Nobeli i merituar me të drejtë i Annie Ernaux-së/Adam Gopnik

in Letërsi by

Nga gdhendja e imazheve, Ernaux-ja shpreson të bëjë një hartë të pashfrytëzuar të realitetit dhe të pushtetit francez dhe puna e saj është, në të vërtetë, në këtë kuptim, vetë një lloj sociologjie.

 

Adam Gopnik

Lajmi për çmimin e ri Nobel në Letërsi priret t’i ndajë lexuesit amatorë në dy kampe: ata që nuk kanë dëgjuar kurrë për autoren dhe ata që kanë dëgjuar disi.
Sigurisht, ka emra më të njohur që ndonjëherë dalin nga mjegullia profetike e Akademisë Suedeze, veçanërisht gjatë dekadave të fundit, kur, megjithëse e ndotur nga skandali, Komiteti i Nobelit u bë gjithnjë e më shumë, uh, hip – si Bob Dylan-i ashtu edhe Kazuo Ishiguro që të vijnë në mendje. Por këto janë përjashtime. Në pjesën më të madhe, presim tetorin, ne themi “Abdulrazak kush?” dhe zotohemi për të gjetur një libër të autorit dhe për ta lexuar.
Ndonjëherë, sigurisht, çmimi prezanton dikë të denjë, por pak të mërzitshëm – ose përndryshe, leximi i veprës menjëherë shpjegon errësirën në të cilën shkrimtari ishte zhytur më parë. Por, herë pas here, autori ngrihet nga rëndësia rajonale për t’u bërë një figurë botërore: Wisława Szymborska, laureate në vitin 1996, ishte ky lloj shkrimtareje, duke kaluar nga specifika polake në një rëndësi jo thjesht të qëndrueshme, por tërheqëse, jo thjesht një figurë poetike në anglisht “mbresëlënëse.”, por e dashur, burim dollish dhe epigrafesh të panumërt dasmash.
Annie Ernaux, fituesja e re franceze e çmimit, një lexues me mendje lojtari bixhozi do të hamendësonte, ka të ngjarë të regjistrohet si lloji i dytë që po bëhet një shkrimtare e përhershme për ata që lexojnë për dashurinë ndaj leximit dhe jo për lojën. Sigurisht që ajo është më tepër lloji i dytë sesa laureatët e tjerë francezë të kohëve të fundit, të cilët vlerësohen më lehtë si një detyrim sesa si një kënaqësi: i nderuari J. M. G. Le Clézio, një njeri i globalizmit të patëmetë, puna e të cilit, megjithatë mund të tingëllojë si rrëfimi i një dokumentari të UNESCO-s ose vetë francezi Patrick Modiano, romanet e admirueshme të të cilit janë edhe retrospektivë edhe formalisht konvencionalë.
Ernaux-ja është një zë. Pra, edhe pse do të kishte qenë diçka e mirë dhe e merituar që Salman Rushdie ta fitonte çmimin këtë vit, puna e Ernaux-së, të cilës fillimisht nisa t’i përgjigjesha në Paris në mesin e viteve nëntëdhjetë, është testi më i mirë i meritës, përndjekës – sapo e lexon nuk është dhe aq e lehtë ta harrosh, duke kapur diçka të rëndësishme nga koha e saj, jo vetëm në shqetësimet e saj të hapura ose të nënkuptuara politike, por, më e rëndësishmja, në formën e fjalive dhe në fëshfërimën e magjepsjeve të saj.
Vetëm muajin e shkuar, pa asnjë mendim për Stokholmin në kokën time, e kisha përmendur Ernaux-në në një fragment për Georges Simenon-in, si pjesë e një tradite të veçantë franceze të “pjesës së jashtme” minimaliste – duke e ndarë me romancierin belg të krimit, ndonëse plotësisht baza të ndryshme, një shprehi e një inspektimi të zhveshur të sipërfaqes së zakonshme të jetës franceze si një mjet për të depërtuar në sekretet e saj.
Kur e ndesha shkrimin e Ernaux-së në Francë, ajo m’u duk në këtë mënyrë e ndjellë pikërisht si një imazhiste urbane. Ajo mundte të përqendrohej në skena të zakonshme fragmentare – në metro, në dyqanet e mëdhenj të njohur, në trenat e udhëtarëve – që kishin ngjyrën bindëse të përvojës aktuale, jashtë abstraksioneve ose ndikimeve të fiction-it më ambicioz francez. (Dhe, në të vërtetë, Ernaux-ja vjen nga një familje e klasës punëtore në Normandi, shumë jashtë rrjedhës së zakonshme të ngjitjes letrare franceze.)
Në vitet që pasuan, ajo është bërë e famshme për shtyrjen e kufijve të kujtimeve, më e paharrueshme ose më e diskutueshme, nga një rrëfim i abortit të saj, të botuar në anglisht me titull “Happening“. Megjithatë, ndonëse puna e saj është angazhuese, stili i saj është në shumë mënyra i çlirët – ajo shkruan për veten, por në një mënyrë të rrafshët, vëzhguese, raportuese, që inventarizon pamëshirshëm sipërfaqen e gjërave, madje edhe në mes të motiveve më të çmendura dhe më mizore të fatit. Ajo investon në imazhe ashtu siç e kanë bërë pak shkrimtarë të tjerë. Ajo u beson atyre që të ofrojnë një enciklopedi më të besueshme kuptimesh sesa një regjistër konvencional të ndjenjave. Në “Happening” ajo shkruan: Mbi të gjitha do përpiqem të rishikoj çdo imazh të vetëm derisa të ndiej se jam lidhur fizikisht me të, derisa të dalin disa fjalë, nga të cilat mund të them, “po, kjo është ajo.”‘ Do përpiqem të krijoj secilën prej tyre, fjali të gdhendura në kujtesën time, të cilat ishin ose aq të padurueshme ose aq ngushëlluese për mua në atë kohë, saqë vetëm mendimi i tyre sot më rrëmben në një valë tmerri apo ëmbëlsie.
Ashtu si tek Simenon-i, hapja e kujtimeve të Ernaux-së arrin një ndjenjë emocioni kumbues në vetë heshtjen e tij: “Kur zbrita në stacionin e metrosë Barbès, si herën e shkuar, burrat prisnin me nge, të grumbulluar në këmbët e metrosë së sipërme. Njerëzit ecnin përgjatë trotuarit me çanta pazaresh rozë nga dyqani me zbritje çmimesh Tati. U ktheva në Bulevardin Magenta dhe njoha dyqanin e veshjeve Billy me anorakët e varur jashtë. Një grua po ecte drejt meje – këmbët e shëndosha, të veshura me çorape të zeza me një model të theksuar. Rruga Amboise-Paré ishte pothuajse bosh derisa arrin në afërsi të spitalit. Sigurisht, në “afërsi të spitalit” fillon historia e fatit obstetrik të një gruaje.” Ky përkushtim për të regjistruar sipërfaqen dhe nënsipërfaqen e jetês, pikërisht atë të çdo periudhe të humbur dhe të brendshme të njollosur, shtrihet në studimin e saj të jashtëzakonshëm të brezave të jetës franceze që nga Lufta e Dytë Botërore, të titulluar, në një jehonë të Virginia Woolf-it: “Vitet“- një kujtim në të cilin ofrohet një detaj i dashur, i vëmendshëm, herë pas here i hidhur i reklamave, i shpresave të rreme dhe i gjërave të thjeshta të kohës që kalon. Ajo reflekton, në një çast, kujtimet dhe modelet e të shprehurit të një brezi të moshuarish që ka kaluar varfërinë dhe pushtimin gjerman, dhe i ka krijuar mësimet e tij në një sërë fjalësh dhe magjish të përsëritura:
Zërat dhanë një trashëgimi varfërie dhe privimi që nis shumë kohë përpara luftës dhe kufizimeve. Ata na zhytën në një natë pa kohë, “në një epokë të shkuar” dhe rimuan kënaqësitë dhe vështirësitë e saj, zakonet dhe mençurinë praktike: – të jetosh në një shtëpi me dysheme të ndotur – të vishesh me galloshe – duke luajtur me një kukull prej lecke – të lash rrobat në hi – të qepësh një qese të vogël me hudhër brenda këmishave të natës së fëmijëve, pranë kërthizës, për t’u hequr krimbat… Ajo hartoi një inventar të injorancave, të të panjohurave të së djeshmes dhe të të rejave: – mishi i kuq, portokallet – sigurimet shoqërore, pagesa familjare dhe pensioni në gjashtëdhjetë e pesë vjeç – pushimet.
Kur dikush e vuri re Ernaux-në për herë të parë, ajo dukej çuditërisht në përputhje me Michel Houellebecq-un shumë më të ri dhe më të përfolur. Megjithëse romancieri më i ri shkroi në një regjistër histerik dhe fantastik, dhe ajo në një regjistër të përmbajtur dhe specifik, dëshira për të bërë një inventar të pjesëve joletrare ose antiletrare të jetës franceze, pjesët e mbetura jashtë “kulturës” ose “qytetërimit” apo Académie-së Française, ishin një ambicie e përbashkët. (Ndonëse njerëzit e evokojnë Houellebecq-un për politikën e tij, asnjë lexues i mirë nuk do ta harrojë monologun rrëmbyes të Houellebecq-ut në Pif Gadget, një revistë franceze për fëmijë, e njohur në vitet gjashtëdhjetë dhe shtatëdhjetë.)
Megjithatë, Ernaux-ja funksionon edhe nga një politikë e artikuluar qartë, ajo që në Francë quhet politika “gauchiste“, që do të thotë e majta ekstreme, por një e majtë ekstreme e prekur më pak nga dogma marksiste sesa nga një lloj proteste e përhershme humaniste – e llojit të filluar nga Alfred Nobel-i. Heroi letrar francez, Victor Hugo-i – kundër vuajtjeve të pamëshirshme të njerëzve të thjeshtë në kohët moderne.
“Narrativa familjare dhe rrëfimi social janë një dhe e njëjta gjë”, ka shkruar Ernaux-ja dhe politikat e punës së saj janë në njëfarë mënyre në përputhje me ato të sociologut francez Pierre Bourdieu, duke bashkëndarë bindjen e tij se fushat e jetës shoqërore diktojnë pa pushim një rend të pushtetit, edhe në – veçanërisht në detajet e tij “të zakonshme”. Nga gdhendja e imazheve, Ernaux-ja shpreson të bëjë një hartë të pashfrytëzuar të realitetit dhe të pushtetit francez, dhe puna e saj është, në të vërtetë, në këtë kuptim, vetë një lloj sociologjie.
Megjithatë, me gjithë specifikën franceze të politikës së saj, ajo është e intonuar edhe si artiste – për të bërë një krahasim që mund të jetë i dobishëm për lexuesit amerikanë – shumë e ngjashme me të ndjerën Joan Didion, e cila gjithashtu e menazhoi, megjithëse në mjedise dukshëm më magjepsëse këtë martesë të materialit të nxehtë dhe të një shpërndarjeje të këndshme të një lloji dukshëm feminist.
Vdekja e familjes, aborti dhe dhimbja, të gjitha të regjistruara jo mpihtas, por shkathët, të prera në sipërfaqe për të hapur thellësitë më poshtë, pa përgjërime të veçanta apo keqardhje për veten. Politika e Didion-it ishte liberale, por e një rangu aristokratik, ndërsa e Ernaux-së është ajo e së majtës postkomuniste franceze. (Jean-Luc Mélenchon, lideri i së majtës ekstreme në Francë, ishte veçanërisht i zëshëm në vlerësimin e Nobelit të saj.) Por të dyja besojnë në dëshminë përmes detajeve dhe në peshën e arritur përmes saktësisë – dhe disa do të mendojnë se është e padrejtë që Didion-i nuk e fitoi kurrë një Nobel. Të dyja ndajnë gjithashtu një feminizëm të fortë, besimi thelbësor i të cilit është, siç shkruan Ernaux-ja, se “lavdia për një grua mund të jetë vetëm vajtimi verbues i lumturisë”.
Megjithatë, ndoshta aspekti më domethënës i ngritjes së papritur të Ernaux-së është ky: ajo është, me sa duket – po të përjashtohen poetët të cilët sigurisht shkruajnë shumë për jetën e tyre, por e bëjnë atë poezi duke e mbështjellë me një rend të rafinuar gjuhësor – Nobeli i parë. laureat, i cili është kryesisht një memuar në kuptimin tonë bashkëkohor, që do të thotë dikush që shkruan drejtpërdrejt për jetën, ashtu siç e përjetojmë ne.
Ngritja e saj shënon një njohje që memuari, në të gjitha fytyrat dhe pozat e tij të shumta – të drejtpërdrejta, autokritike, të dhimbshme dhe komike, të angazhuara ose jo – është ndoshta zhanri kryesor i kohës sonë, po aq sa romani ishte për gjysmën e parë të shekulli të njëzetë. Ne ndiejmë nevojën e një historie personale të verifikueshme ose të paktën të besueshme, në një kohë kur shumë gjëra të tjera duken të ndërtuara dhe të pabesueshme – ne na pëlqen të paktën ndjenja e përvojës së dorës së parë në të gjitha argëtimet tona të tjera, nga Twitter-iTikTok. Për shkak të një preokupimi për faktin dhe detajet e regjistruara me gjakftohtësi që ndajnë Ernaux-ja dhe Didion-i dhe për shkak të mënyrës së çuditshme që ky fakt ka për ta ndërtuar veten, tullë pas tulle, në një fushë të përbërë fiction-i të përbashkët, memuari mund të jetë letërsia më e qëndrueshme e kohës sonë, nga të dy anët e pellgut.

Përktheu: Arlinda Guma

______

Adam Gopnik është shkrimtar i cili ka kontribuar për The New Yorker qysh prej vitit 1986.

Marrë nga: The New Yorker

Leave a Reply

Your email address will not be published.

*

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Latest from Letërsi

Go to Top