Le ta shpëtojmë këtë njeri…

  Arlinda Guma

– Librin tënd nuk arrita ta mbaroja së lexuari, – me tha Rozi, ajo ka një librari të vogël. – Lexova vetëm 10 faqet e para dhe pastaj avulloi. Duhet të ma kenë vjedhur këtu tek puna. Ndoshta ka qenë një vajzë, studente, që më tha se do t’i porosiste të tre librat e tu, por që pastaj nuk erdhi më.
– Më vjen keq, – e ngushëllova unë. Pastaj, pasi u mendova pak, i thashë: – Po pse, vjedhin libra në ditët e sotme?
– Si jo, – ma ktheu ajo. – Vjedhin dhe me dorë të rëndë fare…
E përfytyrova personazhin e romanit tim, duke u troshitur brenda çantës së studentes, ndërsa ajo vrapon që të mos ta arrijnë…
Në të vërtetë, më erdhi keq që Rozi nuk e mbaroi dot së lexuari librin; ajo më kujton gjithmonë personazhin e librares tek filmi “Ke një email” për pasionin me të cilin u flet blerësve të saj për librat (më tha se nga ato pak faqe që kishte mundur të lexonte, kishte arritur të nënvizonte disa shprehje dhe donte t’i hidhte në një file në kompjuter), por njëherazi edhe u ndjeva mirë që dikush në këtë botë paska uri për të lexuar. Kujtoja se ajo uri tashmë i përkiste një tjetër kohe…
Dhe thashë me vete: Po ndoshta bota nuk ka marrë fund ende…
Nga të gjitha llojet e vjedhjeve, vjedhja e një libri është ajo më e justifikuara, ajo fisnikja. Ky gjest më flet për një njeri që ka etje për dije, por që nuk ka mundësi financiare për ta patur këtë dije. Dhe kjo është vërtet diçka e trishtë, që e shuan përnjëherësh të gjithë atë gëzimin tim të parë.
E përfytyrova këtë vajzë, ndoshta me dy prindër të papunë, ndoshta nga një zonë e largët ku mundësitë janë të pakta… Ku mund t’i gjejë ajo librat?
Dhe m’u kujtua vetja, fëmijë, në kohën më intensive të leximeve të mia. Atëherë kisha një lloj varësie ndaj librave, ashtu siç sot të rinjtë e kanë nga mediat sociale. Më kujtohet që isha abonuar në dy bibloteka. Punonjësi i njërës prej biblotekave më shihte me habi kur unë paraqitesha atje përditë; i sillja librin që kisha lexuar dhe merrja një tjetër, e ai u hidhte një shikim kartelave me emrin tim që mbusheshin me një shpejtësi të frikshme me titujt e librave që lexoja. Më kujtohet që një dimër ra shumë dëborë, ishte aq e rrallë dëbora dhe rënia e saj më jepte një lumturi të pamasë kur ecja rrugës nën fjollat e buta dhe ishte një qetësi e bukur në armosferë, një lumturi e brendshme që dendësohej kur dilja nga dera e biblotekës me librin e ri në dorë, duke ecur përmes asaj bardhësie e duke shtrënguar në duar një botë të panjohur në pritje për t’u eksploruar. Ajo ditë, me ato fjollëza të buta dëbore, ajo qetësi, ajo lumturi e brendshme, ka mbetur thellë në kujtesën time si trailer-i i një filmi, ajo më shfaqet përpara syve edhe tani, sa herë që shtrëngoj në duar një libër të ri. Edhe tani kam ndjesinë e lumturisë së asaj dite dhe ndiej zemrën të më rrahë për çdo botë të re brenda kapakëve të një libri. Edhe tani kam mbetur e njëjta lexuese e përdëllyer pas librave.
Por unë kisha mundësinë të lexoja aq shumë libra se në kohën e fëmijërisë sime kishte bibloteka. Bibloteka kudo, edhe në zonën më të humbur e më të thellë, natyrisht në funksion të ideologjisë së kohës, por në to gjeje edhe libra të paideologjizuar, apo “të dyshimtë”, që i kishin shpëtuar vigjilencës së biblotekuesit.
Jam e ndërgjegjshme që opinioni publik në Shqipëri është ende i papjekur për të gjykuar qartë në lidhje me këtë temë, ai sheh vazhdimisht bardh e zi, por e vërteta është se ato bibloteka që ekzistonin edhe në cepat më të humbur të Shqipërisë qenë arritja më e madhe e socializmit. Në ato bibloteka unë kam njohur autorë si Petro Marko, për mua themeluesi i romanit klasik shqiptar, me “Nata e Ustikës” dhe “Hasta la Vista”, kam njohur Giani Rodari-n e dashur, e shumë e shumë të tjerë. Librat e autorëve të ndryshëm qe shpalleshin të ndaluar, disa bibloteka i kishin ende në raftet e tyre. Aq shpesh ndërronin dinamikat saqë biblotekuesit nuk e kishin dhe aq të qartë se çfarë duhej të bënin me ata libra.
Unë i jam mirënjohëse faktit që fëmijëria ime përkoi me një kohë që kishte bibloteka, përndryshe, prindërit e mi, sado të përkushtuar të ishin që të më siguronin gjithçka që kërkoja, prapë nuk do të mundnin të m’i siguronin të gjithë ata libra për të cilët unë kisha aq uri.
Rezultat i asaj punës gjigante që biblotekat bënë me njerëzit, ishte fakti që në vitet 90, kur ra sistemi socialist, shqiptarët qenë me të lexuarit. Ata ishin një popull i varfër, por paradoksalisht kësaj edhe shumë i lexuar. Shqiptarët mbanin shishen e Coca Cola-s në bufe, por ama kishin lexuar Tolstoin. Shqiptarët ishin të dobët, të paushqyer, por kishin lexuar Balzakun. Dhe më pas, kur rrugët u hapën dhe në shtetet fqinje vërshuan emigrantët e parë, shqiptarët kuptuan se shumë prej bosëve që u dhanë punë, që i shfrytëzuan barbarisht, nuk e njihnin fare Balzakun, nuk kishin dëgjuar kurrë për Tolstoin. Po ndoshta ky fakt shpjegonte edhe shfrytëzimin barbar të tyre. Fjalia: “Jemi në kapitalizëm” justifikonte gjithçka. Edhe mosnjohjen e Tolstoit.
Nuk kam lexuar asnjë analizë serioze sociologjike, të ftohtë e të paanshme, ku të flitet në mënyre të drejtë sesa të lexuar i shkuan botës shqiptarët pas rënies së socializmit. As edhe një. Dimë vetëm të përbuzim veten. E gjithë çështja me ne është se e shohim veten me sytë e të huajve dhe ndihemi inferiorë. Por vështrimi i tyre nuk është gjithmonë ai më i drejti dhe më i sakti. Ne shkruajmë pafund libra për socializmin, jo si një reflektim për veten tonë, por për t’iu përshtatur shijeve të lexuesit të huaj, i cili mund të ketë informacion fare të cekët mbi atë që ka ndodhur vërtet në vendet e lindjes. Kur të vijë një ditë që ta shohim guximshëm veten, me syte tanë, jo me ata të të huajve dhe ta tregojmë të vërtetën tonë me dinjitet, vetëm atëherë ndoshta do fillojmë të ndërtojmë diçka; vetëm atëherë ndoshta do fillojmë të ndërtojmë veten tonë.
Përballja me kapitalizmin për ata emigrantë të parë të 90-ës ishte si një lloj preview-je për 30 vitet që do të vinin më pas në Shqipëri. Biblotekat u zaptuan nga njerëz të ndryshëm dhe librat u hodhën jashtë. Kam parë dikur një skenë të tillë me librat e nxjerrë në shi dhe atë ditë kam qarë shumë.
Dhe, ja ku jemi tani, me një varfëri të tejskajshme dhe me urinë për të lexuar librat që nuk i blejmë dot! Sepse nuk ka bibloteka! Sepse biblotekat i zumë, i zaptuam dhe i bëmë klube. Më në fund u bëmë si bota, pimë Coca-Cola sa të duam, pastaj gromësijmë dhe nuk na intereson fare kush është Tolstoi. Madje edhe nëpër televizione propogandohet lirshëm ideja se librat janë për pensionistët.
Dhe shohim ngado kryetarin e bashkisë që përuron me 100 kamera qendra rinore JOFunksionale, të arreduara mirë, me rafte luksoze, por pa libra. Sikur ato pará që ai harxhon për filmimet me kamera, t’i harxhonte për t’u blerë librat shkrimtarëve dhe të mbushte raftet e biblotekave bosh me to… Por jo. Nuk ka sesi ta bëjë këtë. Ka punë të tjera për të bërë. Si për shembull të paguajë këshilltarë të padobishëm vetëm se ata mund të kenë hedhur një firmë për prishjen e Teatrit Kombëtar.
Kur Elva Margariti mori postin e Ministres së Kulturës, veprimtaria e saj e parë ishte një lloj fushate qesharake për ndërgjegjësimin ndaj librit. Dhe kush qenë personat që ndërgjegjësonin? Ndërgjegjësuesi ishte futbollisti Lorik Canaj. Se çfarë lidhjeje kishte me librin një futbollist, këtë vetëm ministrja dhe stafi i saj e di. (Sipas kësaj logjike i binte që stadiumin e ri ta inaguronte Ismail Kadareja…)
Një e keqe e madhe e zyrtarëve të rinj që punojnë në Ministrinë e Kulturës është se vetë ata janë rritur në një kohë pa bibloteka. Dhe në fakt kjo është një e keqe e madhe e të gjithë politikanëve të rinj që i kapërcejnë shkallët e karrierës jo nga një e nga një siç ndodh në vendet e emancipuara, por dhjetë e nga dhjetë. Ata nuk e njohin ndjesinë që të japin biblotekat. Ndaj dhe janë aq të dështuar në çdo nismë që ndërmarrin për librin. Një vend pa bibloteka sigurisht që do prodhojë poitikanë të tillë dhe ky është një reaksion zinxhir. Një reaksion vicioz.
Sikur ato pará që harxhohen për fushata sterile, boshe, pompoze, të harxhoheshin për të ndërtuar bibloteka, studentja të cilës unë sot po i kushtoj këtë shkrim nuk do tê detyrohej të vidhte libra… Ky shkrim u kushtohet të gjithë studentëve që duhet ta ndërtojnë formimin e tyre të përgjithshëm kulturor në kohëra kaq të përçudnuara. Dhe në një botë kaq të errët, gjëja më e mrekullueshme është që dikush të dojë ende të lexojë libra…
Le ta shpëtojmë këtë njeri…
E përsëris: Shqipërisë nuk i duhen fushata për ndërgjegjësimin ndaj të lexuarit, Shqipërisë i duhen bibloteka. Kjo është lufta e vetme dhe e pakompromis ndaj injorancës (edhe ndaj asaj brenda oborrit të Ministrisë së Kulturës.)
Ka një mijë probleme me librin në këtë vend. Shpërndarja e tyre kryhet vetëm në Tiranë, po edhe këtu me mangësi. Dhe ka qytete të tërë pa librari. Këtu e kam fjalën për librari të thjeshta se për bibloteka as që bëhet fjalë. Dhe për më tepër, vetë Bibloteka Kombëtare është jashtë funksionit prej vitesh.
Shumë shkrimtarëve librat u rrinë në raftet e shtëpisë dhe kjo është gjëja më trishtë në botë. Libri duhet të shkojë tek lexuesi, me çdo kusht, me çdo mënyrë, përndryshe misioni i shkrimtarit ka dështuar.
Librares që ia vodhën librin tim, ia dhurova unë, dhe nëse do ta njihja studenten në fjalë, do t’ia dhuroja edhe asaj, madje që të tre librat e mi, ashtu siç kam bërë me studentë të tjerë, të cilët kanë dashur që t’i blejnë librat e mi, por nuk kanë mundur. Por kaq nuk mjafton.
Kam lexuar dikur një intervistë të një zyrtari të CIA-s. Ai u pyet se cili ishte roli i agjentëve të CIA-s në kolapsin e Bashkimit Sovjetik. E thjeshtë, tha ai. Ne punonim që në krye të sektorëve më të rëndësishem të emëroheshin njerëz të paaftë. Kështu sistemi kolapsoi vetë.
Sot Shqipëria ka një miqësi të fortë me Amerikën, kjo e fundit po e mbështet vendin tonë në çdo hap dhe nuk ka asnjë arsye që të dojë ta kolapsojë nëpërmjet spiunëve të CIA-s. Këtë kolaps po e realizojmë vetë, me forcat tona. Përditë. Duke emëruar joprofesionistë në krye të ministrive dhe nëpunës mercenarë, të cekët, injorantë, militantë, dhe mbi të gjitha; pa atdhedashuri. Ndoshta e vetmja “vepër” e tranzicionit që po e realizojmë tërësisht me forcat tona.
Librat janë pasuria më e madhe e njerëzimit. Ata duhet të jenë me çdo kusht në bibloteka, ashtu siç pikturat duhet të jenë në muze dhe jo në koleksionin e një pasaniku, i cili ka ndjeshmërinë e një rinoceronti ndaj artit. (Dhe jo, gjuhëtarë të tranzicionit, nuk do ta shkruaj kurrë me “q” fjalën “rinoceront”!)
Ndërtoni bibloteka që studentët të mos detyrohen t’i vjedhin librat…
Edhe në më të egrin sistem, dija duhet të mbetet një e drejtë universale!
Edhe pse, është tërësisht në dorën tonë që të mos ndërtojmë sisteme të egra…

 ©Arlinda Guma   

24 Janar, 2022 

_______

Arlinda Guma është autore e tre romaneve: “Bulevardi i Yjeve”- 2014, “Terma humanitarë si fjala bombardim”- 2016, dhe “Bob Legjenda” – 2021. Ajo është krijuese e faqes defekt-teknik.com.