Ernest Hemingway
Tregimthi i mëposhtëm u shkrua gjatë dekadës 1920 dhe u botua për herë të parë në përmbledhjen In Our Time (1930). Është këndvështrimi i një oficeri, me gjasë britanik, në ditët e para pas luftës greko-turke të viteve 1923-1924. Tregimthi flet për çastet kur popullata helene e qytetit të Smirnit (Izmiri i sotëm, në brigjet egjeane të Azisë së vogël) dëbohet dhe largohet përfundimisht mbi anijet britanike dhe franceze të ardhura në ndihmë.
Për t’u habitur ishte, tha, sesi sokëllinin përnatë në mesnatë. Nuk di të them se pse sokëllinin pikërisht në mesnatë. Ne ishim në skelë, ndërsa ata ishin mbi mol dhe në mesnatë ia nisnin sokëllimës. Zakonisht u drejtonim fanarët, në mënyrë që të qetësoheshin. Pothuajse gjithnjë ia dilnim. Lëviznim fanarët dy-tre herë, lart e poshtë, e ata pushonin. Njëherë ndodhi që isha me detyrë mbi mol, kur një oficer turk m’u afrua tërë egërsi, duke thënë se njëri prej marinarëve tanë e paskërkish fyer rëndë. Kështu që i thashë se ai djalosh do të çohej menjëherë në anije e atje do të dënohej rëndë. E pyeta pra që të ma tregonte se për cilin bëhej fjalë. Më diktoi njërin ndër topçinjtë, një ndër më fjalëpakët. Turku më tha se ai e kishte fyer tmerrësisht, madje disa herë rresht; e m’i thoshte këto nëpërmjet gojës së një përkthyesi, gjë që më vinte në dyshim sesi do ta kishte fyer vallë topçiu i zi, që nuk dinte llaf turqisht. Nejse, e thirra dhe iu drejtova: “Dhe në rast se i ke dhënë muhabet ndonjërit prej oficerëve turq…”
“Nuk i kam dhënë muhabet askujt prej tyre, komandant”.
“E di fort mirë” ia bëra, “gjithsesi hip në anije dhe mos zbrit prej andej për sot”.
Pastaj njoftova oficerin turk se marinari qe çuar në anije, ku do të dënohej në mënyrë shembullore; aq sa nuk e merrte dot me mend! Ai u duk i kënaqur. U bëmë miq për kokë.
Më vështirë, tha, është kur ke të bësh me gra që u kanë vdekur foshnjat. As që bëhet fjalë që t’i lëshojnë ato kufoma foshnjash. I mbajnë ashtu, me vete, edhe gjashtë ditë me radhë. Nuk të lënë t’ua marrësh kurrsesi, sado që të përpiqesh. Kështu që detyrohesh t’ua rrëmbesh. Rasti që më bëri më shumë përshtypje ishte ai i një gruaje të moshuar. Ia kam treguar edhe një doktori që nuk deshi të më besonte. Qemë duke i zhvendosur nga moli, pasi duhej ta pastronim prej të vdekurve, kur kjo grua e moshuar që po të thosha rrinte mbi diçka si punë kashtërrojë. Ata më thanë, “A mund të vini t’i hidhni një sy, komandant?”. Dhe si vajta të shihja, ajo vdiq; ngriu fare. Këmbët iu bënë gur, nga mesi e sipër u bë po gur, e gjitha krejt. Njësoj si të kishte vdekur që një natë përpara.
Thjesht vdiq dhe ngriu në vend. Kështu i thashë një të njohurit tim mjek dhe ai ma ktheu se ishte e pamundur.
Ata qenë mbledhur të gjithë atje sipër, mbi mol, e s’dukej fare si të ishin pas tërmeti a ndonjë gjëmë e atij lloji, pasi as ua priste mendja se kush ishte turku dhe se ç’qe në gjendje të bënte turku.
A ju kujtohet kur na thanë që të mos shkonim më për të tërhequr të tjerë? Era më frynte mbi kokë mëngjesin kur mbërritëm. Ai i kishte gjithë llojet e topave në gatishmëri, që të na godiste dhe të na hidhte në det. Na duhej të hynim në liman, të lundronim kah molit, të lidhnim pjesën e përparme, të hidhnim spirancat, e pastaj të godisnim lagjen turke. Ata mbase mund të na zhysnin në fund të detit, ama ne do t’ua zhduknim lagjen turke nga faqja e dheut. Ata s’arritën të na godisnin aq sa të na shkaktonin dëme të mëdha, deri sa zbriti Qemali dhe shkarkoi komandantin turk. Tha, për shpërdorim detyre a diçka e tillë. I kishte dhënë vetes më shumë rëndësi se ç’duhej. Kërdia do të niste fill pas.
Ti e mban mend skelën. Gjithë ato bukuri që fundoseshin rreth saj. Ka qenë hera e vetme në jetën time që e zura veten duke ëndërruar. Nuk iu bënin dhe aq përshtypje gratë që sillnin fëmijë në jetë sa ato që u vdisnin. Ia dolën mbanë gjithsesi. E habitshme sesa pak vdiqën gjatë lindjes.
Thjesht u hidhje diçka përsipër dhe i lije ashtu siç qenë. Se ku shkonin e gjenin gjithnjë skutat më të errëta të anijeve për të lindur pastaj… Me t’i ikur molit nuk e vrisnin më mendjen për asgjë tjetër.
Ama dhe grekët ishin e ç’ishin! Para se t’u hipnin anijeve, gjithë kafshëve që s’mundeshin t’i ngarkonin u thyenin këmbët e përparme dhe i shtynin në det të cekët. Nuk numëroheshin mushkat me këmbë të thyera që degdiseshin në det të cekët. Ishte punë vërtet e paqme. Më besoni, vërtet e paqme.
Përktheu nga origjinali: Edon Qesari
_______
Dok-Vend i posaçëm në port për ngarkimin dhe shkarkimin e anijeve. Si dhe për ndreqjen e tyre.
