Déry Tibor (1894-1978), romancier, tregimtar, poet dhe dramaturg, është një nga personalitetet më të respektuara dhe kundërthënëse të letërsisë hungareze të shekullit të 20-të. Tibor Déry, të cilin filozofi Georg Lukács e lavdëroi si “përshkruesi më i madh i qenies njerëzore të kohës sonë”, u persekutua gjatë gjithë jetës për mbështetjen e kauzës komuniste dhe pasojat e mëpasme që ajo solli. Për shkak të pikapamjeve të tij ai mërgoi në vitin 1919. Pas kthimit në Hungari, u burgos ngaqë përktheu Andre Zhidin (Andre Gide) në hungarisht. Nga fundi i jetës, iu rikthye bindjeve; pro komunizmit stalinist dhe u përjashtua nga Partia Komuniste Hungareze në vitin 1953. Gjatë kësaj periudhe Déry u burgos përsëri dhe u dënua me nëntë vjet për shkrimet e tij dhe pjesëmarrjen në Revolucioni Hungarez të vitit 1956. Në mbështetje të Déry, artistë dhe shkrimtarët në mbarë botën organizuan protesta, ndër ta edhe Pikaso (Picasso), Kamy (Camus), Sartri (Satre), Bertrand Rassëll (Bertrand Russell) dhe E. M Forster. Déry. Vdiq në vitin 1977. Romani më i njohur i tij “Niki: historia e një qeni”, u botua në gjuhën angleze në vitin 1954 dhe përmbledhja me tregime “Dashuria dhe tregime të tjera”, nga ku kemi shkëputur një fragment, u botua në anglisht në vitin 2005.
Dashuria-Déry Tibor
Dera e qelisë u hap dhe roja flaku diçka brenda.
– Mbërtheje, – tha ai.
Një thes në të cilën ishte shënuar një numër ra në dysheme para të burgosurit. B. u ngrit, mori frymë thellë dhe ia nguli sytë rojes.
– Sendet e tua, – tha roja. – Vishu. Do të të rruajnë.
Në thes ishin rrobat dhe këpucët që kishte hequr shtatë vjet më parë. Rrobat ishin të zhubrosura dhe të zbërdhulura, kurse këpucët ishin mykur. Ai e lëmoi këmishën e cila ishte gjithashtu e mykur. Pasi u vesh, berberi i burgut erdhi dhe e rruajti.
Një orë më vonë e çuan në zyrën e vogël të burgut. Rreth tetë apo dhjetë të burgosur po rrinin në korridor të veshur me rrobat e tyre, por atë e thirrën në fillim, gati sapo arriti tek dera e zyrës.
Një rreshter u ul në tavolinë, një tjetër qëndronte pranë tij, dhe një kapiten vente e vinte ngadalë, lart dhe poshtë, nëpër dhomën e vogël.
– Hajde, – tha rreshteri ulur në tavolinë.
– Emri?… Emri i nënës?… Destinacioni?…
– S’e di, – tha B.
– Ça do të thush? – pyeti rreshteri. “Nuk e di destinacionin?
– Jo, – tha B. -Nuk e di ku do të më çojnë?
Rreshteri shtrembëroi fytyrën.
– S’po t’çojnë kërkund, – tha ai. – Mund të shkosh në shtëpi tek plaka për darkë, dhe sonte ke rast të çmallesh me shtratin. E kuptove?”
I burgosuri nuk u përgjigj.
– Destinacioni?
– Jo. 17, Rruga Szilfa.
– Në cilën zonë të Budapestit?
– Në të dytën, – tha B.
– Pse po më lirojnë?
– S’marrke vesh ti, – ia ktheu rreshteri. – Po të lirojnë. Pikë! S’po thua shyqyr që po ia lë shëndenë këtij vendi?
Sendet e tij personale u sollën nga dhoma tjetër, një orë dore e lirë, një stilograf, dhe një portofoli i zi që kishte qenë i të atit. Kuleta ishte e zbrazët.
– Firmos këtu, – tha rreshteri.
Ishte një procesverbal për orën e dorës, penën dhe portofolin.
– Edhe këtu.
Kjo ishte një tjetër faturë për njëqind e dyzet e gjashtë forinta si pagë. Ata ia numëronin paratë në tryezë.
– Largoje, – tha rreshteri.
B. e mori portofolin e tij duke rrasur në të paratë dhe monedhat. Një erë myku kundërmoi edhe nga portofoli. Gjëja e fundit që iu dha ishte letra e lirimit. Rreshta ku shkruhej “arsyeja e arrestimit” ishte lënë bosh.
Ai qëndroi në korridor për rreth një orë. Pastaj e shoqëruan, së bashku me tre të burgosur të tjerë tek porta kryesore. Pak para se të mbërrinin te porta, një rreshter erdhi duke vrapuar dhe i ndaloi. Ai mori një nga ata të katër dhe e kthyen përsëri në burg, midis dy rojeve me armë automatike. Fytyra e saporruar e atij njeriu u kthye papritur në të verdhë. Sytë e tij u bënë të ngrirë.
Të tre shkuan te porta.
– Atje është tramvaji, hajt ikni, – i tha roja B-së, pasi e kontrolloi dhe i ktheu letrën e lirmit.
B. qëndroi aty, duke vështruar përtokë.
– Çfarë po pret? – pyeti roja
B. vazhdonte të mos luante vendit, me sy të ngulur tek këmbët e veta.
– Këput qafën! – tha roja. – Çfarë dreqin po pret?
– Mirë po iki, – tha B. – Doni të thoni që mund të iki?
– Roja nuk u përgjigj. B. futi në xhep letrën e lirimit dhe iku drejt portës. Pas disa hapash donte të shikonte prapa, por e kontrolloi veten dhe vazhdoi. Mbajti vesh, por nuk kishte hapa pas tij. Nëse hipi në tramvaj, mendoi ai, dhe askush nuk më kap për supesh ose nuk thërrasin emrin tim nga pas, atëherë, ka mundësi të jem njeri i lirë. Apo s’jam?
Kur arriti në tramvaj, u kthye papritur. Askush s’po e ndiqte. Rrëmoi në xhepa të gjente një shami për të fshirë djersët nga balli, por s’gjeti gjë. Hipi në tramvajin që erdhi duke shungulluar. Një roje burgu me një fytyrë të vrarë lije po zbriste nga makina e dytë dhe, kur kaloi ndanë B-së në makinën e parë, sytë e tij të vegjël prej derrkuci e hetuan nga koka tek këmbët. B. nuk e përshëndeti. Tramvaji u nis.
Në atë çast, nga ai fraksion sekonde dhe më pas, kur ai nuk e përshëndeti rojen dhe tramvaji filloi të lëvizë, vetëm atëherë, bota shpërtheu në zëra. Ashtu si në kinema, kur diçka nuk kishte funksionuar me projektorin dhe filmi kishte qenë pa zë për njëfarë kohe, papritmas, në mes të një fjalie ose një fjale, zëri shpërthen nga goja e hapur e aktorit. Pastaj, teatri, një hapësirë shurdhmemece, në të cilën publiku dukej i privuar nga dimensioni i tretë, me një shtysë të menjëhershme, trandet nga këngët, muzika dhe dialogu kumbues. Të gjitha ngjyrat filluan të shpërthenin. Tramvaji, që vinte nga drejtimi i kundërt, ishte më i verdhë se ndonjë e verdhë që B. kishte parë, dhe iku tutje me një shpejtësi aq të madhe, ndanë një shtëpie të ulët, sa B. mendoi se do të dilte përfundimisht jashtë kontrollit. Nëpër rrugë, dy kuaj, të kuq si lulëkuqe, rendën para një qerreje të zbrazët. Mrekullia e zhurmës së saj bëri që retë e magjishme të lodrojnë në qiell. Një kopsht i vogël, gjelbërosh, me dy globe shndritës prej qelqi dhe një dritare të hapur kuzhine. Miliona njerëz u mblodhën në trotuare, të gjitha me rroba civile, s’gjeje dy njësoj dhe secili më i dashur se tjetri. Shumë ishin mahnitshëm të vegjël, ecnin përgjunjazi dhe të tjerë duhej të mbaheshin për dore. Pa le pastaj gratë!
***
– A më do? – pyeti B.
– Kurrë s’kam dashur njeri tjetër, – tha ajo. – Të dua, pavarësisht sesa ke ndryshuar.
– Kam ndryshuar, – tha B. – Jam plakur.
Gruaja qau, e shtyu këmbën e B. afër vetes. B. ia lëmoi përsëri flokët.
– A mund të kemi ende fëmijë? – pyeti ajo.
– Ndoshta, – tha burri, -nëse ti më do. Të lutem ngrihu.
Gruaja u ngrit.
– A ta thërras?
– Jo, edhe pak, – tha B.
– Lërmë të rri më shumë me ty. Ai është ende si i huaj. – A qëndroi në kopsht?”
– Do të shkoj tek ai në katin e poshtëm, – tha gruaja. – Do t’i them të presë.
Kur u kthye, B. po qëndronte në dritare, me shpinën nga dhoma. Krahët i kishte të hollë dhe të shtrembër. Ai nuk u kthye. Gruaja qëndroi në prag për një çast.
– I thashë të merrte disa lule për babanë e tij, – tha ajo, pak e tronditur nga emocionet.
– Jargavanët kanë lulëzuar në bahçe, dhe ai duhet të zgjedhë një tufë të madhe për babain e tij.
– A më do? – pyeti B.
Gruaja rendi tek ai, e rroku për supi dhe u mbështet në gjoks.
– Vetëm ty të dua, – tha ajo.
-A do të mund të mësohesh të jetosh me mua? – pyeti B.
– Kurrë s’kam dashur njeri tjetër, – tha gruaja. – Kam qenë me ty ditë e natë. Çdo ditë i kam folur djalit tënd për ty.
B. u kthye, e përqafoi gruan dhe e vështroi më nga afër fytyrën e saj. Në rrezet e perëndimit të diellit që hynë nga dritarja, ai pa me pak lehtësim se edhe ajo ishte plakur, edhe pse ishte më e bukur se imazhi që ai kishte kujtuar çdo ditë për shtatë vjet. Sytë e saj ishin të mbyllura, gojën e kishte pakëz të hapur, dhe fryma e saj e nxehtë preku faqet e B.- së. Thonjtë e trashë mbuluan lëkurën e zbehtë nën sytë e saj të lagësht. Ajo ishte zemërbutësia vetë. B. ia puthi sytë, pastaj me butësi e largoi nga vetja.
– Do ta duash edhe birin tonë, – tha ajo, me sytë ende të mbyllur.
– Po, – tha B. – Do ta njoh dhe do ta dua.
– Ai është biri yt!
– Edhe i yti, – tha B.
Gruaja iu var në në qafë.
– Do të të laj, – tha ajo.
– Mirë.
Ai u zhvesh. Ajo e kreu shtratin, duke e vënë trupin e zhveshur të burrit të saj në çarçafë. I solli ujë të ngrohtë në një kovë, sapun dhe dy peshqirë. E palosi njërin, e zhyti në ujë dhe e sapunisi. Ia lau të gjithë trupin deri tek shputat e këmbëve. Dy herë ajo e ndërroi ujin. Dora e B. vazhdonte të dridhej herë pas here, por fytyra e tij ishte në paqe.
– A do të mund të mësohesh me mua? – pyeti ai.
– I dashuri im, – tha gruaja.
– A do të flesh me mua sonte?
– Po, – tha ajo.
– Po djali ku fle?
– Do të bëj një shtrat për të në dysheme, – tha gruaja. – E zë gjumi menjëherë.
– A do të qëndrosh me mua gjatë gjithë natës?
-Po, – tha gruaja, – çdo natë deri në fund të jetës.
Shkëputur nga: Tibor Déry: Liebe. Love. Faqe: 94-109, Kossuth Kiadó, Budapest. Përkthyer në anglisht nga Ivan Nagel.
Përktheu nga anglishtja: Granit Zela
