Paul Valéry

Nuk është asnjëherë gjë e lehtë të përshkruash qartësisht atë që quhet komb. Tiparet më të thjeshta e më të forta u bishtnojnë njerëzve të vendit, të cilët janë të pandjeshëm ndaj asaj që kanë parë përherë. I huaji që i percepton, i percepton shumë fuqishëm dhe nuk ndien atë masë përkimesh intime dhe ndërsjelltësish të padukshme nëpërmjet të cilave përmbushet misteri i bashkimit të thellë të miliona njerëzve.
Ekzistojnë, pra, dy mënyra të mëdha për t’u gabuar lidhur me një komb të dhënë.
Nga ana tjetër, vetë ideja e kombit në përgjithësi nuk kapet dot lehtësisht. Mendja humbet midis aspektesh tejet të ndryshëm të kësaj ideje; ajo mëdyshet midis mënyrave tejet të ndryshme të përkufizimit. Sapo beson se ka gjetur një formulë të kënaqshme, vetë kjo formulë i sugjeron sakaq ndonjë rast të veçantë që ka harruar ta përmbledhë.
Kjo ide na është po aq e njohur në përdorim dhe e pranishme në ndijim, sa ç’është edhe e ndërlikuar apo e papërcaktuar për meditimin. Por, po kështu ndodh me të gjitha fjalët që kanë rëndësi të madhe. Flasim lehtësisht për të drejtën, për racën, për pronën. Por çfarë është e drejta, raca, prona? E dimë dhe nuk e dimë!
Kështu, të gjithë këta nocione të fuqishëm, njëherazi abstraktë e jetësorë, dhe me një jetë nganjëherë aq të ngjeshur e aq të domosdoshme brenda nesh, të gjithë këta terma që ndërtojnë në mendjet e popujve dhe të burrave të shtetit, mendimet, projektet, arsyetimet, vendimet nga të cilat varen fatet, begatia apo rrënimi, jeta apo vdekja e njerëzve, janë simbole të vagullta e të paqarta për meditimin… Dhe njerëzit, megjithatë, kur përdorin mes tyre këto gjëra të papërkufizueshme, kuptohen me njëri-tjetrin fort mirë. Këta nocione janë, pra, të qartë e të mjaftueshëm për njërin apo tjetrin, por të errët e pafundësisht të papajtueshëm për secilin në veçanti.

Kombet janë të çuditshëm për njëri-tjetrin, sikundër qeniet me karakter, moshë, bindje, zakone dhe nevoja të ndryshme. Ata vështrojnë njëri-tjetrin me kërshëri dhe plot ankth; vënë buzën në gaz; mbledhin buzët; admirojnë një detaj dhe e imitojnë; përbuzin tërësinë; i bren zilia apo gufohen nga përçmimi. Sado e sinqertë që mund të jetë ndonjëherë dëshira e tyre për të kuvenduar e për t’u kuptuar me njëri-tjetrin, kuvendimi errësohet dhe resht gjithmonë në një pikë të caktuar. Nuk di ç’kufij të pakapërcyeshëm ekzistojnë në thellësinë dhe kohëzgjatjen e tij.
Shumë kombe janë thellësisht të bindur se janë në vetvete e për vetveten kombi par excellence, i zgjedhuri i ardhmërisë së pafund dhe i vetmi që mund të pretendojë – cilatdo qofshin gjendja e tij e çastit, mjerimi apo dobësia e tij, – për zhvillimin sipëran të mundësive që i atribuon vetes. Çdo komb gjen argumente në të kaluarën apo në të mundshmen; asnjëri nuk dëshiron t’i konsiderojë fatkeqësitë që e pllakosin si pjellat e tij të ligjshme.
Poqese ata krahasohen me të tjerët nga sipërfaqja, ose nga popullsia, ose nga progresi material, ose nga zakonet, ose nga liritë, ose nga rendi publik, apo nga kultura dhe veprat e mendjes, apo edhe nga kujtimet dhe shpresat, kombet gjejnë medoemos motive për t’u vetëpëlqyer. Në lojën e përhershme që ata luajnë, secili prej tyre mban kartat e veta. Por mes këtyre kartave disa janë reale dhe disa imagjinare. Ka kombe që kanë në duar vetëm asin e Mesjetës, apo atë të Antikitetit, vlera të vdekura e të nderuara; të tjerë numërojnë artet e bukura, peizazhet piktoreskë, muzikat lokale, hiret apo historinë fisnike, që ata i hedhin mbi tryezë midis spathive të vërteta dhe maçave të vërtetë.
Të gjithë kombet kanë arsye të tanishme, të kaluara, apo të ardhme për të besuar se janë të pakrahasueshëm. Nga ana tjetër, ata janë të tillë. Kjo pamundësi për të krahasuar këto entitete të mëdha, që prekin njëri-tjetrin vetëm nëpërmjet karaktereve dhe mjeteve të tyre të jashtme, nuk është një nga më të voglat vështirësi të politikës spekulative. Por fakti thelbësor që i përbën, principi i tyre i ekzistencës, lidhja e brendshme që lidh mes tyre individët dhe breznitë e një populli, nuk ka, në kombet e ndryshëm, të njëjtën natyrë. Herë raca, herë gjuha, herë territori, herë kujtimet, herë interesat, krijojnë në mënyrë të ndryshme unitetin kombëtar të një aglomerati njerëzor të organizuar. Shkaku i thellë i një grupimi mund të jetë i një lloji krejt të ndryshëm nga shkaku i një grupimi tjetër.

Duhet t’u kujtojmë kombeve në rritje se nuk ka pemë në natyrë e cila, qoftë edhe në kushtet më të mira të dritës, tokës e truallit, të mund të rritet e të zmadhohet pafundësisht.

Përktheu: Alket Çani 

_____

Librin e gjeni këtu:

https://bukinist.al/sq/ 

https://bukinist.al/en/publicistike-ese/9758-shenime-per-shkelqimin-dhe-renien-e-europes.html