Ishin vitet 50-të. Shkrimtarët shkruanin në Epokën e Bombës Atomike. Nën kërcënimin e projekteve distopike që sillte epoka e ankthit; një fenomen kulturor i llojit: “Sot u gdhiva gjallë dhe shëndoshë e mirë.”
Në këtë fjalim Faulkner-i thekson se sa toksik bëhet kreativiteti kur shkrimtari shkruan në ankth dhe frikë.
Kur ai e mbajti fjalimin, për shkak të cilësisë së keqe të zërit dhe oviacioneve në sallë, nuk u kuptua mirë, por të nesërmen kur bota e lexoi në gazeta, ajo kuptoi se sa i thellë dhe brilant kishte qenë.
____________
William Faulkner
Zonja dhe Zotërinj!
Ndiej se ky çmim nuk më takon mua si person, por i takon punës sime-punë e një jete të tërë në agoninë dhe stërmundin e shpirtit njerëzor, jo për lavdi dhe aq më pak për përfitim, por për të krijuar nga materialet e shpirtit njerëzor diçka që nuk ka ekzistuar më parë.
Kështu ky çmim po më besohet mua. Nuk do të jetë e vështirë të gjej një dedikim për pjesën që i takon paráve, konform qëllimit dhe kuptimit të origjinës së tij. Por do të doja gjithashtu të bëja të njëjtën brohoritje, duke e shfrytëzuar këtë çast si një kreshtë nga ku mund të dëgjohem prej vajzave dhe djemve të rinj që i jane dedikuar tashmë të njëjtit ankthi dhe stërmundi, ku në mes të të cilëve është patjetër dikush që ndonjë ditë do të jetë këtu ku jam unë tani.
Tragjedia jonë e sotme është frika e përgjithshme fizike uiniversale, e përzgjatur në kohë deri më tani, që ne madje edhe mund të durojmë. Nuk ka më probleme shpirtërore. Është vetëm pyetja: – Kur do të hidhem në erë? Për shkak të kësaj, ai djali i ri dhe ajo vajza e re që sot shkruan, i ka harruar problemet e shpirtit njerëzor në konflikt me veten, të cilat e bëjnë të mirë të shkruarin, sepse vetëm për këtë ia vlen të shkruash, vetëm për këtë vlen agonia dhe mundi.
Ai duhet t’i mësojë ato sërish. Ai duhet t’i mësojë vetes se baza e të gjitha gjërave është që të ketë frikë; dhe, duke ia mësuar vetes këtë, ai e harron përgjithmonë atë, duke mos lënë vend në punën e tij për asgjë tjetër përveç të vërtetave të vjetra dhe të vërtetës së zemrës; të vërtetat e vjetra universale, pa të cilat çdo rrëfim është kalimtar dhe i dënuar – dashuria dhe nderi, mëshira dhe krenaria, dhembshuria dhe sakrifica.
Derisa ta bëjë këtë, ai përpiqet si nëpër një mallkim. Ai nuk shkruan për dashurinë por për epshin, për disfatat ku askush nuk humbet asgjë me vlerë, për fitoret pa shpresë, dhe më e keqja e të gjithave; pa mëshirë apo dhembshuri. Brengat e tij nuk vuhen në asnjë eshtër universale, duke mos lënë asnjë plagë. Ai nuk shkruan nga zemra, por nga gjëndrat.
Derisa t’i rilindë këto gjëra, ai do të shkruajë sikur të qëndronte në mes dhe të kundronte fundin e njeriut. Unë refuzoj të pranoj fundin e njeriut. Është e lehtë të thuhet se ai është i pavdekshëm thjesht sepse ai do të durojë: se kur dingdongu i fundit i dënimit ka rënë pa dobi i bjerrur prej shkëmbit, pas të cilit mbërthehet fort në mbrëmjen e fundit, të përskuqur, të vdekur, edhe atëherë do të ketë prapë një tingull më shumë; ai e zërit të tij të palodhur, ende duke folur.
Unë refuzoj ta pranoj këtë. Unë besoj se ai nuk do të durojë, por do të mbizotërojë. Ai është i pavdekshëm, jo sepse i vetëm midis krijesave ka një zë të pashtershëm, por sepse ka një shpirt, një shpirt të aftë për dhembshuri, sakrificë dhe durim.
Detyra e poetit, e shkrimtarit, është të shkruajë për këto gjëra. Është privilegji i tij ta ndihmojë njeriun të durojë duke ia ngritur peshë zemrën, duke i kujtuar atij guximin, nderin dhe shpresën; krenarinë, dhembshurinë, mëshirën dhe sakrificën, të cilat kanë qenë lavdia e së shkuarës së tij. Zëri i poetit nuk duhet të jetë thjesht gjurma e njeriut, por ai mund të jetë një nga provat dhe shtyllat për ta ndihmuar atë të durojë dhe të mbizotërojë.
Përktheu: Arlinda Guma
