Luigi Pirandello
Njëqind herë i kam thënë të mos pranojë askënd pa leje në shtëpi. Një zonjë, punë e madhe:
– Quhej Wheil?
– Vàil, siurdhëroni, zotëri.
– Zonja Wheil vdiq dje në Firence.
– Thotë se erdhi t’ju kujtojë diçka.
(Tashmë nuk mund ta di nëse nëse fjalët me kamarierin i kisha thënë nëpër ëndërr apo jo. Njerëz pa paralajmërim më ka futur në shtëpi sa të duash; por, të ketë pranuar brenda deri edhe të vdekurën, kjo s’ka ku të rrijë. Aq më tepër se pastaj e ëndërrova, zonjën Wheil, ende kaq të re dhe të bukur. Pasi kisha lexuar në gazetë, i sapozgjuar, lajmin e vdekjes së saj në Firence, më kujtohet se gjumi më kaploi përsëri, dhe kështu ajo m’u fanit në ëndërr me buzën në gaz, e hutuar se nuk dinte si të mbulohej, e përfshirë, siç qe, në një tis i bardhë pranvere që kish nisur t’i tretej pak nga pak mbi lakuriqësinë e trëndafiltë të trupit, pikërisht atje ku turpi dëshironte të fshihej; e tërhiqte me dorë; po si mund të tërhiqet një cipë e mjegullt reje?)
Studion e kam midis kopshteve. Pesë dritare të mëdha, tre nga një anë dhe dy nga tjetra; dritaret më të mëdha me hark; të tjerat, me dalje mbi detin diellor të një tarrace mahnitëse mesdite; dhe mbi të pestat, larzimi i vazhdueshëm i tendave të kaltra prej mëndafshi. Por ajri brenda është i gjelbër nga pasqyrimi i pemëve përballë.
Ndërsa hyj kam ende në dorë gazetën me lajmin e vdekjes së zonjës Wheil, dje, në Firence. Nuk mund të kem as dyshimin më të vogël se e kam lexuar: është i shkruar atje; por, nga ana tjetër në divan është e ulur dhe pret në divan zonja e hirshme Wheil, ajo, dora vetë. Ndoshta nuk është e vërtetë, mundet. Nuk do të habitesha aspak, i mësuar tashmë prej kohësh me vegime të tilla. Në të kundërt, ç’t‘i bësh, mes këtyre të dyve, duhet të jetë i rremë lajmi i vdekjes së saj, i shtypur këtu në gazetë.
Është këtu, e veshur si tre vjet më parë, me një fustan të bardhë vere prej musëline, të thjeshtë, thuajse fëmijëror, megjithëse shumë të hapur mbi gjoks. (ja reja e ëndrrës, e kuptoj tani). Në kokë, një kapele e gjerë me kordele të zezë mëndafshi. Sytë i mban gjysmë të mbyllur përkundër dritës verbuese të dy dritareve përballë; por pastaj, për t‘u çuditur, i jep kësaj drite, duke hedhur me qëllim kokën pas, ëmbëlsinë mahnitëse të fytit, të çelur që nga bardhësia e ëndërrt të gjoksit, dhe më lart, nga rrënjët e qafës deri tek harku i pastër i mjekrës. Kjo sjellje, padyshim e paramenduar, më sjell në çast në vete: gjithçka që do të më kujtojë zonja e bukur Ana Wheil është aty, në ëmbëlsinë e atij fyti, në bardhësinë e gjoksit; dhe e gjithë kjo në një çast të vetëm, atëherë kur çasti bëhet i përjetshëm dhe shuan gjithçka, edhe vdekjen, edhe jetën, në një pezullti dehjeje hyjnore, nga misteri i të cilës kërcejnë të ndriçuara dhe të pastra thelbe sendesh, një herë e përgjithmonë.
E njoh prej pak kohësh (përsëmbrami më duhet të them “e njihja fare pak”, por ajo tani është këtu, në absoluten e një të tashmeje të përjetshme, e pra mund të them: sapo e kam njohur), e pata parë një herë të vetme në një mbledhje festive në kopshtin e një vile miqsh të përbashkët, në të cilën ajo kishte ardhur me fustanin e bardhë prej musëline.
Në atë kopsht, atë mëngjes, tek gratë më të reja e më të bukura vërehej afshi i harlisur që lind në çdo grua nga lumturia e të ndjerit e dëshiruar. Në ballo ato kishin lënë veten në duart e kavalierëve dhe, buzëqeshëse, për ta ndezur më shumë atë dëshirë, patën vështruar kaq nga afër mbi buzën e burrit, për ta joshur në mënyrë të papërballueshme drejt puthjes. Të pranverës ishin ato çaste të egra, me ngrohtësinë dehëse të diellit të hershëm, atëherë kur në ajrin e vakët rri një tis i përhumbur aromash të brishta dhe shkëlqimi i gjelbërimit të ri që përmbyt lëndinat, shkëlqen me gjallëri mahnitëse mbi drunjtë përreth; fije të çuditshme tingujsh shkëlqimtarë ngërthehen; shpërthime të papritura drite të trullosin; rrufe fugash, përmbytje të lumtura marramendjesh; dhe ëmbëlsia e jetës s’duket më e vërtetë, ashtu siç është e mbrujtur me gjithçka dhe asgjë; e zhgjëndërrt, e pavlerë është pastaj, sjellja e errët në kujtesë, pasi ai diell është shuar, e gjithçkaje që atëherë ndodhi. Po, më ka puthur. Po, i premtova. Qe vetëm një puthje mbi flokë, në vallëzim e sipër. Ishte vetëm një premtim sa për të bërë shaka. Kam për të thënë se nuk e ndjeva. Do ta pyes nëse nuk do të ishte marrëzi ta merrja me gjithë mend.
Është e sigurtë se asgjë e tillë nuk i kishte ndodhur zonjës së pashme Anna Wheil, hiri i të cilës ishte në sytë e të gjithëve aq i shkëputur dhe i qetë, sa që edhe dëshira më e vogël lëndore s’do mund të guxonte të shfaqej para saj. Por unë mund të bëja be, se përtej respektit që gëzonte nga të gjithë, në sytë e saj fshihej një vezullim qeshjeje, i dykuptimtë dhe shpotitës, jo sepse fshehtazi ajo e dinte se nuk e meritonte, por në të kundërt, sepse askush nuk mund t’i shprehte se e dëshironte si femër, pikërisht për hir të atij respekti, i cili i duhej shfaqur në çdo rast. Ndoshta ishte zilia, ndoshta qe xhelozi, ndoshta qe përbuzje apo melankoli ironike: mund të ishin të gjitha këto sëbashku.
Këtë arrita ta vërej gjatë një çasti të vetëm, pasi e kisha ndjekur me sy për një copë herë gjatë ballos e nëpër lojërat, në të cilat edhe ajo kishte marrë pjesë; së fundi, edhe përgjatë rendjeve të çmendura, të cilat, ndoshta për t’u shfryrë, ajo i kishte bërë me fëmijët lëndinave. Zonja e shtëpisë pati dëshirë të ma prezantonte ndërsa ishte ende e përkulur mbi kokëzat e shprishura dhe rrobat e rrudhosura të atyre fëmijëve. Ndërsa ngrihej rrëmbimthi për t’iu përgjigjur prezantimit, zonja Anna Wheil nuk u kujdes të vinte në vend dekoltenë e hapur të fustanit të saj prej musëline; dhe unë nuk munda të heq sytë për të mos parë, nga gjiri i saj, pak më tepër sesa do të kish qenë e udhës. Ishte vetëm një çast. U mbulua menjëherë me dorë. Por mënyra më të cilën më vështroi, gjatë këtij gjesti të heshtur, më la të kuptoj se nga pamaturia ime e pavullnetshme dhe thuajse e pashmangshme, nuk i kishte ardhur aspak keq. Ai vezullim drite që kishte në sy rrezatoi madje ndryshe nga më parë, me një impuls gati të çmendur mirënjohjeje, sepse në sytë e mi buzëqeshte, pa shenjën më të vogël të respektit, një mirënjohje aq e pastër ndaj asaj që kisha parë, sa çdo shqisë e epshit qe lënë jashtë, dhe i vetëm shpalosej shkëlqimtar vlerësimi i epërm që unë i atribuoja lumturisë që dashuria e një gruaje si ajo, e bukur e tëra siç ishte, me thesaret e një lakuriqësie hyjnore të mbuluar me nxitim kaq të panjollë, mund t’i jepte një burri që do të kishte ditur ta meritonte.
Këtë i thanë hapurazi sytë e mi, të cilët ende ndrinin nga ajo feksje admirimi; dhe kjo më bëri për të të vetmin burrë, të vetmin të vërtetë, midis të gjithë atyre që ishin në atë kopsht; në të njejtën kohë kur ajo më dukej mes gjitha të tjerave si gruaja e vetme, e vetmja grua. Nuk mundëm më të ndaheshim për sa kohë që zgjati mbrëmja. Por, përtej atij mirëkuptimi të heshtur, që zgjati një grimë, përgjithnjë, asgjë tjetër nuk pati mes nesh. Asnjë shkëmbim fjalësh, përveç atyre të zakonshme e të rëndomta, mbi bukurinë e atij kopshti, mbi harenë e asaj feste dhe mikpritjen e hijshme të miqve tanë të përbashkët. Por, edhe ndërsa fliste kështu për gjëra të huaja e sipas rastit, i kish mbetur ndër sy, i lumtur, ai vezullim buzëqeshës që dukej sikur gurgullonte si ujë i gjallë nga i thelli sekret i përputhjes tonë, e që lumturohej në burimin e vet, pa vënë re gurët e barërat nëpër të cilat rridhte tanimë. Një copë guri qe edhe i shoqi, të cilin e hasëm pak më vonë në kthesën e një shtegu.
Ma prezantoi. Për një çast ngrita sytë për ta parë në sy. Një përpëlimë e padukshme qerpikësh hijezoi atë vezullim drite, vetëm me kaq zonja e bukur më rrëfeu se atij, bashkëshortit të denjë, nuk i kishte shkuar ndërmend as në ëndërr ajo që pata kuptuar në një çast të vetëm; dhe se kjo nuk qe për të qeshur, jo; ishte, përkundrazi, dënimi i saj me vdekje, sepse një grua si ajo nuk do të shkonte kurrë me një burrë tjetër. Por nuk kishte rëndësi. Mjaft që të paktën njëri ta kuptonte.
Jo, jo, unë nuk duhej, qoftë edhe pa dashur, të vazhdoja shëtitjen dhe bisedën i vetëm me të, nuk duhej t’i kaloja sytë mbi gji për të detyruar dorën e saj të sigurohej vjedhurazi se mos tregohesha i pamatur; tanimë do të ishte mëkat për mua, të ngulja këmbë, dhe për të, që kjo t’i pëlqente. Tanimë qemë kuptuar. Duhet të mjaftonte me kaq. Nuk bëhej më fjalë për ne të dy; nuk bëhej më fjalë as për të hetuar as për të ditur si qe ajo, që ishte e gjitha e bukur, po, ashtu si vetëm ajo e dinte; atëherë do të duhej të shqyrtoheshin shumë gjëra të tjera që kishin të bënin me mua: mbi të gjitha kjo: se do të duhej të kisha për të, le të themi të paktën njëzet vjet më pak: melankoli e zymtë hidhërimesh pafryt; jo, përkundrazi, diçka e bukur, që na mbushte me më të pastrën lumturi në mes të gjithë atij shkëlqimi dielli dhe kaq buzëqeshjesh pranverore, na ishte shfaqur neve: kjo gjë thelbësore që ekziston mbi dhė, me gjithë lakuriqësinë e panjollë të mishit, mes gjelbërimit të parajsës tokësore, trupi i gruas, i dhënë burrit nga zoti, si shpërblim i epërm i të gjitha vuajtjeve të tij, i të gjitha anktheve, i të gjitha mundimeve të tij.
– Sikur mendonim për ty dhe mua…
U ktheva. Çfarë? Më drejtohej me ti? Por e hirshmja Anna Wheil qe zhdukur. E shoh tani këtu pranë, mes këtij ajri të gjelbër, nën të njëjtën dritë të studios time, veshur si tre vjet më parë me fustanin e saj të bardhë prej musëline.
– Gjiri im, sikur ta dije! Ma kanë prerë. Një sëmundje e ligë ma copëtoi me bisturi dy herë me rradhë. Herën e parë, një vit pasi ti, që këtu, të kujtohet? ma vështrove. Tani mund ta hap dekoltenë me të dyja duart dhe të ta tregoj të gjithin siç ishte, shihe! shihe! tani që nuk jam më.
Shoh; por mbi divan shtrihet vetëm bardhësia e gazetës së hapur.
Përktheu:“Ivan Katastrofov”
