Poezia nuk është për çamarrokët/Intervistë me poetin Niels Hav

in A(rt)ktivizëm/Letërsi by

“Kur bëhem i verbër”, nga poeti danez Niels Hav, ka dalë së fundmi në përkthimin hollandisht. Ka vite qëkur Hav-i konsiderohet një poet tërheqës, i përkthyer tashmë në anglisht, italisht, arabisht dhe në gjuhën kineze. Tani kur poezitë e tij përmes përpjekjeve të përkthyesit Jan Baptist na vijnë në format libri, në Vendet e Ulëta, ishte kohë e përshtatshme per Meander-in për ta bërë këtë intervistë me e-mail me danezin.

     Intervistuar nga Sander de Vaan

Sander de Vaan: Ku “qëndroni” në poezinë bashkëkohore daneze? (krahasuar me kolegët e vendit tuaj)

Niels Hav: Unë kam lindur në bregun perëndimor të Danimarkës, larg nga kryeqyteti ku jetoj sot,.kështu që në njëfarë sensi, unë jam një i ardhur këtu si emigrantët arabë, pakistanezë dhe turq, që banojnë në lagjen time. Unë flisja një dialekt rural kur isha fëmijë. Natyrisht unë i përkas peizazhit letrar danez, por asnjëherë nuk e kam ndier përkatësinë e ndonjë brezi apo lëvizjeje të poezisë daneze. Unë hyra në letërsi me eksperienca krejt të ndryshme nga poetët urbanë. Kujtoj çfarë gëzimi ndjeva kur lexova së pari poezitë e Ted Hughes-it dhe Samuel Heaney-t për shembull, ata shkruanin në një hapësirë më të madhe se getoja urbane dhe për eksperienca mbi natyrën dhe kafshët, të cilat unë mund t’i kuptoja menjëherë. Sot unë jam një pëllumb qyteti dhe ndihem si në qytetin tim në Kopenhagen, por akoma mbetem paksa një i jashtëm, që ka lidhje dhe kontekste të tjera gjithashtu.

SdV: Në “ Stilolapsi im fantastik” ju shkruani: “poezia nuk është për çamarrokët!” A shpreh kjo gjithashtu pikëpamjen tuaj për poezinë?

NH: Kjo është një pyetje e mirë, me shumë kuptime. Poezia është natyrisht për çdokënd, poezitë i adresohen çdokujt. Por këtu flas për profesionin, zejen, praktikën e përditshme të të shkruarit të poezisë. Ajo kërkon kurajë dhe forcë morale për të punuar në këtë fushë. Një tendencë për të hequr dorë nga lirika intime dhe emocionalja e papërmbajtur, gjithnjë e kërcënon për ta fundosur poezinë. Karakteristika e poetëve të mirë është: Të gjitha poezitë e këqija që nuk i kanë shkruar.
Çfarë dua të them është: poezia përmban elemente të muzikës dhe argëtimit, por jo vetëm këto. Koha kalon, ne jetojmë dhe vdesim. Bota është në zjarr. Politika, bombat, ideologjia dhe religjioni po e rrënojnë botën. Kjo është ajo për çfarë po flasin të rriturit- dhe në thelbin e saj, sfida për art është t’i bashkohesh këtij bashkëbisedimi. Të gjesh dhe të kuptosh çfarë po ndodh dhe nëse është e mundur; t’i thuash gjërat siç janë.
Prandaj, po, poezia – si profesion – nuk është për çamarrokët. Ju duhet të përballeni me veten dhe ta shikoni realitetin, Zotin, apo çfarëdoqoftë, drejt e në sy. Detyra e parë e poezisë është që të jetë një bisedë intime me çdo lexues rreth mistereve më të thella të ekzistencës.

SdV: A ka ndonjë poet tjetër, sipas jush, që ka arritur “ta kuptojë” çfarë po ndodh realisht në poezitë e tij? (nëse po, a mund të citoni edhe disa vargje?)

NH: Ka shumë poetë të mëdhenj, disa kanë shkruar një tufë poezish të mrekullueshme plot intuitë  për çështjet më themelore të jetës. Por në kulturën tonë ka një prirje për ta izoluar poezinë në një geto të veçantë. Një poet që fliste seriozisht rreth gjërave esenciale dhe ngulmonte në përkatësinë e përgjithshme të poezisë është Czeslav Milosz-i. Më 2011, përvjetori i 100-të i tij u festua jo vetëm në Poloni, por në disa kontinente. Unë mendoj se kjo vjen ngaqë ai reflektonte thellë çështjet që janë ende aktuale. Por nëse do të citoja një poet këtu, ky do të ishte poeti kinez Li Bo (701-762). Ai ka shkruar diçka për rëndësinë e poezisë dhe askush s’mund ta thotë më mirë sot:

“ poezitë e përsosura janë të vetmet ndërtesa
që do të qëndrojnë përherë.
Ku janë tani pallatet madhështore
që shkëlqenin njëherë e një kohë?
Kur fuqia është tek unë, pena ime
tund pesë male të shenjta.
Çfarë më intereson është se të gjitha gjërat,
njerëzit, duan lavdi, fuqi, pasuri dhe nder-
çfarë ka kjo kundër të shkruarit të poezisë?
Përpara se të bie në gjunjë për to, lumi i verdhë
duhet të rrjedhë në drejtim të burimeve të tij.”

SdV: A mund të na tregoni diçka për origjinën e poezisë “Vizitë nga babai im”, me këto vargje të mrekullueshme: “Në tabelën time të lajmërimeve ka shtatëmbëdhjetë fatura/ flaki tutje, më thotë/ ata do t’i sjellin përsëri” dhe si janë shkruar?

NH: Babai im ishte fermer dhe sekretar kishe (kujdesej edhe për varrezat në fshat), ekonomia nuk ishte hobi i tij dhe shpesh e kishte portofolin bosh. Kur arriti postieri, nëna ime ngeli me faturat dhe pyeti se çfarë të bënte me to. Hidhi tutje, i tha ai, ata do t’i sjellin prapë. Babai im vdiq shumë vite më parë, por në momente vetmie, ai ende vjen për të më vizituar dhe biseduar me mua. Ashtu si ferma, edhe poezia nuk është një profesion shumë fitimprurës, ka rrallë pará në poezi por ndoshta ka në fund të fundit një lloj balance në jetë, nuk ka as shumë poezi në pará. Kjo është një fuqi e brendshme e poezisë. Por nëse një poezi do të jetë interesante jo vetëm për poetin, por për çdokënd tjetër, ajo duhet të jetë në njëfarë kuptimi emblematike. Kur unë shkruaj një poezi për babain tim, poezia duhet të jetë aq ekzemplare saqë lexuesi të mund të vijë brenda, ta marrë në dorë poezinë dhe të jetë aty me babain e tij. Unë nuk jam duke e joshur lexuesin me ndjenjat dhe refleksionet e mia personale – kjo nuk do t’i hynte në punë atij për ndonjë gjë, ajo poezi do të ishte vetëm për mua. Poezia duhet të ndërtohet apo të zhvillohet në mënyrë të tillë saqë lexuesi ta ndiejë veten si në shtëpinë e vet, me mendimet dhe ndjenjat personale, dhe t’i bëjë vargjet e poezisë fjalë të vetat. Vetëm kështu ato i përkasin asaj apo atij. Kështu që, në fund, eksperiencat e mia personale janë krejtësissht të parëndësishme. Unë e kam shkruar poezinë dhe ia kam dorëzuar lexuesit dhe gjithkujt. Babai im kurrë nuk mori pasaportë, por poezia është lexuar në skena në Kinë dhe Dubai dhe duket që kuptohet mirë edhe në arabisht dhe kinezçe. Gjithsecili ka një baba.

SdV: Si e filloni zakonisht një poezi? (a është një fjalë, një varg, një imazh apo diçka tjetër?)

NH: Të shkruarit e poezisë është një aktivitet në dukje i pakuptimtë. Unë jam i sigurt se shumica e poetëve e kanë këtë ndjesi. Gruaja ime është pianiste koncertesh, çdo mëngjes ajo ulet në piano dhe unë shkoj në zyrë. Shpesh asgjë nuk ndodh. Unë jam aty, fjalët janë aty dhe asgjë nuk ndodh. Në një ditë të mirë, pështjellimi, ngasjet e mia mund të më çojnë te një poezi. Kjo është praktika e përditshme dhe kontakti me materialin e shkruar që nganjëherë sjell elektricitet në gjuhë dhe i bën fjalët të nxjerrin shkëndija. Unë shkruaj ngadalë ose me hove, por gjërat shpesh lihen mënjanë për një kohë derisa të botohen. Ato shtrihen atje dhe piqen. Nganjëherë ndodh që pasi kalon shumë kohë i kthehem materialit përsëri dhe papritur e kuptoj që aty ka një poezi. Kur ndodh, kjo vjen se teksti përmban gjetje edhe për mua. Kështu që procesi i ngjan një misteri. Një poezi e re është një dhuratë, ajo mund të vijë papritur, në rrugë, në trafik, ndërkohë që ju po merreni me punët e shtëpisë, si një ditë e ujit të bekuar. Por një poezi e mirë është më e rrallë sesa një vjedull e vdekur apo se një UFO në autostradë.

SdV: Vargjet e bukura dhe të vërteta si: “Të sapodashuruarit i puthin majet e gishtave njëri-tjetrit/ unë e di këtë.” – duken si rezultat i një vëzhguesi të mirë. A kërkoni shumë rreth e përqark për frymëzim?

NH: Puthja është një motiv shumë interesant, faleminderit që e sollët këtu. Ne e duam njëri-tjetrin, ne puthemi. Në këtë sport, shumica prej nesh janë spektatorë dhe aktorë. Unë nuk e di nëse kam bërë më shumë kërkime sesa të tjerët, por unë kam dalluar që të sapodashuruarit duan gjithçka të njëri-tjetrit. Mënyra sesi ajo flet, si është xhaketa e saj, stilolapsi dhe çanta. Qeshja e saj, kyçet e duarve, kofshët, por gjithashtu krehëri, librat e saj, muzika dhe biçikleta. Mënyra sesi ajo ha, thonjtë e saj të këmbëve. Është gjithashtu supermarketi ku blen ushqimet dhe rruga ku banon. Gjithçka e saj!
Kështu duke iu rikthyer pyetjes tuaj: Unë nuk mund të them se i kushtoj shumë kohë vëzhgimit rreth e përqark për fyrmëzim. Shumicën e kohës unë thjesht jetoj dhe jam i zënë me punët e përditshme. Frymëzimi vjen kur vjen. Por unë shkruaj gjithashtu tregime të shkurtra dhe kur vjen puna për të shkruar prozë, ka më shumë detaje që kanë nevojë për kërkim.

SdV: Ju e flisni shumë mirë anglishten. A mund të shkruani një poezi në këtë gjuhë apo poezia është e lidhur 100% me gjuhën tuaj amtare?

NH: Ndoshta jo 100%, por unë nuk jam aq i mirë në anglisht fatkeqësisht. Unë shkruaj pothuaj eksluzivisht në danisht dhe danishtja ime është madje e ndikuar nga dialekti që unë flisja në fëmini. Unë kam shkruar vetëm disa poezi në anglisht. Jam i lidhur me gjuhën amtare – dhe jam i kurthuar në alfabetin latin. Edhe kur komunikoj në anglisht, unë ndihem ende i izoluar nga gjysma e botës. Sa alfabete ka në planetin tonë? Askush s’e di me siguri, por vetëm alfabetet kineze, hindu, bengali dhe alfabete të tjera aziatike përdoren nga më shumë se një e treta e popullsisë së gjithë planetit. Dhe pastaj është edhe alfabeti arab, që përdoret nga një miliard njerëz. Shumë shkrimtarë arabë dhe kinezë kanë përparësi mbi kolegët e tyre evropianë, ata janë në gjendje të përdorin dy alfabete. Do të doja që padituria ime të mos ishte kaq e madhe. Kështu që unë jam i varur nga përkthyesit e mi. Në anglisht janë Per Brask, Patrick Friesen, Martin Aitken dhe të tjerë. Në Hollandë, unë jam mjaft me fat të përkthehem nga Jan Baptist-i, i cili e flet rrjedhshëm danishten deri në imtësitë e nuancave të gjuhës. Ka përkthyer klasikët si Anderseni, Leonora Christina dhe J. P. Jacobsen – dhe të jesh në fokusin e tij është një privilegj. Ai po bën një punë të madhe bujare pa kërkuar shumë lavde.

SdV: Cilat janë “synimet tuaja poetike” për të ardhmen e afërt?

NH: Unë gjithnjë bëj shumë plane, por planet e mia shpesh rrëzohen përtokë si aeroplanët prej letre… Natyrisht, si gjithë shkrimtarët e tjerë unë jam superticioz, nuk guxoj të flas rreth gjërave të pashkruara, por jam gjithmonë duke punuar mbi poezi dhe tregime të reja. Në të vërtetë doja të shkruaja një vepër të madhe, që pasqyron madhështinë dhe bukurinë e universit tonë si shenjë e mirënjohjes për të jetuar në këtë planet. Kjo ambicie bie ndesh vazhdimisht me zotësitë e mia të munguara dhe realitetet e botës përreth.
Kjo poezi e re mund t’i ilustrojë ndjesitë e mia në lidhje me këtë:

Diçka ka ndodhur

Ne duam të lëmë gjurmë
me fjalë.
Por gjuha nuk është shpikje personale.
Të dashurosh, të brakstisesh;
të zbulosh orën që numëron sekondat
brenda trupit tonë. Dhimbjen që del në dritë
xhindosjen,
brengën e pashërueshme. Gjuha i di të gjitha këto.

Çfarë është atëherë vetja jonë? A është e mundur
që eksperiencën personale
ta lidhim me fjalë
që nuk janë thjesht konvencionale?
Të bëjmë një shtesë?

Diçka  ka ka ndodhur, diçka e madhe,
ende nuk mund ta shpjegoj
çfarë është.
Deklarimet e tradhëtojnë vetveten.
Unë duhet ta pranoj sikletin tim-
dhe të dëgjoj fjalët
që riprodhojnë realitetin
ngado.

Përktheu nga anglishtja: Kujtim Morina

Tags:

Leave a Reply

Your email address will not be published.

*

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Latest from A(rt)ktivizëm

Go to Top