Trishtimi është një kategori e bukur

   James Hopkin

   Përktheu: Arlinda Guma

Një zonjë plakë e mpakur, me tipare prej zogu dhe me sy në ngjyrë të errët, të ditur; Wislawa Szymborska, përplas duart dhe thotë: “Në përgjithësi, jeta është kaq e pasur dhe plot larmi; ti duhet të mbash mend gjatë gjithë kohës se ekziston një anë komike te gjithçka”. Sharmi dhe sensi i çapkënërisë së saj ndoshta shpjegojnë pse një gazetë italiane e quajti këtë shtatëdhjetëvjeçare, fituese të çmimit Nobel: “Greta Garbo e Poezisë Botërore”.
E lindur në vitin 1923, Szymborska ka jetuar në Krakov, në Poloninë Jugore, që kur ishte tetë vjeç. Ajo studioi filiologji dhe sociologji polake në Universitetin Jagiellonian të qytetit dhe më pas filloi karrierën në shkrimin e poezive, duke punuar për revista letrare dhe duke përkthyer poezi nga frëngjishtja.
Nën regjimin Komunist në Poloni, përmbledhja e parë me poezi e Szymborska-s: “Ja për çfarë jetojmë” (1952), ishte realizëm socialist. Megjithatë, dëshmi e integritetit të saj ishte fakti që vetëm dy vjet më vonë, me vëllimin “Pyetje Vetes”, ajo lëvizi drejt jetës individuale. Pas shekullit të tmerrshëm të Polonisë, poezia e Szymborska-s flet me një thjeshtësi mashtruese për detajet dhe emocionet e përditshme që ripushtojnë njerëzimin dhe ajo e bën këtë pa cinizëm apo ndjenjë. Një lexim i parë mund të krijojë përshtypjen e një vepre mediokre, por ka një kompleksitet në punë, nën ekonominë e saj, një naivitet për të cilin duhet të punohet dhe një mençuri që ajo e ka fituar me përvojë. “Unë po luftoj kundër poetit të keq që është i prirur të përdorë shumë fjalë,” thotë ajo. Në vitin 1996, pasi kishte botuar vetëm tetë ose nëntë vëllime të pakta, asaj iu dha Çmimi Nobel.
Tashmë 76 vjeç, Szymborska është ikonë në një vend që krenohet shumë me poetët e tij. Ajo është gjyshja e preferuar letrare e të gjithëve. Dhe është e lehtë të kuptohet pse. Poezitë e saj janë të kapshme dhe shpesh mësohen përmendësh. Njëra prej tyre: “Macja në apartamentin bosh”, që bën fjalë për perspektivën e maces së pronarit të saj të larguar, recitohet në të gjithë Poloninë, si nga të rinjtë ashtu dhe nga të moshuarit.
Megjithatë Szymborska bën të pamundurën për të bërë një jetë prej vetmitareje. “Thjesht ka shumë zhurmë kur flitet për mua”, shpjegon ajo, me një modesti karakteristike dhe me një tjetër buzëqeshje ngacmuese. “Të gjithë kanë nevojë për vetminë, veçanërisht një person që është mësuar të mendojë për ato që përjeton. Vetmia është shumë e rëndësishme në punën time si mënyrë frymëzimi, por izolimi nuk është i mirë në këtë drejtim. Unë nuk shkruaj poezi për izolimin.” Ashtu si me poezinë e maces, shumica e punës së saj karakterizohet nga mungesa, ndërsa diku tjetër ajo pëlqen t’i përmbysë skenarët apo të afirmojë dikë për çfarë ai nuk mund të bëjë, sepse: “ata vetë nuk e kuptojnë/sa shumë mbajnë në duart e tyre bosh.” Ajo e saja është më tepër një poezi e qasjeve sesa e qortimeve.
Pa qenë haptazi politike, estetika e saj është shumë demokratike. Ajo përdor ligjëratën bisedore dhe sa më shumë zëra që të jetë e mundur, toni i të cilëve është i gjallë dhe kërkues, si dhe gjithmonë provokues. Ndonjëherë poezia e saj ka insistimin e këshillave të pëshpëritura në mënyrë urgjente.
Ashtu si një tjetër poet polak i pasluftës, Rosewicz-i, ajo dyshon në efikasitetin e poezisë, ndërsa në të njëjtën kohë i kushtohet asaj. Një përsosje e tillë mund të jetë punë e vështirë. “Së pari, është një luftë,” thotë Szymborska, “sepse, padyshim, në thelbin e çdo poezie, ekziston emocioni. Ajo që duhet të bësh është të luftosh kundër këtij emocioni. Nëse do të përdorje emocione, do të mjaftonte të thoshe vetëm: “Të dua. Pikë. Mos më lër. Çfarë të bëj pa ty? Oh, vendi im i varfër! Oh, atdheu im i varfër!” Ajo qesh dhe e qeshura është si ironia në poezitë e saj: e ngrohtë dhe jo dashakeqe. “Ndonjëherë shkruaj shpejt, ndonjëherë kaloj disa javë me një poezi të vetme. Në të vërtetë do të doja që lexuesit të mos ta gjenin se cila nga poezitë kërkoi aq shumë punë!”
Fjalët që ajo ruan flasin për dashurinë dhe humbjen, si dhe për migrimet; të brendshmet dhe të jashtmet. Ka zgjuarsi dhe depërtim, dhe lexuesi vazhdimisht ngurron të përgjigjet. “Në çdo përgjigje të mundshme,” thotë Szymborska, “duhet të ketë një pyetje tjetër”. Duke kundërshtuar dogmën, ajo përdor fjalë dhe tema të mëdha vetëm për t’i ndarë ato në pjesë të panumërta. “Do t’ju kujtoj në detajet e pafundme”, premton ajo në poezinë: “Arkeologji”, “Për atë që prisnit nga jeta përveç vdekjes”. Poezitë e saj përcjellin edhe një dinjitet të qetë, një gjakftohtësi, të fituar prej të jetuarit e ekseseve më të këqija të shekullit të kaluar. Mbi të gjitha, thotë ajo, me vërtetësi: “Trishtimi është një kategori e bukur”.
Kërkimi i Szymborska-s për thjeshtësi shpjegon pse kjo poete e hirshme urren të luajë rolin e poetes. Ajo thjesht nuk mund ta kuptojë pse njerëzit ende duan ta intervistojnë. “Për ca nga vitet e fundit fraza ime e preferuar ka qenë: Nuk e di!. Unë kam arritur moshën e vetë-njohjes, kështu që nuk di asgjë. Njerëzit që pretendojnë se dinë diçka janë përgjegjës për shumicën e trazirave në botë”.
Por, sigurisht Çmimi Nobel duhet të jetë një vlerësim për mençurinë e saj? Edhe këtu ajo ka një histori për t’iu kundërvënë një pretendimi të tillë: “E gjitha ndodhi për shkak të një miku në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. E gjitha për shkak të divanit të tij. Pak para se të merrte çmimin Nobel, Czeslaw Milosz [1980] u ul në këtë divan, pastaj Seamus Heaney [1995] u ul në të dhe e fitoi çmimin, dhe më tej ndodhi që edhe unë u ula në të, dhe pastaj e mora çmimin! Është një divan magjik! ” Ajo qesh, shtyn kokën prapa dhe pastaj përkulet përsëri përpara duke marrë një shprehje tallëse. “Për fat të keq, ai që atëherë është riparuar, kështu që nuk ka shans që ju të fitoni një Nobel!”

Marrë nga: The Guardian