Ekziston një prirje në botën letrare sot ndaj të cilës mendoj se shkrimtarët e rinj duhet të kenë shumë kujdes. Ёshtë krijuar një mjedis ku je shumë i joshur për të mos marrë përgjegjësi për atë që shkruan. Mund të shkruash pak, t’i shfaqësh këto shkrime para një bashkësie apo mësuesit, dhe pas kësaj ata t’ju thonë se çfarë të bësh e gjëra të këtilla. Mua më duket kjo një prirje shumë e rrezikshme. Të shkruarit mirë ka të bëjë me të gjeturit e zërit tënd. Nuk ka rrugë tjetër pos marrjes së përgjegjësisë për shkrimet e tua- Kazuo Ishiguro
Intervistoi: Luis Burke Frumkes
Luis Burke Frumkes: Tek “Kur ishim jetimë”, Christofer Banks-i, personazhi qendror, është një detektiv që shpërngulet në Shangai. Kam lexuar që ati juaj ishte japonez, por jetoi në Shangai. A keni jetuar ndonjëherë në këtë qytet?
Kazuo Ishiguro: Nuk e njoh Shangain në mënyrë të drejtëpërdrejtë. Është nje vend që e kam krijuar në këtë libër nga shoqërizimet me atë qytet në atë kohë. Ishte Shangai parakomunist. Mësova për të nëpërmjet tim eti. Ai kishte shumë fotografi në albumin e tij. Më dukej pak e vështirë për ta besuar që njerëzit që unë njihja, për të cilët mendoja se bënin një lloj jete të pazhurmshme në Angli, të kishin jetuar atje. Ai gjysh, të cilin e njihja qysh kur isha i vogël, kishte jetuar në fakt në këtë vend të egër dhe ekzotik. Kështu ishte Shangai deri sa erdhën japonezët, ndëra më pas pushtetin e morën komunistët.
Ngjarja zhvillohet në kapërcyell të shekullit si dhe në vitin 1937-të. Kjo ishte periudha e lulëzimit të Shangait të vjetër, kohë kur mund të bëje pasuri shumë shpejt, dhe në të cilën jetonin bashkësi të ndryshme: Britanikët, Amerikanët, Francezët dhe Japonezët. Kinezët-Komunistët dhe Nacionalistët – kishin një luftë të nëndheshme me njëri-tjetrin. Refugjatët rusë të revolucionit ishin vendosur aty. Hebrenj të ardhur nga Evropa erdhën dhe gjetën strehim po kështu. Shumë kohë historike bashkë me tregtinë ndërkombëtare u njësuan në Shangai.
Brenda atij kuadri, si arritët ta bënit romanin të saktë në këndvështrimin historik?
Kazuo Ishiguro: Nuk ka qenë ndonjëherë qëllimi im që të shkruaj një roman historik-ishte miti i Shangait ai që m’u duk interesant. Kam ndjesinë se bëra kërkime të mjaftueshme, por dhe të lodhshme. Kam në shtëpi një koleksion goxha të madh për Shangain e asaj kohe. Kuptova se ajo që ishte shkruar për të ishte jashtëzakonisht interesante; udhërrëfyesit e botuar kishin edhe histori të vendasve.
Një nga gjërat therëse në lidhje me librat është fakti se ata janë shkruar nga njerëz të cilët mendojnë se bashkësia e tyre do të ekzistojë përgjithmonë. Ata flasin fare shkurt me pak detaje se ku mund të marrësh një ëmbëlsirë italiane, se ku mund të jetë rrobaqepësi më i mirë apo se cili klub është i mirë. Flasin për këto gjëra sikur ato të ishin të gdhendura në gur. Sigurisht, ndërsa lexon këtë libër, ti e di fort mirë që pas pak vitesh gjithçka mund të jetë zhdukur. Ka diçka therëse në këtë fakt.
Pasi keni bërë kaq shumë kërkime për Shangain, dhe pasi keni shkruar romanin, a nuk ju duket se keni dëshirë për ta vizituar qytetin, edhe pse ka ndryshuar në mënyrë dramatike?
Kazuo Ishiguro: Thjesht jam pak kureshtar. Në fakt, deri diku kam ndjesinë se qytetet e mia imagjinare konkurojnë me qytetet e vërtetë. Çështja e kërkimeve gjithmonë ka qenë e bezdisshme për mua. Në jetën time të hershme prej shkrimtari, unë shkruaja libra ngjarjet e të cilëve ndodhnin në Japoni. Paskëtaj, po kështu, pata një qëndrim shumë mëdyshës kur u përballa drejtpërsëdrejti me Japoninë e vërtetë. Unë kisha asohere tablonë time imagjinare për Japoninë, Shangain, Anglinë.
Për romancierët është shumë e rëndësishme që kjo botë imagjinare të ndërtohet në një mënyrë shumë të plotë, në mënyrë që të jetë e nevojshme ta njohësh atë. Njeh karakteristikat e saj. Arrin të mësosh se deri në çfarë mase është ndryshe nga ajo reale. Arrin të mësosh nëse është një botë komike, si sillen njerëzit që jetojnë në të, atmosferën mbizotëruese. Deri diku, ti përmbytesh nga një masë e madhe informacioni për një vend historik apo real. Në njëfarë mënyre duhet të ndërtosh botën tënde.
Ekziston një ndryshim shumë i madh midis kërkimeve të një romancieri, kërkimeve të një historiani dhe atyre të një udhëtari. Natyra e asaj që po përpiqesh të bësh si shkrimtar është pak më e ndryshme. Nëse ndokush do të donte të lexonte për historinë e Shangait, janë disa libra shumë të mirë të cilët mund të rekomandoj. Në fakt, autori i një prej këtyre librave më ka thënë se e kisha pasqyruar mirë vërtetësinë e tyre. Ishte kënaqësi ta dëgjoja këtë, pasi nuk dua t’i shformoj gjërat.
Në thelb, si romancier, ato përbëjnë një tablo që unë e përdor për qëllime imagjinative. Për mua, kjo përbën zbulim të një skene ku shtjelloj temën, zhvilloj historinë, dhe dua t’i bëj këto aty ku ato mund të orkestrohen në mënyrën më të mirë. Më duhej një vend për një fëmijëri me kaosin e jetës moderne, me luftë dhe çështje ndërkombëtare gjithashtu. Deri sa të kisha këto gjëra, ajo histori mund të ndodhte gjithkund.
Pse e bëtë Christofer Banks-in dedektiv? Mund t’i kishit dhënë çdo lloj profesioni tjetër dhe prapëseprapë të kishit hedhur vështrimin në të kaluarën.
Kazuo Ishiguro: Ka shumë mënyra për t’iu përgjigjur kësaj. Njëra prej tyre është ajo se unë nisa të interesohem për një pikëshikim të caktuar të së keqes, e cila dukej se ekzistonte në këtë zhanër të prozës. Nocioni se për të gjitha gjërat e këqija që ndodhin – një kryekriminel që vjen prej ndokund – ekziston një figurë e urryer pas tyre. Mënyra për t’i pushtuar ato është të qenit detektiv dhe gjurmimi i burimit të këtyre të këqijave.
Pas Luftës së Parë Botërore, më duket se ekziston një lloj ndryshimi, sigurisht në lidhje me traditën angleze të detektivëve. Mendoj, se ka një ndërgjegjësim që e keqja dhe vuajtja nuk funksionojnë ashtu. Është një brez që vuajti traumën e luftës moderne dhe kuptoi se gjërat e këqija në jetë nuk burojnë thjesht nga një personazh i zgjuar dhe i keq. Është diçka krejtësisht ndryshe-kaosi.
Christopher Banks-i ka një përjetim kafkian në rravgimin e tij. Jo gjithmonë është i drejtëpërdrejtë. Historia e tij nuk mbaron me zbulimin e një krimineli që i bën këto.
Kazuo Ishiguro: Nuk është e drejtëpërdrjetë sepse ai është detektiv, e nis në këtë pikëshikim. Ai mendon se mund të gjejë zgjidhje për të gjitha gjërat e këqija që i kanë ndodhur. Në të vërtetë, ai do që të kthejë mbrapsht akrepat e orës së tij personale dhe të gjejë shërim për diçka që e ka lënduar në fëmijërinë e tij. Donte të gjente “të këqijtë”.
Jam paksa i prirur për të mos e konsideruar kafkiane, por sigurisht kjo bëhet surreale dhe e çuditshme. Në fund të fundit, ai po përpiqet që të përmbushë një mision jo logjik. Është një pjesë e tij që refuzon të çlirohet prej kësaj ideje. Atij i duhet një kohë e gjatë për të kuptuar që janë disa gjëra që mbesin të thyera përgjithmonë. Sidoqoftë, gjërat për të bëhen shumë të çuditshme. Është një udhëtim brenda vetes së tij.
Cilët libra ju kanë frymëzuar? Kam parasysh në këtë rast rreshtat në fillim të librit që bëjnë fjalë për vitin 1923 si dhe një pjesë diku nga mesi kur ju shkruani, “Nuk do ta shihja më Sarah Hemmings-in…” dhe kjo më ndërmendi Getsby-n.
Kazuo Ishiguro: Kjo më duket interesante. Ekziston një hamendësim që shkrimtarët më të parapëlqyer janë ata prej të cilëve je ndikuar më shumë, dhe kjo në fakt mund të jetë e vërtetë për shumë shkrimtarë. Nuk mendoj se është e vërtetë në rastin tim. Njerëz të cilët i kam lexuar pjesërisht apo i kam hasur rastësisht, shpesh ndikojnë tek unë. Është një aspekt i shkrimeve të tyre që më intrigon. Më pëlqen atmosfera dhe trajektorja e mendjes kur kujton të kaluarën.
Proust-i përbën një shembull të mirë. Kurrë nuk e kam lexuar plotësisht romanin [Në kërkim të kohës së humbur]; kam lexuar vetëm vëllimin e parë. 60-të faqet e para ishin ato që më dhanë shumë për imitimin dhe vënien në lëvizje të kujtesës në kokën e dikujt. Më duket se kjo pati një ndikim të madh tek unë dhe vihet re në ndryshimin mes romanit të parë dhe të dytë. Kuptova se si romancier, nuk ishte e nevoshme të rrëfeja një histori të plotë duke u zhvendosur nga një skenë e ndërtuar mirë në tjetrën. Në fakt, mund të imitoje mënyrën se si kujtesa funksionon në mendjen e njeriut. Mund të kesh fragmente të një skene që lidhet me një skenë që ndodh pas 30 vjetësh. Nuk është e nevojshme të kesh të gjithë skenën e plotë të ngajarjes. Mund t’i përmendësh gjërat dhe t’u rikthehesh atyre më vonë.
E gjithë kjo atmosferë dhe gjendje shpirtërore-kërkimi në një botë të mjegullt, për të zbuluar se kush je, dhe cila është historia jote-më magjeps. Ky është shembull i diçkaje që lexova në një kohë kur unë isha në kërkim të vetes si shkrimtar, dhe unë e zbulova këtë gjë. Nuk jam një adhures i amdh i Proust-it; pak e kam lexuar. Por, duhet të them se ai ka patur një ndikim të thellë tek unë.
Çfarë këshille do t’u jepnit shkrimtarëve të rinj?
Ekziston një prirje në botën letrare sot ndaj të cilës mendoj se shkrimtarët e rinj duhet të kenë shumë kujdes. Ёshtë krijuar një mjedis ku je shumë i joshur për të mos marrë përgjegjësi për atë që shkruan. Mund të shkruash pak, t’i shfaqësh këto shkrime para një bashkësie apo mësuesit, dhe pas kësaj ata t’ju thonë se çfarë të bësh e gjëra të këtilla. Mua më duket kjo një prirje shumë e rrezikshme. Të shkruarit mirë ka të bëjë me të gjeturit e zërit tënd. Nuk ka rrugë tjetër pos marrjes së përgjegjësisë për shkrimet e tua. Kjo është diçka për t’u pasur parasysh prej të gjitha grupeve të shkrimit krijues nëpër universitete. Ato mund të jenë jashtëzakonisht inkurajuese dhe të dobishme, por në këtë mënyrë mund të bëhesh shumë lehtë i varur nga njerëz të tjerë. Nuk mund të shkruhet pa marrë përsipër këtë përgjegjësi.
Përktheu: Granit Zela
