Klubi i Librit do të jetë një rubrikë e re në revistën defekt-teknik, ku lexues të ndryshëm, pasi kanë lexuar një roman, i drejtojnë pyetjet e tyre autorit/es të tij. 

Sot kjo rubrikë fillon me romanin “Bob Legjenda”, shkruar nga Arlinda Guma. 

Lexuesit që ndërtuan pyetjet janë:

Eva D., Enkelejd Lamaj, Eleana Zhako, Blerta Derhemi, Gentiana Kokthi, Arkid Avdullai. 

Ata patën mirësinë të dërgonin edhe një foto të tyre me romanin. 

Letërsia mund t’u bëjë ballë me sukses forcave shkatërruese, është “specialiteti” i saj, ajo mëkohet nga ato, por jo gjithmonë arrin t’u bëjë ballë forcave vetëshkatërruese. Ndodh shpesh që këto të fundit ta asgjësojnë -Arlinda Guma

  Foto nga Libraria “Riletra”, Kosovë

Eva D.: Përse ambienti është kaq toksik saqë e detyron njeriun e vërtetë ta fshehë veten, ndërsa vlerësohen çapaçulët kopjacë dhe të rremë… Jemi shoqëri butaforike? Vetëm formë e gënjeshtërt dhe brenda një boshllëk i madh?

Arlinda Guma: Kjo pyetje kërkon vëllime të tëra me analiza sociologjike si përgjigje për mënyrën sesi është ndërtuar rendi global. Kemi ndërtuar një shoqëri, e cila nuk na pranon nëse nuk i vëmë filtra trupit dhe shpirtit. Kemi ndërtuar një shoqëri, e cila nuk na pranon po nuk qemë fitimtarë në çdo gjë. Por fitimtarë për çfarë dhe ndaj kujt? (Sepse për të qenë fitimtarë duhet të ketë patjetër humbës nga ana tjetër, apo jo?) Besoj se e dini sesa shpesh anglishtfolësit e përdorin në bisedë epitetin “loser“, që në shqip përkthehet “dështak”, “humbës”. Për standardet e këtij civilizmi nuk ka disfatë më të madhe sesa të jesh “loser“- “humbës”, “dështak”, ndërkohë që paradoksalisht kësaj, vetë letërsia është produkt i humbjes. Letërsia lind nga humbja, nga mungesa dhe jo nga plotësia. Kështu, nëse do të vlerësonim sipas këtyre standardeve, të gjithë shkrimtarët e mëdhenj të botës do të quheshin “loser-at” – humbësit, dështakët më të mëdhenj të njerëzimit.
Por ekuilibrat e universit janë të mahnitshëm. Universi ta përcjell këtë humbje, këtë joplotësi, këtë mungesë, dhe pret se çfarë do të bësh ti me të. Sepse gjithçka në të ndodh për një qëllim. Dhe ata shkrimtarë me humbjen ndërtuan dritën e i ndriçuan rrugën njerëzimit në kohë të errëta. Atëherë, cilët ishin humbësit, dështakët e vërtetë dhe cilët fitimtarët e vërtetë? Balzac-u pinte 40 kafe në ditë dhe ndiqej nga fajdexhinjtë, të tjerë vdiqën në varfëri dhe bënë një jetë të trazuar. Të gjitha këto janë tepër larg nga standardet e fitimtarit “prosperoz” – imazhit të njeriut të suksesshëm global.
Ndërkohë që ai universi i mençur me njërën dorë të hedh e me tjetrën të pret. Ai të detyron të vrasësh gjunjët nga njëra humbje në tjetrën, në mënyrë që të arrish në një stad tjetër, më të lartë, të pasurimit shpirtëror. (Sepse ndonjëherë humbja tek njeriu është shumë më e dobishme se fitorja.) Dhe nuk është problem i tij fakti që standardet konsumeriste nuk i japin rëndësi pasurisë shpirtërore. Universi e ka bërë detyrën e tij, të ka pasuruar, ndërkohë që “civilizimi” tokësor të detyron që ta fshehësh gjithë këtë pasuri.
Ndoshta ka ardhur koha për të ndërtuar standarde të tjera dhe një rend të ri: një civilizim më të drejtë, të pashtirur dhe pa filtra, një civilizim më shpirtëror.

Në foto Eleana Zhako

Eleana Zhako: Fundi eksentrik i librit tuaj, në njërën dorë hardhucën, në tjetrën çokollatën kinder (që më sjell ndërmend fjalën “kindle”, një lojë fjalësh e imja, frymëzuar nga fantazia juaj), më kujtoi parrullën “në njërën dorë kazmën, në tjetrën pushkën”, në formën e saj më të rafinuar dhe sarkastike. Procesi i shkrimit, i ngjan më tepër ndjesisë së shijimit gastronomik apo fenomenit të vetëgjymtimit të hardhucës, që këput bishtin e saj për t’i shpëtuar sulmimit dhe rigjenerohet sërish, duke u strehuar në një vend të mbrojtur?

Arlinda Guma: Fragmenti të cilin përmendni, ku personazhi mban me njërën dorë “hardhucën aventuriere” dhe me tjetrën çokollatën “kinder” është thjesht një autoironi e personazhit (dhe imja) për mënyrën sesi shkojnë gjërat në këtë botë dhe për mënyrën sesi kalon nëpër të një shkrimtar. Herë si meteor, herë si yll i shndritshëm e shpesh herë i padukshëm dhe krejt i pakuptuar, edhe pse mund të jetë i madhërishëm në atë që bën.
Sa për procesin e shkrimit të këtij romani, ka qenë thjesht një lumturi e pastër, një lumturi e plotë. Quajeni po deshët edhe lumturi gastronomike.
Lumturia ime më e madhe është procesi i shkrimit dhe jo publikimi, gjë që më frikëson paksa, sepse kam përshtypjen se kjo ndodh vetëm me shkrimtarët e mirëfilltë, dhe unë herë pas here e ndiej të nevojshme t’ia vë në dyshim vetes këtë gjë, sepse mendoj se kështu jetohet më shëndetshëm. (Dhe e gjithë kjo “frikë” amplifikohet më tej prej faktit se, kur publikohet libri, nuk më entuziazmojnë fare lëvdatat, por më entuziazmojnë zbërthimet e sakta që lexues të ndryshëm i bëjnë romanit.)
Ndërkohë që tani jam në një fazë disi të ndërlikuar, kur duhet të largoj hirin e këtij romani për t’i bërë vend romanit të ri. Është një proces… rigjenerues paksa… (Ndoshta si ai shembulli i hardhucës që përmendët… dhe unë nuk e kuptoj pse të gjithë e keni marrë kaq seriozisht personazhin e saj… Qesh.) Është pak a shumë si ajo parapërgatitja që bën natyra përpara se të bjerë dëborë. Në fillim bën të fryjë shumë erë, një erë e thëllimtë, pastaj gjithçka sikur ndalet, gjithçka mban frymën, gjithçka mbetet pezull, asgjë s’pipëtin, deri kur në skenë ia behin flokët e para të dëborës; deri kur në fletë ia behin flokëzat e para të romanit.

Në foto Enkelejd Lamaj

Enkelejd Lamaj: “Humori është pothuajse zemërim që ka vënë makijazh”, thotë personazhi i një libri të Stephen King-ut, i cili gjithashtu është një shkrimtar, si Bobi. Unë do të doja të dija se çfarë do të thoshte vetë Bobi, nëse do të pyetej se sa makijazh ka vënë ai në humorin e tij?

Arlinda Guma: Bobi do t’i thoshte Stephen King-ut që të gjente ndonjë fjalë tjetër (me burrërore) për fjalën “makijazh” (qesh). Natyrisht që ka zemërim. Një zemërim, simpatik le të themi, i mbështjellë vazhdimisht me autoironi dhe humor. Humori, ironia, dhe mbi të gjitha, autoironia, janë armët e protestës së këtij personazhi ndaj gjërave që nuk shkojnë.
Ka diçka timen, personale, që ia kam përcjellë Bobit. Kur ndodh që të prekem apo të lëndohem nga dikush që e vlerësoj, instiktivisht i përgjigjem nëpërmjet humorit dhe ironisë. Dhe në të gjitha rastet, kjo përpjekje për ta ndërgjegjësuar rezulton aq “e suksesshme”, saqë personi zbavitet shumë me këtë mënyrë “të lezetshme” me të cilën unë e shpreh, sa e harron fare thelbin e saj, e harron faktin që, unë, pavarësisht gjithë kësaj mbështjelljeje “të këndshme” humori, në të vërtetë nuk jam aspak në humor. Nuk di sa duhet të vazhdoj t’i them në mënyrë kaq “argëtuese” gjërat, sepse kjo u sfumon njerëzve qëllimin e vërtetë se përse i them. Kohët moderne janë kaq frenetike… njerëzit nuk kanë kohë të shpështjellin paketime…
Por besoj shumë se lexuesit e “Bob Legjendës” ia arrijnë.

Në foto Gentiana Kokthi 

Gentiana Kokthi: Si është lidhja shpirtërore mes jush si autore dhe personazheve?

Arlinda Guma: E përhershme. E pazgjidhshme. Emocionale. Mbrojtëse. Si nëna me fëmijët. Nuk shkëputem kurrë prej personazheve të mi, edhe atëherë kur, si të thuash, i nxjerr ata në jetë. Janë krijesat e mia. Kam vuajtur dhe kam gëzuar bashkë me ta gjatë zhvillimit të romaneve. Kushedi sa herë i kam përqafuar dhe i kam qetësuar duke u thënë se gjithçka do të shkojë mirë, ashtu siç edhe ata ma kanë kthyer përqafimin sa herë që më shihnin që nuk përqëndrohesha dot, sa herë kur i kthehesha të njëjtës fjalie disa herë, pa mundur ta mbaroja deri në fund për shkak të ndonjë shqetësimi që mund të kisha në jetën reale.
Kam qarë kur e “vrava” Maksin te romani “Bulevardi i Yjeve”. (Në të vërtetë pyetja: “Pse e vrave Maksin?”- është pyetja më e shpeshtë që më bëjnë lexuesit.) Kam qarë edhe kur shkrova tregimin “Këpucët“, tregimin “Hieroglifet e Providencës“, e disa tregime të tjera të papublikuara, që ndoshta do t’i botoj në ndonjë përmbledhje vitet e ardhshme.
Kam qeshur bashkë me Bobin kur ai papritur thoshte ndonjë batutë të mprehtë dhe çarmatosëse nga ato të tijat. Kam patur të njëjtën ndjesi pafuqie me personazhin tim H., gjatë shkrimit të romanit “Terma humanitarë si fjala bombardim”, dhe vazhdimisht ato kohë sikur më shoqëronte edhe në jetën reale ai trishtimi i tij i hijshëm dhe aq dinjitoz.
I kam deri në inde të gjithë…

Eva D.: Përse Bobi e afron vajzën e vogël që gatuante dhé? Sheh te ajo veten? I vërtetë, i sinqertë, plot brumë të mirë. Sheh të ardhmen që ndërton? E josh liria e vajzës që luan me dhé (dheu është jetë, toka), që ndërton me dhé? E kupton, e di që kjo vlerë e vogël është e ardhmja, e pashtrembëruar, e pastër…

Arlinda Guma: Është e vështirë të zbërthesh disa kode në të pandërgjegjshmen e punës së shkrimtarit. Ato qëndrojnë si të fshehura brenda një guaske të fortë mermeri, të cilën as qysqia më e mprehtë nuk do të mundte ta hapte dot. Por do përpiqem t’ju jap një përgjigje të prekshme. Bobi dhe Ema e shprehin veten në mënyrë të pazakontë. E shpërfillin botën në mënyrë të pazakontë; Ema duke luajtur me dhé dhe Bobi duke mos marrë pjesë në evente letrare. Përfytyrojini me mendjen tuaj këto skena; ata të dy në botën e tyre të lirë, ndërsa ajo bota tjetër vazhdon jetën e saj të kornizuar brenda klisheve të përcaktuara. Të dy ata janë të pastër dhe të adhurueshëm. Fragmentet ku ai njihet me Emën, “vogëlushen me shikim prej vrasëseje seriale”, siç e quan (sepse kështu di të bëjë komplimente Bobi), janë ato kur ai i shpërfaq më shumë prej shpirtit të tij lexuesit.
Ju pyesni nëse ai sheh veten tek vogëlushja. E dini? Shkrimtari nuk i ka të gjitha përgjigjet kur ndërton një personazh. Ndoshta mund të jetë edhe kështu. Ndoshta ai sheh veten te vogëlushja. Ndoshta edhe unë shoh veten tek ajo. (Kur isha fëmijë aroma e dheut në pranverë më trulloste.) Siç lartpërmenda, gjithçka qëndron fshehur brenda asaj guaskës së mermerit, të cilën unë nuk mundem ta hap.

Në foto Blerta Derhemi

Blerta Derhemi: A keni menduar ndonjëherë që dy librat tuaj: “Bulevardi i Yjeve” dhe “Terma humanitarë si fjala bombardim” të ishin filma? Në ç’ngasje mund të ishte regjisori/ja per realizimin e tyre?!

Arlinda Guma: Është një pyetje që ma bëjnë të gjithë. Ma kanë bërë këtë pyetje studentët e Universitetit të Durrësit, regjisori i një emisioni në Televizionin Shqiptar ku isha ftuar të flisja për romanin “Bob Legjenda“, (emision në të cilin më morën pothuajse “zvarrë”, sepse une nuk para shkoj neper emisione televizive), e shumë e shumë të tjerë. Tani po më pyesni dhe ju. Ndoshta lexuesit shohin në këta libra afrinë time me kinemanë, me atë cerebralen dua të them, sepse ndaj saj tërhiqem më shumë.
Mendoj se romani “Bulevardi i Yjeve” do përshtatej më lehtë si film, “është si një dhomë plot me kamera, ku çdonjëra prej tyre shpërfaq një anë të re të ngjarjes, pikërisht atë që kamera tjetër nuk e ka kapur, dhe të gjitha këto pamje të panjohura e ndërtojnë romanin në një kompozicion krejt të pazakonte“, kam thënë në një intervistë, dhënë në vitin 2014. (Dikur kam patur ca ide rinore për të realizuar dokumentarë provokativë me analiza sociologjike për realitetin kondradiktor shqiptar, dhe kjo mund të jetë arsyeja pse shembujt nëpër intervista shpesh i pasqyroj me mjete filmike.) Ndërsa romani “Terma humanitarë si fjala bombardim” do të ishte disi më i vështirë të përshtatej. Është shumë i vagullt në imazheri. Druaj se kompozicioni i tij kompleks do të ishte i papërkthyeshëm në gjuhën e kinemasë, edhe pse në këtë drejtim ai është arritja ime më e madhe.
Sa për nënpyetjen e dytë se ç’ngasje mund të ketë një regjisor për realizimin e tyre, nuk e di se ç’prirje mund të ketë një regjisor për t’i realizuar, sepse çdo artist ka stilin e tij, por them se duhet ta dojë letërsinë.
Megjithatë unë nuk kam patur kurrë pretendime të tilla, çdo element filmik në faqet e librave të mi është krejt i pandërgjegjshëm, mua më mjafton fakti që lexuesit të më lexojnë. Kaq. Pastaj, nuk është dhe aq e lehtë të punosh me një perfeksioniste si puna ime. Druaj se do përfundoja duke marrë kamerën në krah dhe duke e xhiruar vetë filmin. (qesh.)

Enkelejd Lamaj: A ka ndonjë personazh nga libri juaj, të cilin/cilën e keni urryer ndërkohë që e shkruanit?

Arlinda Guma: (Jam e sigurt se ju tani prisni të përmend një personazh, me mënyrat e të cilit Bobi nuk pajtohet: mikun e tij Rod, që shkruan artikuj me lëvdata stratosferike për librat që ka shkruar vetë, që është aq i mirë në marketingun e veprave të tij dhe aq mediokër, aq i patalentuar, aq përllogaritës, aq plagjiator, në shkrimin e tyre. Por edhe pse me gjithë këto mynxyra, Bobi im prapë nuk e urren.) Sa për mua, jo, nuk kam urryer kurrë asnjë prej personazheve të mi. Përkundrazi, u kam dhënë shumë dashuri teksa i sillja në jetë. Unë nuk shkruaj dot po nuk i desha personazhet e mi, po nuk e desha ngjarjen. Ka disa shkrimtarë që i urrejnë personazhet e tyre apo që i paragjykojnë, dallohet me kilometra larg se kë kanë caktuar ta duan dhe kë ta urrejnë.
Në librat e mi nuk ka personazhe negativë apo pozitivë, në librat e mi ka vetëm personazhe. Kur ulem të shkruaj unë largoj prej vetes çdo lloj ndjesie antipatie. Mendoj se letërsia e mirë nuk mund të shkruhet duke urryer, por duke dashur. Dhe jo vetëm letërsia. Kujtoj çastin kur personi që punonte me kopertinën e këtij romani, Vlash Papa, i cili ka nje studio dizajni të tijën, më dërgoi katër versione të saj, dhe mua më mbetën sytë tek versioni të cilin më pas zgjodha. Shikoja atë imazh dhe ndieja zemrën të më rrihte. E shihja dhe e rishihja. Ai version e plotësonte aq shumë romanin, deri para se të realizohej më dukej sikur diçka mungonte. Dhe ja, kjo është ajo dashuria për të cilën ju fola (që nis që te lloji i germës së librit) dhe që, pa të cilën nuk shkruaj dot.

Në foto Arkid Avdullai

Arkid Avdullai: Në romanet tuaja vërehet një “përmbysje” e lidhjes së elementëve paratekstualë (titulli versus kopertina). Së fundmi, në romanin e ri keni zgjedhur një titull komik/ironizues, me nënkuptim të dyjësuar (Bob Legjenda) dhe paraqisni në kopertinë një helmetë (simbol i luftës, ftohtësisë). A është kjo diçka e qëllimshme (paralajmërim për stilin e gjuhës me të cilën shkruani romanin) ? Çfarë ka gri në roman?

Arlinda Guma: Në roman nuk ka asnjë gjë gri. Personazhi im është një djalosh me një shpirt plot ngjyra, por që rezervohet t’i shfaqë. Helmeta ishte një gjetja ime, një mjet për të përcjellë idenë e njeriut modern që vazhdimisht mbrohet prej sentimenteve, që nuk i shfaq ato, sepse shoqëria të pranon më lehtësisht po ishe cinik. Personazhi e sheh dashurinë si një luftë llogoresh dhe doja ta paraqesja të gjithë këtë koncept si një lloj street art-i. Ky ishte shpjegimi që i dhashë realizuesit të kopertinës Vlash Papa, i cili e kuptoi menjëherë dhe e realizoi në mënyrën më mjeshtërore të mundshme. Pra, ai muri i vjetër në kopertinë nuk është atje pa shkak. Por nuk e shoh aspak si një përmbysje, për mua titulli është në harmoni të plotë me imazhin në kopertinë.

Gentiana Kokthi: Kë kishit në mendje, ose kush ju frymëzoi për të krijuar një personazh si Bobi?

Arlinda Guma: Nuk kisha në mendje asnjë person real. Nuk ma dikton realiteti krijimtarinë. Edhe pse personazhit të Bobit i kam përcjellë disa nuanca prej personalitetit tim, ai mbetet një personazh fiction. Nuk më pelqen t’i marr nga realiteti ngjarjet apo personazhet, përndryshe ku do të ishte puna ime? Po t’i merrja të gatshme nuk do të quhej krijim dhe unë nuk do quhesha autorja e tij, por thjesht një kroniste.

Arkid Avdullai: Duke njohur profilin tuaj si autore e cila punon fort që të sjellë të palexuarën, atë që nuk është në masë dhe që nuk lexohet zakonisht, cilat janë tre fjalë të shkurtra që do ta përshkruanin krejt romanin?

Arlinda Guma: Më vutë në vështirësi me këtë pyetje. Nuk e di sa mund ta përmbledh me tri fjalë diçka që e kam shkruar për katër vjet.
Por… prisni të mendohem pak…
Unë mund ta quaja këtë roman… rebel, ndoshta? (Njëlloj si autorje e tij… qesh).
Ndoshta… I pangjashëm? (I pangjashëm me romane të tjerë të mitë dhe me ata të autorëve të tjerë).
Dhe… (këtu do ta heq ndajfoljen “ndoshta”)… I pashtirur…

  Foto nga Booklovers_ Albania

Gentiana Kokthi: A mund “të mbahet me hatër” një personazh, pa dalë nga konteksti i ngjarjes?

Arlinda Guma: Kurrë! Asnjëherë! Do të ishte fatale. Për shkrimin e një romani duhet shumë ndershmëri. Një fije e hollë pandershmërie do ta hidhte në erë të gjithë punën, do ta shkatërronte romanin. Nuk kam mbajtur kurrë ndonjë personazh “me hatër”. Në artin tim më ndihmon shumë liria ime e mendimit, pavarësia, mosndikimi ndaj opinioneve të të tjerëve, (të qenit “kokë më vete”, siç ma theksojnë ndonjëherë, çuditërisht me qortim), ndaj kam eksperimentuar lirisht gati në çdo gjë që kam krijuar. Kur shkruaj unë nuk mendoj sesi do t’i duket filanit apo fistekut. Të gjitha trajtesat kanë një baraslargim të ndershëm, të paanshëm. Ka patur herë që si individ nuk kam dashur t’i hyja dhe aq thellë përshkrimit të ndonjë personazhi, por si autore duhej ta bëja patjetër, dhe e kam bërë. Është ashtu siç thotë Bobi, personazhi im:
“Nuk mund ta humbasësh mendjen në diçka kalimtare, pa u hedhur me kokë atje brenda, pa ia nxjerrë gjithë fijet jashtë si një elektricist që përpiqet të gjejë me çdo kusht vendin ku ato “bëjnë masë”. Pa ia nxjerrë zorrët si një kirurg me përvojë. Pa ia provuar gjithë tastet si një klarinetist virtuoz”.
Disa shkrimtarë vënë veten në qendër të ngjarjes dhe i thurin lavde në gjithë librin. Pra, siç shpreheni ju, “e mbajnë me hatër” personazhin-vete. Po si është e mundur që ajo vetja e tyre nuk paska asnjë cen? Që këtu fillon e shkatërrohet vepra. Që këtu ata fillojnë të mos jenë të vërtetë. Që këtu autori e ka lënë veprën në mëshirë të fatit dhe fillon t’i bërtasë lexuesit me duar e këmbë: “Më sheh? Jam këtu. Shiko sa i bukur që jam!” Autorë të tillë, që vënë interesin e cekët të dukjes, të imazhit të tyre, përpara interesit të vetë veprës, janë të destinuar të dështojnë. Pavarësisht se në Shqipërinë, primitive institucionalisht, ata mund të marrin edhe çmime (sepse dihet sesi jepen çmimet këtu; juritë mediokre, nderet që autorët i bëjnë njëri-tjetrit sikur janë duke ngrënë qofte në ndonjë qebaptore, etj), ata mbeten autorë të dështuar. Për mua ndershmëria është kriteri më i rëndësishëm në të bërit letërsi.

   Foto nga Booklovers_ Albania

Arkid Avdullai: Në ndryshim nga dy romanet e parë, të cilët janë ndërtuar në vetën e tretë dhe ngjarjen, si të thuash, e keni ju në dorë që ta drejtoni, ky roman vjen në vetën e parë. Sa e vështirë është të “veshësh” profilin e personazhit dhe të kontrollosh “projektin” që keni për ngjarjen?

Arlinda Guma: Shumë më e vështirë se të rrëfesh në vetën e tretë, në të cilën kam shkruar dy romanet e mëparshëm. Kjo ishte hera e parë që eksperimentova me vetën e parë, pra, nuk kisha dhe aq eksperiencë (me përjashtim të nja dy tregimeve në këtë regjistër) dhe jam treguar shumë e kujdesshme.
Rrëfimi në vetën e parë ka një përparësi të madhe sepse të afron me lexuesin më shume sesa rrëfimi në vetën e tretë ku ke një lloj distance me personazhet, por ka vështirësinë sepse personazhi është edhe aktor edhe narrator. Është ai “palaçoja” që duhet ta mbajë në këmbë ngjarjen duke “aktruar”. Ndaj kërkon vëmendje të madhe e të hollësishme ndaj gjithçkaje.

Blerta Derhemi: Nëse “Bobi” do të përkthehej në një gjuhë tjetër, sa i vështirë do të ishte përkthimi i tij, në mënyrë që të mos humbte asnjë nga “ojnat e fistonit” që keni thurur. A do mundej të përcillte të njëjtat mesazhe që jep për realitetin letrar shqiptar?

Arlinda Guma: Nuk mendoj se do të ishte i vështirë përkthimi. Sepse në këtë roman unë kam sjellë atë më të ndërlikuarën me fjali të thjeshta dhe të shkurtra. Përkthyesi do ta kishte shumë më të lehtë se me dy romanet e tjerë, gjuha e të cilëve është shumë më komplekse dhe më e vështirë.
Sa për nënpyetjen se nëse do të arrihej të përcilleshin të njëjtat mesazhe që ky roman përcjell në realitetin shqiptar, e them me bindje që po. Do përcilleshin të gjithë dhe asgjë nuk do “fironte” rrugës. Tutto il mondo è paese, thonë italianët. (E gjithë bota është fshat.) Dhe me globalizmin, këtë fshatin e madh, shkrimtarët në gjithë botën kanë vazhdimisht të njëjtat probleme.
Ne kemi gjithmonë këtë frikën e çuditshme se të huajt nuk na kuptojnë, por në të vërtetë ata na kuptojnë më mirë se ç’kujtojmë ne. Dy romanet e mi të mëparshëm i kanë lexuar disa akademikë të huaj dhe nga përshtypjet që më kanë shkruar kam kuptuar se perceptimi ka qenë i njëjtë si ai i lexuesit shqiptar.
Megjithatë, druaj se përkthimi i tyre nuk do të ndodhë kurrë. Sepse jam e ndërgjegjshme se natyra ime e pakorruptuar ia vështirëson rrugën librave të mi. Bobi, personazhi im, thotë midis të tjerash se në këtë vend fjalinë: “Je njeri i mirë” ta thonë me keqardhje, sikur të kesh ndonjë sëmundje të pashërueshme. Por ja që unë kështu jam gatuar. Me këtë sëmundjen “e pashërueshme” të ndershmërisë. E ç’kuptim do të kishte letërsia ime nëse ndryshe do të shkruaja nëpër libra dhe ndryshe do të sillesha në jetë?

     Faqja 5 e romanit “Bob Legjenda”

Eleana Zhako: Në hyrjen e librit ka një dedikim kushtuar qenit tuaj të fëmijërisë, “i cili u përpoq, sa mundi, të më largonte nga rruga e artit, duke më ngrënë fletoret..” Edhe personazhi juaj, “Bob Legjenda”, u përpoq sa mundi të largohej nga arti “i rretheve letrare të kryeqyetit”, duke “ngrënë”, shkrimet e tij. A ndiheni në njëfarë mënyre në rolin e shpëtimtares së Bobit dhe përçueses së frymës që letërsia arrin t’u bëjë ballë forcave shkatërruese dhe vetëshkatërruese?

Arlinda Guma: Nuk e di nëse kam qenë unë që e kam shpëtuar Bobin apo nëse ka qenë ai që më ka shpëtuar mua. (Siç e shihni, për çdo pyetje duket se kam më shumë se një version të përgjigjes.)
Letërsia mund t’u bëjë ballë me sukses forcave shkatërruese, është specialiteti i saj, ajo mëkohet nga ato, por jo gjithmonë arrin t’u bëjë ballë forcave vetëshkatërruese. Ndodh shpesh që këto të fundit ta asgjësojnë. Dhe kjo ndodh vetëm me shkrimtarët skrupulozë. Sa më skrupuloz dhe i talentuar është një shkrimtar, aq më e madhe është forca e tij vetëshkatërruese.
Më duhet të bëj një korrigjim në citimin tuaj: “Nga arti i rretheve letrare të qytetit”, jo të kryeqytetit. Kam krijuar thjesht një qytet ku kam vendosur ngjarjet, jo një kryeqytet. Nuk ka kryeqytete në romanet e mi. Nuk më tërheqin hierarkitë. Madje më vjen të qesh kur disa njerëz përpiqen me çdo kusht të shohin Tiranën në atë qytet. Ai është një qytet i krijuar, ashtu si ngjarja dhe personazhi, ndërsa me personazhin e qenit unë i kam përcjellë romanit diçka tepër personale. Unë jam rritur me një qen. Dhe nuk do gjeni vend në krijimtarinë time ku nuk ka si personazh një qen. Janë kafshë të dashura, aq fisnike, që kanë shenjuar fëmijërinë time dhe them se kam kaluar një fëmijëri të lumtur edhe për shkak të pranisë së tyre. Duhet të kem qenë 5 vjeç atëherë kur ime më më thoshte vazhdimisht: “Mos e puth qenin se të ngjit ndonjë semundje”, por kur ajo ikte unë e puthja dhe e përqafoja. E kisha shokun tim të lojërave.
Tani që kam kuptuar se rruga e letërsisë është shumë e vështirë në një vend si Shqipëria, ku nuk ka rëndësi fare sesa cilësisht shkruan, por se kujt i fshin këpucët, ka herë që do të kisha dashur vërtet që ai qen të kishte këmbëngulur pak më shumë me asgjësimin e fletoreve të mia. Tekefundit çdo shkrimtar e ka një “Maks Brod*” dhe “Maks Brod-i” im ishte qeni im i fëmijërisë. (Qesh…)

___________

Maks Brod ishte miku dhe biografi i shkrimtarit Franz Kafka, të cilit ai i la porosi që pas vdekjes t’ia digjte dorëshkrimet.