Pjesa e parë
Vladimir Nabokov jeton, bashkë me gruan e tij Vera, në hotelin Montreux Palace në Montreux, Zvicër, një qytet turistik në liqenin e Gjenevës, i cili ishte i preferuari i aristokratëve rusë të shekullit të shkuar.
Ata banojnë në një sërë dhomash hotelesh, që, ashtu si shtëpitë dhe apartamentet e tyre në Shtetet e Bashkuara, duken të përkohshme; vende mërgimi. Dhomat e tyre përfshijnë një të përdorur për vizitat prej djalit të tyre, Dmitri dhe një tjetër, chambre de debarras (dhomë maganizimi) ku depozitohen sende të ndryshme—botime turke dhe japoneze të Lolita-s, libra të tjerë, pajisje sportive, një flamur amerikan.
Nabokovi ngrihet herët në mëngjes dhe punon. Ai shkruan në skeda, të cilat kopjohen gradualisht, zgjerohen dhe riorganizohen derisa bëhen romanet e tij. Gjatë sezonit të ngrohtë në Montreux, atij i pëlqen të marrë rreze dielli dhe të notojë në pishinë në një kopsht pranë hotelit. Pamja e tij në moshën gjashtëdhjetë e tetë vjeçare është hijerëndë, e ngadaltë dhe e fuqishme. Ajo shndërrohet me lehtësi; në argëtuese apo në atë të një njeriu të bezdisur, por ai preferon të parën. Gruaja e tij, pa mëdyshje një bashkëpunëtore e përkushtuar, është vigjilente ndaj tij, duke i shkruar letrat, duke u kujdesur për biznesin, herë pas here edhe duke e ndërprerë kur ajo mendon se ai po thotë gjënë e gabuar. Ajo është një grua jashtëzakonisht e bukur, e stolisur dhe me sy prej njeriu të matur. Nabokovët ende shkojnë në eskursione për të kapur flutura, megjithëse distancat që ata përshkojnë janë të kufizuara nga fakti se nuk u pëlqen të fluturojnë me avion.
Intervistuesi i kishte dërguar më parë një sërë pyetjesh. Kur mbërriti në Pallatin Montreux, ai gjeti një zarf – pyetjet ishin ndryshuar dhe shndërruar në një intervistë. Disa pyetje dhe përgjigje u shtuan më vonë, përpara se intervista të publikohej për periudhën Verë/Vjeshtë të vitit 1967 në The Paris Review. Sipas dëshirës së Nabokovit, të gjitha përgjigjet janë botuar ashtu siç i shkroi ai. Ai pretendon se duhet t’i shkruajë përgjigjet për shkak të mungesës së familjaritetit me gjuhën angleze, kjo është një formë konstante serikomike ngacmimesh. Ai flet me një theks dramatik prej Kembrixhit, me një nuancë të lehtë nga ndonjë shqiptim i rastësishëm i rusishtes. Anglishtja e folur, në fakt, nuk është e rrezikshme për të. Megjithatë, keqcitimi mbetet një kërcënim.
Nuk ka dyshim që Nabokovi e percepton si humbje tragjike komplotin e historisë që e privoi nga vendlindja e tij, Rusia dhe që në moshën e mesme, e detyroi ta bënte punën e tij në një gjuhë që nuk është ajo e ëndrrave të tij të para.
Megjithatë, kërkimet e shpeshta të ndjesës për zotërimin e gjuhës angleze, i përkasin qartësisht kontekstit të shakasë së veçantë pikëlluese të Nabokovit: ai nuk e thotë me gjithë mend, ai është i pikëlluar për humbjen e tij, ai indinjohet nëse dikush e kritikon stilin e tij, ai pretendon të jetë thjesht një i huaj i varfër e i vetmuar, ai është po aq amerikan “saç është prilli në Arizona”.
Nabokovi tani është duke punuar për një roman të gjatë që eksploron misteret dhe paqartësitë e kohës. Kur flet për këtë libër, zëri dhe vështrimi i tij janë ata të një poeti të ri të gëzuar dhe të mahnitur, të etur për të kryer detyrën.
Intervistuar nga Herbert Gold
Mirëmëngjes. Më lejoni t’ju bëj dyzet pyetje të çuditshme.
VLADIMIR NABOKOV: Mirëmëngjes. Jam gati.
Ndjesia juaj mbi imoralitetin e marrëdhënies midis Humbert Humbert-it dhe Lolita-s është shumë e fortë. Në Hollywood dhe New York, megjithatë, janë të shpeshta marrëdhëniet midis burrave dyzet vjeçarë dhe vajzave shumë pak më të mëdha se Lolita. Ata martohen – pa shkaktuar ndonjë revoltë të veçantë publike; më tepër është gëlltitje publike.
VLADIMIR NABOKOV: Jo, nuk është ndjesia ime mbi imoralitetin e marrëdhënies Humbert Humbert-Lolita që është e fortë; është ndjesia e Humbert-it. Ai shqetësohet, unë jo. Unë as që e çaj kokën për moralin publik; në Amerikë apo gjetkë.
Dhe, sidoqoftë, rastet e burrave në të dyzetat, që martohen me vajza në adoleshencë ose në fillim të të njëzetave nuk kanë asnjë ndikim mbi Lolita-n. Humbert-it i pëlqenin «vajzat e vogla»—jo thjesht «vajzat e reja». Nimfat janë vajza-fëmijë, jo si yllth dhe “kotele seksi”. Lolita ishte dymbëdhjetë, jo tetëmbëdhjetë vjeç atëherë kur e takoi Humbert-i. Ju mund ta mbani mend se në kohën kur ajo u bë katërmbëdhjetë vjeç, ai i referohet asaj si “zonja e tij e plakur”.
Një kritik (Pryce-Jones) ka thënë për ju se “ndjenjat e tij janë si të askujt tjetër”. A ka kuptim kjo për ju? Apo do të thotë se ju i njihni ndjenjat tuaja më mirë sesa ato të të tjerëve? Apo se e keni zbuluar veten në nivele të tjera? Apo thjesht se historia juaj është unike?
VLADIMIR NABOKOV: Nuk e mbaj mend atë artikull; por nëse një kritik bën një deklaratë të tillë, kjo duhet të nënkuptojë me siguri se ai ka eksploruar ndjenjat e miliona njerëzve, në të paktën tre vende, përpara se të arrijë në përfundimin e tij. Nëse është kështu, unë vërtet duhet të jem një shpend i rrallë. Nëse, nga ana tjetër, ai është kufizuar vetëm në pyetjet e anëtarëve të tij të familjes ose të klubit të tij, deklarata e tij nuk mund merret seriozisht.
Një tjetër kritik ka shkruar se “botët tuaja janë statike. Ato mund të tensionohen nga obsesioni, por nuk ndahen si botët e realitetit të përditshëm.” A jeni dakord me këtë? A ka ndonjë cilësi statike në këndvështrimin tuaj për gjërat?
VLADIMUR NABOKOV: “Realiteti” i kujt? “I përditshëm” ku? Më lejoni t’ju them se vetë termi “realitet i përditshëm” është krejtësisht statik, pasi presupozon një situatë që është përherë e vëzhgueshme, në thelb objektive dhe e njohur botërisht. Dyshoj se mund ta keni krijuar atë ekspert mbi “realitetin e përditshëm”. Asnjëri nuk ekziston.
Ai e bën këtë [përmend emrin]. Një kritik i tretë ka thënë se ju “i zvogëloni” personazhet tuaj “deri në pikën ku ata zerohen në një farsë kozmike”. Unë nuk jam dakord; Humbert-i, ndonëse komik, ruan një cilësi prekëse dhe ngulmuese – atë të artistit të llastuar.
VLADIMIR NABOKOV: Unë do ta shprehja ndryshe: Humbert Humbert-i është një mjeran i kotë dhe mizor, që arrin të shfaqet “prekës”. Ky epitet, në kuptimin e tij të vërtetë, përlotës, mund të zbatohet vetëm për vajzën time të vogël të gjorë. Veç kësaj, si mund të “zvogëloj” në nivelin e shifrave, etj., personazhe që i kam krijuar unë vetë? Njeriu mund të “zvogëlojë” ndonjë biografi, por jo një imazh.
E. M. Forster flet për personazhet e tij kryesorë, që ndonjëherë marrin përsipër dhe diktojnë rrjedhën e romaneve të tij. A ka qenë ndonjëherë kjo problem për ju, apo e keni nën komandë të plotë?
VLADIMUR NABOKOV: Njohuritë e mia për veprat e Zotit Forster janë të kufizuara në një roman, i cili nuk më pëlqen; dhe gjithsesi, nuk ishte ai që e krijoi atë trillin e vogël për personazhet që dilnin jashtë kontrollit; ai është po aq i vjetër saç janë gjilpërat, edhe pse, sigurisht njeriu simpatizon njerëzit e tij nëse ata përpiqen t’ia mbathin nga ai udhëtimi në Indi ose kudo që ai t’i çojë. Personazhet e mi janë skllevër të kuzhinës së anijes.
Clarence Brown-i, nga Princeton-i, ka vënë në dukje ngjashmëri të habitshme në punën tuaj. Ai ju referohet si “jashtëzakonisht përsëritës” dhe se, në mënyra jashtëzakonisht të ndryshme, ju, në thelb jeni duke thënë të njëjtën gjë. Ai thotë se fati është “muza e Nabokovit”. A jeni i vetëdijshëm për “përsëritjen e vetes”, ose, për ta thënë ndryshe, që përpiqeni për një unitet të vetëdijshëm në raftin tuaj të librave?
VLADIMIR NABOKOV: Nuk e kam parë esenë e Clarence Brown-it, por ai mund të ketë diçka atje. Shkrimtarët derivativë duken të gjithanshëm sepse imitojnë shumë të tjerë; të shkuarën dhe të tashmen. Origjinaliteti artistik ka vetëm veten për të kopjuar.
Mendoni se kritika letrare është krejt e qëllimshme? Qoftë në përgjithësi, apo qoftë konkretisht për librat tuaj? A është ndonjëherë udhëzuese?
VLADIMIR NABOKOV: Qëllimi i një kritike është të thotë diçka për një libër që kritiku e ka apo nuk e ka lexuar. Kritika mund të jetë udhëzuese, në kuptimin që u jep lexuesve, përfshirë autorin e librit, disa informacione rreth inteligjencës apo ndershmërisë së kritikut, ose që të dyja.
Po funksioni i redaktorit? A ka patur ndonjëherë ndokush këshilla letrare për t’ju ofruar?
VLADIMIR NABOKOV: Me “redaktor” supozoj se keni parasysh korrektorin teknik. Midis tyre unë kam njohur krijesa transparente me takt dhe me butësi të pakufishme, të cilat diskutonin me mua për një pikëpresje sikur ajo të ishte një pikë nderi – gjë që, në të vërtetë, shpesh ajo është një pikë arti. Por kam hasur edhe disa brutalë pompozë babaxhanë, të cilët përpiqeshin të “bënin sugjerime”, por që unë i kundërshtova me një “injoroje”.
Vazhdon
Përktheu: Arlinda Guma
Marrë nga The Paris Review
