Luigi Pirandello
Ndoshta Jacob Shwarb asgjë të keqe ndërmend nuk kish. Por, kushedi, ndoshta donte të hidhte në erë botën e tërë me dinamit. Me siguri s’do të kishte qenë punë e mirë të shkatërronte vetëm botën. Gjithë botën, me dinamit, kjo nuk kishte kurrfarë kuptimi. Sido që të ishin punët, shkonte me mendjen se s’qe keq ta mbante ballin të fshehur nën një tufë të madhe flokësh kuqalashë.
Flokë mbi sy. Duar të zhytura thellë në xhepa kominoshesh. Punëtor i papunë.
U rebelua atëherë kur, pas pranimit në spitalin Israel Zion të Bruklinit për një sëmundje të rëndë mëlçie, ia qethën flokët zero. Tashmë pa flokë, pati ndjesinë se koka i qe davaritur. E kërkoi me duar. Nuk iu duk më e vetja dhe u tërbua.
Deshi të dinte nëse, me këtë poshtërsi që i kishin bërë, donin ta trajtonin më tepër si kriminel sesa si të sëmurë.
Për hir të higjienës?
As që ia fishkëllente higjienës ai.
Oh, pa shih pak!
Sa mirë që të paktën, në mungesë të flokëve, i kishin mbetur ende vetullat e mëdha kaleshe, gjithnjë të kapërthyera, për të fshehur në sytë e turbullt mllefin kundra të gjithëve dhe vetë jetës.
Për sa kohë që mbeti shtruar në spital, Jacob Shwarb nuk e kuptoi kurrë se ç’ngjyrë i qe vulosur në fytyrë, nëse ish më tepër i verdhë se jeshil, për shkak të asaj sëmundjeje mëlçie që i fali vuajtje pa masë dhe një gjendje shpirtërore që mund të merret me mend.
Kolit i padurueshëm.
Verës, dy muaj në një pavion ku të sëmurët rënkonin ditë e natë, e kush s’rënkonte quhej i vdekur; frenezi, tërbim; kuverta që vërtiteshin si gjyle nga një shtrat tek tjetri, apo, në një shkulm dëshpërimi, fluturonin në ajër, dhe atëherë dikush mbante frymën tek infermierët ose tek mbikëqyrësit e natës.
Jacob Shwarb i njihte të gjithë këta mbikëqyrësit e natës dhe kishte një antipati të veçantë për secilin. Veçanërisht për një farë Jo Kurtz që herë-herë, e bënte për të qeshur, aq shumë ia shpifte; merret vesh, qe një e qeshur si ajo e qenve kur duan të kafshojnë.
Ç’është e drejta, ky Jo Kurtz kishte një mënyrë krejt të vetën për të qenë i padurueshëm. Kurrë nuk fliste, nëse nuk e detyroje; nuk bënte asgjë; vetëm buzëqeshte me një mimikë të akullt, e cila, duke mos u mjaftuar me gojën e bërë petë me ato buzët e bardha e të holla, ia mprehte edhe sytë e zbehtë ngjyrëhiri; dhe kokën e mbante gjithnjë të anuar mbi njërin sup, një kokë fildishi pa një fije floku; dhe gjithnjë si të varura mbi gjoks, mbi këmishën e gjatë të bardhë, rrinin duart e tij të palara.
Ndoshta nuk e dinte se sa pak përputhej ajo buzëqeshje e tij e vazhdueshme me vajtimet e pafund të të sëmurëve të mjerë, se vërtet, nuk mund të pranohej kurrsesi se e dinte dhe se prapëseprapë ish në gjendje të buzëqeshte ashtu. Kushedi, fshehtas të sëmurëve, në veshët e tij të gjitha ato rënkime jepnin ca tinguj tërheqës e të këndshëm, ashtu siç qenë të përbërë nga lloj-lloj tonesh me intensitete të ndryshme, disa që jehonin si zakonisht, disa të tjerë që shfreheshin në një mënyrë të veçantë bashkë me dhimbjen, të gjithë të mbledhur së bashku në një sinfoni të kompozuar për të në një mënyrë tërheqëse dhe të çuditshme.
I detyruar të nusërojë gjithë natën, secili përpiqet të shmangë gjumin me sa mundet.
Fundja edhe Jo Kuntz mund t’i gjente brenda mendimeve të tij arsyet për një buzëqeshje. Ndoshta, megjithë moshën e shtyrë, ai kish rënë në dashuri. Dhe ndoshta, midis gjithë atyre rënkimeve ai shkëpuste vetveten në heshtjen e sprasme të shpirtit të tij.
Në njërin nga netët kur pavioni qe veçanërisht i qetë, dhe vetëm ai, Jacob Shwarb vuante e s’gjente për një çast të vetëm qetësi mbi atë shtrat i cili që prej dy muajsh ia kish mësuar të gjitha dhimbjet, ndërrimi i rojës i kish qëlluar pikërisht mbikëqyrësit Jo Kurtz.
Me t’u shuar të gjitha llampat, përveç asaj të mbikqyrësit, e fshehur nga një erashkë stofi të gjelbër mbi tryezën në fund të pavionit, një dritë e plotë hëne hyn nga të gjitha dritaret, veçanërisht nga ajo më e madhja, e hapur në fund të sallës kanat më kanat.
Duke gëlltitur me stërmundim gulçet, Jacob Shwarb i ngul sytë që nga shtrati i tij Jo Kurtz të ulur përpara tryezës me fytyrën e fildishtë të ndriçuar nga llampa, dhe sado që e urren njerëzimin me gjithë shpirt, ai pyet veten se si është e mundur të buzëqeshet në këtë mënyrë, si mund rrihet kaq i patrazuar në një pavion spitali ku çdo i sëmurë heq ashtu siç heq ai; buzëqeshje që rritet e rritet derisa e bën të luajë mendsh, të çmendet, të çmendet. Papritmas, kushedi sesi, i fanepset një ide: të shohë nëse Jo Kurtz do të ndërrojë fytyrë, nëse ai tani do të ngrihet nga shtrati për t’u hedhur nga dritarja e madhe e hapur në fund të pavionit.
Nuk e ka ende të qartë prej nga iu shfaq kaq papritur një ide e tillë: nga padurimi tashmë i papërballueshëm i vuajtjes së tij, që i duket egërsisht e padrejtë në atë natë qetësie në të gjithë pavionin, apo nga urrejtja që i ndjell Jo Kurtz.
Deri në çastin kur ngrihet nga shtrati nuk e di akoma mirë nëse qëllimi i tij është vërtet të hidhet nga dritarja apo të vërë në provë moskokëçarjen e Jo Kurtz, të sfidojë atë limonti buzëqeshëse për hir të dëshirës së dëshpëruar që të shfrehet mbi të: mbi atë që e ka për detyrë të turret e ta mbajë, me ta parë se ka dalë nga shtrati pa i kërkuar leje.
Kështu ndodh që Jacob Shwarb hedh tej kuvertat dhe ngrihet qiri në këmbë, në një akt të vërtetë sfide, përballë syve të Jo Kurtz. Por Jo Kurtz jo vetëm që nuk luan vendit, por as që e prish terezinë.
Në gusht bën shumë nxehtë. Ndoshta mendon se i sëmuri dëshiron të dalë në dritare për të marrë pak ajër.
Të gjithë e dinë se ai, Jo Kurtz, gjithnjë e mbyll njërin sy dhe tregohet i arsyeshëm ndaj të çdo të sëmuri kur e do puna që të mos të merren parasysh disa rregulla të kota mjekësh.
Ndoshta, po ta shihje më me kujdes, në atë buzëqeshje mund të vërehej se ai do t’i mbante vërtet sytë mbyllur edhe nëse e kuptonte se qëllimi i të sëmurit ishte pikërisht të shkonte e të hidhej nga dritarja.
Kush është ai, Jo Kurtz, për ta ndalur atë të sëmurë të mjerë, që vuan e heq sa s’mban dot më? Ai është, siç e do puna, vetëm një roje, i sëmuri është nën mbikqyrjen e tij. Por, duke arritur të supozojë se i sëmuri ka lënë shtratin vetëm për t’u freskuar pak, ndërgjegjja e tij mbetet e pastër, ajo mund të shpjegojë mungesën e lëvizjes; dhe le të bëjë i sëmuri sipas qejfit: nëse do t’ia heqë vetes, le t’ia heqë: punë e tij.
Ndërkaq Jacob Shwarb pret që ta ndalin përpara se të arrijë tek dritarja në fund të pavionit: thuajse e ka arritur, dhe kthehet, duke u dridhur nga zemërimi, të shohë Jo Kurtz: e sheh ende atje, të ulur e të pashqetësuar në tryezën e tij, dhe për një çast e ndjen veten të çarmatosur: nuk di nëse të shkojë përpara apo të kthehet pas.
Jo Kurtz nuk e shuan buzëqeshjen, jo për ta nxehur, aspak, por që t’i bëjë të ditur se e kupton më së miri se një i sëmurë mund të ketë shumë nevojë të dalë pakëz nga shtrati: mjaft që të kërkojë leje, qoftë edhe me më të voglin gjest. Ç’është e drejta ai patjetër që mund ta marrë me mend se ndalja në vend dhe vështrimi i të sëmurit do të thoshte pikërisht këtë; përkul disa herë kokën për t’i thënë se gjithçka është në rregull dhe i bën shenjë me dorë që të shkojë, le të shkojë lirisht.
Për Jacob Shwarb ky është kulmi i përqeshjes, përgjigjia më e paturp ndaj sfidës së tij. Ai ngre grushtat duke hungërirë, kërcet dhëmbët, turret me vërtik tek dritarja dhe hidhet poshtë.
Nuk vdiq. Theu këmbët; frakturoi një krah dhe dy brinjë; mori plagë të rëndë në kokë. Dhe, pasi e kuruan, ai u shërua jo vetëm nga plagët që pati marrë, por, në sajë të një nga atyre mrekullive që duket që u ndodhin vetëm fyerjeve të shkaktuara nga nervozizmi, mori veten edhe nga sëmundja e mëlçisë.
Do të bënte mirë t’i falej Zotit, sepse ia hodhi vdekjes që e priste mes llahtarit në spital, megjithëse shtrenjtë e pagoi atë hedhjen e nxituar nga dritarja. Por, zotërinj, jo, as që e kishte ndërmend. Me t’u shëruar, ai këshillohet me një avokat dhe padit Spitalin ISRAEL ZION me njëzet mijë dollarë dëmshpërblim për lëndimet e shkaktuara nga rënia. Mjet tjetër për t’u hakmarrë ndaj Jo Kurtz nuk i mbetet. Avokati e bind se spitali do të paguajë dëmshpërblimin dhe se Jo Kurtz do të pushohet nga puna. Në fakt, hedhja e tij nga dritarja shpjegohet me moskokëçarjen dhe mungesën e vigjilencës të personelit të spitalit.
Gjykatësi e pyeti: – Kush të shtyu të hidhesh nga dritarja? Veprimi yt qe i qëllimshëm. – Jakob Shwarb sheh avokatin, dhe i përgjigjet gjykatësit:
– Jo zotëri. Unë isha i sigurt se do të më kishte ndalur.
– Mbikqyrësi?
– Po zotëri. E kish për detyrë. Por ai nuk luajti vendit. Prita që të lëvizte. I lashë kohë sa të duash; madje, para se të hidhesha, ktheva kokën ta shihja.
– Po ai ç’bëri?
– Ai? Asgjë. Siç bën gjithmonë, më buzëqeshi, dhe me dorë ma bëri me shenjë “shko, shko lirisht.”
Ç’është e vërteta Jo Kurtz buzëqesh ende, edhe aty, përballë gjykatësit. Gjykatësi indinjohet dhe pyet nëse ajo që thoshte Jacob Shwarb i përgjigjet të vërtetës.
– Po, zotëria juaj, – iu përgjigj Jo Kurtz, -unë mendoja se ai vetëm sa donte të ajrosej.
Gjykatësi përplas grushtin mbi tryezë.
– Ah, kështu mendokenit ju?
Dhe e dënon spitalin ISRAEL ZION me një dëmshpërblim prej njëzet mijë dollarësh për zotin Jakob Schwarb.
Përktheu:“Ivan Katasrofov”
Imazhi: Agim Sulaj-“E ardhmja”
