Pse shkruani? Revista defekt-teknik ua drejtoi këtë pyetje disa shkrimtarëve dhe poetëve shqiptarë, brenda dhe jashtë vendit.
Përgjigjia e radhës erdhi nga poeti Arben Velo.
Vijon më poshtë.
Pse shkruaj?-Arben Velo
Përse shkruaj?
Apo përse nuk shkruaj?
Ndërsa rri e vras mendjen se çfarë përgjigje t’i jap kësaj pyetjeje, ajo si një erë jugmurlan myzeqar më godet në brinjë duke u shkëputur që andej, e lindur si një metamorfozë. Nën privilegjin e kësaj metamorfoze përpiqem të gjej pse engjëlli i shkrimit përzgjedh fizikisht një njeri që dashuron gazetarinë e kërkon të bëhet shkrimtar, ku qindra personazhe të intervistuar prej tij, dhjetëra personazhe të krijuar prej tij, nuk ia merr kurrë në dorëzim vdekja, por jetojnë dhe nuk pyesin për kosën e saj? Ndryshe nga hadithet profetike ku engjëjt frymëzojnë e besojnë njeriun, në këtë rast ata besojnë e frymëzojnë jetën e personazheve të krijuar nga shkruesi i “përseshkruan”. I keni parë besoj sesi rrotullohen erëdredhëzat nëpër fusha dhe kripore Myzeqeje, mes zhukave, xanave dhe ilqeve, si hinka natyrore të stërmëdha, ku buzët e plasaritura të dherave u fryjnë duke i drejtuar drejt qiejve, për të trembur e nisur zhegun drejt deteve? Ashtu më duket edhe procesi i të shkruarit, si erëdredhëzat të mbështetura në buzët e mendimit, të përfytyrimit të “përseshkruesit.” Ai iu jep forcë dhe frymë, i kthen në kite të grunjta zërash e karakteresh, “Ooooeeej! Ku jeee… o eeejj”! Tani siç duket po më thërrasin mua këta zëra.
Përse shkruaj?
Apo përse nuk shkruaj?
Prej javësh nuk po shkruaj. (Hajde ç’gjëmë e madhe që të ka gjetur, do të qesëndiste ai që e lexon këtë fjali). Në fakt, shkrimi për mua është një gjymtyrë që më dhemb aq shumë kur nuk e lëviz, saqë nuk ka medikament të më qetësojë. Prej javësh gjendem në një rreth vicioz që përsëritet e përsëritet. Mosshkrimi më jep një vetvete të shqetësuar. Befas, një telefonatë nga një bankë e nivelit të dytë më ofron kredi. Zëri i një femre, e cila më fton të përfitoj si një klient i besueshëm, më shkund dhe më jep një ndjesi të çuditshme. Pësoj një zhvendosje në kohë dhe hapësirë. Shkoj atje ku gergujt më qepin kostumin ende të paveshur të dimrit, ndërsa trëndafilat e ankthit më gatisin këmishën e pranverës,
Në qytet njerëzit janë një telefonatë larg nga njëri-tjetri. Në fshatin tim të lindjes, unë dhe bashkëfshatarët e mi jemi një bimë larg njëri-tjetrit. Atje ende vjeshtërat vijojnë të mbajnë aromë kopshtesh, edhe pse mungojnë hapat e pahedhur të karafilave të perëndimeve. Befas zbuloj se dua të shkruaj. Për të qënë qibar, i paikur nga kjo botë dhe për të ngelur qibar, madje dhe në atë botë, dua të shkruaj sidomos për orët e pasditeve të një fshati. Thuhet se “përseshkruesit” gënjejnë. Në fakt, çfarë thuhet e merr era, çfarë shkruhet mbetet. Përpara se të shkruaj, dua të them se për fshatin tim, sipas meje, është shpikur një tokë dhe një hënë tjetër, me një qepje të çuditshme të astarit të vet, në qiejt e malleve, ku nuk ofrohet dot asnjë vdekje (edhe kur ofrohet ajo çuditërisht është e zbutur, e bukur, si një instrument muzikor ende i pashpikur që prodhon tinguj prej parajse.) Dhe unë, që më pëlqen aq shumë ajo tokë, me një hënë të re, të pakafshuar e të pangrënë nga pangopësitë njerëzore, nis të vuaj pambarimisht, i torturuar për të dërguar një thirrje drejt palumturisë. Sepse të shkruaj, është si dhimbja ime e stomakut, është kolla që sjell refluksi i gjërave të bukura, përtypja e shijshme e metaforave, është mallëngjimi i pyjeve që harron e dashura si bizhutë mbi komo sa herë ikën prej meje. Është një gjetje e thekur në mangallin e përfytyrimit, gjetje të cilat i përtyp për të hequr dhimbjet e për të mposhtur refluksin në vatrën e stomakut poetik, ku gëlon e vlon acidi i metaforave. Të shkruash do të thotë të qepësh ëndrra me shirat, të krijosh një zemër dhe për kafkën e vetmisë, t’i japësh besë se nuk do ta presësh në besë gurgullimën e lumit që kurdiset si një orë me zemberek për të vërshuar e përmbytur një pyll që Ti e ke shpikur e mbjellë në sytë e Asaj që ende e do, në atë qoshe të ndjenjës tënde ku nuk ka qeveri, ligje e rregulla, por ka zgjedhje të njohura e të certifikuara nga zogjtë, nga avujt e tokës së dehur nga dashuria dhe të mbrojtur nga zjarret e perëndimit të lindur nga psherëtimat e detit.
Që të mos keqkuptohemi me njëri-tjetrin, pse shkruaj dhe përse nuk kam shkruar këto kohë do ta zbuloj tani;
I lodhur me përpjekjen e një lloj kategorie njerëzish në qytet, të gatshëm për të prodhuar lajme dhe nga një jongjarje, me padurimin e një kategorie tjetër për t’i mbllaçitur ato lajme dhe me dëshpërimin e një pjese të tretë njërëzish në mostretjen e plotë të ngjarjeve, duke ma kthyer pasditen time qytetare dhe jo vetëm, në një fetus të destinuar që të vdesë, zhvendosem te një ngastër toke, tek e cila çdo vit mbjell perimoret e stinës, duke iu lutur Zotit të mos ia tregoj askujt dashurinë time për dy gjëra, për atë ngastër dhe për të shkruarit.
Më transformohen bashkëfshatarët e mi në disa shtiza të ngulura në tokë, ditënatë aty, të larë në djersën që të jep puna. Nuk po arrij që nuk po arrij dot t’i njoh më me emër dhe mbiemër. I identifikoj sipas një gjendjeje të çuditshme civile, i kam shkruar aty emrat sipas prodhimeve që nxjerrin nga duart e tyre. Renin e njoh nga luleshtrydhet. Xhikun e njoh nga domatet. Hamitin e njoh nga shalqinjtë. Papin e njoh nga pjeprat dhe shalqinjtë. Gazin po nga shalqinjtë. Xhemalin nga specat e luleshtrydhet, Fetiun nga pjeshkët, Qazimin dhe Luanin, Edin dhe Bakën, Shpëtimin dhe Arsenin nga prodhimet shumëstinëshe bio. Vërtet ua kam harruar emrat?
Ndërsa në qytet nuk po e kuptoj pse ngatërroj emrat e shokëve dhe të të njohurve të dikurshëm me emra kafenesh, ku shkurajimi që u bëhet bashkëfolësve, lidhur me të sotmen dhe të nesërmen, është më shumë sesa cinik.
Në efektin e të shkruarit kam arritur të dalloj efektin që jep zhurma që lëshon një pompë vaditjeje nga lodhja që të shkakton zhurma e një autoveture. Këngën e guguftuve përballë një kompjuteri me këngë të zgjedhura. Zhaurimën e currilit të ujit të bekuar nga ajo e ekspresit të kafesë. Të dalloj aromën që lëshon bima dhe toka kur prashitet nga era që lëshon asfalti kur spërkatet me shirat e rëndomtë të dimrave. Mbi të gjitha, prej të shkruarit arrij të përceptoj gjuhën e etjes, ftesën që i dërgon në mënyrën më të veçantë njëriut bima për miqësi, besën që ofron dheu për të të mbajtur gjallë dhe me shëndet. Ashtu si një nxënës i klasës së parë mësoj dalëngadalë gjuhën e zhurmës së “dungfungëve” siç i quajnë në fshat mjetet që kanë përdorim të shumëfishtë, herë si frezë punuese toke, herë si vaditës dhe herë si mjet ngarkesë për perimoret. Kur dëgjoj zhurmën e motorit dyrrotak të Papit, ai me ofron një timbër të veçantë. Është një “Si bemol” që gurgullon në rrugë, të nxit të urosh: “Vrapo Nxito!” Edhe gërgëllitja e furgonit të Klodit dallohet nga mërmërima e palodhur e furgonit të Xhikut; të dy të ngarkuar me prodhime të stinës. Ata të përshendesin:”Ngjatjeta ikëm! S’kemi kohë!” Pastaj largohen duke u kolovitur si në një shilarës rrugës së fshatit tim të paditë dhe të panatë.
Në këtë rrugë më kujtohet dita e kolektivizimit të bagëtive në kohën e monizmit. Aradhët si fizarmonikë e prishur që krijonin me lëvizjen e tyre bagëtitë. Në krye të rrugës afër koçekëve ishte vendosur një orkestër. Duhej të ishte ditë feste, gëzimi. Pikërisht ditë dasme. Përpiqesha të shkruaja atëherë por nuk arrija ta përcillja atë zhurmë muzike që ngjante më shumë se muzikë festive, zhurmë bokullash muzikorë. I mbaj mend orkestrantët, të cilëve u dridheshin duart. Ata tinguj mbillnin mort. Kujtoj sesi iu zu melodia në fyt klarinetistit, ndërsa pa sesi po vinte me galop drejt lëmit të kolektivizimit kali i tij pullali.
“Bjeri! Mos ndalo!”, i pëshpëriste në vesh daullexhiu, ndërsa klarineta bënte piu… pu puu dhe i stononte tingujt që nxirrte nga gryka. Kali pullali përfundoi si gjithë bagëtitë, pronë e përbashkët.
Kanë kaluar shumë vite që atëherë
Gjithmonë kur shkruaj më duket vetja një rishtar që nuk di sesi të lutet para shkronjave, si të mbush me frymëmarrje shpirtin tim, por pastaj duke lexuar që jeta nuk mund të shkruhet, por mund të jetohet duke punuar, kam arritur të mësoj të falem para ngastrës së tokës time.
“Beni, ajo tokë merr frymë. Është e ngrohtë. E dalloj frymëmarrjen e saj kur jam në mes të bimëve duke punuar. O Zot çfarë fryme!” më ka thënë një ditë korriku bashkëshortja. Po përse po e shkruaj këtë gjë tani?
Sepse të shkruash është të fshehësh dhe të zbulosh.
Më ka pëlqyer të shkruaj i kapur në gramatikën e fshatit tim. Në fshatin tim nuk i njohin politikanët, e jo më të flasin për politikë.
Më parë ata edhe mua më identifikonin nga ekrani. Kur u shfaqesha mëngjeseve dhe darkave në edicionet e lajmeve, më përmendnin si një djalë i lindur aty, por i rritur andej. Pastaj filluan të mos më njihnin më. Sepse nuk po shikonin më TV. Ku të më shikonin tjetër? Kur brofja në fshat, më përshëndesnin dhe nxitonin drejt tokave. Pastaj nuk po gjenin kohë as të më përshëndesnin. Unë jetoja në qytet, ata në fshat. Ehuuu! Ku unë dhe ku ata! Pastaj ata mbetën fushave të zbatonin formulën që askush që nuk banon aty,nuk ia gjen dot kuptimin; formulën e tokës. Unë bridhja ku të më çonte profesioni i gazetarit dhe s’puqeshim që s’puqeshim bashkë e jo më të përshëndeteshim.
E di që mund t’ju lodh me këto që po shkruaj, në mënyrë që ju të merrni vesh përgjigjen e asaj pyetjeje, sepse s’e keni për borxh t’ju jeni mirënjohës njerëzve pa talent në të shkruar. Por, dreqin, dellin e të shkruarit e kam pikërisht nga vendlindja ime. Dhe si optimist që jam, më falni që mund të shkruaj dhe gramatikisht keq.
Fshati im i lindjes quhet Adë. Fillimisht ka qënë i ndërtuar në deltën e lumit Vjosë, atje ku bashkohet derdhja e një përroi të quajtur Kalinorë, i cili mbledh uëjrat e kodrave të Peshtanit dhe Frakullës me një pjesë të ujërave të një dege të Vjosës, deltë e cila kishte marrë emrin Bunacë. Poshtë shtrihet fusha që ka lidhje të çuditshme me banorët. Toka dhe banorët jetojnë si në balada me njëri- tjetrin. Kanë një alkimi që askush nuk arrin ta shpjegojë. Një formulë që ia përcjellin njëri-tjetrit ndër breza, njësoj si një testament. Puna e mban tokën të shëndetshme. Toka e shëndetshme mban njërëz të shëndetshëm.
Do të doja shumë që fshati im të kishte histori të madhe dhe të pasur, emra lavdimtarë që i kanë dhënë kombit nëpërmjet mendjes veprën e tyre. Të ishte mbushur me lapidarë apo ku di unë. Thjesht të ishte fshati që duhej ta dinin si emër të gjithë, të rrezatonte dhe të ishte i shkruar madje në vepra studiuesish historikë. Por fshati im ka njërëz të thjeshtë fare. Punëtorë deri në kockë. Fundja ku të gjej kohë fshati im që të prodhojë heronj? Ai thjesht prodhon fruta, perime dhe dinjitet.
Në kohën e diktaturës, në krye të fshatit, ishte vendosur një çangë që urdhëronte me tingujt e saj lëvizjet e banorëve. “Bam” çanga e parë. Leximi i gazetave kolektivisht. “Baam” çanga sërish. Nisja në drejtim të tokave për punë. “Baam baaam”, në drekë pushimi i mesditës. “Baaam, baaam, bam”, mbarimi i ditës së punës. Dhe nëse binte në mesnatë, të gjithë në mbrotje të atdheut nga armiku imagjinar.
Por jooo! Është një sinjal i pashpjegueshëm që në këto çaste më thërret dhe më mban lidhur me tokën. Është të shkruarit. Thërret me emër dhe mbiemër bashkëfshatarët e mi, teksa ata nxitojnë që tokën të mos ta lëndojnë duke pritur dhe ta mërzisin duke ikur. Ky sinjal, kjo lodhje, kjo mënyrë të jetuari ma ka ndryshuar jetën. Ndaj shkruaj sepse i kam për zemër.
Përse shkruaj?
Sepse shumë herë më mungon imagjinata për të stisur gjëra që të ndodhin. Dhe pastaj më pëqen të shkruaj për gjëra që kanë ndodhur.
Ndihem mirë kur shkruaj. Mbaj në duar ditënetët bio të fermerëve të fshatit tim. Por ndihem edhe keq, sepse nuk po di të shkruaj dhe them atë që ndiej brenda meje dhe që ia vlen vërtet të lexohet për bashkëfshataret e mi.
