Tomas Bernhard
Kisha shumë javë pa shkuar në teatër, dje desha të shkoja, por nja dy orë para shfaqjes, ndërsa merresha me punë shkencore në shtëpinë time, mendova se ishte më mirë të hiqja dorë e të mos shkoja për hir të studimeve me temë mjekësore, të cilat duhej t’i kryeja, jo për prindërit, por për shkak të kokës sime të lodhur.
Ti ke tetë apo dhjetë javë pa shkelur në teatër, i thashë vetes dhe nuk vete se e përçmon teatrin, se i përçmon aktorët, se teatri nuk është gjë tjetër veçse një pafytyrësi e pabesi, e, meqë është i tillë, përse duhet teatri? Për të parë një shfaqje? E ç’ë, pastaj?
Ti e di që teatri është një gjë e pistë, thashë prapë me veten time, dhe ke ndër mend të shkruash një studim për teatrin që do të ishte një grusht për fytyrën e tij. Teatri s’përbëhet nga shfaqjet, aktorët, drejtuesit artistikë e të tjerë.
U vesha dhe dola në rrugë.
Më duhej një gjysmë ore për të mbërritur në teatër. Gjatë asaj gjysmë ore e kuptova se s’mund të shkoja në teatër dhe e kisha të ndaluar njëherë e përgjithmonë të shkoja në një shfaqje artistike.
I thashë vetes, po e shkrove studimin mbi teatrin, atëherë do të shkosh prapë, për të vërtetuar sa i saktë është traktati yt.
Më vinte plasja që kisha blerë biletë – blerë, jo falur – dhe isha menduar mjaft për të shkuar në teatër, të shikoja një shfaqje, të vrojtoja aktorët dhe sipas aktorëve, të gjykoja për një regjisor. Je veshur për të shkuar në teatër, i thashë vetes.
Studimi im ishte: “Një ditë në teatër”. “Përshkruhet mirë ajo që urren”, mendova. Studimi ishte ndarë në pesë, a më mirë, në shtatë pjesë dhe titulli i saktë është: Teatri… Teatri? Studimi im do të mbarojë së shpejti.
(Si ta shkruash, do ta djegësh. Ç’kuptim ka ta botosh? Do ta lexosh e do ta djegësh. Është qesharake ta botosh, është një orvajtje e dështuar!) Pjesa e parë flet për aktorët, pjesa e dytë po për aktorët, tek aktorët, pjesa e tretë për aktorët, tek aktorët, e aktorëve, e të tjera. Pjesa e katërt “Teoritë skenike”, e të tjera. Pjesa e mbrame: “Ç’është më në fund teatri?”
Me kësi mendimesh në kokë mbërrita në Folzgarten.
Ulem në një stol pranë shëtitores së qumështit, edhe pse në këtë stinë të vitit, të ulesh në një stol në Folzgarten është me rrezik të madh. I përqendruar, vrojtoj me kënaqësi kush hyn dhe si hyn në teatër.
Gëzohem që nuk po hyj.
Mendoj: të hyj, apo duke marrë parasysh varfërinë time, të shes biletën?
Hyr, i them vetes, dhe tek mendoj këtë gjë ndiej kënaqësinë më të madhe duke e shqyer biletën e teatrit me gishtin e madh dhe me gishtin tregues të dorës së djathtë. Kësisoj më ngjan sikur po gris vetë teatrin.
Tani shfaqja ka filluar, besoj. Brof në këmbë dhe nisem pa humbur kohë për në qendër të qytetit. Kam ftohtë, s’kam ngrënë dhe kam një javë pa folur me kënd. Befas më mësyn një njeri. E dëgjoj, më pyet sa është ora dhe dëgjoj veten time duke vikatur:
“Tetë, shfaqja ka filluar!”
Kthehem dhe shikoj njeriun që më foli.
Është një gjataman thatanik.
Përveç tij s’ka njeri tjetër në Folzgarten.
Pastaj mendova: “S’kam gjë për të humbur.”
Më duket marrëzi ta shqiptoj me zë të lartë fjalinë: “S’kam gjë për të humbur” dhe nuk e shqiptoj, paçka se digjem nga dëshira për ta thënë.
– Më ka humbur sahati, – tha prapë horri dhe shtoi: – Qëkur e kam humbur, jam i detyruar që herë pas here të pyes njerëzit.
Dhe qeshi.
– Po të mos ta kisha humbur nuk do të kisha ndalur askënd, – tha.
Iu duk fort interesante kur unë i thashë se ishte ora tetë. Ai e dinte se ishte ora tetë, se atë ditë kishte ecur pa ndërprerje njëmbëdhjetë orë. “Pandërprerje”, përsëriti dhe jo nga një krah në tjetrin, por gjithnjë drejt, siç po e vë re tani. Punë dreqi? Apo jo?
Pashë se burri mbante këpucë të sheshta grash. Ai e pikasi që unë e pikasa se ai mbante këpucë të sheshta grash.
– Tani, – tha, – kushedi se ç’do të mendoni.
– Unë pata menduar, – bërbëlita shpejt e shpejt për ta hutuar burrin dhe për ta larguar vëmendjen nga ato këpucë të sheshta grash, – që të shkoja në teatër, po kur mbërrrita, vendosa që të mos futem brenda.
– Kam qenë shpesh në këtë teatër, – tha burri. Ai ishte prezantuar por unë ia harrova menjëherë emrin – nuk i mbaj mend emrat – por një ditë shkova për herë të fundit. Mos qeshni, tha burri, – gjithnjë ndodh që njëherë të jetë hera e fundit. Mos qeshni.
– E çfarë shfaqin sonte? – pyeti dhe shtoi menjëherë. – Jo, jo, mos më thoni, sonte shfaqet…
Më tregoi se shkonte përditë në Folzgarten.
– Porsa hapet stina teatrore vij gjithnjë në këtë orë dhe sodis nga ky cep njerëzit që shkojnë në teatër. Njerëz të çuditshëm, tha.
– Duhej ta kisha marrë vesh se çfarë japin sonte, – tha, – po ju mos më thoni se çfarë shfaqin sonte. Për mua është shumë interesante që të mos ta di se çfarë shfaqin. A është tragjedi? A është komedi? – pyeti dhe sakaq shtoi. – Jo, jo, mos më thoni se çfarë shfaqin. Mos ma thoni!
Ky njeri është pesëdhjetë e pesë vjeç, mendova.
Më propozoi të ecnim nga ana e parlamentit.
– Shkojmë deri para parlamentit, – tha, – pastaj kthehemi. Pasi ka nisur shfaqja gjithnjë ka një heshtje të çuditshme. Më pëlqen ky teatër.
Ecte shpejt, s’mund ta shikoja se më shkaktonte neveri ai burrë me këpucë të sheshta grash.
– Përditë unë bëj një sasi hapash, – tha, – me këto këpucë, nga shitorja e qumështit deri tek parlamenti, pra, deri tek kamgjella e lulishtes bëj treqind e njëzet hapa, kurse me këpucët me togëz bëj treqind e dhjetë. Deri tek zona zviceriane – e kishte fjalën për zonën zviceriane të Hofburgut – bëj pikërisht katërqind e katërmbëdhjetë hapa me këto këpucë dhe treqind e njëzet e nëntë me këpucët me togëz! Ju mendoni se këto janë këpucë grash dhe mbase ndieni neveri. E di këtë, – tha burri.
Unë lëviz nëpër rrugë vetëm kur është errësirë. Dalja ime, gjithnjë gjysmë ore para shfaqjes dhe ardhja ime në Folzgarten lidhet me një tronditje mendore, siç mund ta merrni me mend. Kjo tronditje ka ngjarë para njëzet e dy vjetësh. Dhe për çudi ka lidhje me këpucët e sheshta të grave. – Ndodhi një aksident, – tha, – një aksident. Është pikërisht po ai mjedis i atëhershëm, ngrihet perdja e teatrit, aktorët fillojnë të luajnë, jashtë asnjë pipëtimë… Hajt të shkojmë, – tha burri, – tek muri i shitores së qumështit, – shkojmë tek zona zviceriane.
– Mos është gjë i çmendur?- mendova, ndërsa po shkonim krah për krah tek zona zviceriane. Burri tha: – Bota është krejtësisht e tërësisht juridike. Ju këtë mbase nuk e dini. Bota nuk është gjë tjetër veçse një jurisprudencë e plotë dhe e përbindshme. Bota është një burg.
Vijoi: – Bëhen pikërisht dyzetë e tetë ditë që e kam takuar për herë të fundit një person, ishte ora tetë. Çudi, gjithnjë pyes pikërisht në orën tetë sa është ora. Bashkë me të shkova gjer tek parlamenti e deri tek zona zviceriane. Duhet ta dini se unë nuk e kam humbur sahatin, se unë nuk e humbas sahatin. Ja, shikoni ku e kam, – dhe më afroi para fytyrës nyjen e dorës që t’ia shikoja.
– Është një marifet ky që përdor unë, – tha, – por, le të vijojmë. Njeriu që takova para dyzetë e tetë ditësh ishte në moshën tuaj. I heshtur kështu si ju, në fillim i pavendosur dhe pastaj i vendosur që të shëtiste me mua. Ishte student i shkencave natyrore. Edhe atij i thashë se ishte pasojë e asaj tronditjeje mendore dhe i aksidentit, fakti që ndodhem përnatë këtu në Folzgarten, me këpucë të sheshta grash. Edhe ai reagoi kështu si ju, – tha burri dhe…
– S’kam parë asnjë polic këndej rrotull. Ç’prej ditësh policët i shmangen Folzgartenit dhe përqendrohen në Shtatpark e unë e di përse… Do të ishte shumë interesante të dinim, – tha, – ndërsa po drejtoheshim tek zona zviceriane, – ç’po shfaqin vallë në teatër: ndonjë tragjedi a komedi… Është hera e parë që nuk di se çfarë shfaqet. Mos ma thoni, s’duhet të ma thoni. S’ma do mendja se është kaq e vështirë, se po të përqendrohem dhe po të merrem tërësisht me ju, do ta kuptoj nëse në teatër tani po shfaqin një komedi apo një tragjedi. Po, – tha, – po t’ju vëzhgoj pak nga pak do ta kuptoj se ç’po ndodh në teatër e sidomos ç’po ndodh jashtë teatrit e ç”po ndodh në botë, e cila çdo çast është krejtësisht e lidhur me ju. Mbase edhe po t”ju hetoj imtësisht do mësoj gjithçka për ju.
Kur sosëm para murit të shitores së qumështit, tha:
– Këtu, në këtë vend u ndava nga ai njeri që pata njohur para dyzetë e tetë ditësh. A e dini në ç’mënyrë? Kujdes! – më tha, – do me thënë s’po ndaheni? As po më thoni natën e mirë? Po, – tha, – le të kthehemi tek zona zviceriane nga kemi ardhur. Nga kemi ardhur? Ah, po, nga shitorja e qumështit. Është e çuditshme po njerëzit vazhdimisht ngatërrojnë veten me të tjerët. Kështu pra, – tha, – ju donit të shihnit shfaqjen e sotme, megjithëse, siç më thatë, e urreni teatrin. Ju urreni teatrin? Unë e adhuroj…
Atëherë pashë se burri mbante në kokë një kapele grash; e kishte patur gjithë kohën, por unë nuk e kisha vënë re.
Edhe manteli i tij ishte nje mantel dimëror femrash.
Ky qenka veshur vetëm me petka grash, mendova.
– Në verë nuk vij në Folzgarten, – tha, – se s’ka shfaqje, por sa herë ka shfaqje më ke aty. Kur ka shfaqje, askush përveç meje nuk vjen në Folzgarten, se në Folzgarten bën shumë ftohtë. Më të rrallë vijnë në Folzgarten. Ca të rinj, të cilëve iu afrohem siç iu afrova juve, i grish të vijnë me mua, një herë tek parlamenti, pastaj tek zona zviceriane… e pastaj tek shitorja e qumështit. Më bën përshtypje se deri tani askush s’ka ardhur me mua dy herë tek parlamenti e dy herë tek zona zviceriane, vajtje-ardhje, tha, – e kjo është e mjaftueshme. Në dëshironi, – tha, – më shoqëroni një copë rrugë deri tek shtëpia. Deri tani askush s’më ka shoqëruar deri këtu e deri tek shtëpia.
Ai jetonte në distriktin e njëzetë.
Banonte në shtëpinë e prindërve, të cilët, para gjashtë javësh (vranë veten, djalosh, vranë veten) kishin vdekur.
– Duhet të përshkojmë kanalin e Danubit, – tha.
Ai njeri më kishte tërhequr vëmendjen dhe doja ta shoqëroja, mundësisht sa më gjatë.
– Pas kanalit të Danubit duhet të kthehemi, – tha, – ju s’duhet të më shoqëroni përtej kanalit të Danubit. Mos më pyetni më për këtë…
Pas Lagjes Rossau, nja njëqind metra larg urës që të çon në distriktin njëzet, burri ndali, vështroi ujin e tha:
– Këtu në këtë vend…
U kthye nga unë për së dyti.
– Në këtë vend.
Pastaj tha:
– E shtyva në mënyrë të rrufeshme. Petkat që kam veshur ishin të sajat.
Pastaj bëri një lëvizje që donte të thoshte: – Zhdukuni!
E lashë të fliste. “Kjo ka ndodhur njëzetë e dy vjet e tetë muaj më parë, – tha. – Ne mendonim se burgu është vend qejfi, gaboni rëndë. Gjithë bota nuk është gjë tjjetër veçse jurisprudencë. Gjithë bota është burg. Dhe sonte, në daç besojeni, në daç jo, në teatrin përballë po shfaqet një komedi. Po,po, një komedi.
Përkthyer nga: Gjergj Vlashi