Intervistuar nga Ángel Gurría-Quintana
Orhan Pamuku ka lindur në vitin 1952, në Stamboll, ku edhe vazhdon të jetojë. Familja e tij bëri pasuri me ndërtimin e hekurudhave gjatë ditëve të para të Republikës Turke dhe ai ndoqi Kolegjin Robert, ku fëmijët e elitës së privilegjuar të qytetit merrnin arsim laik të stilit perëndimor.
Në rini ai zhvilloi një pasion për artet pamore, por pasi u regjistrua në kolegj për të studiuar për arkitekturë, ai kuptoi se donte të shkruante. Ai tani është autori më i lexuar në Turqi.
Në vitin 2003, Pamuku mori çmimin ndërkombëtar letrar IMPAC Dublin për My Name Is Red (1998/2001), një mister vrasjesh i vendosur në Stambollin e shekullit të gjashtëmbëdhjetë dhe i rrëfyer nga zëra të shumtë. Romani eksploron tema qendrore për fiction-in e tij: ndërlikimet e identitetit në një vend që shtrihet në Lindje dhe Perëndim, rivalitetin e vëllezërve dhe motrave, ekzistencën e jetës së dyfishtë, vlerën e bukurisë dhe origjinalitetit, si dhe ankthin e ndikimeve kulturore.
Romani Snow (2002/2004), i cili fokusohet në radikalizmin fetar dhe politik, ishte i pari nga romanet e tij që u përball me ekstremizmin politik në Turqinë bashkëkohore dhe që konfirmoi qëndrimin e tij jashtë vendit, edhe pse ndante opinionin brenda vendit.
Kjo intervistë me Orhan Pamukun u realizua me dy seanca në Londër dhe nëpërmjet korrespondencës. Biseda e parë u realizua në maj të vitit 2004 në kohën e botimit britanik të romanit Snow. Një dhomë e veçantë ishte rezervuar për takimin – një hapësirë me ndriçim fluoreshent, me ajër të kondicionuar të zhurmshëm në katin e parë të hotelit.
Pamuku mbërriti i veshur me një xhaketë të zezë prej kadifeje mbi një këmishë blu të çelët dhe pantallona të errëta, dhe vërejti: “Ne mund të vdisnim këtu dhe askush nuk do të na gjente”. U tërhoqëm në një cep të qetë të hollit të hotelit ku folëm për tri orë, duke ndaluar vetëm për të pirë kafe dhe për të ngrënë një sanduiç me pulë.
Në prill të vitit 2005, Pamuku u kthye në Londër për botimin e Stambollit dhe ne u vendosëm në të njëjtin cep të hollit të hotelit për të folur për dy orë. Në fillim ai dukej mjaft i sforcuar dhe me arsye. Dy muaj më parë, në një intervistë me gazetën zvicerane Der Tages-Anzeiger, ai kishte thënë për Turqinë, “tridhjetë mijë kurdë dhe një milion armenë u vranë në këto troje dhe askush përveç meje nuk guxon të flasë për këtë”.
Kjo vërejtje nxiti një fushatë të pamëshirshme kundër Pamukut në shtypin nacionalist turk. Në fund të fundit, qeveria turke këmbëngul në mohimin e masakrës gjenocidale të armenëve të vitit 1915 në Turqi dhe ka vendosur ligje që kufizojnë ashpër diskutimin e konfliktit të vazhdueshëm kurd. Pamuku nuk pranoi ta diskutonte polemikën për rekordin publik me shpresën se së shpejti ajo do të zbehej.
Në gusht, megjithatë, vërejtjet e Pamukut në gazetën zvicerane çuan në akuzimin e tij sipas nenit 301/1 të Kodit Penal Turk për “denigrim publik” të identitetit turk – një krim i dënueshëm deri në tre vjet burg. Megjithë mbulimin e indinjuar të rastit të tij nga shtypi ndërkombëtar, si dhe protestën e fuqishme ndaj qeverisë turke nga anëtarët e Parlamentit Evropian dhe nga PEN, kur kjo revistë doli në shtyp në mesin e nëntorit, Pamuku ende ishte planifikuar të dilte në gjyq më 16 Dhjetor, 2005.
Si ndiheni kur jepni intervista?
ORHAN PAMUK : Ndonjëherë ndihem nervoz sepse u jap përgjigje budallaqe disa pyetjeve budallaqe. Kjo ndodh si në turqisht ashtu edhe në anglisht. Unë flas turqisht keq dhe i shqiptoj fjalitë trasha. Në Turqi më kanë sulmuar më shumë për intervistat sesa për librat e mi. Polemistët dhe kolumnistët politikë nuk lexojnë romane atje.
Në përgjithësi keni marrë një përgjigje pozitive për librat tuaj në Evropë dhe në Shtetet e Bashkuara. Cila është pritja e kritikës në Turqi?
ORHAN PAMUK: Vitet e mira tashmë kanë mbaruar. Kur botoja librat e mi të parë, gjenerata e mëparshme e autorëve po shuhej, kështu që u mirëprita sepse isha një autor i ri.
Kur thoni gjenerata e mëparshme, kë keni parasysh?
ORHAN PAMUK: Autorët që ndienin përgjegjësi shoqërore, autorët që mendonin se letërsia i shërben moralit dhe politikës. Ata ishin krejtêsisht realistë, jo eksperimentalë. Ashtu si autorët në shumë vende të varfra, ata e humbën talentin e tyre duke u përpjekur t’i shërbenin kombit të tyre. Nuk doja të isha si ata, edhe sepse në rininë time kisha shijuar Faulkner-in, Virginia Woolf-in, Proust-in – nuk kisha aspiruar kurrë modelin social-realist të Steinbeck-ut dhe Gorky-t. Letërsia e prodhuar në vitet gjashtëdhjetë dhe shtatëdhjetë po bëhej demode, ndaj mua më mirëpritën si autor të brezit të ri. Pas mesit të viteve nëntëdhjetë, kur librat e mi filluan të shiten në sasi që askush në Turqi nuk i kishte ëndërruar, vitet e mia të mjaltit me shtypin dhe me intelektualët turq mbaruan. Që atëherë, pritja e kritikës ishte më tepër një reagim ndaj publicitetit dhe shitjeve, sesa ndaj përmbajtjes së librave të mi.
Tani, për fat të keq, jam i njohur për komentet e mia politike – shumica e të cilave janë marrë nga intervista ndërkombëtare dhe manipulohen pa turp nga disa gazetarë nacionalistë turq për të më bërë të dukem politikisht budalla dhe më radikal seç jam në të vërtetë.
Pra, ka një reagim armiqësor ndaj popullaritetit tuaj?
ORHAN PAMUK: Kam mendimin se ky është një lloj ndëshkimi për shifrat e mia të shitjeve dhe për komentet e mia politike. Por nuk dua të vazhdoj ta them këtë, sepse tingëlloj në pozitë mbrojtjeje. Ndoshta unë e keqinterpretoj të gjithë pamjen.
Ku shkruani?
ORHAN PAMUK: Gjithmonë kam menduar se vendi ku fle apo vendi që ndan me partnerin duhet të jetë i ndarë nga vendi ku shkruan. Ritualet dhe detajet e brendshme disi e vrasin imagjinatën. Ato vrasin demonin tek unë. Përditshmëria shtëpiake, e zbutur, bën që të shuhet malli për botën tjetër, ai që i duhet imagjinatës për të operuar. Kështu, për vite me radhë kam patur gjithmonë një zyrë ose një vend të vogël jashtë shtëpisë për të punuar. Gjithmonë kam patur apartamente të ndryshme. Por një herë kalova gjysmë viti në SHBA ndërsa ish-gruaja ime po merrte doktoraturën në Universitetin Columbia. Ne jetonim në një apartament për studentë të martuar dhe nuk kishim hapësirë, ndaj më duhej të flija dhe të shkruaja në të njëjtin vend. Kujtimet e jetës familjare ishin gjithandej. Kjo më mërziste. Në mëngjes i them lamtumirë gruas sime si dikush që shkon në punë. Do të largohesha nga shtëpia, do të ecja disa blloqe dhe do të kthehesha si një person që mbërrin në zyrë.
Dhjetë vjet më parë gjeta një apartament me pamje nga Bosfori, me pamje nga qyteti i vjetër. Ka, ndoshta, një nga pamjet më të mira të Stambollit. Është njëzet e pesë minuta me këmbë nga vendi ku jetoj. Është plot me libra dhe nga tavolina ime shihet ajo pamje. Çdo ditë kaloj mesatarisht rreth dhjetë orë atje.
Dhjetë orë ne ditë?
ORHAN PAMUK: Po, jam një punëtor i palodhur. E shijoj këte. Njerëzit thonë se jam ambicioz dhe ndoshta ka të vërtetë edhe në këtë. Por unë jam i dashuruar me atë që bëj. Më pëlqen të ulem në tavolinën time si një fëmijë që luan me lodrat e tij. Është punë, në thelb, por është gjithashtu argëtim dhe lojë.
Orhan, emri juaj dhe rrëfimtari i Snow-t, e përshkruan veten si një nëpunës që ulet në të njëjtën orë çdo ditë. Keni të njëjtën disiplinë për të shkruar?
ORHAN PAMUK: Po nënvizoja natyrën klerikale të romancierit në krahasim me atë të poetit, i cili ka një traditë jashtëzakonisht prestigjioze në Turqi. Të jesh poet është një gjë popullore dhe e respektuar. Shumica e sulltanëve dhe shtetarëve osmanë ishin poetë. Por jo ashtu siç ne i kuptojmë poetët në ditët e sotme. Për qindra vjet ajo ishte një mënyrë për të përcaktuar veten si intelektual. Shumica e këtyre njerëzve i mblidhnin poezitë e tyre në dorëshkrime të quajtura divane. Në fakt, poezia e oborrit osman quhet poezi divani. Gjysma e shtetarëve osmanë prodhonin divane. Ishte një mënyrë e sofistikuar dhe e arsimuar e të shkruarit të gjërave, me shumë rregulla dhe rituale. Shumë konvencionale dhe shumë përsëritëse. Pas ardhjes së ideve perëndimore në Turqi, kjo trashëgimi u ndërthur me idenë romantike dhe moderne të poetit si një person që digjet për të vërtetën. I shtoi peshë më tepër prestigjit të poetit. Nga ana tjetër, romancieri është në thelb një person që e mbulon distancën me durimin e tij, ngadalë, si një milingonë. Një romancier na bën përshtypje jo nga vizioni i tij demonik dhe romantik, por nga durimi i tij.
Përktheu: Arlinda Guma
Marrë nga The Paris Review
