Bisedë me Tinka Kurtin.
Ajo shkruan poezi dhe në zgjedhjet e fundit ka qenë fituese me Lëvizjen Vetëvendosje, por një ngërç burokratik në lidhje me kuotat gjinore e pengoi të jetë deputete në Parlmanetin e Kosovës.
Kur dëgjojnë emrin e saj, shumë e ngatërrojnë me aktoren Tinka Kurti, por këto përgjigje të thella, mbushur me empati njerëzore, tregojnë një individualitet të fortë e të pangatërrueshëm.
E pyetur mbi median shqiptare, këtej dhe andej kufijve, ajo shprehet midis të tjerash:
Vetë mediatizimi sot është karakteristika kryesore e kapitalizmit. Emisionet politike po bëhen perandoria më e ashpër e kohës sonë. Kjo nuk po ndodh vetëm në Shqipëri. Ftuesit dhe të ftuarit e përhershëm janë sundimtarët e rinj. Dhjetëra mediume, dhjetëra emisione, nëpërmjet fragmentarizimeve e rivaliteteve të brendshme duket se bëjnë fjalë për shumë alternativa e mendime të ndryshme. Në fakt, shpesh, bashkë e kanë një të vërtetë, të cilën e ripërpunojnë me radhë. Kjo është e vërteta e të pushtetshmëve. Me pushtet mendoj të pasurit ose shtresën e mesme kah e larta. Jetët që llogariten të thjeshta nuk përllogariten në prime time.
Bisedoi: Arlinda Guma
Arlinda Guma: Përpara disa kohëve, kur kam publikuar një poezi tuajën këtu në defekt-teknik.com (e cila u pëlqye shumë), ndjekësit e faqes më pyesnin nëse autorja Tinka Kurti ishte aktorja Tinka Kurti. Si është historia e emrit tuaj? Thjesht rastësi apo një rastësi e kërkuar?
Tinka Kurti: Meqë mbiemri ishte rastësi, emri ishte i qëllimtë. Si fëmijë e ndieja emrin si një barrë që rëndohej çdo ditë prej reagimeve të njerëzve. Aq etje ka pasur në Kosovë për të parë filma shqip dhe aq e madhe ishte dashuria për aktorët shqiptarë, sa mbaj mend që bibliotekistja e shkollës u pat përlotur ndërsa më fliste për aktoren. Deri vonë nuk jam prezantuar diku pa shkaktuar befasi e reagime.Thonë që armiku më i madh i emrit është mbiemri, në rastin tim është nder dhe ngarkesë. Kjo e dhënë biografike vjen me shpjegimet e veta. Gati secili takim i ri fillon me pyetjen e vjetër. E pranoj se më ka hapur shumë rrugë gjatë jetës. Por gjithashtu më ka njoftuar me disa dyshime, përballja me të cilat në fëmijëri nuk ka qenë e lehtë. Të gjithë e kishin emrin e tyre dhe unë mbaja emrin e dikujt tjetër. Të tjerët prisnin prej meje të bëhesha aktore dhe unë ndieja njëfarë detyrimi.
Arlinda Guma: Ju keni punuar fillimisht si gazetare dhe më pas jeni bërë pjesë e Lëvizjes Vetëvendosje. Si ndodhi ky kapërcim?
Tinka Kurti: Vetë gazetarinë e kam parë gjithmonë si angazhim. Aktivizmi politik ishte si një zgjatim i këtij angazhimi. Kjo ndodhi kur fillova të besoj se nuk ka zgjidhje të përveçme pa u ndryshuar situata në përgjithësi. Kisha hasur në lexime të majta, të cilat po ashtu patën ndikim te unë dhe me fjalët e Migjenit, përditë shihja qartë e më qartë. Panorama e ngjarjeve ishte e tillë në atë kohë: Politika bëhej prej sms-ve të ndërkombëtarëve, asetet publike shiteshin me çmimin e tezgave të mbrëmjes, lokalet mbanin elegancën e vet të sforcuar, por furrat shisnin bukë bajate më gjysmë çmimi. Kosova varfërohej dhe pastaj maskohej. Ndërkaq, secila kritikë a kërkesë modeste, mbyllej me: “Ne kemi dalë nga lufta”. Kjo është e vërtetë, të mbijetuar, por, a është ky fundi i fjalisë?. Nuk mund të vazhdojmë vetëm të mbijetojmë.
Arlinda Guma: A mund të më shpjegoni diçka më shumë rreth ngërçit të kuotave gjinore (absurd për mendimin tim), që nuk ju lejon të jini deputete në Parlamentin e Kosovës, edhe pse jeni shpallur fituese me kandidimin tuaj me Lëvizjen Vetëvendosje?
Tinka Kurti: Aktualisht në përbërjen e Kuvendit të Republikës, nga radhët e subjektit ku përkas, Lëvizjes Vetëvendosje, janë dy deputetë me më pak vota nga ç’kam fituar unë në zgjedhjet e 6 Tetorit, 2019. Të dy janë deputetë burra. Pas formimit të Qeverisë, katër deputetë do të zëvendësonin ata që u angazhuan në ekzekutiv. Në radhë isha dhe unë. Meqë prej të katërve që u angazhuan në Qeveri ishte vetëm një grua, kurse tre të tjerë burra, atëherë zëvendësimi u bë mes gjinish dhe unë, si gruaja e dytë në radhë, nuk u ftova për certifikim, por u ftuan dy kandidatët pas meje. Kur është hartuar ligji, kjo dispozitë ka pasur për qëllim ta ruante praninë e 30 përqind të deputeteve gra në Parlament, në mënyrë që mandati i tyre të mos zëvendësohej me një deputet burrë, por në këtë rast, prej një kuote për minimumin e 30 përqindëshit, është bërë kuotë për maksimumin e 30 përqind të deputeteve në Parlament. Ky është rast i diskriminimit të institucionalizuar. Shteti kërkon deklarativisht nga qytetarët që të jenë të barabartë e vetë përjashton në baza gjinie. Për shembull: Kërkon që prona të trashëgohet në mënyrë të barabartë, por ndërkohë vetë ta merr postin e fituar. Hipokrizi shtetërore. Kjo është në kundërshtim me frymën kushtetuese, por edhe të vetë ligjit. Tanimë, lënda ime është në Gjykatën Kushtetuese. Nuk them se kjo është padrejtësia më e madhe që u bëhet grave, por që asgjë nuk duhet të kalohet në heshtje. Pa ndërhyrje të tilla, skena publike do të vazhdojë traditën e mbizotërimit me burra. Konfirmim i tezës që je e nevojshme aty ku nuk je e mirëpritur.
Arlinda Guma: Në Shqipëri, për kontrast të së shkuarës diktatoriale, rendi kapitalist është shndërruar gati në religjion. Kush guxon ta kritikojë shpallet ose blasfemues ose komunist. E vështirë të mendohet jashtë klisheve bardh e zi: Komunizmi i keq – Kapitalizmi i mirë. Në këtë, një dorë të mirë japin edhe shumica e mediave, kur ato, për agjenda të caktuara u duhet të godasin Albin Kurtin, i përmendin pareshtur bindjet marksiste. Dhe është bërë kaq bajate dhe e parashikueshme e gjithë kjo, edhe pse, sa më shumë e godasin aq më tepër fiton pikë ai në sytë e njerëzve të thjeshtë. Cili është mendimi juaj në lidhje me këtë, meqë vini nga gazetaria? Si ju duket gazetaria e Tiranës?
Tinka Kurti: Jo vetëm gazetaria, por i tërë ligjërimi publik vuan nga terrori ideologjik. Albin Kurti është kryetar i subjektit të majtë. Mbiemrat që merr e majta janë më shumë etiketa sesa cilësi të vërteta. Vetë mediatizimi sot është karakteristika kryesore e kapitalizmit. Emisionet politike po bëhen perandoria më e ashpër e kohës sonë. Kjo nuk po ndodh vetëm në Shqipëri. Ftuesit dhe të ftuarit e përhershëm janë sundimtarët e rinj. Dhjetëra mediume, dhjetëra emisione, nëpërmjet fragmentarizimeve e rivaliteteve të brendshme, duket se bëjnë fjalë për shumë alternativa e mendime të ndryshme. Në fakt, shpesh, bashkë e kanë një të vërtetë, të cilën e ripërpunojnë me radhë. Kjo është e vërteta e të pushtetshmëve. Me pushtet mendoj të pasurit ose shtresën e mesme kah e larta. Jetët që llogariten të thjeshta nuk përllogariten në prime time. As historitë dhe përvojat që lidhen me to. Lajmet e trajtimet u përshtaten atyre. Çkado që nuk lidhet me jetën e tyre nuk transmetohet në TV.
Gazetaria duhet t’u kthehet idealeve të veta për ta gjetur lavdinë e kërkuar. Duhet t’i përgjigjet kërkesës së profesionit për kulturë të gjerë. Ka shumë raporterë e gazetarë të mire (falë tyre, ende gazetaria llogaritet profesion i fisëm), por ata zakonisht janë të nënvlerësuar, ndërkohë që grupet e mëdha mbesin të nënraportuara. Kjo është simetria në të cilën duhet të punohet.
Arlinda Guma: Cili është programi i Qeverisë Kurti për kulturën dhe veçanërisht librin?
Tinka Kurti: Projektet e Qeverisë Kurti për kulturën përfshijnë disa dimensione, megjithëse kultura nuk mund të përthekohet lehtë. Kultura e ka përdhesën në Kosovë, por i mungojnë themelet. Për shembull: Nuk e ka Muzeun Historik, Muzeun e Arteve Bashkëkohore dhe as atë të Luftës. Nuk ka Sallë Koncertale. Nuk ka Teatër të Operës dhe Baletit. Të gjitha këto parashihen të ndërtohen. Shumica e projekteve të tjera përfshijnë subvencionim e financim, pasi shumë vështirësi janë të kësaj natyre. Kinemaja publike gjithashtu merr rëndësi në program, kurse libri ka ndërtuar marrëdhënien e parë me qeverinë duke u bërë mjet goditës. Kritika e parë që iu bë qeverisë së re, ishte se “lexojnë shumë”. Ndodhi në Parlament. U transmetua në TV. Sidoqoftë, parashihet rishikim i të gjitha politikave që kanë të bëjnë me librin dhe mbështetje qendrore për Bibliotekën Kombëtare.
Arlinda Guma: Po për gratë?
Tinka Kurti: Po vazhdoj të flas sikur mocioni i mosbesimit ndaj qeverisë të mos kishte ndodhur. Gratë janë qendra e zotimit për punësim në krye të programit qeverisës. Kjo është thembra e Akilit në një vend që lëngon nga papunësia, sidomos e grave. Parashihen bursa për vajzat studente, sidomos ato në shkencë. Ndërkaq, është paraparë po ashtu ligji për lehonat, ku parashihet mbështetje për gratë që lindin. Kujtojmë se mjekët kanë pohuar se ka raste kur gratë që lindin ndajnë shtretërit me njëra-tjetrën, të paktën disa orë. Por gratë nuk e vizitojnë vetëm si paciente gjinekologjinë. Kështu që, do t‘i gëzohen një shëndetësie më të avancuar, me një buxhet shumë më të lartë, siç parashihet. Vajzat janë nxënëse, janë mësuese gjithashtu. Ndryshimet në arsim do t‘i ndikojnë ato. Trajtimi i ajrit të ndotur po ashtu. Gratë janë punëtore dhe programi “8 orë punë” është për to. Fëmijëve do t‘u paguhen nga 24 Euro për 24 muajt e parë dhe nga 10 Euro deri në 16 vjeç. Vërtet lehtësimi është i vogël, por deri më tash ishte zero. Arsyeja pse i theksova politikat ku nuk përmendet emri grua, është se ligjërimi publik përgjithësisht nuk iu drejtohet grave. Nuk i mendon grate, as si subjekt e as si publik. Dhe kur thuhet “qytetarët” nuk përllogariten edhe grate nëse ato nuk specifikohen.
Arlinda Guma: A janë të gjitha të angazhuara poezitë tuaja? Ç’mendim keni për artin e angazhuar?
Tinka Kurti: Mund të jenë të angazhuara, por kjo nuk është me plan e qëllim. Arti nuk mund të ndjekë rregullat dhe të përmbushë skemën e angazhimit. Nuk e ka për detyrë. Angazhimi nuk mund të jetë në dëm të cilësisë, por edhe arti për hir të artit nuk po prodhon cilësi të kulluar. Por artisti duhet t‘i ketë bindjet e veta të fuqishme. Duhet t‘i ketë luftërat e veta, për të cilat hidhet në beteja artistike. Kjo e ndihmon virtuozitetin e veprës. Një qenie politike dhe artistike nuk mund të çojë diku tjetër veç krijimit të angazhuar, që mua më duket kritika më e avancuar që mund t´i bëhet pushtetit dhe politikës.
Arlinda Guma: Mund të sillni këtu disa vargje nga një poezi juaja që e keni për zemër?
Tinka Kurti: Nganjëherë i përkas mendimit që poezia shkruhet për një varg të saj. Për shembull: Kur e mendoj poezinë “Ne”, më vjen ndër mend veç rreshti “që presim në radhë për pak dashuri të nënës”. Apo “me brumin ngjitur unazave” nga një poezi tjetër.
Arlinda Guma: Ç’mendim keni për letërsinë shqipe të pas 90-ës, në Shqipëri dhe Kosovë?
Tinka Kurti: Mendoj se letërsia shqiptare vuan nga njëjtësimi me Kadarenë e dy – tre emra të tjerë, këndej e andej kufirit. Kjo do të thotë mosnjohje e letërsisë, që çon në mohimet e shpejta se nuk ka sot letërsi. Për këtë ka më së shumti nevojë letërsia shqipe sot, për lexues. Kurse ata, të cilët kanë lexues, në fakt janë më të zotë në marketing sesa në shkrim.
Arlinda Guma: Ç’është lumturia për ju? A mund të jetojë mirë një njeri që nuk është i lumtur? A mund ta ndryshojë botën një njeri i lumtur?
Tinka Kurti: Të gjithë e kërkojnë lumturinë, por ky nuk është një cak i qartë, është diçka e pështjelluar. Në kërkim të saj, disa ndjekin nostalgjinë, që mund të shpjerë në depresion ose jetojnë në të ardhmen, që rezulton në ankth. Vërtet, kjo nuk është pyetje e lehtë. Metaforikisht, për mua lumturia më tepër është një valle amatore sesa performancë e një balerine të talentuar. Nuk mund të jesh i lumtur në mënyrë vetjake. Vetëm tërësia e lumturive të shumë individëve mund ta arrijë atë lumturinë supreme. Nuk e di sa i fortë mund të jetë motivi i një njeriu të lumtur për ta ndryshuar botën. Ai/ajo mund të jetë e lidhur me fijet magnetike, që e mbajnë në vend dhe nuk e lënë të lëvizin drejt së resë. Nëse duhet të krahasoj, mendoj se vuajtja i përket më shumë thellësisë. Në krahasim me të, lumturia është bukuria e një maske sipërfaqësore që gërryhet lehtë.
Arlinda Guma: Ç’figura historike ju frymëzojnë? Nëse do të bënit një udhëtim në kohë dhe do të gjendeshit përballë tyre, çfarë pyetjesh do t’u bënit?
Tinka Kurti: Ende mbaj një përfytyrim se shkrimtari është një njeri që vendos të mirën mbi të keqen. Kjo është figura ime frymëzuese. Shumë më herët, kur mendoja për njerëzimin më mirë nga ç‘mendoj sot (ironikisht po e shpreh) do t‘i pyesja se a kanë ditur shumë përralla si të vegjël ose sa libra kanë pasur në shtëpi? Kurse, me logjikën e sotme, ndoshta burrat shkrimtarë do t‘i pyesja: “Kush t‘i lan çorapet ndërsa shkruan?” Dhe shkrimtaret: “A po t‘i lan ai çorapet?”
Arlinda Guma: Më përshkruani vendin më piktoresk në Prishtinë dhe në Tiranë.
Tinka Kurti: Në Tiranë-Librat e përdorur në shitje, titujt e të cilëve i presin rrjedhën lumit “Lana” dhe pamja që zë perimetër të gjerë, që popullohet prej një gruaje, një biçiklete dhe një çifti të sjellshëm, të cilët më tregojnë rrugën për të cilën i pyes. Në Prishtinë-Këmbët e ftohta, ndërsa pret autobusin, i cili vjen i ftohtë, për të zbritur në një rrugicë të ngushtuar edhe më shumë prej veturave, duke vazhduar hapat nëpër borë në stinën Kadareane; dimrin, por aty pa vetmi, plot shpirt.
_______
Shënim:
Pyetjet u formuluan përpara Mocionit të Mosbesimit ndaj Qeverisë Kurti
