Milan Šimečka (1930-1990)
Milan Šimečka (1930-1990) është shkrimtar i njohur sllovak. Pas pushtimit sovjetik në vitin 1968 ai u kthye në një disident dhe autor aktiv artikujsh politikë, të cilët u botuan në Gjermani (1970) dhe më pas në gjuhën angleze me titullin “Rivendosja e rendit: normalizimi i Çekosllovakisë, 1969-1976”. I botuar në anglisht në vitin 1984, libri bën një analizë të “normalizimit” të imponuar në Çekosllovaki pas shtypjes së Pranverës së Pragës (1968) dhe rivendosjen faktike të politikës dhe kontrollit kulturor sovjetik. Botimi jashtë vendit shihej si akt subversiv nga autoritet dhe ai iu nënshtrua paraburgimit. Në gjyq u dënua me dhjetë vjet burg dhe u burgos në 6 Maj, 1981, në burgun Ruzyne të Pragës. I njohur tashmë në nivel ndërkombëtar, ai u lirua në 27 Maj, 1982, pasi qëndroi trembëdhjetë muaj në qeli.
“Letra nga burgu” e botuar në fillim në Bratisllavë (1989), shihet si një nga librat më të mirë të kësaj gjinie, ku shpërfaqet mendimtari dhe njeriu. Ndryshe nga kushtet e skajshme të qelisë, proza e tij karakterizohet nga butësia, dashuria e palëkundur për të shoqen dhe fëmijët, dhe solidariteti për bashkëvuajtësitë. Letrat nuk mendohej se do të botoheshin ndonjëherë dhe sot na kujtojnë barrën e rëndë të vetmisë, pasojat e izolimit dhe përgjimit. Ai ishte dëshmitar i rënies së komunizmit, por vdiq papritur në vitin 1990, në moshën 60 vjeçare. Në atë kohë shërbente si këshilltar i presidenti Vaclav Havel, disidentit dhe mikut të tij.
Letra nga burgu
Mbi natyrën e realitetit
Mund të të siguroj se nuk i kam diskutuar kurrë këto gjëra me askënd tjetër, por përkundrazi kam dëgjuar me ëndje se si i parashtronin të tjerët me stil dhe entuziazëm. Dhe ishte një kohë kur duhej ta fshihja pëlqimin tim për përsitajet elegante të Platonit mbi ekzistencën e një mbretërie të ideve të kulluara si një paraformësim të botës sonë. Më tërhoqi shumë si një koncept tejet poetik, i cili gjithashtu ushtronte një lloj trysnie psikologjike tek unë. E kush nuk është ndier si banor i shpellës gjatë përpjekjes për të depërtuar në misteret e realitetit? Platoni largon ankthin që ndiejmë si banorë të shpellës me anë të bindjes së tij qetësuese se çdo gjë është e bukur, se dielli i së vërtetës po ndriçon jashtë, dhe gjithë çfarë nevojitet të bëjmë është të ecim drejt tij. Në fund të fundit, ne kemi një lloj ideje të vakët për llojin e trysnisë që ideja e Zotit ushtron tek njerëzit, sepse u largon barrën e dyshimit. Zoti përfshin të gjithë misterin dhe pasigurinë dhe në mënyrë ideale tejkalon të gjitha kontradiktat. Ai u heq sipërfaqen absurde shumë gjërave. Ai na ndihmon për ta kuptuar kohën, pasi Ai ka qenë gjithmonë dhe gjithmonë do të jetë. Ai krijoi gjithçka, dhe pse në këtë mënyrë dhe jo në një tjetër, nuk është shqetësimi ynë. Epo, dhe pse nuk u dashka që Zoti ta krijojë botën duke përdorur atë kombinim të veçantë të elementëve kimikë të tabelës së Mendelejevit, të cilët ne i njohim mirë? Zoti ishte i detyruar të besonte para së gjithash në mundësitë e materies, përderisa ai e krijoi atë. Nëse nuk do të kishte vlerë, nuk do ta kishte krijuar.
Jam i bindur që njerëzit gjithmonë i kanë krijuar bindjet dhe konceptet e tyre nën një lloj të tillë forme të trysnisë psikologjike. Dhe për këtë arsye, idetë moniste kanë të njëjtën vlerë. Është një koncept dhe i njëjti për realitetin. Nga ky këndvështrim, tani vetëm mund të shprehim keqardhjen për gjithë energjinë që është harxhuar në debatet mes interpretimeve kryesore moniste të botës. Materializmi dhe idealizmi janë përpjekur gjithmonë të tërheqin kundërshtarët në fushën e lojës ku skuadra pritëse ka përparësi. Vetëm në terma filozofikë, duke lënë mënjanë interpretimet ideologjike, është e pamundur madje të shpjegohet pse kjo mosmarrëveshje ishte kaq e ashpër. Mosmarrëveshja mes nominalistëve dhe realistëve kishte të paktën një logjikë të brendshme, ndërsa mosmarrëveshjet mes idealizmit dhe materializmit ishin më së shumti pasojë e luftës për pushtet dhe antagonizma shoqërorë. Në të vërtetë, gjithçka që na mbetet nga kjo mosmarrëveshje është një trekëndësh i ngatërruar. Kryeneçësia dhe militantizmi i vjetër mbijetojnë vetëm në ideologjinë e sferës sovjetike.
Përktheu: Granit Zela
