Në një përrallë të mëvonshme, një astronaut rus raporton se në Planetin X213, njerëzit që nuk duan të ngrihen herët në mëngjes thjesht kapin alarmin e zgjimit, e hanë dhe kthehen sërish të flenë. Një planet tjetër, i quajtur “Mun”, ka një makineri që prodhon gënjeshtra.
Shkruar nga: Joan Acocella
Përktheu: Arlinda Guma
“Përralla Telefonike”, një përmbledhje tregimesh e shkrimtarit italian për fëmijë, Gianni Rodari (1920-80), përmban një pjesë të titulluar: “Lufta e Këmbanave “, e cila fillon kështu: “Na ishte njëherë një luftë – një luftë e madhe dhe e tmerrshme – në të cilën vdiqën një numër i madh ushtarësh nga të dy palët. Ne ishim në njërën anë dhe armiqtë tanë ishin në anën tjetër, dhe qëllonim njëri-tjetrin natë e ditë, por lufta vazhdoi aq shumë saqë më në fund nuk kishte më bronz për të bërë topa.” Kjo nuk e ndaloi gjeneralin “tonë”. Ai e urdhëroi ushtrinë të shkrinte të gjitha këmbanat e kishës në vend dhe t’i rimodelonte së bashku për të ndërtuar një top.
Vetëm një, por mjaft të madh, sa për ta fituar të gjithë luftën me një goditje të vetme.
U deshën njëqind mijë vinça për ta ngritur atë top; u deshën nëntëdhjetë e shtatë trena për ta transportuar në front. Gjenerali Mega fërkoi duart me kënaqësi dhe tha: “Kur topi im të buçasë, armiqtë tanë do të përfundojnë në hënë”.
Çasti i madh mbërriti. Supertopi i ishte drejtuar armikut. Ne të gjithë kishim mbushur veshët me pambuk… Një artilier shtypi një buton. Papritmas, nga një skaj i frontit në tjetrin erdhi tingulli gjigand i këmbanave: Ding! Dong! Bong! Ne e hoqëm pambukun nga veshët për ta dëgjuar më qartë.
Po, ishte e vërtetë. Asnjë shpërthim topi, vetëm kumbime. Gjenerali kundërshtar, i cili kishte ndjekur të njëjtën strategji, mori të njëjtin rezultat. Pas kësaj të dy komandantët, mjaft të zënë ngushtë, hipën në xhipat e tyre dhe u larguan. Ushtarët, të lënë pa asnjë mjet për të vrarë njëri-tjetrin, u zvarritën nga llogoret dhe u përqafuan. “Shpërtheu paqja!”, qanin ata.
Në Itali, të gjithë e dinë kush ishte Gianni Rodari: një nga shkrimtarët më të dashur të vendit të librave për fëmijë. Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në të vërtetë askush nuk e njeh emrin e tij. Nga të tridhjetë librat e tij, asnjë nuk u botua këtu gjatë kohës që ai jetoi. Disa prej tyre dolën në Angli dhe ju ende mund të merrni një kopje të njërit prej këtyre përkthimeve, nëse, për shembull, jeni të gatshëm të lini peng shtëpinë. Njëherë, u përpoqa të blija: “Përralla të Treguara nga një Makineri”, botim i vitit 1976. Amazon kishte një kopje që kushtonte nëntëqind e gjashtëdhjetë e shtatë dollarë, plus shpenzimet e transportit. Ky është krim ndaj artit.
Gjërat mund të ndryshojnë sidoqoftë. Për nder të njëqindvjetorit të lindjes së Rodari-t, këtë vit, një shtëpi botuese e vogël, me iniciativë, në Bruklin: “Enchanted Lion”, ka sjellë botimin e parë të plotë në gjuhën angleze të: “Përrallave Telefonike”, në një përkthim të gjallë të Antony Shugaar-it. Tashmë, megjithëse dekada me vonesë, lexuesit anglofonë mund të zbulojnë pse italianët e duan këtë shkrimtar.
Gianni (Giovanni) Rodari lindi në vitin 1920, në Omegna, një qytet i vogël, i qetë, buzë liqenit Orta, në Italinë Veriore. Babai i tij ishte furrtar. Gianni e donte babanë e tij. Çdo ditë, thoshte ai, burri bënte një duzinë rrotullash me miell të bardhë për të dhe vëllain e tij të vogël.” Ato rrotulla ishin shumë të ngrohta dhe ne i gllabëronim si grykësa”, kujton ai. Një kujtim tjetër që ai ndërmend për babanë e tij ishte se një natë, gjatë një stuhie shiu, familja pa nga dritarja një mace që hidhej midis dy pellgjeve të mëdhenj, pa patur mundësi të ecte para apo mbrapa. Babai doli jashtë, në stuhi dhe e çoi macen në vend të sigurt. Kur u kthye, ai ishte lagur. Rodari e kujton duke u dridhur, me shpinë të kthyer nga stufa e madhe, duke u përpjekur të ngrohej.
Shtatë ditë më vonë ai vdiq nga pneumonia. Gianni ishte nëntë vjeç. Nëna e tij e zhvendosi familjen përsëri në qytetin e saj të lindjes, Gavirate, afër Milanos. Ashtu siç Vanessa Roghi rrëfen në biografinë e saj të re për Rodari-n – “Lezioni di Fantastica“, (Mësime të Fantastikës”, e papërkthyer ende – Gianni, në adoleshencën e tij, ëndërronte të shkonte diku tjetër, për të bërë diçka interesante. Ndoshta muzikë? Ai kishte studiuar violinë dhe luante në dasma e gjëra të tilla.) Por familjes i duheshin pará, dhe kështu ai shkoi të punonte si mësues në shkollat fillore lokale. Ai zbuloi se ishte i mirë në krijimin e tregimeve për fëmijë, jo dhe aq ngaqë e dëshiroja, tha ai, por si një mënyrë për t’i bërë nxënësit e tij të uleshin dhe t’i kushtonin vëmendje. Në kohën e lirë, ai lexonte, i etur, veçanërisht libra për filozofinë dhe politikën. Në vitin 1940, Italia hyri në Luftën e Dytë Botërore. Rodari, i cili kishte shëndet delikat gjithë jetën e tij, u përjashtua nga shërbimi ushtarak për arsye mjekësore. Në fund të luftës, pasi dy nga miqtë e tij kishin vdekur në front dhe vëllai i tij Cesare, ai me të cilin kishte ndarë rrotullat e bukës, ishte internuar në një kamp përqendrimi gjerman, Rodari u bashkua me Rezistencën dhe u regjistrua në Partinë Komuniste Italiane.
Pas luftës, Partia ra në kontakt me të. A dëshironte të bënte disa shkrime për gazetat e saj? Në vitet e ardhshme, Rodari prodhoi shkrime – për sportet, krimin, artet, gjithçka – për gazetat komuniste, njëra prej të cilave: “L’Unità“, më në fund i kërkoi atij që të shkruante disa pjesë për fëmijë. Në vitin 1950, Partia e transferoi në Romë, për të redaktuar gazetën e përjavshme të fëmijëve. Dhe tashmë ai filloi të botonte libra, jo vetëm thjesht tregime.
Konteksti komunist i shkrimit të tij është i qartë në librin që e bëri shpejt shkrimtar me emër: “Aventurat e Çipollinos” (1951), në të cilin një djalë i vogël-qepë, Çipollino (që do të thotë “qepë e vogël” në italisht), udhëheq një kryengritje të perimeve të zemëruara të kopshtit – Patate, presh, rrepka, etj. – kundër tiranisë së Princit Limon dhe ordinancës të tij brutale, Zotit Domate. Duke patur parasysh Luftën e Ftohtë, nuk është për t’u habitur që ky libër nuk u shfaq në anglisht ( “Enchanted Lion’ shpreson të botojë një përkthim në vitin 2022), ose, e kundërta, që Rodari fitoi një ndjekje të madhe në Bashkimin Sovjetik, ku “Çipollino” u adaptua në një film të animuar dhe madje edhe me një balet. Fytyra e ëmbël dhe e butë e heroit të tij zbukuroi një pullë postare ruse dhe kur astronomi sovjetik Nikolai Chernykh zbuloi një planet të ri të vogël, midis Marsit dhe Jupiterit, ai e quajti atë “Rodari 2703”.
Gradualisht, reputacioni i Rodari-t u përhap përtej qarqeve të majta dhe ai fitoi disa miq letrarë. Italo Calvino, kultivues i të njëjtave fusha (tregimeve popullore, përrallave të reja), e admiroi dhe u rrëmbye prej veprës së tij. Por, si shumë autodidaktë, Rodari ishte i kujdesshëm ndaj turmës, kështu ai shoqërohej kryesisht me gazetarët. Në vitin 1960, pasi u mor nga Giulio Einaudi, një botues pa lidhje politike dhe shumë i respektuar (ai botoi Primo Levi-n, Cesare Pavese-n, Natalia Ginzburg-un, Calvino-n), Rodari filloi të tërhiqte audiencë. Përfundimisht, ai mori Çmimin Hans Christian Andersen për Shkrimin, një lloj ekuivalenti të Booker Prize-t të letërsisë për fëmijë.
“Përralla Telefonike” i përket kësaj periudhë. Libri ka një histori ikonike. Dikur, ishte një njeri, Signor Bianchi, i cili punonte si shitës udhëtues i mallrave farmaceutikë, një punë që e mbante në rrugë gjashtë ditë në javë. Ai kishte një fëmijë, një vajzë (ashtu si Rodari, i cili u martua në vitin 1953), dhe asaj i mungonte kur ai ishte larg. Por ata kishin një marrëveshje. Çdo natë, para se ajo të flinte, ai i telefononte dhe i tregonte një histori. Telefonatat në distanca të gjata ishin të shtrenjta, kështu që përrallat ishin gjithmonë e më të shkurtra, por ato ishin të mrekullueshme. Kur Signor Bianchi ishte në linjë, Rodari shkroi: të gjitha vajzat që punonin në panelin telefonik, thjesht ndalonin së kryeri thirrje telefonike, në mënyrë që të mund t’i dëgjonin rrëfenjat.”
Gjashtëdhjetë e shtatë përrallat në përmbledhje na tregojnë se nga erdhi Rodari dhe se ku shkonte. Disa janë indoktrinim i sinqertë. Rodari kishte kaluar njëzet e tre vjet të jetës së tij nën regjimin fashist dhe, siç ka theksuar përkthyesi i librit, Antony Shugaar, tema e një numri rrëfenjash është thjesht sesi të mos jesh fashist. Ja çfarë thonë ato: Mos vritni njëri-tjetrin dhe mos dëgjoni bullistët që ju thonë të veproni kështu. Por në përralla të tjera mund ta dallojmë indoktrinimin që shndërrohet në diçka më të çuditshme. Te “Gjuetari i pafat”, djalit Giuseppe, motra e të cilit do të martohet të nesërmen, i ka thënë e ëma që të shkojë për gjueti dhe të sjellë një lepur për të shoqëruar polentën në banketin e dasmës. Ai shkon dhe shpejt ndesh një lepur. Por, kur ai gjuan me pushkë, ajo që nxjerr nga arma nuk është plumb, por një “zë i vogël, i gëzuar, i njomë”, që thotë,:”Bum!”, Pothuajse sikur po e tall. Dhe pastaj, “i njëjti lepur si më parë, shëtit, pikërisht përpara Giuseppe-s, vetëm se këtë herë ai ka një vello të bardhë në kokë, të mbushur me lule portokalli”. “‘Epo, ku ta dish”, thotë Giuseppe. ‘Edhe lepuri po martohet.’ ”Kjo është si një pikturë surrealiste, gjysmë qesharake, gjysmë turbulluese. Një nuse-lepur, një armë që flet: – Çfarë po ndodh?
Një pjesë e asaj që e bën këtë rrëfim vërtet të çuditshëm është se, ndryshe nga kumbimet te “Lufta e Këmbanave”, e cila përdor të njëjtën pajisje komike, tingulli i papritur është njerëzor. Ky lloj transferimi, nga një mënyrë shprehjeje në tjetrën, fillon të bëhet i zakonshëm në përrallat e Rodari-t. Tek «Një fëmijë i shpërqendruar del për një shëtitje», fëmija në fjalë, Giovanni, duke bërë një shëtitje, humbet pjesët e trupit gjatë rrugës. Ai shikon këtë dhe atë – makinat, retë – dhe, ups, i bie dora. Pastaj ai tërhiqet nga një qen që çalon dhe ndërsa ndjek kafshën, një nga krahët i shkëputet dhe zhduket. Kur kthehet në shtëpi, atij i mungojnë të dy krahët, të dy veshët dhe një këmbë. “Nëna e tij tund kokën dhe ia bashkon pjesët përsëri.” (Fqinjët zgjuarsisht i kanë mbledhur pjesët e trupit të Giovanni-t dhe ia kanë sjellë.) Ajo e puth të birin. A mungon ndonjë gjë, mama? A kam qenë djalë i mirë? ’‘ Po, Giovanni, ti ke qenë një djalë shumë i mirë.” Kjo është diçka e ëmbël, por edhe tronditëse. Kur largohemi nga shtëpia, lexuesit e vegjël mund të pyesin, a duhet të bëjmë kujdes që të mos na bien këmbët?
Që nga çasti kur filloi të jepte mësim, Rodari nuk pushoi kurrë së menduari për edukimin e fëmijëve. Ai shkroi për ta, mbajti leksione për ta, dha intervista për ta, deri në fund të jetës. Në vitin 1972, për kënaqësinë e madhe; ai u ftua të bisedojë për katër ditë me një grup prej pesëdhjetë mësuesish në qytetin e Reggio Emilia-s, një vend i spikatur i lëvizjes së fuqishme të arsimit të hershëm të Italisë së pasluftës. Vitin pasues, ai botoi një libër: “Gramatika e Fantazisë”, bazuar në bisedat që kishte mbajtur atje. Këtu janë fragmentet e fillimit të Kapitullit 1, përkthyer nga studiuesi i përrallave: Jack Zipes.
Një gur i hedhur në një pellg vë në lëvizje valë koncentrike që përhapen në sipërfaqen e ujit dhe reagimi i tyre ka një efekt mbi zambakët e ujit dhe kallamishtet, anijen prej letre dhe vozat e peshkatarëve në distanca të ndryshme. Të gjithë këto objekte janë atje thjesht për veten e tyre, duke shijuar qetësinë kur zgjohen dhe vijnë në jetë si të thuash, e detyrohen të reagojnë dhe të hyjnë në kontakt me njëri-tjetrin. Vibrime të tjera të padukshme përhapen në thellësi, në të gjithë drejtimet, ndërsa guri bie dhe prek algat, duke trembur peshqit dhe duke shkaktuar vazhdimisht lëvizje të reja molekulare. Kur prek fundin, troshit baltën dhe përplaset në gjëra që kanë mbetur atje të harruara, disa prej të cilave janë zhvendosur, të tjerat janë varrosur edhe një herë në rërë.
Sa e dua këtë imazh, me transaksionet e tij të errëta, të lagështa, të fshehta, baltën dhe molekulat e saj. Kjo është metafora e Rodari-t për njohjen. Sipas këndvështrimit të tij, fëmijët mësonin, jo duke rrasur diçka në tru – tabelat e shumëzimit, sonetet e Petrarkut – por duke iu përgjigjur, pothuajse në mënyrë të pavullnetshme, një pamjeje, një ideje ose shpesh vetëm një fjale, duke e përthithur atë, duke lëvizur përmbajtjen trunore përreth për t’i bërë vend, dhe duke krijuar kështu diçka të re.
Duket se nuk ka dyshim që shqetësimi i Rodari-t për arsimin lidhej me varfërinë e rinisë së tij. Si person modest, ai nuk foli për vështirësitë e tij, por për njerëzit e tjerë – për nënën e tij për shembull. Ajo filloi të punonte në moshën tetë vjeç, shkroi ai, së pari në një fabrikë letre, pastaj në një me punime tekstili, më pas si shtëpiake. Kur ai filloi të jepte mësim, edhe nxënësit e tij ishin të varfër. Në dimër, disa nuk mund të vinin në shkollë, sepse nuk kishin këpucë.
Shumë prej tyre flisnin edhe një italishte jostandarde dhe ai shqetësohej se mos njerëzit i bënin ata fëmijë të ndiheshin në siklet. Përveç mundësisë së nxënësve të tij për të shkuar në shkollë, ajo që e shqetësonte më shumë Rodar-in ishte zhvillimi i imagjinatës së tyre. Ai tha se një varg i Novalis-it, të cilin e lexoi kur ishte i ri, i rrinte gjithmonë në mendje: “Nëse do të kishte një teori të fantastikës, siç ka në rastin e logjikës, atëherë ne do të ishim në gjendje të zbulonim artin e shpikjes së rrëfenjave.” Këtë ai e lidhi me artin fantazist të kohës së tij, mbi të gjitha me Surrealizmin. Surrealizmi është krijimi i shumë ideve, por më e rëndësishmja për Rodari-n, me sa duket, ishte çiftimi i të kundërtave – veçanërisht bashkimi i një bote ëndrrash në një realizëm të përpiktë. Një lëvizje e guximshme, Surrealizmi zgjati nga vitet nëntëmbëdhjetë-njëzet, deri pas Luftës së Dytë Botërore, sepse u përshtatej atyre viteve të egra dhe katastrofike. Një “locus classicus” është filmi përparimtar i Vittorio De Sica-s, “Mrekulli në Milano” (i vitit 1951), i cili përfundon me një grumbullim të njerëzve të pastrehë, të cilët sapo kanë parë qytetin e tyre të rrënuar nga autoritetet, duke u ngritur, mbi brokulla, në qiell. Italia, pas luftës, ishte shumë, shumë e varfër. Filmat e tjerë të hershëm të De Sica-s – “Shoeshine“, “Hajdutët e Biçikletave”, “Umberto D.” – japin një kuptim të kësaj, ashtu siç bën Rossellini tek “Paisan” dhe “Roma, Open City”.
Edhe vendi u poshtërua. Shumë artistë italianë ishin të kënaqur që lëvizën në një territor të ri. Surrealizmi siguroi një pamje të së vërtetës me të cilën ata përballen tashmë – shëmtinë, dhunën, rrënimin – kombinuar megjithatë me kujtesën e një të shkuare më të lumtur: pemë, orë xhepi, sheshe të qytetit, gra të bukura.
Shumë nga surrealistët e hershëm ishin marksistë të përkushtuar. Tek “Gramatika e Fantazisë”, Rodari shkruan për një ditë që ai kaloi duke pirë verë me miqtë në një fshat jashtë Kazan-it, afër Vollgës. Grupi vizitoi një pikë kufitare lokale, një shtëpi prej druri mobiljet e së cilës, vuri re ai, ishin rregulluar në mënyrë që ngjallnin kureshti. Stola të fortë ishin vendosur poshtë parvazeve të dritareve, në mënyrë që fëmijët e pronarëve të dikurshëm, të cilëve u pëlqente të hynin e të dilnin më tepër nga dritaret sesa nga dera, ta bënin këtë gjë pa thyer qafën. Ky, më vonë ndërmendi Rodari, ishte një mësim i komunizmit. Siç u mësua, shtëpia kishte qenë dikur pronë e gjyshit të Leninit. Pavarësisht nëse Lenini e adaptoi apo jo filozofinë e tij politike prej rregullimit të mobiljeve të gjyshërve të tij, Rodari mësoi mendimin kritik nga doktrina marksiste. Për çfarëdo lloj gjëje që të shkruajë, ai i nënshtrohet pyetjes, vëzhgimit, një rrezatimi të butë ironie ose thjesht zgjuarsie. (Rodari e trashëgoi këtë qasje pjesërisht, tha ai, nga kritikët formalistë rusë të fillimit të shekullit XX, si Viktor Shklovsky, i cili e quajti atë ostranenie.) Njerëzit në perëndim priren ta lidhin marksizmin me kontrollin e mendimit. Është e vështirë t’i bindësh ata se në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë, marksizmi u konsiderua nga pasuesit e tij si bartësi standard i çlirimit të mendimit.
Në përputhje me shqetësimin e Rodari-t për imagjinatën e fëmijëve, disa histori tek “Përralla Telefonike”, si guri në pellg te “Gramatika e Fantazisë”, udhëtojnë në mbretëri të largëta të çuditshmërisë. Dy prej tyre shfaqin një vajzë të vogël me emrin Alice Tumbledown. Alice bie vazhdimisht në vendet ku nuk do të mendonim të kërkonim një fëmijë të humbur. Vendi i saj i preferuar i qëndrimit është sirtari i argjendtë në kuzhinë. Ajo pëlqen atje, në pjesën e lugëve. Një herë, gjyshi i saj e gjen brenda një ore me zile. Më vonë, ai duhet ta peshkojë nga një shishe. “Unë kisha etje dhe rashë brenda”, shpjegon ajo. Diku tjetër, Alice endet në oqean. Ajo do të donte të bëhej një yll deti, mendon.
Por në vend të kësaj ajo bie në guaskën e një molusku gjigant pikërisht atëherë kur ai po gogësin dhe ai menjëherë këput valvulat, duke e burgosur Alice-n dhe të gjitha ëndrrat e saj. Ja ku jam, përsëri në telashe, mendoi Alice. Por ajo ndjen: – Çfarë heshtjeje – çfarë paqeje fantastike – kishte brenda moluskut gjigand. Do të kishte qenë e mrekullueshme të qëndronte atje përgjithmonë.
Kush do të dëshironte të jetonte brenda një gocë deti, në atë lëng të athët e të ftohtë, pranë asaj pikës rozë të një molusku? Alice. Por pastaj ajo mendon për prindërit e saj, sesa e duan ata dhe sesa do t’i marrë malli për të. Me keqardhje ajo e hap lëvozhgën, noton jashtë dhe shkon në shtëpi. Nuk njoh ndonjë shkrimtar para Rodari-t, i cili do ta kishte eksploruar një përvojë të tillë.
Ka edhe më keq ose më mirë. Në përrallën e titulluar: “Arratisja e Pulçinelës”, një marionetë, Pulçinela, arrin të presë telat që e bashkojnë me qendrën e kontrollit. Ajo arratiset nga teatri i kukullave dhe fshihet në një kopsht aty pranë, ku mbijeton duke ngrënë lule. Kur vjen dimri, nuk ka më lule, por ajo nuk ka frikë. “Oh, mirë,” thotë ajo, “unë thjesht do të vdes këtu”. Dhe e bën. Në pranverë, një karafil rritet në vendin ku shtrihet trupi i saj. Nën tokë, ajo thotë me vete: “Kush mund të jetë më i lumtur se unë?” Këtu, dhe tek “Alice që ra në det”, dy realitete ulen pranë njëri-tjetrit, mjaft të befasuar, por jo të bezdisur, që shohin njëri-tjetrin. Po, do të ishte mjaft errët dhe mjaft vetmueshëm nën tokë apo brenda një gocë deti. Por sa gjë e paqtë!
Në përputhje me simpatitë e tij të majta, ekziston një fije e mbushur me utopizëm në veprën e Rodari-t. “Kur janë të vegjël, fëmijët duhet të pajisen me optimizëm,” shkroi ai, “për sfidën e jetës”. Në një tregim, bajamet bien si shi nga një re në qiell. Në një përrallë të mëvonshme, një astronaut rus raporton se në Planetin X213, njerëzit që nuk duan të ngrihen në mëngjes herët thjesht kapin alarmin e zgjimit, e hanë dhe kthehen sërish të flenë. Një planet tjetër, i quajtur “Mun”, ka një makineri që prodhon gënjeshtra:
Për një monedhë, mund të dëgjosh katërmbëdhjetë mijë gënjeshtra. Makineria përmban të gjitha gënjeshtrat në botë – gënjeshtrat që tashmë ishin thënë, gënjeshtrat që njerëzit mendonin pikërisht në atë çast dhe të gjitha të tjerat që do të shpikeshin në të ardhmen. Sapo makineria të kishte recituar të gjitha gënjeshtrat e mundshme, njerëzit detyroheshin të thoshin gjithmonë të vërtetën. Kjo është arsyeja pse planeti “Mun” është i njohur edhe si Planeti i së Vërtetës.
Por gjithmonë ka një pengesë. Edhe një fëmijë i vogël mund t’ju thotë se “Mun” nuk është një emër i mirë për një planet dhe as nuk duhet të përpiqet të hajë një orë me zile. Për sa i përket shiut të bajameve, Rodari thotë se njerëzit gjithmonë prisnin që të kthehej, por nuk ndodhi kurrë. Humori nuk është aq i marrë sa te Edward Lear-i, dhe jo aq i përpunuar sa te Lewis Carroll-i. (Rodari i donte që të dy shkrimtarët.) “Përralla Telefonike” mbart gjithashtu një sarkazëm të rëndë. Në një tregim, hunda e një burri ia mbath. (Rodari vlerëson Gogolin.) Më në fund ndiqet, sillet përsëri dhe bashkohet përsëri me fytyrën e burrit. Burri e pyet: “‘Po pse ia mbathe? Çfarë të kam bërë? ’Hunda e vështroiln me ngulm… dhe thotë: “Dëgjo, thjesht mos më zgjidh kurrëmë për sa kohë të jetosh.” Rodari ishte i dhënë edhe pas shakave me banjën. Mbreti Midas, kur revokohet prekja e magjisë së tij të artë, nuk kthehet menjëherë në normalitet. Për një kohë të shkurtër, gjithçka që prek shndërrohet në jashtëshqitje. Këto rrëfime ishin ndoshta shumë të pëlqyera nga dëgjuesit e vegjël, mjaftueshëm sa për të kujtuar trajnimin e tyre në tualet, por edhe të rriturit mund ta kenë shijuar një bisedë të tillë.
Disa njerëz kanë pyetur nëse shkrimi i Rodari-t, aq therës dhe i çuditshëm, është më i përshtatshëm për të rriturit se për fëmijët, por fëmijët me sa duket e duan. Rodari, para se të botonte punën e tij, shpesh e provonte në klasat e shkollës fillore dhe mbante shënim se cilat pjesë i bënin fëmijët të qeshnin. Unë mendoj se, si “Alice in Wonderland”, shkrimi i tij i bën fëmijët të ndihen në inteligjentë. Rodari njëherë tha se do të ishte më mirë të mos shqetësohemi nëse librat e tij ishin për fëmijë apo për të rritur, por thjesht t’i konsideronim ata “thjesht libra”.
Do të ishte e vështirë për këdo, të çdo moshe, të mos i donte ilustrimet – së shumti magjike – që “Enchanted Lion” porositi për “Përrallat Telefonike” nga artisti italian Valerio Vidali. Vetë dizajni i librit rezervon befasi. Disa faqe kanë ca fletëza të brendshme të ngjitura në to. Të tjerat janë si shtyllat e portës, ku ti tërheq buzën e brendshme dhe një tjetër faqe paloset. Në vizatime, janë treguar botë të tëra me figura gjysmë-abstrakte: hundë gjigande, një pallat i bërë me akullore, zogj që hanë biskota, plus, natyrisht, mbretër dhe mbretëresha dhe një princeshë në një kullë. Faqet janë të qepura me qepje të denja për një fustan “Balenciaga“. Është për t’u habitur që libri kushton vetëm 27,95 dollarë. Shkoni të blini një, që tani.
Politika e shoqëroi Rodarin gjatë gjithë ditëve të jetës së tij. Ai për herë të parë vizitoi Bashkimin Sovjetik në vitin 1951 dhe u kthye përsëri çdo disa vjet më pas, për të pranuar çmime, për t’u bërë pjesë e jurive të konkurseve dhe, siç pa dyshim ai ndjeu, thjesht për të bërë pjesën e tij. Komunizmi, në njëfarë mase, i dha atij moralin e tij, pa ia shtrirë dorën e rëndë në shpirtin e tij të gëzuar. Por në fund të fundit, sipas biografisë së Vanessa Roghi-t, e la të shkonte. Ai nuk ishte i vetmi. Ngjarjet në Bashkimin Sovjetik – gjyqet e hapura të viteve tridhjetë, fjalimi i famshëm i Hrushovit tre vjet pas vdekjes së Stalinit, duke numëruar krimet e këtij burri, bëri që të majtët e botës perëndimore ta braktisnin besnikërinë e tyre ndaj Bashkimit Sovjetik.
Shumë marksistë perëndimorë e mohuan hapur sistemin sovjetik, por jo Rodari-n. Ai kishte qenë komunist në të vërtetë që nga mosha e adoleshencës dhe nuk do ta braktiste Partinë tani ose të paktën jo publikisht. Ai qëndroi pranë saj edhe pas të ashtuquajturave “vite të rëndësishme” të Italisë, duke filluar në fund të viteve gjashtëdhjetë, kur vendi dukej se tronditej pothuajse çdo ditë nga aktet e terrorizmit politik. (Një episod veçanërisht i tmerrshëm ishte rrëmbimi dhe vrasja e Aldo Moro-s në vitin 1978 (centrist që kishte shërbyer pesë mandate si Kryeministër i vendit), nga Brigadat e Kuqe, një organizatë neo-marksiste. Italianët që jetuan në ato vite ende flasin për to me tronditje.) Në vitin 1979, kur Rodari bëri udhëtimin e tij të fundit në Bashkimin Sovjetik, ai gjeti pak për ta lavdëruar vendin për të cilin ai kishte patur dikur aq shumë shpresë. Roghi citon ditarin e tij të udhëtimit, në të cilin ai shpreh keqardhje për shenjtërinë e Bashkimit Sovjetik dhe hipokrizinë e të rinjve të tij. “Një gjë është e sigurt,” shkroi ai. “Ata nuk janë komunistë.”
Sidoqoftë, tifozët e Rodari-t duhet ta falënderojnë Sh.B.A.-në që e frymëzoi dhe që e zhgënjeu më pas, ajo e la të lirë të punonte në një zhanër, të ashtuquajturin “përralla për fëmijë”, ku ai nuk do të duhej të përballej me hidhërimin e tij. Dhe, në fund, që e çoi përtej hidhërimit, në një natyrshmëri të mrekullueshme. Një vit para atij udhëtimi të fundit në Bashkimin Sovjetik, Einaudi solli romanin e fundit të Rodari-t, një satirë të shkëlqyer, si për kapitalistët ashtu edhe për revolucionarët. (Është botuar në Anglisht në vitin 2011, me titullin “Lamberto, Lamberto, Lamberto.”) Në libër, njëfarë Baroni Lamberto, i cili është nëntëdhjetë e tre vjeç dhe ka frikë se mund të vdesë, dëgjon se faraonët egjiptianë besonin se nëse emri yt përsëritej pafundësisht, ti mund të jetoje përgjithmonë. Ai vendos ta provojë. Ai i vë shërbëtorët e tij ta thonë vazhdimisht emrin e tij në mikrofona të vendosur në papafingon e kështjellës së tij. Në fund – pavarësisht përpjekjeve më të mira të një bande terroristësh, të cilët e marrin peng dhe i presin veshin (kjo është në të vërtetë qesharake) – ai mbijeton.
Në të kundërt, Rodari nuk ia doli. Jo shumë kohë pasi u botua “Lamberto“, një aneurizëm iu zbulua në këmbë. Kjo kërkonte një operacion shtatë-orësh, i cili në fillim u duk se ishte i suksesshëm. Por më pas, tri ditë më vonë, ai vdiq papritur, nga pushimi i zemrës. Ai ishte vetëm pesëdhjetë e nëntë vjeç. Shpresoj që shpirti i tij të pushojë në Planetin e së Vërtetës.
Marrë nga: “The New Yorker”
________
Joan Acocella është shkrimtare e stafit të “The New Yorker-it” që prej vitit 1995. Libri i saj më i fundit është: “Njëzet e tetë artistë dhe dy shenjtorë”.
Përkthimi: © Arlinda Guma
