Simon Leys
Shkrimtari rri i ulur për tetë orë në tavolinë, e asnjë rresht nuk i vjen në mendje.
Pse ky titull në anglisht? Për arsyen e thjeshtë se nuk ka të barasvlershëm në frëngjisht më duket.
“Ndërprerja e frymëzimit” dhe “bllokimi” kanë të bëjnë me një përcaktim shumë të gjerë. “Ngërç i shkrimtarit” i përshtatet shumë letërsisë, por nuk ia del të na e ngjallë në të tërë mizorinë e saj gjendjen e shkrimtarit që nuk gjen më asgjë për të shkruar. Kinezi, si dhe francezi, nuk ka në dorë një term të përcaktuar për ta simbolizuar këtë dukuri, e megjithatë që në shekullin e nëntë, Shia Tao – poet lakonik e i rrallë – kishte dhënë për të një përshkrim të mirë:
“Tre vjet për të shkruar dy vargje:
M`i ka ënda – e qaj…”
Në të gjithë kontinentet, në të gjitha kohërat, artistë të panumërt janë qarë për këtë provë të vetme.
Konradi e përshkruante kështu: “Çdo mëngjes, ulem tepër i përqëndruar në tavolinë, çdo ditë rri aty për tetë orë – e gjithë çka bëj është kjo: qëndroj i ulur. Në fund të secilës prej këtyre seancash tetë-orëshe kam shkruar vetëm tri fjali që, përveç kësaj, më duhet t`i fshij para se ta ngrihem nga tavolina në dëshpërim të thellë. Të vetmit; zgjedhja e egër dhe mobilizimi i të gjitha forcave, më lejojnë të kontrolloj dëshirën e çmendur për ta përplasur kokën për muri. Doja të ulërija e të shkumoja nga tërbimi, por nuk guxoja t`i jepesha këtij impulsi, ngaqë i frikesha zgjimit të foshnjës dhe alarmimit të gruas sime…”
Asnjë zgjidhje nuk do të dijë ta shmangë këtë ankth të përhershëm të bllokimit.
“Për një shkrimtar, suksesi nuk është gjë tjetër, veç një dështimi i lënë për nesër.”, thotë Graham Grin, ndërsa Zhyl Rënard rrëfehej: “Ndonëse duhej të isha mësuar më të, për çdo herë që më kërkojnë për të shkruar diçka, çfarëdo që të jetë, jam i turbullt sikur të ishte vargu im i parë. Kjo ka të bëjë me atë që nuk përparoj, e që shkruaj kur më vjen dhe që gjithmonë i frikem se kjo do të vijë.”
Hemingueji – që përfundon duke ia hequr vetes nën presionin e një bllokimi pa derman,- kishte kërkuar një recetë për të luftuar këtë të keqe: “Duke shkruar përditë ca rreshta sikur të nxirrnim ujë prej pusit; mbas një kove, thoshte ai, shtresa e nëndheshme e mbërrin prapë nivelin. Por nëse ju tërhiqni shumë ujë me një herë të vetme, rrezikoni të gjendeni në të thatë.”
Duke ndjekur këtë pamje hidraulike, mundesh të thuash se shkrimtarët e zënë ngushtë kërkojnë ndonjëherë ta hedhin grepin në përkushtime të tjera letrare; kështu Kamy, para kohe i zbrazët nga sukseset e para, u përkushtohet një kohë përshtatjeve teatrale të veprave të huaja. Për të tjerë, përkthimet letrare mund të kryejnë një funksion të ngjashëm. Madje kjo ndodh dhe në muzikë. Shostakoviç, i cili herë mbas here vuante prej një shterimi mizor të frymëzimit, e shfrytëzonte këtë gjendje për t`iu përkushtuar trankskriptimeve orkestrale. “Frymëzimi” mbetet një nocion i papërkufizueshëm, ndonëse prania a mungesa e tij janë realitete mjaft të dallueshme, veçanërisht tek shkrimtari fatkeq që robëtohet për vazhdën.
Korrespondenca e Floberit nuk është gjë tjetër përveç një ulërime të padrejtësisë.
“Kundrejt një burri të shkretë, po aq i guximshëm sa të gjithë luanët [këtu flet Leon Bloi], duke u stërmunduar për 20 vjet që të nxjerrë nga brendësia litarin rebel e të paçrrënjosur të frymëzimit.” Çdo artist krijues është një njeri i përgjegjshëm. Peisazhisti kinez Kuo Hsi (shekulli i 11-të), para se të pikturonte merrte disa abdese, tregon i biri, e digjte temjan “sikur të ishte duke pritur një mik të shquar”.
Poetët, në veçanti, janë të vetëdijshëm për rëndësinë e kësaj gjendjeje ndjeshmërie – kështu, Henri Misho; “Poezia është një dhuratë e natyrës, një nder, jo një punë. E vetëm dëshira për të krijuar një poezi mjafton për ta vrarë atë.”
Çdo krijim i vërtetë ka pamje mahnitëse. Një piktor kinez i shekullit të 17-të e kishte kthyer në zakon shkatërrimin e pikturave porsa t`i kishte nxjerrë në dritë, sepse ishte përvoja hyjnore e krijimit që i interesonte, ndërsa vepra e përfunduar ishtje thjesht mbetja.
D. H. Lawrence ka folur shummë rreth kësaj përvoje: “Ky vrull i lumtur e i shpeshtë në një punë që e shtyjmë po aq afër përkryerjes së mundshme, është një gjendje në të cilën je me Zotin, e njerëzit që nuk e kanë njohur kurrë këtë i kanë kaluar anash jetës.”
Pa këtë mahnitje mistike, nuk ka poemë. Por kjo sjell një rrjedhojë të përmendur nga Zhan -Fransua-Revel: “Shpirti poetik nuk është vetëm i rrallë, por edhe manifestohet rrallë te ata që e zotërojnë.”
Poetët bëjnë marrëveshje me veten.
Ted Hughes është i mendimit se madje dhe poetët më të mëdhenj nuk kanë shkruar më shumë se tre a katër faqe të poezisë së vërtetë, pjesa tjetër janë vetëm vargëzime. Ndërsa Randal Xhorel ende më shumë pesimist: “Një poet i mirë është ai që duke kaluar një jetë të tërë duke u përballur jashtë me të gjitha stuhitë, arrin t`ia dalë mbanë goditjes së pestë a të gjashtë të rrufesë.”
Drama ndodh ngaqë çastet shumë më të shkurtra e shumë më të rralla ku artisti është “me Zotin”, e poeti “i goditur nga rrufeja”, lindin brenda vetes një nevojë të paqetë – dhe shterrimi i frymëzimit i bën të pangushëllueshëm. “Shpërblimi i artit nuk është zulma, as suksesi, por helmatisja. Ndaj shumë artistë të dobët janë të pazotë për të hequr dorë prej tij”, thoshte Seril Konoli. Është shumë e vërtetë – e jo vetëm për artistët e dobët.
Përktheu nga frëngjishtja: Anila Xhekaliu
