Kujtimet e reja të Eleanor Coppola-s,“Two of Me: Notes on Living and Leaving,” rrëfejnë vështirësitë e të paturit një regjisor të famshëm për bashkëshort dhe një regjisore të famshme për bijë.
Naomi Fry
Në një shënim në ditarin e gushtit të vitit 2015, shkrimtarja, regjisorja dhe artistja Eleanor Coppola pyet veten se çfarë e shtyn atë – atëherë një grua në fund të të shtatëdhjetave – të vazhdojë të ndjekë përpjekjet krijuese.
“Ku po më çon kjo gjë?”pyet ajo. “Nuk është një karrierë e re në këtë pikë të jetës sime. Jo për të fituar pará, megjithëse pranoj se do të më pëlqente të kisha një sasi të madhe parash që e kam fituar vetë. Jo për t’u bërë e famshme, por po, do të ishte mirë të isha pak më e dukshme në një familje me dukshmëri të lartë ku shihem si gruaja, nëna, gjyshja e mirë në skaj të kornizës, apo thjesht jashtë saj.”
Në të vërtetë, gjatë gjithë jetës së saj prej të rriture, Coppola, e cila vdiq në vitin 2024, në moshën tetëdhjetë e shtatë vjeç, njihej kryesisht nëpërmjet bashkëshortit të saj, autorit fitues të çmimit Oscar, Francis Ford Coppola, dhe më vonë, edhe nëpërmjet vajzës së saj, regjisores Sofia Coppola.
Problemi i dukshmërisë i shqetësonte shumicën e grave amerikane të gjeneratës së Coppola-s, të cilat u rritën pak para ngritjes së feminizmit të valës së dytë, dhe për këtë arsye, siç shkruan ajo, u detyruan të “t’u jepnin parësi roleve të dhëna mbi atë që janë në të vërtetë dhe atë që duan të bëjnë”. Në rastin e Coppola-s, megjithatë, kjo u përkeqësua më tej nga aura pothuajse verbuese e të afërmve të saj të famshëm. Kush ishte ajo pa ata? A konsiderohej ajo si individ?
Këto pyetje shqyrtohen, në mënyrë prekëse dhe të drejtpërdrejtë, në përmbledhjen e sapobotuar pas vdekjes “Two of Me: Notes on Living and Leaving,” e cila bashkon një përzgjedhje të shënimeve të ditarit të Coppola-s nga dekada e fundit e jetës së saj.
Ky nuk është libri i parë që Coppola ka shkruar; para tij ishin “Notes: On the Making of ‘Apocalypse Now,’ i cili doli në vitin 1979, dhe “Notes on a Life,”, i vitit 2008. Këto dy vëllime të mëparshme ofronin rrëfime të stuhive private që përjetoi familja Coppola, të tilla si vdekja e djalit të tyre të madh, Gian-Carlo, në një aksident me varkë, si dhe pamje prapa skenave të çasteve të mëdha kulturore në të cilat ishte e përfshirë familja – më e spikatura, përpjekja pothuajse e dënuar e Francis Ford Coppola-s për ta përfunduar epikën e Luftës së Vietnamit.
(Eleanor Coppola gjithashtu bashkë-regjisoi, me George Hickenlooper-in dhe Fax Bahr-in , dokumentarin fantastik të vitit 1991 “Hearts of Darkness: A Filmmaker’s Apocalypse,” , i cili përfshinte pamje që ajo kapi në Filipine gjatë xhirimeve të vështira të “Apocalypse Now.”)
“Një botues që e lexoi librin tim të parë tha: “Epo, tani që i shkruat shënimet, shkoni në shtëpi dhe shkruani librin,” tregon Coppola me ironi në librin “Two of Me.”. Por një pjesë e asaj që është dalluese në lidhje me qasjen e Coppola-s është lidhja e saj e vetëshpallur me minoritetin. Ndërsa pozicioni i saj në kufijtë relativë ka qenë qartë një burim frustrimi – në një çast ajo përshkruan “tërbimin” që lind tek ajo kur mendon se “sa shumë gratë e gjeneratës sime ishin të kushtëzuara të ndiqnin urdhrat nga ekspertët autoritarë burra që vendosnin se çfarë ishte më e mira për ‘zonjën e vogël’” – kjo gjithashtu i ka dhënë asaj mundësinë të eksplorojë nga afër një terren më intim dhe të fshehur që mund të mos kishte qenë aq lehtësisht i disponueshëm për të si temë nëse ajo do të kishte qenë e lirë të luante një rol më të madh publik gjatë jetës së saj.
Ky terren relativisht i reduktuar shpesh ka shërbyer si plotësues i pamjeve shumë më madhështore të burrit të saj. “Unë jam vëzhguesja, publiku që e shikon veprimin sikur të ishte në një teatër”, shkruan ajo në “Two of Me”, duke vizituar Francis-in në sheshxhirim ndërsa ai drejton ekstravagancën e tij të fundit filmike dhe me shumë mundësi të fundit, “Megalopolis” (2024).
Në mënyrë të ngjashme në “Notes On the Making of ‘Apocalypse Now“, ajo përshkruan një xhirim të ndërlikuar në një plazh, që përfshin simulimin e një bombardimi me napalm. “Napalmi shpërtheu me avionët reaktivë, duke fluturuar përmes kuadrit, në mënyrë të përsosur… Një mijë e dyqind galonë benzinë u mbushën brenda rreth një minute e gjysmë”, shkruan ajo. U vendosën gjysmë milje larg vendit të shpërthimit, ajo rrëfen thjesht se “ndjeu një shkëndijë të fortë nxehtësie” – proza e kursyer dhe e përmbajtur tregonte pozicionin e saj si një trup i thjeshtë në peizazh, duke ndier në vend që të analizojë, duke përjetuar në vend që të reagojë. Në një shënim të mëparshëm në ditarin e së njëjtës dite, ajo raporton, përsëri me pak hollësi, mbi ndryshimin midis shumë pak grave dhe shumë burrave që shikon në sheshxhirim. “Burrat e dobët amerikanë po nxihen dhe po bëhen të fortë”, shkruan ajo. “Gratë duken të lodhura.”
Midis këtyre grave të lodhura është vetë Coppola, dhe “Two of Me” tregon që kjo lodhje nuk buronte vetëm nga xhirimi i gjatë dhe i makthshëm i “Apokalipsit” që ajo e përshkroi në “Shënimet” e saj të para.
Kjo vinte edhe nga tensionet elementare brenda vetë martesës së Coppola-s. Eleanor Coppola ishte një grua që, siç shkruan ajo, ëndërronte ta jetonte jetën e saj si një “aventurë” ndërsa punonte në “projektet e saj artistike” dhe rriste fëmijë në sheshxhirime, “si një familje cirku”, por duhej të përmbushte njëkohësisht kërkesat e burrit të saj të paqëndrueshëm, ndonjëherë kokëfortë, i cili donte që ajo të ishte një “grua shumë tradicionale, lumturisht e përkushtuar për t’u kujdesur për fëmijët tanë, për të krijuar një shtëpi të mirë dhe për të mbështetur karrierën e tij”. Gjatë pjesës më të madhe të jetës së saj, ajo ishte vërtet e tillë – për të folur pak për titullin e librit – “Two of Her.” E kush nuk do të lodhej nga një pozicion në vetvete kaq paradoksal?
Megjithatë, “Two of Me,” përshkruan nisjen e një hapjeje të papritur, përmes së cilës Coppola më në fund arriti të kishte akses në një masë lirie nga ky dualitet – që nuk i ishte i disponueshëm gjatë pjesës më të madhe të jetës së saj prej të rriture. Në vitin 2010, një skanim me rreze X zbuloi një lloj të rrallë tumori që rritej në gjoksin e Coppola-s.
Edhe pse mjekët me të cilët u konsultua e këshilluan të fillonte kimioterapinë për të tkurrur tumorin, ajo kishte frikë se trajtimi do t’i ulte cilësinë e jetës dhe vendosi të priste, në vend të kësaj, duke praktikuar terapi alternative dhe duke iu nënshtruar skanimeve çdo gjashtë muaj për të monitoruar përparimin gradual të tumorit.
(Ajo jetoi edhe për katërmbëdhjetë vjet të tjera, duke i përjetuar efektet e konsiderueshme negative të tumorit në rritje vetëm në dy vitet e fundit të jetës së saj.) Në libër, ajo përshkruan pakënaqësinë e familjes për vendimin e saj për të hequr dorë nga terapia tradicionale
“Francis-i më tha se ai dhe fëmijët duhet të ishin parësorë në çdo vendim që merrja, dhe se ata mezi prisnin që unë të vazhdoja me një terapi, një veprim, një zgjidhje që do të më nxirrte nga rreziku”, shkruan ajo. Megjithatë, Coppola refuzoi t’i nënshtrohej thirrjes së tyre, edhe pse, siç pranon ajo, nuk kishte “asnjë argument apo provë ‘të arsyeshme’” për të mbështetur vendimin e saj, dhe, ndërsa lexoja, përfytyroja se me çfarë zhgënjimi dhe ndoshta zemërimi mund të kisha reaguar nëse dikush pranë meje do të kishte refuzuar mjekësinë konvencionale për të trajtuar një sëmundje të rëndë.
Por nga një perspektivë tjetër, ndoshta më simbolike, vendimi i Coppola-s kishte kuptim, të paktën sipas termave në të cilat ajo e shihte jetën e saj. “U habita kur kuptova se isha aq e kushtëzuar nga edukimi im për të qenë një vajzë e mirë dhe për të ndjekur urdhrat e mjekut, saqë nuk më kishte shkuar kurrë ndërmend se zgjedhjet për jetën time ishin të miat për t’i bërë”, shkruan ajo.
Tumori ishte “[një] mësues i shkëlqyer”, një “shkelm i shpejtë” që më në fund e detyroi Coppola-n të shikonte “pas hijes së familjes së saj”. Megjithëse rritja ishte një gjë kufizuese, një pengesë “që shtypte zemrën dhe mushkëritë e Coppola-s” – dhe, si e tillë, jo shumë ndryshe nga presionet që ajo ishte mësuar të përballonte gjatë pjesës më të madhe të jetës së saj si grua dhe nënë – këto kufizime ishin ato që në fund të fundit e lejuan të kuptonte kufijtë e autonomisë së saj. “Çfarë kisha për të humbur?” shkruan ajo.
“Do të vdisja gjithsesi.” Në vitin 2016, Coppola u bë, siç vëren ajo, gruaja më e moshuar që drejtoi filmin e saj të parë artistik, komedinë romantike “Paris Can Wait”. (Në vitin 2020, në moshën tetëdhjetë e katër vjeç, ajo vazhdoi me filmin “Love Is Love Is Love.”) Por këto arritje të matshme nuk ishin të vetmet shenja të lirisë së saj të sapogjetur. Vetë libri është një “cri de coeur” në shkallë të vogël, i animuar nga këmbëngulja e Coppola-s për të gjurmuar konturet e botës së saj, me shkrim.
Kur tumori i saj zbulohet për herë të parë, një nga mjekët e Coppola-s i thotë se është “sa madhësia e një limoni të madh” – metafora botanike që lulëzon brenda kornizës më të ashpër dhe më të mirëfilltë të betejës për jetë a vdekje të Coppola-s.
Kjo është e vërtetë edhe për përshkrimet e saj të natyrës, të cilat mbushin librin. Në një shënim në ditar nga viti 2018, ajo tregon se ka vendosur të qëndrojë në pronën familjare, në Napa, ndërsa Francis-i dhe pjesa tjetër e familjes Coppola bëjnë një udhëtim në New Orleans, një vendim me të cilin “Francis-i u irritua shumë”, shkruan ajo, pasi “ai beson me pasion se vendi im është pranë tij”.
E megjithatë, Coppola mbetet e palëkundur në zgjedhjen e saj dhe “pothuajse marramendëse në vetminë e saj”. Ajo shikon nga dritarja në një “ditë dimri me diell e të ftohtë”, duke parë “lisin 200-vjeçar gungaç” me tre ushqyes zogjsh që vëren se janë bosh. “Dy qukapikë kokëkuq janë ulur me shpresë në një degë sikur të presin që mamaja të vijë t’i ushqejë. Zvarranikë të vegjël dhe harabelë fluturojnë të zhgënjyer”, shkruan ajo. “Jam e sigurt se janë mirë, pasi natyra është e bollshme përreth: bar i dendur jeshil, shkurre me manaferra të kuqe, myshqe, lisa dhe pemë dafine me shumicë. Ashtu siç familja ine po ia del mbanë mirë në New Orleans pa mua.”
Përktheu: Arlinda Guma
Marrë nga: The New Yorker
