Një njeri i lumtur nuk shpëton dot as veten-Erlind Sulko
Arlinda Guma: Ju keni botuar në mënyrë disi të pazakontë një përmbledhje me poezi me titull “Kam etje”. A është një subjekt më vete për t’u shkruar në një libër kjo parodia e sorollatjeve nëpër botues e autorëve të rinj? Di që disa prej krijimeve tuaja i keni hedhur. Si shpëtoi pa u asgjesuar kjo përmbledhje? A e ka një shpjegim kjo dëshira “e errët” (le ta quajmë kështu) e shumicës së autorëve për të shkatërruar një pjesë të mirë të veprës së tyre?
Erlind Sulko: “Kam Etje” është një përmbledhje poezish shpirtërore kushtuar Zotit. Vepra është frymëzuar nga fjalët e fundit të Krishtit para se të vdiste: Kam Etje.
Kam shumë vite që shkruaj poezi, por nuk kam botuar asgjë në letër. U jam drejtuar shumë shtëpive botuese, por përherë kam marr të njëjtën përgjigje: një heshtje të frikshme dhe një pritje të pafund. Por nuk pres asgjë më shumë nga një grup njerëzish të paaftë që nuk kanë asnjë lidhje me kulturën, por vetëm me biznesin. Shtëpitë botuese shqiptare janë si një tregtar dështak që mundohet të shesë patate të vjetra e të kalbura. Përkohësisht, mendoj se duhet të hapet një shtëpi botuese që mbështet dhe boton shkrimtarë të padëgjuar më parë, shkrimtarë që nuk janë pjesë e zhurmës mediatike. Ndërkohë, qëllimi përfundimtar i shtëpive botuese është që të shndërrohen sa më shumë në manastire ku lulëzon e Bukura.
Dikur, kur shkruaja poezi për njerëzit kjo mospërfillje e shtëpive botuese më jepte ankth dhe dëshpërim. Por, tani gjithçka ka ndryshuar, pasi e kam kuptuar që poezia e dobët përherë bashkëbisedon me veten dhe është tepër njerëzore. E ngërthyer në drama qesharake, synime të cekta dhe dashuriçka. Poezia e mirëfilltë nuk ka asgjë të bëjë me dramat shekspiriane; ajo është një trajtëzim i së hyjnishmes në fjalë. Qëllimi i poezisë së përkryer është të bashkëbisedojë me Zotin. Prandaj, jam i lumtur që u ballafaqova me mospërfilljen njerëzore, pasi më mësoi se çfarë është poezia në vetvete. Veprat e përjetshme duan durim.
Arlinda Guma: Ç’mendim keni për revistat dhe emisionet kulturore në Shqipëri? Nuk shoh që ato t’u japin dhe aq zë të rinjve. Të ftuarit e këtyre emisioneve (të mërzitshme) janë përherë një grusht njerëzish, miq të drejtuesve, të cilët ftohen e ftohen pafund gjithandej, edhe kur nuk kanë asgjë për të thënë, gati si një formë e kamufluar genocidi ndaj shkrimtarit të panjohur dhe të talentuar…
Erlind Sulko: Nuk kam më durim t’i ndjek, pasi më japin dhimbje koke. Janë harxhim i kotë kohe.
Arlinda Guma: Lexoni letërsi shqipe të pas90-ës? Mendoni se ajo e ka marrë vendin që i takon? Perceptoj ende shumë babëzi te kiorifenjtë e djeshëm letrarë për të uzurpuar çdo hapësirë…
Erlind Sulko: Lexoj letërsi shqipe të pas90-s, në veçanti poezi. Do veçoja dy poetë: Fatos Arapin, i cili ka shkruar poezi të shkëlqyera pas 90-s, dhe Frederik Rreshpjen. Jam marr me poezinë e tyre nëpër shkrime të mëparshme.
Prapseprapë, nuk jam duke lexuar aq sa do të desha. Të qenit përherë larg Shqipërisë e bënë të vështirë ndjekjen e letërsisë vendase.
E vërteta është që gati askush nuk lexon. Edhe ata që mendojnë që lexojnë një vepër, lexojnë vetveten. Prandaj, është gjetur një zgjidhje më e thjeshtë; përsërit të njëjtët emra si jehona e mbytur e një zhurme të mëparshme.
Gjithashtu, brezi i vjetër letrar ka çdo fuqi mediatike në duart e tij dhe, fatkeqësisht, ne nuk kemi hequr ende dorë nga kryerja e punëve me miqësi.
Arlinda Guma: Ju keni përkthyer në anglisht disa poezi te poetit Frederik Rreshpja. Kur e keni hasur këtë poet dhe ç’ndjesi ju kanë lënë poezitë e para që keni lexuar prej tij?
Erlind Sulko: Po, kam përkthyer disa poezi të Rreshpjes dhe kam shkruar dhe një shqyrtim filozofik kushtuar poezisë së tij. Poezinë e Rreshpjes e kam cilësuar në tërësi si një udhëtim braktisjesh të vazhdueshme, një kërkim shpirtëror për atë që nuk ka për t’u përmbushur ndonjëherë.
Poezia shqiptare e pas 90-s është kaos. Mbase, më vonë do të marrë një trajtë të caktuar. Por që, tani për tani, shikoj dy rryma kryesore. Nga një anë kemi një llojë poezie të mërzitshme akademike, një përsëritje të mërzitshme të Borhezit, mbushur me referanca ndaj shkrimtarëve të tjerë. Në anën tjetër, kemi një rrymë tjetër; poezinë e cekët melodramatike, mbushur me dashuriçka. Që të dy këto rryma janë dy anë të ndryshme të së njëjtës monedhë. Poet i madh është ai që shkon përtej këtyre dy rrymave. Për mendimin tim, vetëm poezia e Frederik Rreshpes, Fatos Arapit dhe Alket Çanit e kanë arritur këtë gjë.
Arlinda Guma: Si lindi tek ju dëshira për të koleksionuar libra të vjetër?
Erlind Sulko: Dashuria për të mbledhur libra ka qenë një udhëtim Platonik nga përmbajtja e hyjnishme drejt trajtës së përkryer. Tani për tani, mendoj se nga ana e përmbajtjes, pak a shumë i kam të tërë librat që më duhen; tani mbledh libra vetëm për të arritur trajtën e librit të përsosur.
Rrethanat kanë pasur një vendosmëri të madhe. Përherë i kam dashur librat, por banimi në Toronto më dha më shumë mundësi që të njihesha më mirë me historinë e librit dhe librashitës nga e tërë bota. Libërmbledhja është për mua, menjëmend, një nga kënaqësitë më të mëdha në jetë. Mundohem që të paktën 1 herë në javë ti vizitoj tërë libraritë e qytetit ku jetoj.
Arlinda Guma: Ku pikëpriten poezia dhe filozofia?
Erlind Sulko: Janë dy gjëra të ndryshme, por që ushqejnë njëra tjetrën. Filozofia në tërësinë e saj ka dy trajta: në një anë kemi filozofinë si një sistem kritik pa përmbajtje, që kërkon të shkatërrojë gjendjen e shkuar ose të tashme. Në anën tjetër, kemi filozofinë si një projekt i ndërtuar mbi arsyen; si një ndërmarrje që bashkon pikat brenda një pikture të gjithësisë.
Poezia është diçka tjetër. Poezia ka të bëjë me shpalljen fillestare, me rrënjët e gjithësisë. Çdo filozofi e parakupton poezinë dhe çdo poezi është farë e një sistemi të ndërlikuar filozofik.
Arlinda Guma: A mund ta shpëtojë botën një njeri i lumtur?
Erlind Sulko: Një njeri i lumtur nuk shpëton dot as veten.
Arlinda Guma: Nëse do t’ju kishin thirrur në Samitin e famshëm të Diasforës për t’ju dhënë ndonjë dekoratë të llojit “Ambasador i Shqipërisë nëpër botë”, a do t’i ishit përgjigjur ftesës? Po ju sa shqyrtime letraro-filozofike do t’ju ishin dashur të bënit për të shuar imazhin negativ të Shqipërisë nëpër botë prej protestave me goma të djegura?
Erlind Sulko: Nuk më interesojnë mbledhje të tilla. Më mjafton poezia, vera dhe miqtë e paktë. Nuk është detyra ime të shuaj imazhin negativ të Shqipërisë.
Arlinda Guma: Nëse do të dilnit për darkë me ndonjë prej personaliteteve më të shquar botërorë të të gjitha kohërave, kë do të kishit zgjedhur dhe ç’pyetje do t’i kishit bërë?
Erlind Sulko: Do të desha ta pyesja Niçen se përse u përdhos i përlotur, para se të çmendej, kur pa dikë duke fshikulluar një kalë.
Arlinda Guma: Çfarë ju mungon dhe çfarë ju nervozon prej Shqipërisë?
Erlind Sulko: Më mungojnë miqtë, më mungon një bisedë e rastësishme me ndonjë në rrugë, më mungon baçja e fëmijërisë, më mungon deti, mali i Dajtit. Por më shumë se gjithçka, më mungon gjuha. Shpesh më merr malli thjesht të bisedoj në shqip.
Më nervozon pakufi burokracia e tmerrshme, e cila shfaqet edhe në marrdhëniet e përditshme. Burokracia e shtetit na është futur në gjak. Njerëzit nuk të kthejnë as përgjigje nëse nuk je mik me dikë.
Arlinda Guma: A keni ndonjë bar të preferuar në qytetin ku jetoni ku uleni dhe shkruani?
Erlind Sulko: Nuk kam shkruar e as nuk kam lexuar asnjëherë asgjë në bar. Gati çdo gjë që kam shkruar, e kam shkruar nëpër shëtitje të gjata, shumëorëshe. Përherë mbaj fletore nëpër xhepa të mbushura me shënime. Më pas shënimet i rishkruaj dhe përpunoj në qetësinë e shtëpisë.
