Për më shumë se një javë, familja ime është në këtë gjendjeje limboje, duke u përgatitur për më të keqen.
Amelia Nierenberg
YONKERS, N.Y. – Të hënën, rreth orës 5 të mëngjesit, e çova babanë në Qendrën Mjekësore të Universitetit Hackensack në New Jersey, ku ai punonte si mjek i urgjencës. U ul në sediljen e pasme të makinës, ashtu si unë dikur, kur më çonte në shkollë, dhe fjeti. Koronavirusi është rraskapitës.
Qëkur e kapën ethet, dhimbja muskulore dhe kolla, javën e kaluar, ne e kalojmë kohën së bashku, në distancën e lejuar 2 metra, në dhomën e gjumit që e ndan me mamanë time. Ndërsa ai fle, unë ulem këmbëkryq në dysheme, duke punuar. Kur ai është zgjuar i lexoj me zë të lartë David Sedaris dhe flasim rreth kujtimeve nga pushimet tona të preferuara familjare. Për darkë ca net më parë, hapëm një nga shishet me verë të mirë. ‘Tani mund ta hapim’, bëri shaka ai.
Ne nuk i kemi bërë akoma ato bisedat ‘se sa-i-rëndësishëm-ke-qënë-ti-për-mua’, ose atë të amanetit për t’u kujdesur për mamanë. Pastaj nuk kemi as pse pse t’i bëjmë. Ai është veçse 68 vjeç, po edhe nëse vdes, nuk është kjo ajo që do më mungojë prej tij..
Përkundrazi, do të më mungojnë gjërat e përditshme: ngrënia e darkës bashkë, leximi i njëri-tjetrit, ndarja e heshtjes. Jam duke zgjedhur këtë mënyrë pët t’i thënë atë që mund të jetë lamtumirë.
“Është agoni për mua, sepse qenka më e vështirë nga sa e mendova,” më tha ai. “Duhet të përgatitemi për këtë.”
Ai e di mire se për çfarë flet. Për javë të tëra, ka kuruar pacientë me koronavirus. Ca i ka dërguar në shtëpi, duke e ditur mirë që ata do të ktheheshin përsëri. Të tjerë i ka intubuar, duke iu lehtësuar frymëmarrjen në tubat e ventilatorëve. I ka parë se si njerëzit vdesin, kur mushkëritë e tyre mbushen me lëng dhe e humbin aftësisë për të absorbuar/thitur oksigjenin. E të mendosh, që vetëm një javë më parë, këta pacientë ishin mirë me shëndet.
“Kjo është një sëmundje e keqe,” më tha pasi trajtoi pacientin e parë. “Nuk është aspak grip.”
Në përfundim të një turni 12-orësh, disa javë më parë, kur po largohej, një pacient kaloi në arrest kardiak. Ashtu siç ja kërkon profesioni, siç edhe është trajnuar të bëjë, ashtu siç ka bërë mijëra herë më parë, babai u përkul tek pacienti, në përpjekje t’i shpëtonte jetën. Sigurisht që kishte vënë mburojë në sy dhe një maskë, por nga nxitimi, s’i kish shtrënguar fort. Ky, mendon ai, ishte momenti kur u infektua. Dhe testoi pozitiv në 18 Mars.
Megjithëse e di që te njerëzit e moshës së tij shanset që t’i mbijetojnë kësaj sëmundjeje janë të mira, kjo nuk më bën të ndihem më mirë. Në fillim ishim më optimistë. Po kjo është java e dytë, periudha kur pacientët ose përmirësohen, ose sëmuren më shumë. Dhe ethet e tij vazhdojnë e temperatura qëndron kokëfortë mbi 38.
“Nuk po përmirësohem”, më tha ai të mërkurën. “Nuk kam kthim nga kjo rrugë.”
Dhe pas një nate të gjatë në spital, morëm vendimin e vështirë që ai të kthehej në shtëpi. Nëse qëndronte në spital, do të ishte më afër ndihmës mjekësore, nëse nuk mund të merrte dot frymë. Koronavirusi vepron shpejt dhe në vetëm pak orë babai mund të kalojë shumë shpejt nga një kollë e thatë në mbytje.
Po në telefon, para se të veja ta merrja, ai më bëri pyetjen e vështirë : “A mendon se gjëja më e mirë për mua është që t’i kaloj këto 3 ditë, relativisht të shëndetshme, i vetëm në këtë dhomë?”
Kurrë, asnjëherë më parë, nuk e kam parë babanë tim të sëmurë. Ai nuk ka pasur probleme shëndetësore. Po tani, në shtëpi, ai fle nën dy jorganë të trashë e pothuaj në kllapi kur unë hyj për të mbledhur rrobat e palara dhe enët e përdorura prej tij. Zëri i tij normalisht shumë i zhurmshëm për restorantet, është i heshtur. Kur ka pak fuqi, e shoh duke shkruar dhe rishkruar në një bllok letrash një letër. Shpresoj që të mos e lexoj kurrë.
Ne mendojmë për humbjen e njerëzve siç duket nëpër funerale – periudha e fillimit të zisë dhe ajo e mbarimit. Po kjo shuplakë e papritur, na e prishi këtë imazh të grumbullimit të familjes e miqve me kafe e biskota/amareta, ku të afërm e miq tregojnë histori, në të cilat kujtohen arritjet e sukseset e të vdekurit. Kur ajo vjen e menjëhershme, vdekja është barok. Kjo është ajo që ne jemi mësuar ta quajmë zi.
Dhe, pjesërisht, ky është edhe interpretimi shoqëror i jetës sesi është, apo duhet të jetë vdekja – një aktivitet në grup, një ritual me një rregull të përcaktuar qartë. Nëse dikush vdes, unë duhet të them Kaddish, lutje hebreje e përsëritur 3 herë në ditë pas një vdekjeje dhe pas 10 muajsh, siç edhe e kërkon tradita, unë duhet të pushoj lutjen.
Ndonjëherë e pyes veten nëse duhet t’i bëj ndonjë lloj deklarate, të përpiqem t’ia tregoj të gjitha gjërat që nuk kanë patur nevojë të tregohen. Por çdo gjë që imagjinoj t’i them, më duket si e sforcuar dhe disi të panevojshme. Ai i di tashmë ato që duhet t’i dijë. Nuk kemi nevojë të mbajmë zi bashkë. Kjo nuk është aspak puna e tij.
Po, në njëfarë mënyre, unë tashmë jam duke mbajtur zi, duke mbledhur supet për mundësinë e paekzistencës së tij të përjetshme, që mund të bëhet një normalitet i ri. Shumica e terapistëve që trajtojnë zinë e quajnë këtë humbjen e dikujt ndërsa është akoma gjallë, “pikëllimi parashikues”, pritja purgatoriale para vdekjes.
Kjo zi filloi të martën, kur po ktheheshim me makinë në shtëpi nga spitali. Më tha që nuk dëshiron të mbahet i gjallë, pa shpresë për shërim. Më tha se do të donte që unë t’i kryeja shërbimet e përkujtimoreve në New York dhe Los Angeles, ku ai u rrit, kur situata të jetë e sigurt në mënyrë që njerëzit të ndihen të sigurt mblidhen së bashku.
Mendoj se e di sesi do të ndihem në zi. Nga shkrimet e mia për ushqimin dhe vdekjen, nga bisedat me gratë e veja në të gjithë vendin, të cilat mezi hanin, mezi gatuanin, sepse ushqimi ishte pjesë integrale e kujtimeve të jetës së tyre familjare. Edhe pasi kishin kaluar vite që bashkëshortët kishin vdekur, darka – zakon i përditshëm i ndarjes së një vakti – ishte ajo që dhimbte më shumë.
Do të më mungojë kafeja me filxhanin e tij të preferuar në formën e ariut, zëri i tij në anën tjetër të telefonit. Do të dua ta telefonoj dhe pastaj do të kujtohem se nuk mundem më. Ai është akoma shumë i gjallë, por unë po e kërkoj në një të ardhme ku ai nuk do të jetë më.
E di që duhet të jem gati për të shkuar me makinë në 5 të mëngjesit përsëri në spital, në korsinë e duhur, në shpejtësinë e duhur, duke fshirë në heshtje lotët. Asnjë komedi muzikore popullore nuk përfundon në baladë. Dhe nuk e di si t’i them aq shpesh e aq thjeshtë se: “Të dua, baba!”. Prandaj, tani për tani, thjesht do kënaqemi në shoqërinë e njëri-tjetrit, do hapim një shishe tjetër vere dhe do shpresojmë për më të mirën.
______
Amelia Nierenberg -(@AJNierenberg) është bashkëpunëtorja e redaksisë për seksionin e Ushqimit të Times.
Përktheu: Meli Ajazi
