Por pastaj, me kohë, ne shtuam nevojat romantike në çift, nevojën për përkatësi dhe për shoqëri e miqësi. Ne jemi ngjitur lart në shkallën e nevojave të Maslout dhe tani po ndiejmë nevojën për vetaktualizim/vetërealizim në martesë. Vazhdojmë të duam më shumë prej saj dhe po kërkojmë vetëm nga një person të gjitha ato që dikur na i siguronte një fshat i tërë.
Intervistë me Esther Perel – nga Alexandra Schwartz, më 9 Dhjetor, 2018
Psikoterapistja Esther Perel di si funsionojnë gjërat në intimitet, në dhomën e gjumit. Që nga botimi i librit të saj të parë, “Mating in Captivity” (Çiftim në Robëri), në 2006, ajo ka udhëtuar në gjithë botën, duke folur para dëgjuesve, për dashurinë, seksin, intimitetin dhe pabesinë si dhe për marrëzitë dhe detajet bazike praktike të jetës romantike. (Ata që nuk kanë pasur mundësi ta shohin drejtpërdrejt, mund të shohin videot e saj, në skenat e TED, të cilat janë parë me dhjetëra miliona herë dhe përkthyer e nën-titruar në më shumë se 30 gjuhë.)
Perel është bija e dy të mbijetuarve nga Holokausti dhe u rrit në Antwerp (Belgjikë). Fillimet e saj janë si terapiste familjare, përqendruar kryesisht në traumat dhe konfliktet kulturore. Që nga ajo kohë, çiftet janë bërë specialiteti i saj klinik dhe teorik. Me një stil të veçantë humori, sinqeriteti dhe empatie/ndjeshmërie, bisedat dhe librat e Perel-it janë një përqasje/shqyrtim intuitive, në përgjigje të pyetjeve provokuese: Si u bë çifti romantik, njësia themelore/bazike e shoqërisë? A mundet që dëshira romantike/seksuale të jetë e përhershme? A është pabesia ndonjëherë një gjë e mirë?
Vitin e kaluar, Perel u dha fansave të saj edhe një akses/qasje tjetër të punës së saj. Në podcastin e saj shumë të dëgjuar “Where Should We Begin?” (“Ku/nga duhet ta fillojmë?”) – i cili transmetoi kohët e fundit edhe sezonin e III-të. Perel zhvillon seanca terapie me çifte të vërteta, një seancë për episod, duke i lejuar dëgjuesve akses të pashembullt në dhomën e saj të këshillimit. Joshja e shfaqjes është pjesërisht vuajeristike; magjepsëse, për të mos thënë turbulluese, të dëgjosh njerëz të tjerë që ekspozojnë ndjenjat dhe konfliktet e tyre më intime. Po është gjithashtu edukative, pikëlluese, aq sa të copëton zemrën dhe shpesh e thellë; një shërbim publik në një kulturë që pëlqen të flasë për dashurinë, por rrallëherë e bën këtë me ndershmëri apo përulësi.
Unë fillimisht fola me Perel-in vitin e kaluar, dhe vendosëm që të jetë në skenën e New Yorker Festival këtë vjeshtë, ku diskutuam mbi historinë e saj familjare, teoritë e saj për jetën romantike dhe rolin e saj si ndërmjetëse mes një çifti. Kur ne po dëgjonim klipet nga shfaqjet e saj, Perel shpërndau jastëkë e maska për sytë, në mënyrë që dëgjuesit në sallë të mund të përqendroheshin më plotësisht në zërat e klientëve të saj; gjë që jua këshillojmë edhe juve, që ndërsa dëgjoni videoklipet mes teksteve më poshtë, nëse dëshironi, bëjeni të njëjtën gjë duke mbyllur sytë.
Pyetja ime e parë ka të bëjë me idenë tuaj, që çifti kurrë më pare në histori, nuk ka qenë njësia themelore qendrore në shoqërinë njerëzore. Pse po ndodh kjo?
Esther Perel: Sepse asnjëherë në historinë e jetës familjare mirëqenia emocionale e çiftit, nuk ka qenë e rëndësishme për mbijetesën e familjes. Çifti mund të ndihej fatkeq, i trishtuar e depresiv për 30 vjet; kishin ngecur për jetë me njëri-tjetrin, – martoheshe vetëm një herë në jetë, dhe nëse martesa nuk ju pëlqente, e vetmja gjë ishte shpresa e një vdekjeje të hershme të partnerit. Martesa ishte një institucion pragmatik/praktik. Ishte e domosdoshme të ishit i martuar, por pasi martoheshe, nuk ishte e domosdoshme të ishte një gjë e lumtur, sidomos jo për gratë.
Por pastaj, me kohë, ne shtuam nevojat romantike në çift, nevojën për përkatësi dhe për shoqëri e miqësi. Ne jemi ngjitur lart në shkallën e nevojave të Maslout dhe tani po ndiejmë nevojën për vetaktualizim/vetërealizim në martesë. Vazhdojmë të duam më shumë prej saj dhe po kërkojmë vetëm nga një person të gjitha ato që dikur na i siguronte një fshat i tërë.
A mendoni se njerëzit janë të vetëdijshëm për këto kur janë në kërkim të partnerit? Ne kërkojmë “të duhurin”, po a nuk na bën kjo ide të jemi paksa cinikë?
Esther Perel: Jo nuk jemi aspak cinikë.
Në rregull (OK).
Esther Perel: Martesaështë një përmbledhje e shumë historive. Ajo u përket personave që janë në të, por gjithashtu, u përket/takon edhe njerëzve që e mbështesin atë dhe jetojnë rreth saj: familjes, miqve, komunitetit. Siç kam thënë dikur, dhe kjo tashmë është bërë një lloj fjalë e urtë e imja, kur zgjedh një partner, ke zgjedhur një histori, dhe pas kësaj zgjedhjeje e gjen veten në një shfaqje për të cilën nuk ke performuar/luajtur kurrë. Dhe ndodh që historitë të përplasen/ndeshen.
Gjëja e parë që duhet të pyesni veten, nga këndvështrimi ndër-kulturor është: – Në mendjen tuaj, a është martesa një lidhje mes dy njerëzve apo midis dy familjeve? Nëse vjen nga, apo akoma jeton në një kulturë në të cilën martesa është mes dy familjeve. Kjo do t’ju informojë për gjithçka rreth kufijve të një marrëdhënieje.
Ju keni praktikuar terapi për më shumë se 30 vjet. Sot – në Shtetet e Bashkuara, sigurisht, dhe në shumë pjesë të botës, marrëdhëniet e çiftit kanë ndryshuar dukshëm. Kemi martesa gay. Gratë si kurrë më parë kanë fëmijë pa partner dhe në moshë më të madhe. Teknologjia është bërë një faktor i madh në mënyrën se si ne po i kërkojmë partnerët, dhe më pas në mënyrën se si i krijojmë e mbajmë kontaktet me ta. Cilat janë ca nga temat që shihni si më të mprehta rreth marrëdhënieve në këtë moment?
Esther Perel: Ne vijmë nga një model marrëdhënish, të mësuara prej jetës sonë në fshat (apo grup i vogël i izoluar nga të tjerët), ku strukturat tona shoqërore/komunale ishin shumë të qarta. Ishte komuniteti ai që na jepte sensin tonë të identitetit. Ju e dinit se kush ishit. E dinit se çfarë pritej nga ju dhe për rrjedhojë dinit si të silleshit. Kishit shumë siguri, shumë përkatësi dhe zero liri.
Pastaj shumë më vonë ne u urbanizuam, pra lëvizëm nga fshati, shkuam në qëndra të mëdha banimi, qytete, me njërëz të panjohur, dhe përqafuam fort individualizmin radikal duke aspiruar materializmin. Dhe të gjitha këto gjëra të ndryshime kanë krijuar një fushë të re loje, në të cilën marrëdhëniet pësuan ndryshime të shpejta. Dhe ne nuk kishim asnjë ide se si t’i trajtonim ato. Rregullat uvendoseshin e rivendoseshin sipas rastit dhe zgjedhjeve që bënim dhe në të njëjtën kohë, kishim pasiguri dhe vetë dyshim të madh. Prandaj në këto kohëra, shitet çdo sekondë një libër vetëedukues që na tregon si të krijojmë marrëdhënie, si të mos ndihemi vetëm, dhe si të na prërkase apo t’i përkasim dikujt.
Kështu që unë mendoj se ajo që po ndryshon është një gjë e madhe. Ajo që dikur përcaktohej me rregulla, detyra dhe detyrime, tani duhet të bëhet me bisedime e negociata. Pra, gjithçka është një çmenduri negociatash! Ju negocioni me partnerin tuaj për atë që ka rëndësi për ju, ku dëshironi të jetoni, nëse doni të keni fëmijë apo jo, sa fëmijë dëshironi të keni, nëse kjo është koha e duhur për të pasur fëmijë, etj. Ȅshtë si një bufe me shumëllojshmëri ushqimesh absolutisht ekzistenciale, po që në të njëjtën kohë është shumë e vështirë pasi të duhet të zgjedhësh/përcaktosh gjithçka vetë. Pra ajo që po përpiqem të them është se nuk kemi ‘dhimbje koke’ pa asnjë arsye.
Pra, pritshmëritë tona janë vërtet të larta. Performanca jonë është disi e ulët.
Esther Perel: E drejtë. Përmbledhje e mirë.
Unë dua t’ju pyes për ndjesën/faljen, e cila është diçka për të cilën kam menduar shumë kohët e fundit, sidomos rreth lëvizjes #MeToo. Si mund të presim që njerëzit që kanë bërë padrejtësi të vërteta ndaj të tjerëve, në marrëdhënie, në publik, në punë ose kudo, të kërkojnë falje dhe të shfajësohen? Diçka në shoqërinë tonë duket se nuk e lejon këtë. Mundësia e pohimit/pranimit të faljes është diçka shumë e madhe.
Esther Perel: Pranimi dhe falja nuk janë e njëjta gjë. Ekzistojnë dy sisteme të drejtësisë, apo jo? Ekziston sistemi konpensues/kthyes dhe sistemi i ndëshkimit. Njëri është përqendruar në shërim dhe tjetri është përqendruar në ndëshkim dhe hakmarrje.
Në Afrikën e Jugut kanë krijuar një sistem për përgjegjshmërinë. Ju nuk kërkoni falje po vazhdoni të jeni përgjegjës. Ju tregoni/përshkruani faktet po ja lini personit tjetër lirinë që të vendosë se çfarë dëshiron të bëjë me to. Nëse ai/ajo do të falë, kjo sepse është në interesin e e tij/të saj të falë – ose të mos falë, duke të thënë se ishte OK., por që ti duhet të jetosh duke u gërryer nga urrejtja, e lëndimi sepse kjo është liria e tyre. Pra ju jeni pronar i padrejtësive/ keqbërjeve tuaja. Dhe kjo është një pjesë e faljes.
Për sa i përket shërimit, ajo që ne dimë është se dhimbja është universale, por kuptimi që ne i japim dhimbjes sonë dhe mënyra se si ne e tregojmë dhimbjen tonë, është shumë kulturore dhe kontekstuale (pra që varet nga konteksti). Dhe nuk ka asgjë më mirë që na ndihmon ne të kuptojmë ato përvoja, sesa lidhjet tona me të tjerët. Lidhjet shoqërore është zgjidhja Numër 1 për shumicën e dhimbjeve, lëndimeve dhe traumave që ne do të pësojmë. Dhe komunitetet që bashkohen natyrshëm e japin këtë lloj amortizimi.
Ajo që e bën traumën më të rëndë apo e rëndon më shumë nuk është vetë ngjarja traumatike, po është izolimi, fshehtësia dhe turpi me të cilin duhet të jetosh më pas. Unë si profesioniste e njoh këtë, po gjithashtu e njoh këtë, edhe nga jeta ime personale. Dua të them, që u rrita me këtë përvojë. E shihja çdo ditë.
Ju u rritët si bija e 2 të mbijetuarve të Holokaustit, në Belgjikë.
Esther Perel: Të gjithë hebrenjtë belgë, 60 mijë prej tyre u internuan. Vetëm ca mijëra fëmijë u shpëtuan duke u fshehur. Pas luftës, i gjithë komuniteti hebre i Belgjikës – i cili në këtë kohë ishte rreth 40 mijë njerëz nga 11 milion belgë – ishin njerëz që erdhën nga kampet, nga pylli, apo nga vendet e fshehura. I gjithë ky komunitet ishte një komunitet i të mbijetuarve. Kjo është gjithçka që dinim Dhe komuniteti i të mbijetuarve, si në të gjithë botën, pa asnjë ndihmë/mbështetje nga psikiatër apo psikologë, mblidheshin së bashku – bënin mbledhje për të mbijetuarit e kampit, për këtë dhe-atë çdo problem, mbledhje për të mbijetuarit e fshatit për këtë-dhe-atë çdo lloj çëshje, mblidheshin së bashku për festa, mbjellje pyjesh, mblidheshin së bashku për martesa, mblidheshin së bashku për të festuar për fëmijët e lindur, etj.
Pse ishte kaq e rëndësishme kjo që mblidheshin bashkë? Sepse ishte hera e parë që njerëzit kuptuan se ekziston për të rriturit diçka e tillë si trauma. Para kësaj Teoria Frojdiane kishte pesë me hiç. Tani ishte një komb që kishte qenë mirë më parë, po që një ngjarje kataklizmike si kjo; Holokausti, mundi t’i shkatërronte dhe, mënyra e vetme për të kujtuar dhe ruajtur sensin e vazhdimësisë, një domethenie qëllimi, një ndjenjë lidhjeje, ishte të mbledheshin bashkë me të tjerët. Dhe kjo është ajo unë që pashë.
Prindërit tuaj, secili prej tyre ishin të mbijetuarit e vetëm në familjet e tyre përkatëse. Si ishte të ishe fëmijë i rritur në këtë lloj familjeje? Si ishte martesa e tyre?
Esther Perel: Për shumë njerëz, në Europë, që u martuan pas Luftës së Dytë Botërore, ishte “Unë jam i vetëm, ju jeni i/e vetëm, kam humbur gjithçka, ke humbur gjithçka, le të martohemi”. Kjo ishte mënyra se si njerëzit u çiftuan. Dhe shumë prej tyre, pasi të kishin filluar të rindërtonin jetën, nuk kishin vërtet shumë gjëra të përbashkëta mes tyre. Mua më ka ndodhur të jem mjaft me fat. Prindërit e mi u takuan ditën e çlirimit, në rrugë. Por ajo (mamaja) ishte shumë më e arsimuar se ai; ai ishte pothuaj analfabet. Kështu që ai e adhuroi atë gjithë jetën. Dhe me të vërtetë ishte një gjë shumë e bukur për t’u parë e përjetuar.
Por unë mendoj se veçantia më interesante mes familjes sime dhe familjeve të tjera – dhe këtë mund ta zgjerojmë në të gjitha traumat – është se pas kësaj lloj përvoje, qëllon që ka njerëz që edhe pse nuk kanë vdekur sillen si të tillë dhe, ka njerëz që janë gjallë. Ose që disa njerëz mbijetojnë dhe disa njerëz rilulëzojnë përsëri. Pra kishte shtëpi që ishin të patologjikisht të qeta – që njerëzit e tyre thjesht nuk mund të kënaqeshin, sepse, nëse kënaqeshin, nëse përjetonin kënaqësi, do të thotë që nuk ishin vigjilentë, do të thotë që nuk ishin në ruajtje, do të thotë që nuk po shikonin për rrezikun tjetër.
Dhe po ashtu kishte edhe njerëz të tjerë që vendosën ta shohin jetën si hakmarrje dhe ta jetojnë atë në çdo moment. Dhe në këtë kuptim unë isha me shumë fat, pasi isha në një familje që iu përkushtua këtij ekstremi. Ti nuk mund të trishtoheshe për 2 minuta, sepse dikush do të të thoshte: “Çfarë është gabim? ’’ Ku është problemi? Ti kurrë nuk mund të kishe një problem që të ishte mjaftueshëm i denjë për të qenë i trishtuar, sepse cili shqetësim mund ta konkuronte Aushvicin?
Pra, siç e shihni, nuk ishte bukë e djathë.
Ju shkuat për të studiuar në Izrael, dhe pastaj në Sh.B.A dhe kur ishit në Sh.B.A, takuat njeriun që u bë burri juaj.
Esther Perel: Po.
Pra ju u bëtë një amerikane – ose filluat procesin e të bërit amerikane – në mënyrë të papritur.
Esther Perel: Mendova se do të rrija në Nju Jork vetëm një vit, dhe kurrë nuk e kam përdorur biletën time të kthimit.
Dhe kur filluat të punonit me çiftet? Pse u bë çifti fokusi yt?
Esther Perel: Mua më kanë interesuar çështjet e emigracionit dhe identitetit që shumë herët. Kam studiuar marrëdhëniet kulturore formimin e identitetit dhe identitetin fetar. Si ndryshon identiteti për shkak të emigrimit vullnetar apo emigracionit të detyruar? Dhe me interes të veçantë për të parë identitetin hebre dhe si evolon ndryshe në varësi të kontekstit kombëtar. Cili është ndryshimi midis hebrenjve në Amerikë, në Australi, në Afrikën e Jugut, në Gjermani dhe Argjentinë, në Izrael? Kështu që m‘u desh të studioja se si ndryshojnë marrëdhëniet kur ka ndryshime të mëdha kulturore. Studiova për 20 vjet, duke punuar me familje dhe çifte të përziera kulturore, racore dhe fetare, këtu në USA dhe jashtë saj, përpara se të shkruaja për seksualitetin.
Libri im “Çiftim në robëri” ishte totalisht një aksident. Asnjëherë nuk mendova se do të shkruaja ndonjëherë për ndonjë nga temat për të cilat kam folur vitet e fundit. Edhe vet terapia e çiftit rrodhi nga terapia familjare, sepse në të kaluarën njerëzit vinin në terapi kur një fëmijë kishte probleme. Kjo ishte arsyeja legjitime për të cilën ata mund të vinin në terapi si familje. Shpesh, fëmija ishte bartës i simptomave të çështjeve/ problemeve të vërteta që vetë çifti kishte në marrëdhënie. Dhe, gradualisht, njerëzit në çift filluan të vijnë për veten dhe mardhëniet e tyre në terapi. Terapia e çifteve është më e vështira. Shpesh është më e panevojshmja. Por është teatri më i mirë në qytet. Mua më duket shumë tërheqës.
Edhe ne kështu mendojmë! Ju keni një podcast të quajtur “Where Should We Begin?” (“Ku/nga duhet ta fillojmë?”), në të cilin ju bëni një sesion terapie në çift, me një çift që nuk ka qenë kurrë më parë tek ju. Ne dëgjojmë biseda shumë, shumë intime, çifte që janë plotësisht të sinqertë me njëri-tjetrin – ose në shumë raste, aspak të sinqertë – por sido që të jetë rasti materialet janë krejtësisht të papërpunuara. Prandaj, ideja për ta bërë këtë shfaqje, mendoj, është e çmendur! Si vendosët ta bëni?
Esther Perel: Unë kam qenë konsulentja e serialit:“The Affair” (“Flirtimi”), në dy sezonet e para dhe June Cohen, nga TED, erdhi bashkë me Jesse Baker, e cila është bashkë-prodhuesja ime ekzekutive, e më propozuan një show bisedë tek Audible. Ato donin një lloj podcast-i të llojit “ai tha, ajo tha.” Dhe unë u thashë që: “Kjo nuk është aspak mënyra se si funksionon një çift. Ȅshtë pikërisht ajo që unë them që ju bën ju të thoni të kundërtën e asaj që keni menduar fillimisht të thoni, e që më bën mua të them atë gjë për të cilën do të pendohem më pas ose që nuk ju them atë që kam menduar t’ju them për të gjithë atë kohë që vetëm Perëndia e di.” Pra pak a shumë është një qark i mbyllur, rreth.
Dhe unë u thashë: “Nëse dëshironi, duhet të vini dhe të dëgjoni një seancë dhe të shihni nëse ka material për këtë show.” Dhe ashtu u bë, një gjë e paplanifikuar prej meje, pothuajse si një fushatë e shëndetit publik por për marrëdhëniet. Këtu (në USA) nuk ndihet aq shumë, sepse këtu jemi të ngopur me përmbajtje të tilla, por në vendet ku nuk ka asgjë, kjo është një gjë e jashtëzakonshme për njerëzit që gjenden në këto situata dhe ku nuk ka histori ku ata të mund të mbështeten e shfrytëzojnë/përqafojnë, që reflektojnë mënyrën se si ata duan e dëshirojnë t’i jetojnë mardhëniet në jetën e tyre. Dhe kjo është ajo ku ju e shihni me të vërtetë ndikimin e një gjëje të tillë, ndikim që një libër nuk mund ta bënte dot kurrë, po kurrë.
Në fakt unë mendoj që kjo është unike edhe për kulturën tonë. Unë mendoj se shumë nga marrëdhëniet që kemi mësuar, kanë qenë të shkruara dhe madje janë shkruar shkëlqyeshëm – ose për televizionin ose për filma/teatër dhe libra ose në zonën e të famshmëve – por janë të shkruara. Ne i shohim marrëdhëniet e njerëzve dhe i analizojmë ato. Ne përpiqemi të shohim si do ecin mardhëniet tona në të ardhmen edhe në filxhanin e kafes (gjethet e çajit), edhe tek çfarëdo lloj fotoje, po jo tek vetja. Po pavarësisht kësaj, prapë ne nuk kemi asnjë perceptim të vërtetë për atë që po na ndodh.
Pra, ne do të luajmë tani një klip të episodit të parë nga ky sezon i ri, “Harku i Dashurisë”. Na trego paksa kontekstin rreth asaj që do dëgjojmë.
Esther Perel: Ku është një çift i ri në fillim të njëzetave. Ata janë takuar në universitet, në Iowa (Ajova), ku ishin dy të vetmit meksikanë – ajo ishte studente e huaj, ndërsa ai një latino nga Teksasi. Çdo muaj ajo kalonte kufirin nga Meksika për ta vizituar. Dhe marrëdhëniet patën një presion të madh, në thelb, pasi ata duhej të ndiheshin të sigurt që të mund të vazhdonin të ishin bashkë. Dhe kështu romanca u vu përballë emigracionit. A do të evolonte kjo marrëdhënie me shpejtësinë që pati nëse nuk do të ishte presioni i frikës sa herë që kalohej kufiri?
Gjëja që më goditi/fiksua këtu ishin emocionet e forta e të papërmbajtura. Shpesh, në show-n tuaj, burrat janë me të vërtetë vulnerabël/të prekshëm dhe të hapur në lidhje me presionet që ata ndjejnë mbi veten dhe ndjenjat e tyre, që ashtu siç e dimë të gjithë, mendoj unë, shoqëria na ka mësuar të mos i shprehin kaq hapur. Unë jam kurioze të di se çfarë ju dëgjoni kur dëgjoni këtë klip të veçantë.
Esther Perel: Unë dëgjoj premtimet e një biri përgjegjës – i cili, meqë ra fjala, në moshën 21 vjeçare, e pajisi me pasaportë mamanë e tij. Ai i dha nënshtetësi mamasë së tij, dhe me këtë e liroi, pra për herë të parë ajo mund të dilte e qetë jashtë dhe të gjente një punë. Dhe kjo e shndërroi plotësisht marrëdhënien midis nënës dhe babait, të cilët ishin takuar vetëm një herë para se të martoheshin, dhe kishin pasur një periudhë mjaft të mjerueshme.
Ekziston një djalë i caktuar që shpesh jeton mes një babai mjaft të fryrë e të ashpër, që ndonjëherë ndihet edhe madhështor dhe një nënë të pafuqishme. Dhe ky djalë e gjen veten si mbështjellëse/ambalazh i këtij trekëndëshi jo të shenjtë/ mëkatar. Ky është djali që dëshiron ta shpëtojë nënën dhe në fakt e bëri, duke i dhënë asaj letrat/dokumentat. Dhe tani me këtë gruan ai e gjen veten rikthyer, përsëri, duke riluajtur, për herë të dytë, një histori të ngjashme.
Asnjëherë nuk e kam përkrahur idenë që burrat nuk flasin apo që burrat nuk mund të flasin për dhimbjet e tyre. Dua të them që ata kanë një mënyrë tjetër për të bërë këtë. Ndonjëherë ata kanë nevojë për më shumë kohë, dhe ju vetëm duhet të mbyllni gojën dhe të prisni – të qeta. Nëse ju nuk e ndërprisni, atij do t’i vijë goja.
Dhe atëherë kur ata të flasin, ju duhet t’u siguroni një mjedis të dhembshur që ju lejon atyre të përjetojnë përvojën e tyre, çfarëdo qoftë ajo. Të gjithë flasin për vulnerabilitetin/cenueshmërinë/prekshmërinë. Unë nuk jam i sigurt nëse “vulnerabiliteti” është domosdoshmërisht fjala më e mirë për t’u përdorur kur flasim me burrat. Unë flas për “integritetin/pacënushmërinë” dhe flas për “ndershërinë/nderin”. Ndërkohë, ata po ndajnë(tregojnë) me mua shumë vulnerabilitet/ndjeshmëri, po fjala “ndershmëri” është një fjalë që ndihet si më mashkullore për ta.
Po, a nuk fuqizon kjo një kuptim të caktuar të kodit kulturor? Të gjithë e dimë se “nderi” konsiderohet/supozohet si një cilësi mashkullore, dhe kjo ideja e të qënit “i nderuar” a nuk duhet të jetë e njëjtë për të gjitha gjinitë?
Esther Perel: Jo, jo! Sepse “ndershmëria ka të bëjë me mënyrën se si silleni dhe si ndiheni, që ju keni një ndjenjë të integritetit/të pacënueshmërisë dhe krenarisë në sjelljen tuaj. “Nderi” është antonimi pra kundërvënia e turpit.
Është mirë të përdorim gjuhën e duhur, atë që ka kuptim. Nëse mua më pëlqen arti dhe ju do të punoni për mua, atëherë duhet të përdorni metafora që kanë të bëjnë me artin. Dhe ju nuk do të ndiheni sikur po përdoni një gjuhë të koduar, pasi jeni duke përdorur një gjuhë që mua më flet. Unë nuk kam frikë nga kjo. Ajo që është e rëndësishme është vetë përjetimi. Nuk e bëra unë këtë burrë të qajë; qarja po priste të dilte. Pra ju vetëm duhet të hapni rrugën dhe të qëndroni larg asaj që vjen. A lashë ndonjë gjë pa u përgjigjur në pyetjen tuaj?
Mendoj se në përgjithësi është një pyetje e vështirë. Ne të gjithë e pamë gjatë vitit të kaluar se sa të errëta/të frikshme janë disa nga këto supozime rreth asaj që konsiderohet mashkullore, dhe femërore, dhe gjithashtu sa e dhimbshme dhe shkatërruese mund të jetë kur nuk informohesh siç duhet (nuk bën pyetje – nuk ke dyshime në ato që di apo supozon).
Esther Perel: Nuk ndihem e pushtuar nga emocionet/ndjenjat sikur po forcoj një status quo. Unë mendoj se, në këtë moment, ekziston një ndjesi që çdo fjalë do shkaktojë tension dhe çdo fjalë mund të fusë /bllokojë në diçka. Për mua, shumica e çifteve vijnë sepse kanë ngecur dhe ndiejnë se po përsërisin të njëjtën gjë pa pushim. Pra ata me të vërtetë mendojnë se nëse e bëjnë atë gjë prapë, qoftë edhe një herë, më në fund do marrin ca rezultate më të mira
Po sigurisht, që nuk ndodh ashtu. Pra, ajo që ju bëni në terapinë e çiftit është si puna e kores – në fillim thjesht përpiqeni ta thyeni pak. Pëjetimi i eksperiencës që ai i flet asaj ashtu, e lejon atë (gruan) ta shohë atë (burrin) shumë ndryshe. Pastaj ngelet të shihni nëse përgjigjia e saj ndaj sjelljes së tij të re do të përshtatet me atë që ajo po sheh apo ajo do të vazhdojë të bëjë sjelljen e zakonshme pa e vërejtur që ai ishte krejtësisht i ndryshëm përpara saj.
Dhe ajo që ju synoni në terapi është fleksibiliteti dhe përshtatshmëria, në mënyrë që këta dy persona të mund të përfshihen në shumëllojshmëri konfigurimesh të ndryshme me njëri-tjetrin, dhe jo gjatë gjithë kohës të bëjnë të njëjtën gjë.
Le të dëgjojmë një klip tjetër, nga shou i fundit. E filluam me çiftin që ishin të rinj, në të njëzetat e tyre, dhe tani do dëgjojmë një çift tjetër, shumë më të pjekur. Ata janë të dy avokatë të specializuar në divorc, dhe edhe pse ata janë në të vërtetë të divorcuar, çuditërisht, kanë zbuluar se divorci u ka mundësuar të kenë një marrëdhënie më të mirë me njëri-tjetrin, sesa ajo kur ishin martuar.
Pse erdhi tek ju ky çift? Në thelb këta nuk janë më as çift. A nuk është pasdivorci një moment i pazakontë për të filluar terapinë në çift?
Esther Perel: Ose ata më në fund u bënë çifti që gjithmonë donin të ishin, por nuk mundeshin nën rubrikën e quajtur martesë. Ata duhej të dilnin jashtë institucionit dhe të gjitha kufizimeve të tij, dhe të gjithë infrastrukturës së tij politike, për të qenë në gjendje të përcaktonin përfundimisht marrëdhëniet që donin.
Unë e kam një ide se pse erdhën, pro nuk mendoj se është e njëjtë me idenë e tyre se pse erdhën për terapi. Ideja e tyre, pse erdhën ishte se ata e ndjenin shumë fort, (apo ishin plotësisht dakord), që nuk duhej të kishin një divorc përçarës. Ajo (gruaja) vinte nga një e kaluar/background në të cilin prindërit e saj, mami dhe babi pasi ishin divorcuar, vazhdonin të ziheshin, grindeshin e poshtëronin njëri-tjetrin, dhe ajo dëshironte shumë që kjo të mos përsëritej me të e fëmijën e saj. Në fakt ata kishin bërë shumë për ta mbrojtur djalin e tyre prej divorcit. Udhëtonin bashkë. Bënin pushime familjare së bashku. Dhe gjithçka që ata vërtet mendonin se mund ta ndihmonte fëmijën që të mos ‘helmohej’ prej dinamikës së marrëdhënies së tyre.
Unë mendoj se ata erdhën sepse deri diku, në njëfarë mase, ai fantazonte/ëndërronte që të kishte një lidhje të re me gruan (ish-gruan), dhe kjo lidhje e re do të ishte edhe romantike, edhe intime. Por ai kurrë nuk e shprehu hapur këtë, pra kjo fantazi kurrë nuk doli prej gojës së tij. Ose ndoshta kjo është fantazia ime.
Një gjë që nuk e dëgjojmë në këtë klip, është se, në fund të marrëdhënies së tyre martesore, ai kishte pasur një lidhje tjetër dashurie.
Esther Perel: Po e vërtetë
Libri juaj i fundit, i cili quhet “The State of Affairs,” (“Struktura e Flirtimeve/Tradhëtive/Pabesive”), është një pikëpamje/këndvështrim mjaft i pazakontë i tradhëtive/flirtimeve/pabesive – çfarë janë ato dhe çfarë ato i shkaktojnë një çifti? Nëse e kam kuptuar saktë, në 7 vitet e fundit të praktikës suaj të terapisë, ju ekskluzivisht keni këshilluar çifte që kanë kryer tradhëti/pabesi. Dhe ideja juaj është se, ato jo domosdoshmërisht parashikojnë fundin e marrdhënies. Ato thjesht parashikojnë një fund që mund të jetë fundi i një stadi.
Esther Perel: Unë doja të shkruaja një libër për marrëdhëniet moderne përmes lenteve të pabesisë, sepse pabesia ka të bëjë me tradhtinë, me fshehtësinë, me mashtrimin, me hilet apo dinakërinë, me hipokrizinë, me dashurinë, me pasionin, me epshin, me hakmarrjen dhe me pronësinë/ posesivitetin/zotërimin – pra është e gjithë drama njerëzore. Dhe mendova përveçse në opera dhe teatër, ku shkon dikush për këtë dramë?
Kështu që mendova se ky libër mund të bëhej një lente/lupë zmadhuese e jashtëzakonshme për të parë një nga krizat më të rënda e të këqija të njeriut. Pse, në një kohë kaq të shkurtër në Perëndim, pabesia u bë një nga shkaqet kryesore të divorcit? Dhe siç e dini pabesia sjell një ndryshim shumë të rëndësishëm në martesë.
Po thoni që, më parë, njerëzit nuk divorcoheshin prej saj/për pabesi?
Esther Perel: Shiko, martesa dikur në thelb ishte një institucion i përjetshëm – që do të thotë se martoheshe një herë e përgjithmonë. Nuk kishe rrugë-dalje tjetër/rrugë tjetër. Dhe besnikëria në thelb ishte një imponim vetëm për gratë, në mënyrë që burrat të dinin se fëmijët e kujtj duhet të ushqenin dhe kujt do t’i mbetej kopeja e bagëtive pasi ata të vdisnin. Pra, martesa në thelb ishte një gjë vetëm ekonomike. Martesa nuk kishte asnjë lidhje me dashurinë. Kështu që burrat praktikisht kishin ‘licensë/leje/patentë/dëshmi’ për të mashtruar me të gjitha llojet e shpjegimeve e justifikimeve se pse ishte në natyrën e tyre të bridhin lart e poshtë me sa më shumë gra të tjera.
Pra, pabesia/tradhëtia ka ekzistuar që kur u shpik martesa. Dhe është i vetmi urdhër/komandë që përsëritet 2 herë në Bibël, të cilën dikush (burri) e kuptoi si prirjen njerëzore për mëkat apo shkarje në mëkat.
Pra, unë doja të kuptoja, se pse njerëzit mashtrojnë/tradhëtojnë/ pra janë të pabesë? Dhe për më tepër pse njerëzit në marrëdhënie të lumtura, mashtrojnë/tradhëtojnë – gjë që nuk supozohet apo mendohet kurrë si e vërtetë, pasi ekziton ideja/kuptimi që, nëse ke gjithçka që dëshiron në shtëpi, nuk duhet të kesh arsye për të shkuar diku tjetër, jashtë shtëpisë. Pra njerëzit mendojnë se nëse shkoni diku tjetër, duhet t’ju mungojë patjetër diçka.
Kjo është veçse një dërdëllitje e përsëritur dhe e tepruar. Kam parë kaq shumë njerëz që në të vërtetë nuk kanë pasur aspak marrëdhënie të këqija dhe që janë divorcuar. Atëherë, pse të kemi divorc kur pabesia qenka e vjetër sa bota?
A keni një përkufizim për funksionin e dashurisë?
Esther Perel: Dashuroj është një folje. Kjo është gjëja e parë Ȅshtë një angazhim aktiv i të gjitha llojeve të ndjenjave: si ato pozitive edhe ato primitive po edhe ato të neveritshmet. Por, dashuroj është një folje shumë aktive. Dhe shpesh është befasuese se si ajo ndonjëherë mund të tërhiqet si zbatica dhe të përmbytë si batica. Ashtu siç ndodh me hënën. Ne mendojmë që është zhdukur dhe befas ajo shfaqet përsëri. Pra dashuria nuk është një gjendje e përhershme ngazëllimi/ entuziazmi. Kam 35 vjet në një marrëdhënie, dhe që jam terapiste. Kam dy djem: dhe praktikoj terapi në çift. Dashuria nuk është thjesht romantike.
Unë mendoj se përkufizimi i sotëm i dashurisë atje ku e shihni të vërtetuar, në dasma – “Ti për mua je gjithçka” është një ekzaltim – premtim martese. A ju kanë bërë ndonjëherë përshtypje premtimet e martesës? Një si ky lloj, dua të them – “Unë do të pastroj çdo lot që rrjedh nga sytë e ty para se të bjerë mbi fytyrën tënde.” Për mendimin tim një premtim realist do të ishte pak a shumë ky: – Unë do ta dhjes/do dështoj rregullisht çdo ditë dhe, me raste, do ta pranoj që ndonjëherë e dhjes/dështoj!.”
Përktheu: Meli Ajazi
Marrë nga: The New Yorker
