Ervin Nezha
Tërë jetën e tij të shkurtër Adil Aga e kaloi si sejmen i Shuko Beut. I ati, një bakall i pangopur që zhvaste mallra nga fshatarët me gjithfarë dredhish, për t’i shitur më pas sa frëngu pulën, e kishte pajtuar të birin që trembëdhjetë vjeç lopçar në sarajet e beut. Nga kjo ujdi e mbyllur një pasdite të nxehtë vere, teksa dy miqtë luanin tavllë në verandën e shtëpisë e pinin raki, duket se kishin mbetur të kënaqur të gjitha palët. Bakalli shpirtkazmë kishte hequr qafe një gojë për të ushqyer, beu kishte gjetur një lopçar të zotin, ndërsa djali, veç bukës së gojës dhe një shtrati kashte në haur, fitonte edhe gjysmë napoloni flori në mot për shërbimin që kryente tek i zoti. Kjo punë zgjati kështu mjaft vjet, derisa një mëngjes, teksa po nxirrte lopët në kullotë, një udhëtar që po kalonte aty pranë i dha lajmin se babai plak i kishte lënë shëndenë. Kjo kishte ngjarë tri ditë përpara se djali të merrte gjysmën e napolonit të fundit, për t’i bërë plot shtatë rrumbullak. Dhe, ç’është e drejta, ato shtatë verdhushka të shndritshme në sytë e tij qenë një sahat i pagabueshëm që tregonte se nga dita e parë e ardhjes së tij në çiflig kishin kaluar plot katërmbëdhjetë vjet. Më tepër se sa për vdekjen e të atit, që tërë ato kohë e kishte parë veç dy herë kur ky kishte ardhur të mbyllte ca hesape tregtie me beun (ati as kishte denjuar t’i hidhte sytë), ndjeu keqardhje për vitet që kishin shkuar kot, për dhjamë qeni si i thonë fjalës, pa i ndier jetës asnjë lloj lezeti. Kishte ndjekur çdo ditë tufat e lopëve nëpër bjeshkë, që fëmijë e deri sa qe bërë burrë, dhe çfarë kishte marrë si shpërblim? Vetëm një shtrat kashte e një kothere bukë sa për mbajtur shpirtin gjallë! Ndaj, tringëllimat e atyre shtatë monedhave që po ledhatonte, duke i hedhur sa në njërën dorë në tjetrën, e sollën në vete dhe ia gëzuan zemrën. Në sytë e tij qenë i vetmi ngushëllim, që me praninë e tyre të heshtur dëshmonin se jeta e tij e mjerueshme nuk kishte shkuar fare kot.
Pasi i përkëdheli një copë herë si të ishin qenie me shpirt, i vendosi me kujdes në një shami të rreckosur që iu ndodh dhe i qepi me gjilpërë në xhepin e brendshëm të jelekut që t’i ndjente gjithmonë pranë vetes. Të nesërmen lajmëroi beun për t’i thënë se kishte vendosur të nisej në fatin e tij.
E gjeti si zakonisht në oborr duke rrufitur kafenë, së bashku me Ibishishin, kryeqehajanë e çifligut. Të dy këta e pritën me habi dëshirën e lopçarit për t’u larguar, por për asnjë çast nuk iu bënë pengesë. I uruan përzemërsisht shëndet e jetë e u ndanë me të si jo më mirë. Adili u ndje i lehtësuar. Barrën më të madhe e kishte kaluar dhe nuk shihte më asnjë pengesë në udhën që po niste. E ndjeu veten pupël dhe në mendje i gëlonte vetëm një mendim, të nisej sa më parë për në shtëpi.
Kur doli te porta e oborrit, e cila të nxirrte në xhade të madhe, mbështeti edhe një herë dorën mbi xhepin e qepur të jelekut dhe e ngjeshi fort. Napolonat vazhdonin të qëndronin aty, mirëpo ai seç ndjeu një sëmbim të fortë në zemër. Gjymtyrët iu lëshuan fare dhe brenda një çasti nuk po e mblidhte dot veten. “Hej dreq, – tha, – ç’më gjeti kështu?!” Këtë lloj sëkëlldie nuk e kishte ndier kurrë më parë, mirëpo qe i vetëdijshëm se ajo nuk kishte emër tjetër veç frikës. Nga se i lindi kjo frikë e pakuptimtë mendja e tij e ngushtë nuk dinte ta gjente, ama që e ndjente veten të frikësuar, këtë e dinte me siguri. S’kishte si t’ia bënte. Nisi të lëvizte, por këmbët mezi i bënin përpara, e sikur të mos qe përshëndetur me njerëzit e çifligut njëherë e përgjithmonë, me siguri do qe kthyer për të vazhduar jetën e mëparshme të lopçarit. Por tani që e mendonte këtë, e dinte se nuk duhej. Po të kthehej, të tërë do të shkuleshin gazit. I pari që do ta vinte në lojë ishte beu, pas tij të gjithë me radhë.
U mundua t’i japë vetes zemër. Nxori nga xhepi i pantallonave një Ungjill të vogël që i kishte lënë e ëma kujtim. Sa herë që e ndiente shpirtin e trazuar, kështu bënte. Adili nuk dinte të lexonte, ndaj tërë kohën e mbante pranë vetes librin e shenjtë si një lloj hajmalie tek e cila gjente ngushëllim. E çelte një copë herë vetëm mbrëmjeve përpara se të flinte e i dukej se kjo gjë i bënte mirë. Tani që e pa veten në vështirësi, fjalët e nënës i jehuan në vesh: “Nëse në zemër do të mbash Zotin dhe në duar Ungjillin, nuk ke përse t’u trembesh intrigave të njeriut e as atyre të Djallit!” Kujtimi i saj ia trazoi paksa shpirtin dhe dy lotë të nxehtë i rrëshqitën poshtë faqeve. Ndjeu se ankthi që e pati mbërthyer po merrte udhë dhe gjendja nisi t’i lehtësohej disi. U nis përpara me hapa të çrregullt derisa humbi në muzgun e mbrëmjes që po binte udhës së madhe.
*
Shtëpinë e gjeti si mos më keq. Ajo kishte marrë pamjen e një karakatine të përhimtë. Suvaja ishte rrjepur, ndërsa bimët kacavjerrëse kishin depërtuar brenda. Pamja e saj e ligështoi. Ruante shumë kujtime aty dhe ato filluan t’i trazonin shpirtin. Lëshoi çikrikun e pusit dhe kova u përplas me zhurmë. Piu ujë sa u dend. Sa i mirë iu duk, i kristaltë e i shijshëm, jo si te beu ku ujit i vinte era dhé e baltë. Mblodhi edhe një krah degë aty rrotull dhe në oxhakun e njërës prej odave, ku i ati priste dikur miqtë, bëri zjarr. Natën e parë që fjeti në shtëpi pa shumë ëndrra. Kështu i ndodhi edhe netëve që pasuan. I ravijëzoheshin në gjumë imazhe të njohura, por edhe gjëra krejt pa kuptim; nëna e vdekur, babai i plakur, lopët e beut në kullotë, një ka që rënkonte në parmendë, një ujk tinëzar që zbriste nga mali, një qen i zi që lehte te porta e sa e sa gjëra të tjera që s’ua gjente dot kuptimin. Duke menduar ditë e natë për to, mendja zuri t’i bëjë lojëra nga më të çuditshmet. Kështu, para se të binte të flinte vërtitej nëpër shtëpi duke hetuar me kujdes çdo cep e skutë. Parave ua ndryshonte vendin çdo mbrëmje. Herë i vendoste nën dyshek, mandej i fuste në një plasë të thellë muri, e herë në ndonjë rrogoz poshtë në dysheme. Dremiste një hov dhe kur çohej, ashtu i lebetitur me ankth në zemër nga ndonjë ëndërr e ligë, ua ndërronte vendin përsëri. Kështu vazhdonte me radhë, pa gjetur prehje e rehati. Sa e mbërthente frika, niste nga e para. As me fqinjët nuk kishte të shkuar e të ardhur, jetonte i mbyllur si urithi, të gjithë i dukeshin njerëz të ligj. Edhe ata, pasi e kuptuan se fqinji i ri as që i përfillte, e lanë të qetë dhe shihnin punën e tyre.
*
Një mbrëmje vonë s’dihet sesi ia behu te porta një kalorës. Ishte i gjakosur e mezi qëndronte mbi kalë. Sa dëgjoi në derë të trokiturat e mbytura, Adilin e mbërtheu frika. Doli të shikonte me fener në dorë. Nata qe e errët pus dhe asnjë yll nuk shquhej në qiell. Re të zeza që lëviznin paralajmëronin se moti do të prishej. Nën dritën e fenerit dalloi jelekun e përgjakur të udhëtarit. E kuptoi që e kishte sjellë nevoja, kështu që e mblodhi veten në çast. Nuk mund ta linte jashtë në atë gjendje. E ndihmoi të zbriste nga kali dhe e sistemoi në njërën prej odave të shtëpisë. I mjekoi plagët ashtu si dinte; në fillim ia pastroi me raki, pastaj ia mbushi me duhan në mënyrë që t’i pushonte hemorragjia. Gjatë gjithë kësaj kohe i panjohuri nuk e dha veten dhe nuk lëshoi zë. Mesa dukej plagët që kishte marrë në fytyrë qenë tepër të renda dhe ai duhet të kishte humbur shumë gjak, kështu që Adili e la të flinte i qetë në dhomën me zjarr. Vetë u shtri në odën tjetër. Para se të binte të flinte, napolonave ua ndryshoi vendin nja tri-katër herë, ashtu siç e kishte zakon. Më në fund, pas shumë përpjekjesh, mbështeti kokën në jastëk dhe u zhyt në gjumë të thellë, por qetësi nuk gjeti. Në ëndërr iu avit kalorësi që ngrihej nga shtrati duke pluskuar në ajër si një fantazmë . Gjaku iu pastrua nga fytyra dhe flokët i erdhen duke iu thinjur, trupi iu kërrus dhe fytyra i erdhi gjithnjë e duke iu rrudhur. Mori pamjen e një plaku. Zëri që dukej se dilte nga thellësia e barkut, i oshëtiu Adilit në vesh me vesh: -Ti o njeri shpirtmirë, që më bujte në strehëzën tënde të varfër, kërkomë ç’të duash dhe do të ta plotësoj! – Vitet, vitet e mia të shkuara dëm! – briti Adili. – Ato dua të m’i kthesh!
I huaji, pasi heshti një hov, u gjegj: – Në kërkofsh atë që jeta të mori, duhet t’i kthesh asaj atë që ajo të fali, o njeri! A je gati ta bësh këtë?
-Po … po, – belbëzoi Adili gati duke u shkrehur ne vaj!
Pa mbaruar mirë fjalën, dalloi hijen e vet qe iu shkeput nga trupi. Pastaj ajo mori shëmbëlltyrën e tij dhe u ngjit nëpër një ylber që ndriçoi qiellin e errët. Vraponte këmbëzbathur mbi hapësirën e tij dhe sa herë që kapërcente një ngjyrë, ndiente tringëllimën e një monedhe që i shkiste nga xhepi dhe binte në tokë. Kur mbërriti te ngjyra e shtatë e ylberit, qe kthyer në fëmijërinë e tij, por nuk kishte më asnjë napolon në xhep.
U zgjua me britma dhe mbuloi fytyrën me duar. Ndjeu ashpërsinë e mjekrës dhe e kuptoi se kishte qenë në ëndërr. Në errësirën e thellë, menjëherë çoi dorën drejt të çarës së murit ku mendonte se kishte vendosur monedhat, por ato nuk ishin më aty. Zemra filloi t’i regëtinte. Ndezi fenerin, por nuk i gjeti. Gjaku i hipi në kokë. Filloi të kërkonte kudo me duart që i dridheshin, por ato nuk gjendeshin gjëkundi.
-Ah ti, hajdut e bir hajduti! – nëpërdhëmbi. – Ti kusar, zhvatës i ndyrë!- dhe iku me vrap drejt dhomës ku flinte mysafiri. Bëri hesap të përleshej me të. Fundja vetë e kishte kërkuar ai udhëtar i pacipë. Si kishte guxuar ai t’i prekte me dorë verdhushkat, të vetmet sende të dashura që i jepnin kuptim jetës së tij!
Dhoma ku flinte miku, ashtu si e tija, ishte zhytur në errësirë pasi zjarri kishte kohë që ishte fikur. Drita e dobët e fenerit ndriçoi të katër faqet e murit. Ndriçoi edhe shtratin ku kishte vendosur mysafirin. Mirëpo ai ishte bosh, aty nuk flinte njeri. U çmerit. Me duart mbi fytyrë u plandos pa forcë mbi dysheme dhe ia krisi vajit si fëmijë. Frika që e kishte ndjekur hap pas hapi prej kohësh më në fund ishte përligjur. Britmat e mprehta, ku shante, mallkonte dhe shfrynte i dëgjuan edhe fqinjët. Kur erdhën të merrnin vesh ç’kishte ngjarë, e gjetën në gjendje kllapie, me faqe të çjerra dhe sy të zgurdulluar. Qe alivanosur i tëri sa mezi qëndronte në këmbë. Ata e morën me kujdes dhe e vendosën në shtrat. Fytyra nuk i tregonte më asnjë shprehje të qartë dhe shëndeti erdhi duke iu rënduar gjithnjë edhe më teper . Qe dobësuar dhe ligur shumë, por çuditërisht ngjante më i bukur dhe më i hijshëm se më parë.
– Ky është nuri që i jep robit të vet i lumi Zot, përpara se ta marrë në mbretërinë e ameshuar! – tha prifti nje mbrëmje që erdhi ta kungonte.
Po ate mbremje qe prifti iku, ai dha shpirt. E varrosën mëngjesin tjetër në oborr, nën hijen e një bredhi që vite të shkuara e pati mbjellë me duart e veta. Aty u tret e u harrua.
Sot ai varr nuk dallohet më, pasi sipër e kanë zaptuar barërat e këqija dhe ferrat. Edhe shtëpia është prishur. Ka mbetur vetëm bredhi që me degët e harlisura vazhdon t’i qëndrojë besnik të vdekurit mbi kokë. Vendi mbeti shkretë pasi nuk kishte kush ta trashëgonte dhe fshati e caktoi atë tokë të askujt. Vonë, aty mbi rrënoja u ndërtua një kishë. Flitet se ustallarët që hapën themelet, mbetën të çuditur kur brenda njërës prej murishteve të shtëpisë së vjetër, gjetën shtatë napolona flori.
