Edhe njohuritë e saj rreth përkohshmërisë së ekzistencës njerëzore, ndonjëherë mund të tingëllojnë pothuajse gazmore

     DANA STEVENS

  Përktheu: Arlinda Guma

Për më shumë se shtatë vjet, që kur e grisa atë nga një botim i dhjetorit të vitit 2004 të revistes “The New Yorker“, unë kam pasur të njëjtën poezi të Wislawa Szymborska-s ngjitur në tavolinën time.
Është kjo:

ABC

Unë tani nuk do të mundem kurrë ta zbuloj
Çfarë mendoi A. për mua.
Nëse B. arriti të më falte në fund.
Pse C. u shtir sikur gjithçka ishte në rregull.
Çfarë roli luajti D. në heshtjen e E.
Çfarë priste F., nëse kishte pritur ndonjë gjë.
Pse G. e harroi kur e dinte aq mirë.
Çfarë H. duhej të fshihte.
Çfarë I. donte të shtonte.
Nëse prania ime kishte kuptim
për J. dhe K. dhe pjesën tjetër të alfabetit.

Asnjëherë nuk lodhem nga thjeshtësia dhe kompleksiteti i njëkohshëm i kësaj poezie të vogël e të përsosur, nga mënyra sesi personifikimi i saj i gjallë i alfabetit, bashkëjeton me një meditim të mprehtë mbi historitë e pafundme e të pazgjidhura që përmban secila jetë e fundme njerëzore.
Ashtu si shumë nga poezitë e Szymborska-s (dhe nuk mund të pretendoj ta njoh mirë punën e saj; unë kam lexuar vetëm një antologji, “Pamje me një kokërr rëre”, përkthyer nga polonishtja nga Stanislaw Baranczak dhe Clare Cavanagh, si dhe poezi si kjo, që u publikua në revistën që lexova), “ABC” është një poezi çuditërisht e përshtatshme për t’u rilexuar me rastin e vdekjes së Szymborska-s, në shtëpinë e saj në Krakov, në moshën 88 vjeç.
Për çfarëdolloj gjëje tjetër për të cilën flasin poezitë e Szymborska-s (një skelet dinosauri, disa gjëra antike të para në një muze, një mace e paaftë të kuptojë pse pronari i saj është zhdukur), ato kanë të bëjnë pothuajse gjithmonë edhe me vdekjen, papërhershmërinë dhe kalimin e kohës. E megjithatë zëri i saj nuk mund të ishte më pak argëtues, melodramatik apo serioz me veten. Edhe njohuritë e saj rreth përkohshmërisë së ekzistencës njerëzore, ndonjëherë mund të tingëllojnë pothuajse gazmore. Në “Pafundin e argëtimit”, një poezi e shkruar nga këndvështrimi i perëndive që shikojnë me një dashuri zbavitëse në jetën njerëzore, ajo shkruan: “Vazhdoni, pra, edhe pse vetëm për një çast/aq sa i duhet një galaktike të vockël për të pulitur sytë! “
Puna e Szymborska-s është kthjelltësisht, shkëlqyeshëm argëtuese, me një sy të mprehtë për detajet e kësaj bote të jetës së përditshme; mbase kjo për shkak se ajo e ndjeu kalimin e kohës aq fort sa vuri re aq shumë dhe e regjistroi atë me aq saktësi dhe kënaqësi në dukje. Në poezinë “Panairi i Mrekullive” (gjithashtu titulli i një koleksioni të përkthyer nga Joanna Trzeciak) Szymborska shënon një listë të mrekullive të nënvlerësuara “të mullirit”: “një mrekulli minus cilindrin dhe pikat: /shpërhap pëllumbat e bardhë.” Poezia e saj ka të njëjtin kombinim paradoksal të mbingarkesës dhe thjeshtësisë.
Për herë të parë kam dëgjuar për Szymborska-n kur ajo fitoi çmimin Nobel për Letërsi në vitin 1996 dhe e lexova vetëm me ndërprerje pas kësaj, megjithë vendin e nderit që zë poezia “ABC” në hapësirën time të punës (për një vlerësim më të plotë të punës së saj, unë do të rekomandoja përkujtimin e bukur të Adam Gopnik-ut në faqen e The New Yorker-it). Por një pasdite, verën e shkuar, u gjenda në seksionin e poezive të Librarisë Moe në Berkeley, papritmas e shpuar tej për tej nga zëri i saj unik poetik; çdo poezi që shfletova rastësisht, dukej më e fuqishme dhe e ndërtuar më me përpikmëri se e fundit. Falë shkrimit të shkëlqyer të Boston Globe-t, tani e di që Szymborska shkroi edhe një kolonë të famshme në një gazetë polake për dekada – titulli i saj karakteristikisht modest: “Lexim jo i domosdoshëm”, është edhe emri i një koleksioni të përkthyer të prozës së saj gazetareske, që mezi pres te lexoj.
Unë nuk mund të flas për J.-në apo K.-në apo për pjesën tjetër të alfabetit, por qëndrimi i shkurtër i Wislawa Szymborska-s në planet, patjetër që i tha diçka D.-së.

Marrë nga: The New Yorker

Përkthimi: © Arlinda Guma