Shkrimi i mirë duhet t’i ndihmojë lexuesit që “të bëhen më pak të vetmuar brenda tyre.”

D. T. Max

Përktheu: Arlinda Guma

Shkrimtari David Foster Wallace u vetëvra në 12 Shtator të vitit të shkuar. Gruaja e tij, Karen Green, u kthye në shtëpi dhe pa se ai ishte vetëvarur në oborrin e shtëpisë së tyre, në Claremont, California. Për shumë muaj, Wallace kishte qenë në një depresion të thellë.
Sëmundja ishte diagnostikuar për herë të parë kur ai ishte student në kolegjin Amherst, në fillim të viteve tetëdhjetë; që nga ajo kohë, ai kishte marrë ilaçe për të menazhuar simptomat e saj. Gjatë kësaj kohe, ai prodhoi dy romane të gjatë, tre koleksione me tregime të shkurtra, dy libra me esé dhe reportazhe, dhe “Everything and More”, një histori pafundësie.
Depresioni nxirrte krye në punën e tij. Në “Personi i Depresionuar”, një tregim i shkurtër për një grua të re narciste e të palumtur – përfshirë në koleksionin e Wallace-t të vitit 1999: “Intervista të Shkurtra me Burra të Neveritshëm” – ai shkruante: “Paxil, Zoloft, Prozac, Tofranil, Wellbutrin, Elavil, Metrazol, në kombinim të njëanshëm me ECT (gjatë një kursi vullnetar dy-javor me pacientët e një klinike rajonale për Çrregullimet e Humorit), Parnate, me dhe pa kripëra litiumi, Nardil, me dhe pa Xanax.
Asnjëra nuk kishte dhënë ndonjë lehtësim të ndjeshëm nga dhimbja dhe ndjenjat e izolimit emocional, që personit të depresionuar ia bënte çdo orë zgjimi t’i dukej një ferr i papërshkrueshëm në tokë.” Ai kurrë nuk botoi, asnjë fjalë, për sëmundjen e tij mendore.
Wallace shqetësohej se ai ishte nxitur nga një «dëshirë e kotë, e avullt, për të qenë avantgardë. . . dhe gjuhësisht kalistenik ”.
Vdekja e Wallace-it u pasua nga katër shërbime publike përkujtimore; nderime të punës së tij në gazeta dhe revista, si dhe homazhe në Web. Ai ishte vetëm dyzet e gjashtë vjeç kur vrau veten, gjë që ndihmoi në shpjegimin e ndjenjës së humbjes që ndien lexuesit dhe kritikët.
Ishte edhe pasioni i madh i Wallace-it për fjalën e shtypur, në një kohë kur dukej sikur kishte nevojë për kampionë. Romanet e tij ishin të mbingarkuar me fakte, humor, dalje nga tema, heshtje dhe trishtim. Ai e nxori botën me fjali me dyqind fjalë, teknike dhe të qarta, që përziheshin me diksionin zyrtar dhe zhargonin rrugor; proza ​​e tij rrëshqiste përpara me një mungesë të kontrolluar kontrolli, që imitonte vetë mendimin.
“Ajo që ndodh brenda është thjesht shumë e shpejtë dhe e madhe, dhe të gjitha janë të ndërlidhura, në mënyrë që fjalët të bëjnë më shumë sesa mezi të skicojnë piketat e më së shumti një pjese të vogël të ngjarjes në çdo çast të caktuar,” shkroi ai te “Neoni i Vjetër i Mirë“, një tregim nga viti 2001. Refrenet që nuk përshtateshin në rrëfimin e tij, ai i vinte si fusnota dhe shënime në fund, të cilat i pëlqenin, tha ai një herë, sepse ato ishin “pothuajse sikur të kishin një zë të dytë në kokën tënde”.
Trishtimi për vdekjen e Wallace-t ishte edhe i lidhur me të gjitha ato rrëketë e tij të fjalëve, ai vdiq me punën e tij të paplotë. Wallace, për më pak, kurrë nuk ndjeu se kishte goditur shënjestrën. Qëllimi i tij kishte qenë t’u tregonte lexuesve sesi të bëjnë një jetë të plotësuar, kuptimplote.
“Fiction-i të thotë sesi është të jesh një qenie njerëzore e menderosur”, tha një herë ai. Shkrimi i mirë duhet t’i ndihmojë lexuesit që “të bëhen më pak të vetmuar brenda tyre”. Dëshira e Wallace-t për të shkruar “fiction moralisht të pasionuar, fiction me pasion moral”, siç e shprehu ai në një esé të vitit 1996 mbi Dostojevskin, i shkaktoi atij një numër problemesh.
Vetëm se ai nuk ndihej mirë me asnjë nga stilet letrare dominuese. Ai nuk mund të ishte realist. Qasja ishte “shumë e njohur dhe e pandjeshme”, shpjegoi ai njëherë. Çdo gjë që e ngushëllonte e bëri vigjilent. “Duket e rëndësishme të gjesh mënyra për ta kujtuar veten se pjesa më e madhe e “familjaritetit” është ndërmjetësuese dhe zhgënjyese,” tha ai në një intervistë të gjatë të vitit 1991 me Larry McCaffery-n, profesor anglez në San Diego State.
Përzgjedhja për Wallace-n do të ishte ironia – toni mbizotërues i brezit të tij. Por, siç e vërejti, ironia mund të kritikonte, por nuk mund të ushqente apo të shpengonte. Ai i tha McCaffery-t: “Shiko mor burrë, ne ndoshta do të pajtoheshim se këto janë kohëra të errëta dhe budallaqe, por a kemi nevojë për fiction që nuk bën gjë tjetër veçse dramatizon sesa e errët dhe budallaqe është çdo gjë?”
Pra, projekti i Wallace-t kërkonte që ai të shpikte një gjuhë dhe një qëndrim të tijin. “Unë dua të shkruaj gjëra që njëherazi të ristrukturojnë botët dhe t’i bëjnë njerëzit të ndihen të gjallë“, i shkroi ai redaktorit të tij Michael Pietsch, ndërsa po punonte për romanin e tij të dytë: “Infinite Jest”, të cilin Little, Brown-i e botoi në vitin 1996.
Ai e dinte që deklarime të tilla e bënin të dukej si një budalla i shenjtë. Në intervistën me McCaffery-n, ai tha: “Duket se dallimi i madh midis artit të mirë dhe artit çka… qenka në të qenit i gatshëm të vdesësh për ta lëvizur lexuesin, disi. Dhe tashmë, e thënë kështu, kam frikë sesa qesharake do të duket kjo, e shtypur në një libër.
Dhe përpjekja për ta bërë këtë në të vërtetë, jo thjesht të flas për të, kërkon një lloj guximi që unë duket se nuk e kam ende.” Ai tha gjithashtu se: “E gjithë vëmendja, angazhimi dhe puna që duhet të përfitosh nga lexuesi, nuk mund të jenë për përfitimin tënd; duhet të jenë për përfitimin e tij.”
Një nga kënaqësitë më të mëdha në leximin e Wallace-it është ta shikosh atë duke luftuar për t’i dhënë lexuesit të drejtën. Romani i tij i parë: “The Broom of the System”, botuar në vitin 1987, tregon për një grua të re që shqetësohet se mund të ekzistojë vetëm si një personazh në një tregim. Libri të thotë që bota nuk duhet të merret shumë seriozisht: jeta është një lojë intelekti dhe fjalët janë pjesët në dërrasën e zezë.
Problemi për Wallace-in, siç pasqyroi pas botimit të tij, ishte se “Broom-i” ofroi një analizë, por nënçmoi madje edhe idenë e një zgjidhjeje. Në një letër të vitit 1989, drejtuar romancierit Jonathan Franzen, mik i tij, Wallace tha se “Broom-i” dukej sikur të ishte shkruar nga “një katërmbëdhjetë vjeçar shumë i zgjuar”.
“Infinite Jest”, i cili doli gati një dekadë pas “The Broom of the System”, ishte një hetim i gjerë për Amerikën si vendi i varësive: ndaj televizionit, drogës, vetmisë. Libri vë në qendër një mbikëqyrës të shtëpisë, me emrin Don Gately, anëtar i Alkoolistëve Anonimë, i cili, me përpjekje të mëdha, u reziston këtyre joshjeve. Është e padurueshme çfarë koka e tij mund të bëjë me gjithçka,” mendon Gately afër fundit. “Por ai mund të zgjidhte të mos dëgjonte.” Përmes shembullit të Gately-t, “Infinite Jest” u ofroi lexuesve një formë të zhdrejtë të këshillës, por Wallace kishte ndjesi të ndryshme për librin. Kritiku James Wood citonte: “Infinite Jest”, si përfaqësues i llojit të fiction-it, kushtuar “ndjekjes së vitalitetit me çdo kusht”. Disa herë, Wallace ndihej kështu. “Unë jam i trishtuar dhe bosh, si gjithmonë kur përfundoj diçka të gjatë,” i shkroi Wallace Franzen-it, pak para botimit të librit. “Nuk mendoj se është dhe aq mirë – disa prerje e bënë një fragment vibrues dhe jo plotësisht të kënaqshëm, i cili shkon shumë përpara për të përshkruar përvojën e shkrimit të kësaj gjëje.”
Wallace filloi të dyshonte në aspektin e punës së tij që shumë lexues admironin më tepër: stilin e tij vetëdijshëm maksimalist. Ai ishte i njohur për thyerjen e pafund të rrëfimeve dhe për fjalitë me kthesa e gjithë dredha, të zbukuruara me shënime në fund të faqes, të cilat edhe ato vetë ishin gjithë dredha. Teknika të tilla fillimisht kishin qenë mënyra e tij për ta ristrukturuar gjuhën prej banalitetit, ndërsa në të njëjtën kohë përfaqësonin të gjithë paralajmërimet, mikro-mendimet, meta-çastet dhe vibrimet e tjera të mendjes së tij hiperaktive. Qasja e Wallace-t i kujtoi lexuesit se ajo që po lexonte ishte shpikur – puna përfundimtare e ndërtimit të një bote morale ishte e tija. Por pas “Infinite Jest”, Wallace ndiente se proza ​​e tij ishte së shpeshti e spërdredhur dhe e thatë. Pa kapitulluar në realizëm, ai donte të tregonte historitë e tij në një mënyrë më të drejtpërdrejtë.
Nga viti 1997 e më tej, Wallace punoi për një roman të tretë, të cilin nuk e përfundoi kurrë – “Gjëja e gjatë”, siç iu referua me Michael Pietsch-in. Draftet, të cilët gruaja e tij i gjeti në garazh pas vdekjes së tij, shkojnë deri në disa qindra mijëra fjalë dhe tregojnë për një grup punonjësish në një qendër të Shërbimit të të Ardhurave të Brendshme në Illinois, dhe për mënyrën sesi ata merren me lodhjen e punës së tyre.
Dorëshkrimi i pjesshëm – të cilin Little Brown planifikon ta botojë vitin e ardhshëm – zgjeron virtytet e vetëdijes dhe të përqendrimit të qëndrueshëm. Trajtimi i duhur, mërzia mund të jetë një antidot për varësinë tonë kombëtare nga argëtimi, thotë libri. Siç vuri në dukje Wallace në një fjalim fillestar në vitin 2005 në Kolegjin Kenyon, liri e vërtetë «do të thotë të jesh i vetëdijshëm dhe i vetëdijshëm aq sa të zgjedhësh atë që të tërheq vëmendjen, si dhe të zgjedhësh sesi ti e ndërton kuptimin nga përvoja. Sepse nëse nuk mund ta ushtrosh këtë lloj zgjedhjeje në jetën e të rriturve, ti do të jesh plotësisht i fiksuar.” Në atë kohë, Wallace ishte i bindur se shtrembërimet letrare për të cilët ai njihej, ishin bërë një pengesë për këtë mesazh. Franzen-i thotë për Wallace-n: “Kishte një lloj të shkruari të zbardhëllimtë, që ai thjesht nuk ishte i interesuar ta bënte më.” Në romanin e ri, një personazh thotë: “Ndoshta mërzia i bashkangjitet dhimbjes fizike, sepse diçka që është e mërzitshme apo e paqartë, nuk arrin të sigurojë stimulim të mjaftueshëm për t’i shpërqendruar njerëzit nga diçka tjetër, një lloj tjetër dhimbjeje, më e thellë, që është gjithmonë atje, qoftë vetëm në një mënyrë të nivelit të ulët të ambientit, dhe prej së cilës, shumica prej nesh shpenzojnë, gati gjithë kohës, energjinë tonë, duke u përpjekur të shpërqendrojmë veten.”
Wallace po përpiqej të shkruante ndryshe, por rruga nuk ishte e dukshme për të. “Unë mendoj se ai nuk donte të bënte hiletë e vjetra që njerëzit prisnin prej tij“, thotë Karen Green, gruaja e tij. “Por ai nuk e kishte idenë se cilat do të ishin truket e reja.” Problemi shkoi përtej teknikës. Çështja qendrore për Wallace-n mbeti, siç i tha McCaffery-t, “sesi t’i jepte “CPR atyre elementeve të asaj që është njerëzore dhe magjike, që ende jeton dhe shkëlqen, pavarësisht errësirës së kohërave”. Ai shtoi: “Fiction-i i mirë me të vërtetë mund të kishte aq sa të mundte një botëkuptim të errët, por do të gjente një mënyrë sesi ta përshkruante këtë botë, ashtu si dhe për të ndriçuar mundësitë për të qenë i gjallë dhe njerëzor në të.”
Në fund të viteve tetëdhjetë, mjekët kishin përshkruar Nardil për depresionin e Wallace-t. Nardil-i, një antidepresiv që kishte marrë hov në fund të viteve pesëdhjetë, është një frenues i monoaminë oksidazës, që jepet rrallë për periudha të gjata kohore, për shkak të efekteve anësore të tij, të cilat përfshijnë presion të ulët të gjakut dhe fryrje të stomakut. Nardil-i gjithashtu mund të ndërveprojë keq me shumë ushqime. Një ditë, në pranverën e vitit 2007, kur Wallace ishte i zënë me “Long Thing”, ai hëngri në një restorant persian në Claremont, dhe më pas shkoi në shtëpi i sëmurë. Një mjek mendoi se Nardil-i mund të ishte përgjegjës për këtë. Për disa kohë, Wallace kishte dyshuar se ilaçi po ndërhynte edhe në evolucionin e tij krijues. Ai shqetësohej se kjo i shuante emocionet, duke bllokuar kapërcimin që po përpiqej të bënte si shkrimtar. Ai mendoi se heqja e tmerrit të Nardil-it mund ta ndihmonte të shihte një rrugëdalje nga ngërçi i tij krijues. Sigurisht, siç e vlerësoi edhe atëherë, ndoshta ilaçi nuk ishte problemi; mbase ai thjesht ishte i largët ose mbase mërzia ishte një temë shumë e vështirë. Ai dyshonte nëse romani ishte mediumi i duhur për atë që ai po përpiqej të thoshte dhe u shqetësua se e kishte humbur pasionin e nevojshëm për ta përfunduar.
Atë verë, Wallace doli nga ilaçi kundër depresionit. Ai shpresonte të ishte po aq i lirë nga ai sa Don Gately, dhe po aq i qetë. Wallace do ta mbaronte “Long Thing” me një tru të pastër. Ai hyri në këtë periudhë të re të jetës me atë që Franzen-i e quan “një ndjenjë optimizmi dhe një ndjenjë frike e tmerrshme“. Ai shpresonte të ishte një person tjetër dhe një shkrimtar tjetër. “Kjo ia krijoi tensionin”, kujton Franzen-i. “Dhe ai nuk ia doli.”
David Wallace lindi në vitin 1962, në Ithaca, New York. Babai i tij, James-i, ishte diplomuar në filozofi. Kur David-i ishte tre vjeç, babai i tij gjeti një punë në Universitetin e Illinois-it, në Urbana. Nëna e tij, Sally, ishte mësuese anglishteje. Wallace dhe motra e tij, Amy, e cila ishte dy vjet më e vogël, u rritën në një shtëpi që kishte gjuhën në qendër të saj. Në një udhëtim me makinë, kur David-i ishte katër vjeç, familja pranoi të zëvendësonte “3.14159” për çdo përmendje të fjalës “byrek” në bisedën e tyre. Nëse nuk kishte fjalë për një gjë, Sally Wallace e shpikte: “greebles”(grilat). “Twanger” ishte fjala për diçka, emrin e së cilës nuk e dinin ose nuk mund ta mbanin mend.
Wallace u inkurajua dhe u shty nga prindërit e tij. “Ky ishte lloji i familjes ku nëna do të sillte në shtëpi Enciklopedinë Britanike për ta lexuar nga familja,” thotë romancieri Mark Costello, i cili ishte në një dhomë me Wallace-n në Amherst. Kur Wallace ishte dymbëdhjetë vjeç, ai ishte një nga dy fituesit e një konkursi poetik lokal. “A e dini se minjtë shumohen atje? / Ato plehra janë strofka e tyre e preferuar,” shkroi Davidi për një përrua të ndotur atje pranë. Ai e përdori çmimin prej pesëdhjetë dollarësh për të paguar kampin e tenisit. Ai ishte një fëmijë i vështirë, por konkurrues, dhe u bë një lojtar tenisi shumë i mirë, u rreshtua në divizionin e të rinjve në Midwest. Një verë, ai u dha mësim fëmijëve në programin Urbana Parks. Dënimi ishte se Wallace do të tregonte kapituj nga jeta e tij. Të gjithë ishin të sajuar.
Familja dhe mësuesit e tij e kuptuan që David-i ishte i jashtëzakonshëm. “Ai po përthithte gjithçka“, tha nëna e tij. Por ai shumë shpejt do luftonte me vështirësitë mendore dhe emocionale. Në vitin e fundit të shkollës së mesme, ai filloi të mbante me vete një peshqir për të fshirë djersën nga sulmet e ankthit dhe një raketë tenisi, në mënyrë që askush të mos komentonte për peshqirin. “Mendoj se ai po i fshihte sulmet”, thotë babai i tij. “Ai ishte shumë i turpëruar për këtë”. Gjatë kësaj kohe, Davidi bëri kërkesë në Amherst, ku i ati kishte shkuar dhe u pranua. Para se Wallace të nisej për në kolegj, ai bëri një shëtitje të gjatë nëpër fushat e misrit, për t’i dhënë lamtumirën Midwest-it.
Në Amherst, ai shpejt u tërhoq nga matematika dhe filozofia. Ai shijoi “një lloj zukatjeje të veçantë” që ato i siguruan, siç i tha McCaffery-t më vonë: “Këto çaste u shfaqën në plotësime provash ose ndoshta në algoritme. Ose si një zgjidhje e mrekullueshme e thjeshtë për një problem me zgjidhje të bezdisshme që papritmas e shihni pas gjysmës së një fletoreje.” Wallace u bashkua me klubet e debatit dhe të argëtimit dhe piu shumë cannabis me miqtë. Sidoqoftë, një ditë, drejt fundit të vitit të dytë, Costello hyri në dhomën e tyre të konviktit për ta gjetur Wallace-n të vetëm, të rrëzuar përmbys, me valixhen e tij gri midis këmbëve, me një kapelë të Chicago Bears në kokë. “Unë duhet të shkoj në shtëpi,” i tha ai Costello-s. “Diçka nuk shkon me mua”.
Familja e tij u befasua nga kthimi i tij. “Ne nuk e vumë në presion”, thotë nëna e tij. “Kuptuam se nëse ai do të donte të fliste për këtë, do ta bënte.” Për një kohë të shkurtër, ai ngau një autobus shkollor. Ai gjithashtu gjeti një psikiatër dhe filloi të merrte ilaçe kundër depresionit. Gjatë kësaj kohe, ai gjurmoi rrënimin e tij në të vërtetën që nuk dëshironte të ishte filozof. “Unë kisha një lloj krize të moshës së mesme në të njëzetat, e cila ndoshta nuk ndjell mirë për jetëgjatësinë time,” i tha më vonë ai McCaffery-t. Ai filloi të shkruante fiction. Deri atëherë, Wallace i kishte parë romanet kryesisht si një mënyrë e këndshme për të marrë informacion. (Edhe në vitet e mëvonshme, ai admironte romanet e Tom Clancy-t për aftësinë e tyre për të paketuar fakte.) Por ai e kuptoi që fiction-i mund të rendiste përvojën, ashtu si filozofia, dhe gjithashtu të siguronte të njëjtin komoditet. Gjatë kësaj kohe, ai shkroi disa tregime të shkurtra, njëri prej të cilëve u botua. “The Planet Trillaphon” u shfaq në Amherst Review në vitin 1984. Historia autobiografike prek dhimbjen e fortë të depresionit që pësoi:
“Unë nuk jam dhe aq i dobët, por do të tregoj sesi mendoj se është Gjëja e Keqe… Imagjinoni që çdo atom i vetëm, në çdo qelizë në trupin tuaj, është i sëmurë… sëmurë në mënyrë të patolerueshme. Dhe çdo proton dhe neutron në çdo atom… i ënjtur dhe pulsues, pa ngjyrë, i sëmurë, me thjesht asnjë shans për t’u ngritur lart për të lehtësuar ndjenjën. Çdo elektron është i sëmurë këtu, duke rrotulluar ekuilibrin e të gjithë të çrregullt në këto orbitale, dhe vërtiten me gazra helmuese të verdhë dhe vjollcë; është gjithçka jashtë ekuilibrit… dhe e errët. Të dalë mendsh kërcejnë të sëmurë në të gjithë trupin.”
Kur u kthye në shkollë, Wallace mori klasën e tij të parë të shkrimit krijues dhe filloi të lexonte në mënyrë të ethshme fiction bashkëkohor. Ai u tërhoq nga postmodernistët, dashuria e të cilit për enigmat dhe për pasqyrat brenda pasqyrave reflekton entuziazmin e tij për matematikën dhe filozofinë. Costello kujton: “Vitet e rinisë, David-i dhe unë ishim ulur duke biseduar për realistët magjikë – Unë mendoj se ishte ‘Njëqind vjet vetmi’ – dhe dikush tha: “Pynchon-i është shumë më i mirë. “Ne thamë” Kush? “Ai na hodhi një kopje të “Lot 49”. Për Dave-n, kjo gjë ishte si Bob Dylan-i kur gjeti Woody Guthrie-n.” Wallace e donte edhe “Zhurmën e Bardhë” të Don DeLillo-s, e cila doli kur ai ishte në moshë më të madhe.
Po atë vit, Wallace filloi romanin e tij “The Broom of the System“. Një vërejtje nga një e dashur e mëparshme i kishte mbetur në mendje. Ai më vonë i shkroi Gerald Howard-it, redaktorit të librit, se: “Ajo tha se do të preferonte të ishte një: personazh në një fiction sesa një person real. Unë fillova të mendoja çfarë ndryshimi kishte.”
Wallace shkroi shumicën e gati pesëqind faqeve të “Broom-it” gjatë semestrit të dytë. Ai e mori dialogun e tij të qetë nga DeLillo dhe emrat e personazheve dhe pozicionimin e paranojës nga Pynchon-i. Protagonistja e tij është Lenore Stonecipher Beadsman; i dashuri i saj është Rick Vigorous, një i diplomuar në Amherst dhe drejtori i firmës botuese Frequent & Vigorous. Stërgjyshja e Beadsman-it, një dishepulle e Wittgenstein-it, është zhdukur në mënyrë misterioze nga shtëpia e saj e të moshuarve. Atmosfera e pasigurisë ontologjike që përshkon librin është dramatizimi nga Wallace i ideve të Wittgenstein-it. Megjithatë, në shkrimet e tij kishte një rrëmujë dhe një urgjencë që e çliroi këtë spirancë filozofike. Rick Vigorous-i mendon për stërgjyshen e Lenore-it:
“Me sa duket ajo ishte një lloj fenomeni në kolegj dhe fitoi një vend në studimet pasuniversitare në Kembrixh… por në çdo rast atje ajo studioi… në një kazan të çmendur… që besonte se gjithçka ishtin fjalët. Me të vërtetë. Nëse makina jote nuk do të ndizej, me sa dukej duhej kuptuar si një problem gjuhësor. Nëse nuk ishe në gjendje të doje, ishe i humbur në gjuhë. Të qenit kaps është e barabartë me bllokimin me sedimente gjuhësore.”
Në Shtator të vitit 1985, Wallace dërgoi me postë një kapitull të “Broom-it” në një agjenci letrare në San Francisco. Në një letër motivimi, ai vuri në dukje me qetësi se ishte afërsisht në të njëjtën moshë me Bret Easton Ellis-in dhe David Leavitt-in – “fiction-i i të cilëve ka bërë mirë pjesërisht për shkak të interesit të kuptueshëm të lexuesve për shkrime të reja”. Një bashkëpunëtore e re në agjenci: Bonnie Nadell, e dashuroi kapitullin dhe e mori Wallace-n si klientin e saj të parë. Tre muaj më vonë, ajo ia shiti dorëshkrimin Gerald Howard-it, nga Penguin Books, i cili kishte filluar të botonte një varg romanesh bashkëkohorë. Në një letër për Howard-in, Wallace shpjegoi se “Broom-i” nuk ishte realist, dhe se nuk ishte metafiksion; nëse ishte diçka, ishte pikërisht meta-ndryshimi-midis-të dyjave”. Në intervistën e McCaffery-t, ai e përshkroi “Broom-in” si autobiografi të fshehtë, “përrallëzën prekëse të një grenze të re, të ndjeshme, e cila sapo kishte patur këtë krizë të moshës së mesme, që e zhvendosi atë; nga një matematikë analitike cerebrale e ftohtë, në një fiction të trurit ftohtë… i cili gjithashtu e zhvendosi frikën e tij ekzistenciale nga frika se ai ishte vetëm një makinë llogaritëse 98.6 ° F, në një frikë se ai nuk ishte asgjë tjetër veçse një konstrukt gjuhësor.”
Redaktimi shkoi normalisht. Në një letër drejtuar Howard-it, Wallace kishte premtuar të ishte “neurotik dhe obsesiv” por “jo shumë intransigjent apo mbrojtës”. Por ata nuk u pajtuan me faktin sesi duhej të mbaronte “Broom-i“. Howard-i mendoi se teksti kërkonte një lloj rezolucioni; Wallace nuk mendonte kështu. Howard-i e nxiti atë të mbante në mendje “fizikën e leximit”.
Me fjalë të tjera, një lexues, i cili kalonte nëpër një roman të gjatë si “Broom-i“, meritonte një fund të kënaqshëm. Wallace nuk ishte një shkrimtar aq i sigurt saqë thjesht të injoronte sugjerimin e Howard-it; siç i shkroi Howard-i, ai nuk donte që romani i tij të ishte si “Hetimet e një qeni” të Kafka-s…. Ayn Rand-it, Günter Grass-it apo Pynchon-it në gjendjen e tij më të rrallë ”- libra që u jepnin kënaqësi vetëm autorëve të tyre. Megjithatë, kur ai u përpoq të shkruante një finale të duhur, “në të cilin shfaqen gjeriatria, gjetjet që zbulohen, gjërat që pastrohen”, atij nuk i tingëlluan mirë fjalët. “Unë jam i ri, i hutuar dhe i fiksuar pas disa problemeve të caktuara që mendoj se tani në këtë periudhë unë distiloj përvojën e të qenit njeri”, i shkroi ai Howard-it. Realiteti ishte i copëtuar, dhe kështu duhej të ishte edhe libri i tij. Në fund, ai shkroi: “Unë jam një njeri imi.”
Howard-i fitoi në lidhje me finalen e Wallace-t dhe mendoi se “Broom-i” ishte i jashtëzakonshëm, një “shenjë për të ardhmen e fiction-it amerikan”. Ai thotë: “Nuk ishte vetëm një stil, por një ndjenjë që ai po shprehte, një ekzuberancë lojcake… ngjyrosur me një vetëdije të vetëdijshme.” Stili mbizotërues i kohës ishte minimalizmi i shkrimtarëve si Raymond Carver dhe Ann Beattie. Bret Easton Ellis dhe Jay McInerney – kronistë të rinisë së pakënaqur – ishin një degë e këtij grupi. Këta shkrimtarë ishin të zgjuar, por frenues, personazhet e tyre shpesh lodheshin nga mërzia. Zëri i Wallace-t ishte ndryshe. Ai projektoi, me fjalët e Howard-it, “gëzimin e plotë të një talenti që realizon vetveten”. Kishte optimizëm në dëshpërimin e tij, gëzim në thyerjen e tij të rregullave.
“Broom-i” mori vlerësime të ndryshme. Caryn James, në Times, e quajti librin “një ekstravagancë maniake me të meta njerëzore” dhe tha se i kujtoi “V-në.” e Pynchon-it. Por atje ku James-i pa homazhe, të tjerët panë derivate. Ata menduan se Wallace ishte shumë i etur për të treguar sesa i zgjuar ishte. Ata nuk e pëlqyen mungesën e një finaleje. Çdo review negative e befasoi dhe lëndoi Wallace-n. Pasi lexoi një përmbledhje nga Publishers Weekly, Wallace i shkroi Howard-it: “Djaloshi dukej i zemëruar plotësisht pasi ishte detyruar ta lexonte atë gjë.”
Megjithatë “Broom-i” gjeti audiencë, duke shitur pothuajse njëzet mijë kopje në vitin e parë. Për më tepër, libri u tregoi shkrimtarëve të tjerë se ekzistonte një hapësirë ​​midis hermetizmit të tendosur të minimalistëve dhe hileve postmoderne të John Barth-it dhe Robert Coover-it, interesi kryesor i të cilëve ishte të zbulonin traversat dhe bulonat e fiction-it narrativ. Nga “Broom-i” do të vinte një lloj i ri i shkrimeve meta-të ndryshme – libra të tillë si: “A Heartbreaking Work of Staggering Genius” të Dave Eggers-it dhe “White Teeth” të Zadie Smith-it.
“Broom-i”u botua ndërsa Wallace ishte në vitin e dytë të një M.F.A.-je, program në Universitetin e Arizonës. Ndërsa dikur ishte veshur si një midwestern, ai tashmë i rriti flokët dhe e mbështolli kokën me një bandë. Në Arizona, ku realistët dominonin fakultetin, Wallace e pa veten dhe stilin e tij jopopullor. Një ditë, pasi shpërndau kopjet e “Broom-it“, ai u mërzit kur e gjeti një në dyqanet e dorës së dytë. Në të njëjtën kohë, ai shkroi me lehtësi, duke përfunduar shpejt shumë nga tregimet për koleksionin e tij të parë: “Girl with Curious Hair” (1989). Historitë ishin edhe më postmoderne se “Broom-i“, kishin të bënin me realitetin dhe efektet shtrembëruese të televizionit dhe të filmave. “My Appearance” fliste për një aktore që ishte nervoze në lidhje me shkuarjen e saj në shfaqjen e David Letterman-it. “Westward the Course of Empire Takes Its Way” ishte një homazh parodik për historinë e JohnBarth-it: “Lost in the Funhouse”. Wallace ndjeu që profesorët e tij në Arizona kishin pasur të drejtë – historitë ishin të brishta dhe irritueshëm të mprehta. Por në atë kohë ai ishte i lumtur me to dhe u kap pas kënaqësisë së krijimit artistik. “Shkrimi i fiction-it më çon jashtë kohe”, tha ai në intervistën e tij të parë, në Arrival, botuar kur ishte në Tucson. “Kjo është ndoshta aq pranë pavdekësisë sa kurrë ndonjëherë”
Në verën e vitit 1987, Wallace mbaroi M.F.A.-në dhe u zhvendos në një apartament në buzë të Tucson-it. Gjendja e tij u përkeqësua. “Curious Hair” ishin mbaruar kryesisht dhe ai nuk e dinte se çfarë vinte më pas. “Unë mendoj se ai gjithmonë kishte frikë se gjëja e fundit që ai ishte duke shkruar do të ishte gjëja e fundit nga ato që do të shkruante”, thotë Amy Wallace, e cila tani është një mbrojtëse publike e tij. Në fund të vitit 1987, Wallace filloi një punë të përkohshme, në mësimin e shkrimit krijues në Amherst. Ai i shkroi Bonnie Nadell-it se po pinte shumë, si Rick Vigorous, duke bredhur nëpër kampus “duke kujtuar fatkeqësitë“. Ai u kthye në Tucson; një ditë, ai telefonoi në shtëpi dhe tha se po mendonte të vriste veten. Nëna e tij fluturoi për në Tucson dhe e ndihmoi të linte apartamentin. Ata morën me qira një U-Haul, e bënë me radhe ngarjen e makinës dhe lexuan me zë të lartë një roman të Dean Koontz-it gjatë udhëtimit për në shtëpi për gjashtëmbëdhjetë mijë milje.
Me kthimin në Urbana, Wallace u ndje një dështim. “Shumë telashe kanë të bëjnë me shkrimin, por asnjëri nuk ka të bëjë me gjëra për të dërguar, botime apo karriera”, i shkroi ai Nadell-it. “Asgjë për të bërë, me të vërtetë, asgjë e jashtme për mua.” Në një letër tjetër, ai shkroi: “Ambiciet e mia në këtë pikë janë modeste dhe kryesisht kanë të bëjnë me të qëndruarit gjallë.” Një natë, ai dhe Amy panë: “The Karen Carpenter Story“, një film televiziv për këtë këngëtare, e cila vdiq nga një sulm në zemër që i erdhi nga anoreksia. Kur mbaroi, motra e Wallace-t, e cila po punonte në në Universitetin e Virginia-s, i tha Davidit se ajo duhej të kthehej me makinë në Virginia. Davidi i kërkoi asaj të mos shkonte. Pasi ajo shkoi, ai u përpoq të bënte vetëvrasje me pilula. Ai mbijetoi dhe e kontrolloi veten në një pavjon psikiatrik në Urbana, ku iu dha një kursi terapie elektrokonvulsive. Përvoja e tmerroi, por ai mendoi se e ndihmoi. Nëna e Wallace-t kujton se Davidi dukej i brishtë si një fëmijë. “Ai do të pyeste: ‘Si bisedon?'” Kujton nëna e tij. “‘ Si mund ta dish se cilin tigan do të zgjedhësh nga dollapi?”
Wallace e kishte mbledhur mendjen që shkrimi nuk ia vlente të rrezikohej për shëndetin e tij mendor. Ai aplikoi dhe u pranua si student i diplomuar në filozofi në Harvard. Filozofia ishte e vetmja gjë që kishte kuptim për të po aq sa shkrimi. Ajo, gjithashtu, mund të shkaktojë epifani. Harvardi i kishte ofruar një bursë dhe akademia do t’i jepte një jetë më të qëndrueshme, me sigurim shëndetësor.
Në atë kohë, Mark Costello po fillonte një punë si avokat në Boston. Wallace i sugjeroi që ata të merrnin me qira një apartament së bashku. Në pranverën e vitit 1989, ata u zhvendosën në një shtëpi të rrënuar në Somerville. “Bostoni është argëtues”, i shkroi Wallace Nadell-it në Maj të vitit 1989, duke e ftuar për vizitë. “Do të qeshim, do të dëgjojmë rep dhe James Brown-in“. Ai po rebelohej kundër pritshmërive që njerëzit kishin prej tij, duke pirë shumë alkool dhe duke shumë marijuanë.
“Girl with Curious Hair”, doli në Gusht të vitit 1989, me review të përziera dhe pak vëmendje. Wallace ishte zemërthyer. “Ai mendoi se do të kishte shkruar një libër më të mirë se “Broom-i” dhe më pas botimi ishte kjo zero e madhe e trashë”, kujton Nadell-i. Dhe kur Wallace filloi studimet në Harvard atë vjeshtë, ai menjëherë u zhgënjye. Studentët lanin rrobat e profesorëve të tyre dhe grumbulloheshin përreth, dhe ai mendoi se ajo gjë ishte thjesht qesharake”, kujton James Wallace. “Ai ishte një autor i botuar dhe pritej të trajtohej si i barabartë.” Rreth një vit pas rrënimit të tij në Tucson, Wallace thirri Costello-n nga njësia e shërbimeve psikiatrike në Harvard, për t’i thënë se ai duhej të shkonte përsëri në spital. Një ambulancë e çoi Wallace-n në McLean, institucioni psikiatrik në Belmont atje pranë. Atje për herë të parë i është përshkruar ilaçi Nardil. “Ne patëm një audiencë të shkurtër, ndoshta tri minutëshe me psikofarmakologun,” i tha nëna e tij Revistës Rolling Stone.
Në dhjetor, Wallace u la i lirë dhe u dërgua në një shtëpi në Brighton, një zonë e shkatërruar e Bostonit. “Është një vend i zymtë dhe unë jam shumë i vendosur të shkoj atje,” i shkroi ai Nadell-it. Ai u bë serioz në lidhje me luftën kundër varësive të tij. Mori pjesë në programet e rehabilitimit të alkoolit dhe narkotikëve. Ai e zëvendësoi cigaren me duhan përtypës, të clin u përpoq ta linte pa sukses. Para kolapsit, ai kishte shkruar vëzhgime në bllokun e tij. Ai e mori atë përsëri; Amy Wallace e mban mend që shkruante në një bllok me një kapak të Bears Care. Por ai zbuloi se e kishte humbur angazhimin e tij për fiction-in. Ai po bëhej i shëndetshëm, por ndihej në mëshirë të fatit. Në Maj të vitit 1990, i shkroi Jonathan Franzen-it, me të cilin ishte bërë mik kohët e fundit. “Tani për tani, unë jam një djalë i ri patetik dhe shumë i hutuar, një shkrimtar i dështuar që 28 vjeç, i cili është aq xheloz, aq i sëmurë, sa dhe ziliqar për ty, [William] Vollmann-in, Mark Leyner-in dhe madje edhe për David Leavitt-in dreqin dhe për çdo të ri që tani po prodhon faqe me të cilat ai mund të jetojë, dhe madje i aprovon ato në ndonjë klauzolë bindëse për kuptimin dhe fundin e ndërmarrjes.” Ai shtoi se ai e konsideronte vetëvrasjen “një opsion të arsyeshëm, për të mos thënë të dëshirueshëm në këtë pikë… në lidhje me të gjithë problemin fatkeq”.
Ngadalë, normaliteti dhe një kënaqësi për të shkruar fiction u kthyen te Wallace. Si të gjithë banorët e shtëpisë, edhe ai kishte një punë. Një ditë, ai duhej të redaktonte rregullat e shtëpisë, por në vend të kësaj ai luajti hokej, duke u zhytur në një bibliotekë në Brighton me “Flight of Fear“, një roman aventuresk adoleshentësh. “M’u duk një lexim të shkëlqyer”, i shkroi ai Franzen-it. Ai shtoi: “Unë mendoj përsëri për vitet 1984, 85, 86, 87 kur do të ulesha e të shikoja lart dhe do të kalonin orë më vonë e do të kisha këtë rrëmujë me letër fletoreje të mbushur dhe unë thjesht ndihesha i shfryrë, i ndyrë dhe i mirëbekuar.” Ai nuk ishte i sigurt se të gjitha ato fletore të mbushura ia kishin vlejtur, megjithëse; ai ndërkohë e pa veten si të shtyrë nga një “dëshirë e kotë, e avullit, për të qenë avantgardë, post-strukturor dhe gjuhësisht kalistenik. “Kjo është arsyeja pse nxjerr gjembat kur mendoj se dikush sugjeron se ky mund të jetë motivi dhe karakteri im rrënjësor, sepse kam frikë se mund të jetë.”
Në gjysmën e rrugës, Wallace njohu njerëz me prejardhje rrënjësisht të ndryshme. “Zoti. Howard,” i shkroi ai redaktorit të tij”, të gjithë këtu kanë një tatuazh ose një rekord penal apo dy! ” Shtëpia në gjysmë të rrugës gjithashtu i tregoi atij se njerëzit më pak intelektualë, shpesh ishin më të mirë për ta përballuar jetën. Ata gjetën shprehje të tilla si: “Një ditë në një kohë“ me të vërtetë të dobishme. Për habinë e tij, ashtu bëri edhe ai. Siç i tha më vonë Salon-it: “Ideja që diçka kaq e thjeshtë dhe, me të vërtetë, kaq estetikisht jointeresante – që për mua do të thoshte se e kapërcen për gjëra interesante, komplekse – mund të jetë në të vërtetë ushqyese në një mënyrë të tillë, që ironia dhe videot pomo nuk munden të jenë, kjo më duket se është e rëndësishme. Wallace merrte tregime në seancat e trajtimit, duke përfshirë edhe ato të tijat. Ish-të varurve u pëlqente të flisnin – pjesë e terapisë së tyre ishte të flisnin. Përfundimisht, Wallace u la i lirë në një shtëpi në një lagje të katërt, dhe më pas në një shtëpi me një ish-të varur tjetër. Wallace dha mësim në Kolegjin Emerson për një kohë. “Më është dashur ta edukoj veten time për njerëz si Stephen Crane dhe Edith Wharton-i”, i shkroi ai Franzen-it në Tetor të vitit 1991. “Në të vërtetë ka qenë një shpërthim. Nuk e kisha idenë se ishin aq të mirë. Mbaj mend që i lexoja pak në shkollën e mesme dhe më së shumti pyesja kur do të mbaronin, në mënyrë që të ikja të haja diçka të ëmbël dhe pastaj të masturbohesha.” Ai shtoi se “karkasa e fundit e hollë e rebelimit ka rënë”.
Në atë kohë, ai kishte filluar të punonte me “Projektin” – emri i tij për romanin e dytë. Në Mars të vitit 1991, ai e informoi Nadell-in se tani po shkruante “çdo ditë me orar“. Afërsisht një vit më vonë, ai i premtoi asaj se do të “qëllonte në shenjë, që të kesh të paktën 100 faqe (afërsisht ndoshta një e gjashta ose e shtata) të atij dokumenti të gjatë në duart e tua, deri në muajin prill.” Kur faqet ishin gati, ai donte që ata të shkonin te Gerald Howard-i, me “shënimet voluminoze shpjeguese dhe mbrojtëse, që unë padyshim do t’i bashkangjis”. Ai ishte ende i interesuar për fuqinë shtrembëruese të kulturës mediatike. Dhe kishte një vlerësim të ri për varësinë dhe vdekshmërinë e saj: kjo i ndolli diçka paralajmëruese. Ai krijoi një personazh të quajtur Hal Incandenza, i cili lidhi dy botë që Wallace i njihte mirë – Incandenza është një mendje e zhurmshme dhe një tenist i talentuar në shkollë të mesme. Ai shkon në një akademi të drejtuar nga familja e tij, në të cilën mori pjesë edhe vëllai i tij i madh, Orin-i. Babai i tyre, James-i, kineast, bëri vetëvrasje pasi bëri një film të shkurtër, të titulluar “Infinite Jest“, i regjistruar në një format, i cili është aq tërheqës sa çdokush që e shikon humbet çdo dëshirë. Ngjarjet janë vendosur në një të ardhme të afërt: një grup separatist, Qué-bécois, përpiqet të kapë “Infinite Jest“, kopjet e të cilit janë jashtëzakonisht të rralla, për t’i përdorur si një armë terroriste.

Fundi i pjesës së parë

Marrë nga: “The New Yorker”

Shkrim i vitit 2009

Ilustrimi: Philip Burke