterioze. Në pallat dëbora ka mbuluar trarët e djegur të çatisë dhe dhomat, ndërsa letra e murit që është në ngjyrë të kaltër qielli dhe mbetjet e një vatre jashtë janë mbuluar nga akulli. Mes të çarave në dyshemenë poshtë këmbëve tona, ne shohim endacakë që po flenë në bodrum. Mozhajevi gjen një ditar të vjetër nga njerëzit që dikur jetuan këtu. Ai fillon të tregojë historinë e ndërtesës dhe ata që jetuan këtu e çfarë pune bënin. Audienca e tij e vogël dëgjon me vëmendje. Ka diçka pothuajse haluçinante te kjo rrëfenjë; çatia e shtëpisë duket sikur rikthehet në vend dhe zjarri ndizet sërish në vatër, ndërsa ne dëgjojmë këmbët e aristokracisë së humbur dhe bisedat e vogla të shërbëtorëve të tyre, dhe pastaj sesi shtëpia u rrëmbye nga komunistët më 1917, dëgjojmë të shtënat e ekzekutimit të pronarëve të vjetër dhe shohim se si pallati i vogël kthehet në shtëpi komunale – në të cilën të gjithë u arrestuan gjatë terrorit të Stalinit – e më pas bëhet spital i vogël gjatë luftës. “Muret e vjetër dhe dyert dinë diçka që ne nuk arrijmë ta kuptojmë”, shkroi Mozhajevi në një nga esetë e tij, “natyrën e vërtetë të kohës. Drama e jetëve njerëzore është shkruar në ndërtesa. Ne të gjithë do të vdesim; vetëm vendet mbeten”.

“Mozhajevi është kujtesa e qytetit”, më thotë një vajzë me bishtalecë portokalli, kur e pyes se çfarë e shtyu të vinte. “Më herët nuk ia kisha idenë qytetit në të cilin jam rritur”.

Por Rusia ka probleme me kujtimet e saj. Nuk ka asnjë ndërtesë në të cilën të mos ketë pasur ndonjë skenë me skuadra pushkatimi, vrasje masive, tradhëti. Oborret më simpatike zbulojnë sekretet më të tmerrshme. Në cep të Potapofskajas është një bllok me apartamente, ku secila prej familjeve pati së paku një anëtar të arrestuar gjatë terrorit të Stalinit. Në bodrumin e asaj që tashmë është një qendër tregtare krejt e re, ishte dikur një gjykatë, ku një i pafajshëm pas tjetrit u dënuan me punë të detyruar, ku gjykatat punonin aq shpejt sa mund të kalonin dy çështje brenda një minute.

“Çdo regjim i ri rindërton të shkuarën në mënyrë radikale”, thotë Mozhajevi, ndërsa ne kthehemi drejt rrugës Barrikadnaja. “Lenini dhe Trocki gërryen kujtesën e carëve, Stalini gërreu kujtesën e Trockit, Hrushovi të Stalinit, Brezhnjevi të Hrushovit; Perestrojka u përpoq të spastronte një shekull të tërë komunist… dhe çdo herë që heronjtë kthehen në keqbërës, shpëtimtarët rishkruhen si djaj, emrat e rrugëve ndryshohen, fytyrat retushohen në fotografi, enciklopeditë riredaktohen. Dhe kështu çdo regjim shkatërron dhe rindërton qytetin e mëparshëm”.

Në cep të rrugës Barrikadnaja, një shtëpi e vogël barok shtyhet jashtë nga një bllok apartamentesh konstruktivist i viteve 1920, i cili nga ana e tij dominohet nga një qiellgërvishtës i epokës së Stalinit, që tashmë ka rënë nën hijen e tullave të errëta me shkëlqim të një qendre tregtare të stërmadhe me kupola, që i ngjan tendave dhe ushtave të një kampi beteje mongolez. Dhe të gjitha këto ndërtesa duket sikur shtyjnë dhe godasin njëra-tjetrën për ta nxjerrë nga vendi. Nëse zona të Londrës apo Parisit ndërtohen në një stil të ngjashëm – në kërkim të ndonjë lloji harmonie, kujtese, identiteti, këtu secila ndërtesë duket si vulë neverie ndaj të mëparshmes, ashtu si çdo regjim diskretiton të mëparshmin.

Sa herë që kultura ruse e shekullit të njëzetë e një kërkon për një themel, mbi të cilin të mund të ndërtojë veten të shëndetshme dhe të lumtur, ajo zbulon se dyshemeja zhduket dhe e varros atë në dhè dhe gjak. Kur kanalet e Ostankinos nisin versionin rus të spektaklit televiziv britanik Britanikët, rititulluar Emri i Rusisë, ai synohej të bëhej drejtpërsëdrejti një projekt PiaRi për të fuqizuar patriotizmin në vend. Audiencat nga të katërta anët e kombit duhet të votojnë për heronjtë më të mëdhenj të Rusisë. Por, ndërsa vendi fillon të shikojë pas te modelet frymëzuese; baballarët themelues, rezulton se secili prej kandidatëve është një tiran: Ivani i Tmerrshëm, themelues i vërtetë i Rusisë në shekullin e gjashtëmbëdhjetë dhe cari i parë: Pjetri i Madh, Lenini, Stalini. Vendi duket i ngrirë para adhurimit të udhëheqësve abuzivë. Kur votimi popullor mbërrin te Emri i Rusisë, producentët vihen në siklet kur shohin sesi Stalini del fitimtar. Atyre u duhet të manipulojnë rezultatin e votimit, në mënyrë që Aleksandër Nevski, një mbret luftëtar thuajse mitik i mesjetës, që besohet se ka lindur diku rreth vitit 1220, mund të shpallet fitimtar. Ai ka lindur aq kohë më parë, kur Rusia ishte ende një koloni e perandorisë Mongole, mes shekujve të trembëdhjetë dhe pesëmbëdhjetë, sa duket një zgjidhje neutrale. Rusia duhet të shkojë pas deri përtej historisë së vet si shtet, për të gjetur një figurë atërore. Por megjithëse kjo nuk u përmend kurrë në program, ato pak gjëra që dihen nga karriera e tij, tregojnë se Nevski bëri emër duke mbledhur taksa dhe duke mposhtur e vrarë princër të tjerë rebelë rusë për kryezotin e tij mongol.

Si mund të ndërtosh një histori të përbërë nga vetëmasakrime dhe tradhëti të pafundme? E mohon? E harron? Por pas kësaj ti mbetesh jetim. Kështu historia rishkruhet për t’i shërbyer të tashmes. Ndërsa residenti kërkon një mënyrë për të vleftësuar autoritarizmin e vet, Stalini lavdërohet si udhëheqës i madh, i cili fitoi luftën për Bashkimin Sovjetik. Në TV përpjekjet e para për të eksploruar të shkuarën, dramatizimet e bëra me kujdes mbi Terrorin e Stalinit të viteve 1930, hiqen nga transmetimi dhe zëvendësohen me lavde për Luftën e Dytë Botërore. (Por, ndërsa është fitorja e Stalinit ajo që festohet publikisht dhe me zhurmë, rikthimi i tij në heshtje ringre dhe frikëra të vjetra; Stalini është kthyer! Duhet të kesh frikë!)

Arkitektura reflekton këto agoni. Qyteti përpëlitet ndërsa Rusia e shekullit të njëzet e një kërkon, pastaj ikën me vrap, rikthehet, mohon dhe rishpik veten.

“Moska është qyteti i vetëm ku ndërtesat e vjetra rrëzohen”, vijon Mozhajevi, “dhe pastaj rindërtohen sërish si replika të vetes, me linja të drejta, pleksiglas, xham i dyfishtë”.

Hotel Moskva përballë Kremlinit, një gur varri i zymtë i epokës së Stalinit, fillimisht shkallmohet dhe më tej, pas shumë debatesh mbi atë se çfarë duhet ta zëvendësojë, rindërtohet në një version të vetes me ngjyra lehtësisht më të ndezura. Dhe ky do të jetë edhe fati i Gnezdnikovskit, shkatërruar dhe më pas rindërtuar për të bërë restorante në stilin e Carit në butafori, ku kamarierët flasin rusishte të pararevolucionit, menutë ofrojnë pelmeni kotoletë me tru, ndërsa turistët kënaqen shumë pasi po takojnë “Rusinë e vërtetë”. Dhe kështu shëtitjet e Mozhajevit janë bërë më shumë sesa vetëm mbi arkitekturën dhe tregojnë për mënyrën sesi qeveriset e gjithë shoqëria. Revistat e modës në Moskë, të cilat nuk guxojnë kurrë të prekin politikën e madhe, shkruajnë për politikën urbane si një metaforë: “Na ktheni pas qytetin tonë”, shkruajnë ato, a thua se po shprehin një pakënaqësi shumë të madhe.

Këmbanat po bien. Mozhajevi ndalon dhe thotë një lutje të shkurtër. Ai është ortodoks; gjithmonë thotë një falënderim fetar para çdo gllënjke. Ai na dërgon te një kishë. Ka një turmë përreth hyrjes, që të gjithë duke mbajtur një qiri që reflektohet në dëborë, i cili e bën këtë cep të rrugës të duket sikur është pikturuar me ar. Nga brenda lutjet vijnë të trasha, pothuajse si këngë budiste, ka një erë të fortë të temjanit dhe njerëzit po mblidhen përreth ikonave duke ndezur qirinj. Zemra jote nuk bën dot ndryshe veçse gufon, ndërsa lëkura të bëhet me kokrra. Ka diçka shumë të vërtetë në pretentimin e ortodoksëve se versioni i tyre i besimit është më pranë origjinalit, më pak racional dhe më shumë emocional dhe eksperimental. Çdo gjë të ngjeshet, të kënduarit, njerëzit, drita, që të gjitha të shtyjnë drejt ikonës. Dhe duke qenë, në fund të fundit, dikush që punon në televizion, unë e vërej sesi eksperienca ndjek logjikën emocionale dhe vizuale të profesionit tim; ti shikon thellë te ikona e Krishtit duke vuajtur, duke identifikuar eksperiencën tënde me të tijën, ashtu si shikuesi i televizionit apo i një filmi identifikon veten me heroin që i shfaqet në ekran. Dhe unë mbaj mend diçka që dikur më ka treguar artisti emigrant rus, Ticali Komar, se gjenialiteti i prezantimit të Krishtit si heroi kryesor i një drame hyjnore, ishte hera e parë kur një shikues kishte një Zot me të cilin mund të identifikonte me të vërtetë veten.

“Krishti është pararendësi i Çaplinit dhe i të gjithë heronjve të tjerë të mëdhenj të kinemasë dhe televizionit”, tha Komar. “Para Krishtit, të gjitha zotat ishin ose perfekte, aspirante të Apollos ose të padukshme; por ky këtu është i dobët dhe i varfër. Njësoj si ti”. (Në pikturat e tij, Komari fillimisht satirizoi ikonografinë sovjetike me përshkrime të Stalinit, të mbivendosura mbi muza greke dhe më pas, pasi emigroi, kërkoi për një simbolizëm të ri hyjnor.)

Dhe ndërsa ti qëndron në kishë, duke zbuluar te imazhi i Krishtit duke vuajtur, pasqyrën ngushëlluese të dështimeve të tua, kthen kokën dhe sheh imazhin e një foshnje të sapolindur  dhe të nënës së tij, e emicionet e tua zhvendosen nga ato të një humbamenoje të ngushëlluar, te një nisje e re plot mundësi.

Shëtitja e Mozhajevit vijon, nëpër bulevardet e përqafuar nga dëbora dhe pranë ndërtesave të mbluara me një tis të trashë të jeshiltë; kjo është shenja se ato janë pranë shkatërrimit. Dhe përgjatë të gjithë rrugës, Mozhajevi është duke folur dhe pirë gllënjka të mëdha, duke rigjallëruar rrugicat e ngushta dhe shtëpitë, aq sa ato duket se po bashkohen me fantazma. Ka diçka mistike në këtë psiko-gjeografinë e tij, këtë kërkim të tij mbi Moskën e Vjetër të Shenjtë, një qytet që në të vërtetë nuk ekziston, një kërkim për diçka imagjinare më të mirë.

Pasi nata ka mbërritur me forcë, Mozhajevi dhe unë kthehemi pas, drejt Gnezdnikovskit. Ekskavatorët kanë rënë në heshtje. Mozhajevi ndalon për të hequr shtresën e sipërme të dëborës. Nën dritën e një llambe mund të shohësh sesi shtresa e mëparshme është ngjyrë tulle të kuqe nga pluhuri i shembjeve të ditës së mëparshme: “Kur ne të mbërrijmë te barrikadat”, bën shaka Mozhajevi, “kjo do të jetë ngjyra e gjakut tonë”.

Shëtitjes i ka ardhur fundi. Ne ndahemi dhe Mozhajevi kap një taksi të vjetëruar për në shtëpi. Unë kisha hamendësuar gjithmonë se ai jetonte diku nëpër rrugicat e Moskës së Vjetër. Në vend të kësaj makina e dërgon atë thellë në lagjet e periferisë. Në radion e taksisë luhet Shanson.. Ai na shpie shumë larg magjisë së Mozhajevlandit, përtej hordhive të blloqeve katrore të apartamenteve, drejtpërsëdrejti te MKAD, unaza e fundit dhe më e largët e Moskës.

Pallati i pamirëmbajtur njëzet-katësh i Mozhajevit, i ndërtuar në vitet 1980, bie drejtpërsëdrejti në unazë. Ashensori nuk punon dhe ai ngjit shkallët duke kaluar grafitët e rrjepur dhe kanaçet përplot me bishta cigaresh. Ngjitja e shkallëve të bën esëll. Ai gulçon. Shtëpia e tij u shkatërrua disa vjet më parë, e u zëvendësua me pallate. Ai tashmë është një emigrant në qytetin e vet.

Përktheu: Gjergj Erebara

E gjeni te Shtëpia e Librit

https://www.shtepiaelibrit.com/store/sq/